ونەر ادامدارىنىڭ ەلدەن كەتۋى سانگە اينالىپ بارا ما؟
كۇندەلىكتى كۇيبەڭ تىرلىك ءبارىبىر پەندەنى ايتقانىمەن جۇرگىزىپ، ايداعانىنا كوندىرەدى-اۋ... ءتىپتى جەر-جاھاندى ءدۇر سىلكىنتكەن جاندار، مەيلى ءانشى، مەيلى كينوجۇلدىز، مەيلى تالانتىمەن تاس جارعان تاعى بىرەۋ، كوزدەن كەتسە بولعانى، كوڭىلدەن دە وشە باستايتىنى وتىرىك ەمەس. رەداكتسيامىزعا تاياۋدا بىرەۋ حابارلاستى، سالعاننان-اق «وسى ايانات قايدا ءجۇر ءوزى؟» دەپ باستادى اڭگىمەسىن. ءاي-شاي جوق ءسوزدى وسىلاي باستاعان سوڭ، ءبىز ويلانىپ ۇلگەرمەي قالدىق «ايانات... كىمدى ايتىپ تۇر؟» دەپ توسىرقاي قالدىق. سودان سوڭ بارىپ بىرتىندەپ كوڭىل تۇكپىرىندە كومەسكىلەنىپ بارا جاتقان «كوشپەندىلەر» جادىمىزدا قايتا جاڭعىردى.
كۇندەلىكتى كۇيبەڭ تىرلىك ءبارىبىر پەندەنى ايتقانىمەن جۇرگىزىپ، ايداعانىنا كوندىرەدى-اۋ... ءتىپتى جەر-جاھاندى ءدۇر سىلكىنتكەن جاندار، مەيلى ءانشى، مەيلى كينوجۇلدىز، مەيلى تالانتىمەن تاس جارعان تاعى بىرەۋ، كوزدەن كەتسە بولعانى، كوڭىلدەن دە وشە باستايتىنى وتىرىك ەمەس. رەداكتسيامىزعا تاياۋدا بىرەۋ حابارلاستى، سالعاننان-اق «وسى ايانات قايدا ءجۇر ءوزى؟» دەپ باستادى اڭگىمەسىن. ءاي-شاي جوق ءسوزدى وسىلاي باستاعان سوڭ، ءبىز ويلانىپ ۇلگەرمەي قالدىق «ايانات... كىمدى ايتىپ تۇر؟» دەپ توسىرقاي قالدىق. سودان سوڭ بارىپ بىرتىندەپ كوڭىل تۇكپىرىندە كومەسكىلەنىپ بارا جاتقان «كوشپەندىلەر» جادىمىزدا قايتا جاڭعىردى.
ەسماعانبەت پەن مۇحاممەدتى ەلدە قالدىرىپ، كىسەنباي مەن كەرەي شەتەل اسىپ كەتتى
سۋ تۇبىندە جاتقان تاستى جەل تولقىتسا شىعاتىنىن كەزىندە اسانداي اتامىز ايتىپ كەتكەندەي، ءبىر عانا جايت، كەيدە باسقا دا كوپتەگەن دۇنيەگە قوزعاۋ سالىپ كەتەدى. اياناتتى ىزدەگەن كەزدەيسوق ءبىر قوڭىراۋدان كەيىن ءبىز جالعىز ول جايلى ەمەس، جالپى قازىر كورىنبەي كەتكەن «جۇلدىزدار» جايلى ويلانىپ كەتتىك. قازاق تاۋداي ءۇمىت ارتقان تاريحي تۋىندى «كوشپەندىلەردىڭ» باستى ءرولىن جۇزدەگەن، مىڭداعان دامەلى قىزداردىڭ اراسىنان سۋىرىپ الىپ كەتكەن اياناتتىڭ باعى ەمەي نەمەنە؟ «ناعىز قازاق قىزىنا ءتان بوياۋىن جوعالتىپ الماعان كوركى ءۇشىن الدىق» دەپ رەجيسسەرلەر تۇسىنىكتەمە بەرگەن ەدى، «ءفيلمنىڭ باستى كەيىپكەرى رەتىندە وزىنە ارتىلعان جاۋاپكەرشىلىك ءجۇگىن سەزىنە الماعان، نەگە باسقا بىرەۋدى تاڭدامادى؟» دەگەن كورەرمەن سىنىنا. وعان دەيىن ايانات ەسماعامبەتوۆا ساتىپالدى نارىمبەتوۆتىڭ «قىز جىلاعان» اتتى تراگەديالىق فيلمىندە كورىنگەنى ەستە بولار. ول كەزدە نەبارى 14 جاستا بولسا، اراعا ەكى جىل سالىپ ايانات قىز 16 جاسىندا «كوشپەندىلەرگە»، ال 20-عا تولعاندا «ۇلجان» اتتى تاعى ءبىر كينوكارتيناعا ءتۇسىپ ۇلگەرگەن. ونىڭ رەجيسسەرى - «وسكار» سىيلىعىنىڭ يەگەرى فولكەر شليندورف. قىسقاشا ايتقاندا، اياناتتىڭ 20 جاسىنا دەيىن تىندىرعان ءىسى - وسى، ياعني ايتۋعا تۇرارلىقتاي. الايدا قازاق كورەرمەنىن ءدال قازىر «ايانات قايدا؟» دەگەن سۇراق مازالاپ جۇرسە كەرەك. سونىمەن سۇراۋ سالىپ كورسەك، قىزىمىز شەكارا اسىپ كەتكەنىنە كوز جەتكىزدىك. اتاپ ايتقاندا، اقش-تىڭ بەلدى ءبىر قالاسى نيۋ يورك كينومەكتەبىندە وقىپ جۇرگەنگە ۇقسايدى. ايتپاقشى، اياناتتى قازىر ەسماعامبەتوۆا دەگەن تەگىمەن ىزدەسەڭىز تاپپايسىز، سەبەبى ول ءوز تەگىن كىسەنباي دەپ وزگەرتىپ جىبەرگەن.
تەگى دەگەننەن شىعادى، وسى ءبىزدىڭ قازاق ونەرپازدارى شەتەل اسسا نەگە اتى-ءجونىن وزگەرتەدى ەكەن؟ ەڭ ءبىرىنشى وسى ءۇردىستى جەزتاڭداي ءانشىمىز مايرا مۇحامەدقىزى باستاپ ەدى. ەۋروپانىڭ شاقىرتۋىمەن ءان سالۋعا كەتكەن، كەتىسىمەن كەرەي بولىپ شىعا كەلدى. «ونىسى نەسى، اكەسىنىڭ اتىنان رۋى ارتىق بوپ كەتتى مە، ءتىپتى قازاق بولعاننان گورى كەرەي بولعاندى ارتىق سانادى ما؟» دەپ ۇدەرە كوتەرىلگەن ەلدىڭ سۇراعىنا ءانشىنىڭ بەرگەن جاۋابىنان اڭعارعانىمىز، ەۋروپالىقتار مايرا مۇحاممەد دەپ ايتۋعا قيىنسىنادى-مىس. بۇل - ءبىر، ەكىنشىدەن، مۇحاممەد دەگەن تەگىنەن ەل شوشىنادى-مىس. اسىرەسە، 11 قىركۇيەكتەگى وقيعادان سوڭ دەگەنگە سايادى. بۇل، نەگىزىنەن، قيسىنسىزداۋ، سەبەبى پايعامبارىمىز (س.ع.س) مۇحاممەدتىڭ ەسىمى ەۋروپالىقتارعا جات ەمەس، ءتىپتى ءدال سونداي ەسىمدى قارا ءناسىلدى بوكسشى كاسيۋس كلەي يسلامدى قابىلداعاننان كەيىن وزىنە ەسىم ەتىپ الىپ، بۇگىندە «مۇحاممەد ءالي» اتانعانىنان كۇللى عالام حاباردار.
ءىز-ءتۇزسىز كەتكەن ءبىر ءانشى، ءبىر ءبيشى...
قازاقتا ءالى كليپ ونشا جوق كەزدە «زۆەزدنىە نوچي» دەگەن ءانىنىڭ بەينەكليپىمەن جارق ەتىپ ەكرانعا شىعا كەلگەن راحات تۇرلىحانوۆتىڭ جاسى دا سوندا 15-تە بولاتىن. ارتىنشا-اق بىردەن «اسىل اجەم» دەپ قازاقشاعا كوشكەن راحات «بوتاگوز»، «ساعىندىم، اياۋلىم سەنى» سەكىلدى بىرنەشە حيت اندەردى نوسەرشە توپەلەتتى دە، كوپ ۇزاماي كوكجيەكتەن جوعالدى. شىنى كەرەك، كورەرمەن ونى جاقسى كورىپ ۇلگەرگەن، سوندىقتان ءوڭ مەن ءتۇستىڭ اراسىندا اڭ-تاڭ بولدى دا قالدى. بىراق راحات جاي جوق بولىپ كەتپەپ ەدى، ۇلىبريتانيا استاناسى لوندونعا وقۋعا تۇسكەنىن ەستىپ، «ءجون» دەستىك.
وسىلايشا، ورنىن سيپاتىپ كەتكەن ءبىر تۇلعا - ءبيشى شۇعىلا. قازاق ساحناسىنا مىڭ بۇرالعان بيىمەن كەلگەندە جارق ەتىپ تاڭ اتقانداي بولىپ ەدى. بيلەگەندە تۋرا بۋىن-بۋىنى بىلقىلدايتىن تۋماتالانتتى كورشىلەس قىتايدا جۇرگەن جەرىنەن ەلىنە ارنايى الدىرعان ەلباسىمىزدىڭ ءوزى بولاتىن. ال بۇگىندە سول شۇعىلا قايدا؟ بي ونەرىن شىنىمەن تاستاپ كەتكەنى مە؟ نەگە بۇلاي دەيمىز، سەبەبى ءبىر-ەكى رەت ءان سالىپ، كليپىمەن شىققانىن كورگەنىمىز بار، بىراق تاعى دا باسقا اتپەن. انىق-قانىعىن وزىنەن سۇرايىن دەسەك، ەلدەن سۇراپ ازەر قول جەتكىزگەن ءنومىرگە قوڭىراۋ شالساڭىز، «بۇل ءنومىر ۋاقىتشا ءسوندىرۋلى، كەيىنىرەك حابارلاسىڭىز» دەگەن وپەراتور داۋسى ورەكپىگەن كوڭىلىڭىزدى سۋ سەپكەندەي باسىپ تاستايدى. ال ەل شۇعىلاسىن ساعىنىپ ءجۇر...
ايتپاقشى، وسىدان ءبىرشاما جىل بۇرىن قازاقتىڭ جاپ-جاس بالەرينى داستان شىنىباەۆتىڭ شەتەلگە ساپ-ساۋ كەتىپ، سۇيەگى ورالعانى ەسىڭىزدە بولار. قىرشىن كەتكەن قايران جاستى سوندا ءبىرىمىز ىزدەدىك پە؟ «قايدا، قانداي حالدە ءجۇر، اش پا، توق پا؟» دەپ ءبىرىمىز ويلادىق پا؟ كەزىندە ءىزدەمەگەن سوڭ، ارتىنان وكىنگەنمەن نە پايدا؟ قىسقاسى، ءبىر اياناتتان باستالعان اڭگىمە، تالاي شەردى تولقىتىپ، ءبىراز جايتتى قوزعاپ كەتتى. ارينە، ىزدەر بولسا، ونەردە دە اتتارى مۇندا اتالماعان تالاي تۇلعالارىمىز بار، باسقا سالانى ايتپاعاننىڭ ءوزىندە. ءبىر اۋىز سوزبەن تۇيىندەگەندە، ايتارىمىز - كوزدەن كەتسە، كوڭىلدەن دە كەتىرە سالماي، ءوز پەرزەنتتەرىمىزدى ىزدەي جۇرەيىك تە. «بالام دەيتىن جۇرت بولماسا، جۇرتىم دەيتىن بالا قايدان بولسىن» دەپ احاڭ، احمەت بايتۇرسىنوۆ تەككە ەسكەرتىپ كەتكەن جوق قوي؟!.
تۇرسىنوۆتى نە تۇلەن ءتۇرتتى؟
بيىلعى جىل «شال» سەكىلدى كەسەك تۋىندى ءتۇسىرىپ، قازاقتىڭ قارا شالىن كايتا ءتىرىلتكەن، كورەرمەننىڭ كوزىنە جاس الدىرعان كينورەجيسسەر ەرمەك تۇرسىنوۆ كەنەت ەلدى سەلت ەتكىزەر مالىمدەمە جاساماسى بار ما؟ ول نە مالىمدەمە دەرسىز؟ «ەلدەن كەتەم!» دەگەن. ارينە، ءدال قازىر ەمەس، زەينەت جاسىنا جەتكەندە. نەگە؟ سەبەپ، «ءوزىنىڭ قارتتارىنا قۇرمەت كورسەتە المايتىن مۇنداي ەلدى مەن دە قۇرمەتتەي المايمىن. سوندىقتان زەينەت جاسىنا جەتىسىمەن بۇل ەلدەن كەتەم» دەدى ول «مەگاپوليستىڭ» قويعان سۇراعىنا بەرگەن جاۋابىندا. بۇگىندە 51-گە كەلگەن تۇرسىنوۆ، شىنىندا «كەتەم» دەپ شەشسە، وندا ونىڭ بۇل ەلدى تاستاپ كەتۋىنە كوپ قالعان جوق. بىراق شىنىندا كەتە مە؟ كۇماندانۋىمىزعا سەبەپ ەرمەك تۇرسىنوۆتىڭ ءوز ءسوزى. گازەتىمىزگە بەرگەن سۇحباتىنان ءۇزىندى كەلتىرسەك: « - ءسىز قانشاما جىل شەتەلدە، اتاپ ايتقاندا سيريا، يوردانيا سەكىلدى يسلام ەلدەرىندە ءومىر ءسۇردىڭىز. شەتتە ءومىر سۇرگەن ادام ەلدەگى ادامنان گورى ەلىن، وتانىن الدەقايدا كەڭىرەك تانيتىنى ءسوزسىز. سول جات ەلدە ءومىر سۇرگەن كەزدەرىڭىزدە، قازاق ەلى، قازاقستان جايلى نە وي ءتۇيدىڭىز؟ ءبىزدىڭ وزگە ەلدەردەن قاي قىرىمىز ارتىق، قاي جاعىنان بىزگە قارنىڭىز اشتى؟ ەلگە قايتا كەلگەن سوڭ قانداي سەزىمدە بولدىڭىز؟ قايتادان شەكارا اسىپ كەتكىڭىز كەلە مە، الدە قانداي دا بولسا وسى ەلدە سۇيەگىڭىزدىڭ قالعانىن قالايسىز با؟
- ەشقايدا كەتپەيمىن، كەتپەك تە ەمەسپىن. بۇل - مەنىڭ جەرىم، مەن ءوز ۇيىمدە ءجۇرمىن. ەسىمدە، اقش-تا ءومىر سۇرگەن ءبىر جىلىمدا ءوڭ مەن ءتۇس اراسىنداعىداي كۇي كەشتىم. ارالادىم، تانىستىم، وقۋ-شوقۋمەن اينالىستىم، ال ودان سوڭ... ودان سوڭ تۋعان توپىراقتى اڭساي باستادىم... وزىمە جايلى جۇمىس، جاقسى ءومىر ۇسىنعان جات مەملەكەتتە تىپ-تىنىش جاتا بەرۋىمە بولار ەدى. كينونى ول جاقتا دا تۇسىرۋگە بولادى. توڭكەرىس جاسايمىن دەگەن دە ويىم جوق. بىرەۋگە ءوز دۇنيەتانىمىمدى تاڭىپ، ۇيرەتكىم كەلمەيدى. تەك ءوز كۇمانىمدى ورتاعا سالامىن. تەك... كينومىزدى قازىر ءبارى ەزىپ جاتىر... شيەلەنىسكەن شارۋا جەتەرلىك. الايدا ءبىر نارسەنى اشىپ ايتا الامىن. ەلدىڭ ءبارى شەتەلگە قاشىپ جاتقاندا مەنىڭ شەتەلدەن ورالۋىمنىڭ دا سەبەبى سوندا...»
ءبىز تۇرسىنوۆتىڭ وسى سوزىنە سەنەمىز، سوندىقتان ونىڭ «كەتەم» دەگەنىن ءوزى ءۇشىن ەمەس، قارتتاردىڭ قامى ءۇشىن ايتقانىن سەزىپ تۇرمىز، ياعني وسى ءسوزى ارقىلى ول ەل تىزگىنىن ۇستاعانداردان باستاپ، قاراپايىم تۇرعىندارىنا دەيىن قارتتارعا دەگەن قۇرمەتىن وياتۋدى كوزدەپ وتىر. بۇل - ءبىر، ەكىنشىدەن، ءوز قارتتىعىن دا ويلاپ وتىرعانى بولار: «تۇلا بويدا كۇشىم باردا كەرەكپىن، ال ەرتەڭ سول كۇشىمدى سارقىپ بەرگەن سوڭ، كەرەك بولماي قالسام، مۇنداي ەلدەن نە قايران دەپ؟» ال بۇل جالعىز ەرمەكتىڭ ەمەس، ءبارىمىزدىڭ جانىمىزدى اۋىرتىپ، ءتۇن ۇيقىمىزدى بولەتىن وي بولۋعا ءتيىس.
جالپى، ءبىر ەمەس، بىرنەشە جىلدان بەرى ۇزدىكسىز جۇزەگە اسىپ جاتقان قازاق ونەرپازدارىنىڭ شەتەلگە كەتىپ قالۋىنىڭ سىرىن ءتۇسىنە قويۋ قيىن. استارىنا ۇڭىلگىمىز كەلدى. قازاقتا «ارقادا قىس جايلى بولسا، ارقار اۋىپ نەسى بار؟» دەگەن ءسوز بارىن بىلەمىز. ەندەشە ەلدە ءبارى جاقسى بولسا، ونەرلىلەرىمىز نەگە ەلدەن كەتەدى؟ كىمگە، نەگە وكپەلەيدى؟ وسى سۇراقتى بىرنەشە جىلدان بەرى ەلىمىزدە توبە كورسەتپەي كەتكەن كينورەجيسسەر ارداق امىرقۇلوۆقا قويىپ تا كورىپ ەدىك، ءبىر كەزدەسكەندە. («الاش ايناسى، 24 قاراشا، 2012 جىل»)
ارداق امىرقۇلوۆ، كينورەجيسسەر:
- حالقىمىز از، «كىشكەنتاي» عانا ەلمىز» دەيسىز. وندا، ءسىز، ۇلكەن تۇلعا بولساڭىز، نەگە ەلىڭىزدە تۇرمايسىز؟ نەگە ءبىزدىڭ كوپتەگەن ونەر ادامدارىمىز، تۇلعالارىمىز مۇندا ەل-جۇرتى رۋحاني، مادەني جاعىنان قيىن جاعدايدا تۇرعاندا، شەتەلگە كەتىپ، سوندا شالقىپ ءومىر سۇرەدى؟ كەتپەس بۇرىن نەگە ەڭ بولماعاندا جوعارى جاققا ەلىمىزدىڭ ونەر جاعدايىن ايتىپ، اشىق حات جازبايدى؟ الدە ەلگە دەگەن وكپەسىن سولاي ۇندەمەي كەتۋ ارقىلى بىلدىرگىلەرى كەلە مە؟
- وزگەلەردىڭ نەگە كەتىپ جاتقانىن تۇبەگەيلى ءتۇسىندىرۋ مۇمكىن ەمەس، سەبەبى ءاركىمنىڭ ءوز سەبەبى بار. قازىر مەن ولار جايلى ءبىردەڭە دەر بولسام، سىرتىنان سىباعاندىق بولادى. بىراق بىلەتىنىم، جالپىعا ورتاق پروبلەما - اقشا. ءبىر جامانى، بىزدە ەلدە جۇرسەڭ سىيىڭ بولمايدى دا، ەلدەن كەتىپ، سودان سوڭ سىرتتا ءجۇرىپ جاقسى تۋىندى جاساساڭ، سوسىن بارىپ وزىمىزدىكىلەر ساعان جاقسى اقشا ۇسىنىپ، شاقىرادى. سوندىقتان، مەنىڭشە، كەتىپ جاتقان ادامدار تەك اقشا ءۇشىن عانا ەمەس، ءوز بويىنداعى دارىنىن، ءوز مۇمكىندىگىن كورسەتۋ ءۇشىن كەتۋگە ءماجبۇر بولاتىن سياقتى. ال ءوز باسىما كەلسەك، مەن ەشقايدا كەتكەنىم جوق، وسى الماتىدا ءومىر سۇرەمىن. تەك، جەكە بيزنەسىمە بايلانىستى شەتەلگە ءجيى شىعاتىنىم بولماسا. ءۇنسىز جاتقانىم، كەتىپ قالعانىم بولماسا كەرەك. سىزدەر ويلاعانداي، مەنىڭ استامسىپ كەتكەنىم جوق. ءومىردى سىزدەر قالاي سۇرسەڭىزدەر، مەن دە سولاي سۇرەمىن. بالكىم، ءوز الدىما جەكە ءىس، جەكە كاسىبىم بولعانعا «اسىپ-تاسىپ كەتتى» دەپ ويلايتىن شىعارسىزدار؟ بىلگىلەرىڭىز كەلسە ايتايىن، مەن نەگىزى شىعارماشىلىقپەن اينالىسۋدى ارمانداعان اداممىن. ال ەندى جاقسى تۇرمىستى، جايلى ءومىر كەشۋدى اڭسامايتىن ادام جوق شىعار. بىراق مەنىڭ قالاۋىم تەك ول عانا بولعان ەمەس، قازىر دە وزگەرگەن جوق. تەك، بىزدە شىعارماشىلىقپەن اينالىسۋ وتە قيىن. بىرىنشىدەن، بىزدە باسەكە جوق. سوندىقتان قارقىن دا جوق.
اۆتور: ءماريام ءابساتتار
"الاش ايناسى" گازەتى
