يرانداعى تولقۋلارعا ءۇش ايدىڭ ءجۇزى بولدى. قىركۇيەكتىڭ ورتاسىندا باستالعان تولقۋلار جەلتوقساننىڭ باسىندا ءالى جالعاسىپ جاتىر. و باستا ايەل قۇقىعىنا بايلانىسترى باستالعان نارازىلىق، قازىر ساياسيلانىپ، رەجيمدى اۋىستىرۋ ۇرانىنا ۇلاستى. 

يراننىڭ 100-دەن استام قالاسىندا نارازىلىقتار جالعاسۋدا. تەگەران نارازى توپتى جازالاۋ ماقساتىندا "ولاردى سىرتقا كۇشتەر باسقارۋدا" دەگەندى ءجيى ايتاتىن بولدى. 15 مىڭعا جۋىق ادام تۇتقىندالىپ، 8 ادام ءولىم جازاسىنا كەسىلدى. ولارعا دايش-پەن بايلانىستى، يزرايل مەن اقش بارلاۋشىلارىنا قىزمەت ەتتى دەگەن دالەلسىز ايىپتار تاعىلعان. الايدا نارازى حالىق بۇل ايىپتاۋلاردى جوققا شىعارادى.

يران تولقۋدى ساۋد ارابياسىنا قاتىستى كۇشتەر ۇيىمداستىرۋى مۇمكىن دەگەن ايىپپەن، ەر-ريادتى قورقىتىپ-ۇركىتۋ ماقساتىندا بەينەروليك شىعارىپ، ونى الەۋمەتتىك جەلى ارقىلى تاراتتى. روليكتە يراننىڭ اسكەري كۇشتەرىنىڭ ساۋد ارابياسى اۋماعىنا سوققى جاسالعانى كورسەتىلگەن ەدى. الايدا تەگەران بۇل روليكتى بيلىك جاساماعانىن ايتتى. سوعان قاراماستان تاياۋ شىعىستاعى اقش اسكەرى مەن ساۋد ارابياسىنىڭ جاۋىنگەرلەرى ۇرىس جاعدايىنا كەلتىرىلدى.

يرانداعى نارازىلىققا جاستار كوپ شىعۋدا. ولاردىڭ اراسىندا ستۋدەنتتەردىڭ قاراسى كوپ. اشىق دەرەككوزدەر وسى كۇنگە دەيىن يرانداعى 134 وقۋ ورنىنىڭ ستۋدەنتتەرى نارازىلىق اكتسيالارىنا قاتىسقانىن ايتادى. مىڭعا جۋىق ستۋدەنتتى ءتارتىپ ساقشىلارى ۇستاعان. ولاردى تەك قانا اتا-انالارى ەمەس، سونىمەن بىرگە وقىتۋشىلار قاۋىمى دا بوساتۋدى سۇراۋدا. 600 پروفەسسوردىڭ يران بيلىگىنە اشىق حات جازىپ، ستۋدەنتتەردى بوساتۋدى تالاپ ەتكەنى الەۋمەتتىك جەلىدە جاريالانعان بولاتىن. تەگەران بۇل وتىنىشتەرگە قۇلاق اسپادى، كەرىسىنشە وقىتۋشىلار قاۋىمىەن "كوتەرىلىسكە قاتىسى بار" دەپ ايىپتاپ، قۋدالاپ جاتىر.

يراننىڭ قورعانىس مينيسترلىگى بۇلىككە كۇرد جاساقتارىنىڭ دا قاتىسى بولۋى مۇمكىن دەيدى. وسى ايىپتى تاعۋ ارقىلى، يراكتىڭ كۇردتەر تۇراتىن سولتۇستىگىنە زىمىرانمەن بىرنەشە مارتە سوققى جاسادى. يراكمەن شەكارالاس ايماققا اسكەر توپتاستىرىپ، ارنايى وپەراتسيا جۇرگىزۋگە نيەتتى ەكەنىن دە اڭعارتتى.

يران ىشكى نارازىلىقتى كاتاردا باستالعان فۋتبولدان الەم چەمپيوناتى ارقىلى باسەڭدەتۋگە بولادى دەپ سەندى. يران فۋتبولشىلارى العاشقى ويىندا ەل ءانۇرانىن ايتۋدان باس تارتتى. بۇل نارازىلىقتى قولداپ، رەجيمدى ايىپتاۋ بولاتىن. الايدا ەكىنشى ويىندا يران فۋتبولشىلارى ءانۇراندى ايتتى. CNN جابىق دەرەككوزدەرگە سۇيەنىپ، يران بيلىگى فۋتبولشىلارعا قىسىم جاساعان دەگەندى ايتادى. يران بيلىگى ءۇشىن ءۇشىنشى ويىن ماڭىزدى ەدى. بۇلش تاريحي جانە ساياسي كۇرەس رەتىندە سيپاتتالدى. سەبەبى يراننىڭ توپتىق كەستەدەگى ءۇشىنشى قارسىلاسى اقش قۇراماسى بولاتىن. اقش تەگەراننىڭ قاس جاۋى، دەمەك ىشكى نارازىلىقتى وسى ويىنعا بۇرىپ، "قاس جاۋىمىزبەن كۇرەسىپ جاتىرمىز"  دەگەن مەسسەدجدى قوعامعا ۇسىنۋعا تىرىستى. 1998 جىلى اقش پەن يران قۇراماسى فرانتسياداعى الەم چەمپيوناتىندا ويناعان بولاتىن. فۋتبولدا "الاڭ يەسى" جانە "قوناقتار" دەگەن تۇسىنىك بار. قوناقتار الاڭ يەسىنە بارىپ، قول ادلىسۋ ءراسىمىن ءبىرىنشى باستاۋى ءتيىس. 1998 جىلعى ويىندا يران قۇراماسى قوناقتار ستاتۋسىندا بولدى، الايدا زاڭدىلىقتى بۇزىپ، اقش قۇراماسىنا ءبىرىنشى بارىپ، قول الىسپادى. سەبەبى تەگەران فۋتبولشىلارعا اقش قۇراماسى بارىپ، قول ۇسىنۋعا تىيىم سالدى. ءداستۇردى اقش قۇراماسى بۇزىپ، ءبىرىنشى بولىپ يران فۋتبولشىلارىنا قول ۇسىندى. ال يران فۋتبولشىلارى بەيبىتشىلىك نىشانى سانالاتىن اق راۋشان گۇلدەرىن اقش قۇراماسىنا سىيلاپ، "سپورتتى ساياساتقا اينالدىرمايىق" دەگەندى ءبىلدىردى. سول ويىندا يران قۇراماسى 2:1 ەسەبىمەن اقش-تى ۇتتى. يراندا حالىق تويلاپ، كوشەگە شىقتى. وسى جولى دا يران قۇراماسى اقش-تى جەڭسە، تەگەران ىشكى نارازىلىقتى قۋانىشتى تويلاۋعا باعىتتاۋعا تىرىسپاق بولدى. الايدا يران اقش-قا ەسە جىبەردى.

يران بيلىگى بارلىق امال-ايلانى قولدانىپ، نارازىلىقتى توقتاتۋعا نيەتتى. ءتىپتى ەل تىزگىنىن ۇستاعان اياتوللانىڭ تۋىستارىنا دا قىرعيداي تيۋدە. اياتوللانىڭ جيەنى سانالاتىن فاريدا مۋرادحاني جاقىندا تەمىر تورعا قامالدى. ول يرانداعى نارازىلىقتى كۇشپەن باسقانداردى ايىپتاپ، الەمدىك قاۋىمداستىقتان يرانعا قىسىم جاساۋدى سۇراعان بولاتىن. وسىلايشا تەگەران بۇلىكتى تۇنشىقتىرۋ جولىندا ەشكىمدى ايامايتىنىن اڭعارتتى.

يرانداعى نارازىلىقتار بارىسىندا رەسمي دەرەك بويىنشا 300-دەن استام ادام قازا تاپقان. ال ادام قۇقىعڭىن قورعاۋ ۇيىمدارى قازا تاپقاندار سانى 1500-2000 راسىندا دەگەندى ايتادى. ءتارتىپ ساقشىلارىنان 80-نەن استام ادام وپات بولعان.

كا مىرزا

Abai.kz