كەشە الماتىدا "مەلومان" كiتاپ دۇكەنiندە ساياسي ۇيىمدار اليانسى "ىمىرت ايماق" نەمەسە وتپەلi كەزەڭ "تۇزاقتارى" ("سۋمەرەچنايا زونا" يلي "لوۆۋشكي" پەرەحودنوگو پەريودا) اتتى ۇجىمدىق ەڭبەكتiڭ تۇساۋكەسەرiن وتكiزiپ، كوپشiلiككە تانىستىردى. بيلiكتiڭ اۋىسۋى ماسەلەسiنە ارنالعان قازاقستانداعى تۇڭعىش عىلىمي زەرتتەۋدi بەلگiلi ساياساتتانۋشىلار مەن الەۋمەتتانۋشىلار - دوسىم ساتباەۆ، ايدوس سارىم، راسۋل جۇمالى، رۇستەم قادىرجانوۆ، اندرەي چەبوتارەۆ، تولعاناي ۇمبەتاليەۆا، زامير قاراجانوۆ، ايمان ءجۇسiپوۆا بiرiگiپ جازعان.

ارقيلى تاريحي كەزەڭدەردە ءارتۇرلi ەلدەردە بيلiكتiڭ اۋىسۋ مودەلدەرiن قاراستىر­عان اۆتورلار قازاقستاننىڭ ساياسي بولاشاعىنا ءۇڭiلiپ، بيلiكتiڭ اۋىسۋى ستسەناري­ي­لەرiنە شۇقشيعان. اۆتورلاردىڭ بiرi دوسىم ساتباەۆتىڭ ايتۋىنشا، بۇل ەڭبەك باسپادان باسىلىپ شىقپاستان بۇرىن اقورداداعى ساياسي ەليتا وكiلدەرi حابارلاسىپ، كiتاپتى وقىپ كورۋگە نيەت بiلدiرگەن.

"بۇل - بيلiكتiڭ جاندى جەرiنە تيەتiن وزەكتi ماسەلە. الايدا بۇل تىيىم سالىنعان تاقىرىپ ەمەس. قوعامدا بي­لiكتiڭ اۋىسۋىنىڭ جۇمساق تۇرiنەن باستاپ قاتقىل تۇرiنە دەيiن تالقىلانىپ جاتىر. ساراپشىلار مەن باق-تى بىلاي قويعاندا، بيلiكتە جۇرگەن­دەردiڭ ءوزi وسى تاقىرىپقا وي قوزعاپ ءجۇر. ساياسي كەڭەسشi ە.ەرتiسباەۆتىڭ ءوزi بiرنەشە داۋلى مالiمدەمە جاسادى. سوندىقتان بۇل - ابدەن پiسiپ-جەتiلگەن، ساياسي جانە بيزنەس ەليتانى تولعاندىراتىن تاقىرىپ", - دەدi ساياساتتانۋشى دوسىم ساتباەۆ.

كەشە الماتىدا "مەلومان" كiتاپ دۇكەنiندە ساياسي ۇيىمدار اليانسى "ىمىرت ايماق" نەمەسە وتپەلi كەزەڭ "تۇزاقتارى" ("سۋمەرەچنايا زونا" يلي "لوۆۋشكي" پەرەحودنوگو پەريودا) اتتى ۇجىمدىق ەڭبەكتiڭ تۇساۋكەسەرiن وتكiزiپ، كوپشiلiككە تانىستىردى. بيلiكتiڭ اۋىسۋى ماسەلەسiنە ارنالعان قازاقستانداعى تۇڭعىش عىلىمي زەرتتەۋدi بەلگiلi ساياساتتانۋشىلار مەن الەۋمەتتانۋشىلار - دوسىم ساتباەۆ، ايدوس سارىم، راسۋل جۇمالى، رۇستەم قادىرجانوۆ، اندرەي چەبوتارەۆ، تولعاناي ۇمبەتاليەۆا، زامير قاراجانوۆ، ايمان ءجۇسiپوۆا بiرiگiپ جازعان.

ارقيلى تاريحي كەزەڭدەردە ءارتۇرلi ەلدەردە بيلiكتiڭ اۋىسۋ مودەلدەرiن قاراستىر­عان اۆتورلار قازاقستاننىڭ ساياسي بولاشاعىنا ءۇڭiلiپ، بيلiكتiڭ اۋىسۋى ستسەناري­ي­لەرiنە شۇقشيعان. اۆتورلاردىڭ بiرi دوسىم ساتباەۆتىڭ ايتۋىنشا، بۇل ەڭبەك باسپادان باسىلىپ شىقپاستان بۇرىن اقورداداعى ساياسي ەليتا وكiلدەرi حابارلاسىپ، كiتاپتى وقىپ كورۋگە نيەت بiلدiرگەن.

"بۇل - بيلiكتiڭ جاندى جەرiنە تيەتiن وزەكتi ماسەلە. الايدا بۇل تىيىم سالىنعان تاقىرىپ ەمەس. قوعامدا بي­لiكتiڭ اۋىسۋىنىڭ جۇمساق تۇرiنەن باستاپ قاتقىل تۇرiنە دەيiن تالقىلانىپ جاتىر. ساراپشىلار مەن باق-تى بىلاي قويعاندا، بيلiكتە جۇرگەن­دەردiڭ ءوزi وسى تاقىرىپقا وي قوزعاپ ءجۇر. ساياسي كەڭەسشi ە.ەرتiسباەۆتىڭ ءوزi بiرنەشە داۋلى مالiمدەمە جاسادى. سوندىقتان بۇل - ابدەن پiسiپ-جەتiلگەن، ساياسي جانە بيزنەس ەليتانى تولعاندىراتىن تاقىرىپ", - دەدi ساياساتتانۋشى دوسىم ساتباەۆ.

د.ساتباەۆ وسى كۇنگە دەيiن بيلiكتiڭ اۋىسۋ تاقىرىبىن تالقىلاعاندار ءۇش ءتۇرلi كەمشiلiككە بوي الدىرعانىن اتاپ كورسەتتi. "بiرiنشiدەن، جۇيەلiلiك پەن بiرiزدiلiك بول­عان جوق. بۇلار جەكە-دارا مالiمدەمەلەر مەن پiكiرلەر عانا بولاتىن. حالىقارالىق تاجiريبە ەسەپكە الىنبايتىن. سوندىقتان وسىلاردىڭ باسىن بiرiكتiرiپ، تالداۋ جاسادىق. ەكiنشiدەن، بۇل تاقىرىپتى تالقىلاعاندار ماسە­لەنi مۇراگەرلەردiڭ تiزiمiنە اكەپ تiرەيتiن. ەگەر مۇنى بەلگiلi بiر تۇلعالار تiزiمiنە اكەپ تiرەسەك، ساياسي جۇيە مەن ينستيتۋتتاردىڭ بولاشاعىن ۇمىت قالدىرامىز. بۇل كولiك­كە تاجiرiريبەسiز جۇرگiزۋشiنi وتىرعىزۋمەن بiردەي. ونىڭ كولiك جۇرگiزۋگە قۇقىعى بار بولعانىمەن، ول كولiكتi ءجۇر­گiزە الا ما، ماسەلە سوندا. مۇراگەرلەر تiزiمiن قاراستىرۋ كارتالار كولوداسىن ساپىرۋمەن تەڭ. ونىڭ وزiندە ەش­كiمگە اتى-زاتى بەلگiسiز دجوكەر جەڭiمپاز بولىپ شىعۋى مۇمكiن. قىسقاسى، كiم مۇراگەر بولسا دا، ساياسي جۇيە ءبارiبiر وزگەرەدi. سوندىقتان بۇل رەتتە iشكi فاكتورلارعا ۇڭiلدiك. ءۇشiنشi كەمشiلiك - بۇعان دەيiنگi مالiمدەمە­لەردiڭ ناقتى ادرەساتى بولا بەرمەيتiن. بۇل تاقىرىپتىڭ كiمگە باعىتتالعانى تۇسiنiكسiز ەدi. بiز بۇل ەڭبەكتi ساياسي شەشiمدەردi قابىلدايتىن ادامدارعا، ياعني ساياسي ەليتاعا باعىتتادىق.

ەلiمiزدiڭ ءارتۇرلi ايماقتارىندا الەۋمەتتiك زەرتتەۋ جۇرگiزگەن تولعاناي ۇمبەتاليەۆا حالىقتىڭ وي-پiكiرiن بiرنەشە كريتەري ارقىلى انىقتاپتى. "ولار تابيعي، الەۋمەتتiك جانە ساياسي قور­قىنىش. ساياسي قورقىنىشى باسىم تۇسكەن حالىق بولاشاعىنان، بيلiكتiڭ اۋىسۋىنان جانە رەۆوليۋتسيادان قورقادى ەكەن. "حالىقتىڭ بيلiكتiڭ اۋىسۋىنان قورقۋى تەك ساياسي ەليتاعا قاتىس­تى نارسە، ول سولاردىڭ شارۋاسى دەپ ەسەپتەيدi. وسى ءۇش قورقىنىشتىڭ iشiنەن حالىق بارiنەن دە رەۆوليۋتسيادان قورقادى".

ت.ۇمبەتاليەۆا ەلiمiزدiڭ ءار ايماعىنىڭ تۇرعىندارى بيلiكتiڭ اۋىسۋ جولدارىن ارتۇرلiشە كورەتiنiن ايتتى. ماسەلەن، وڭتۇستiك مۇراگەر­لiكتi قالاسا، سولتۇستiك پارتيا­لىق بيلiكتi قۇپ كورەدi. الەۋمەتتانۋشى جارىلىس قاۋپi ەڭ ىقتيمال ايماق رەتiندە سولتۇستiك وبلىستاردى اتادى.

ال ساياسي شولۋشى رۇستەم قادىرجانوۆ بيلiكتiڭ اۋىسۋىنا سىرتقى فاكتوردىڭ قالاي قاتىساتىنىن زەرتتەگەن. "بiرپوليارلى جانە بيپوليارلى الەم كەيiنگە كەتتi, ونىڭ ورنىنا كوپپوليارلى الەم كەلدi. ورتالىق ازيا ايماعىنا باتىس، رەسەي، قىتاي گەوساياسي تۇردە ىقپال ەتەدi. تۇركيا، يران، اۋعانستان فاكتورىن دا جوققا شىعارۋعا بولمايدى. سىرتقى قاۋiپ تۋرالى ايتقاندا ورتالىق ازيانى ۇمىت قالدىرامىز. ورتالىق ازيا - ءوزi ءۇشiن ءوزi قاتەر. سوندىقتان بۇل ەڭبەكتە سىرتقى قاۋiپتi ازايتۋدىڭ جولدارى دا قاراس­تىرىلعان", - دەدi ز.قارا­جانوۆ.

"حالىقتى بiرiكتiرەتiن قۇندىلىقتار بار ما؟" دەگەن سۇراققا جاۋاپ بەرگەن د.ءسات­باەۆ: "ەليتا دەيدەولوگيا­لان­عان. ولاردىڭ بەلگiلi بiر قۇندىلىقتارى جوق. ال حالىق ءارتۇرلi قۇندىلىقتارمەن ءومiر سۇرەدi. دەسەك تە، بيلiك ءبارi­نەن دە بەيجاي قارايتىن حالىقتان قورقۋى كەرەك. ماسەلەن، كەزiندە رەفەرەندۋمدا توقسان پايىز حالىق كسرو-نىڭ قۇلاماۋىن قولداعانىمەن، وداق قۇلاپ تىندى", - دەدi. وسى كەزدە اڭگiمەگە ارالاسقان ايدوس سارىم بۇگiن پرەزيدەنتتi 98 پايىز حالىق قولداعانىمەن، ەرتەڭ بۇل حالىق بيلiكتi قورعايدى دەگەنگە كەپiلدiك بەرمەيتiنiن ايتتى.

سونىمەن، ىمىرت شاق - بۇل تاڭنىڭ اتىسى نەمەسە كەشتiڭ باتىسى الدىنداعى ۋاقىت. ىمىرتتان كەيiن نە تاڭ اتادى، نە كەش باتادى. قا­زاق­ستان جاعدايىندا قايسىسى iسكە اسپاق؟ بۇعان جاۋاپ بەرگەن اۆتورلار "تاڭنىڭ شاپاعى تەك قاراڭعى تۇنەكتەن كەيiن عانا اتادى. بiراق ىمىرت­تان كەيiن ايتەۋiر بiر تاڭ اتادى" دەپ قايىردى.

ەلنۇر باقىتقىزى

«جاس الاش» گازەتى