قانات يسلام: بوكستىڭ نە ەكەنىن اقش-قا كەلگەندە ءبىلدىم

قانات يسلام: بوكستىڭ نە ەكەنىن اقش-قا كەلگەندە ءبىلدىم

قانات يسلام، بوكستان بەيجىڭ وليمپياداسىنىڭ قولا جۇلدەگەرى:

بوكستان بەيجىڭ وليمپياداسىنىڭ قولا جۇلدەگەرى، ازيا ويىندارىنىڭ چەمپيونى، «استانا ارلاندارى» كومانداسىنىڭ بۇرىنعى كاپيتانى قانات يسلام وتكەن جىلى كاسىپقوي بوكسقا اۋىسىپ، اقش-قا كەتكەن ەدى. جاقىندا دەمالىس الىپ، ەلگە كەلگەن قاناتپەن سۇحباتتاسقان ەدىك. سول اڭگىمەنى نازارلارىڭىزعا ۇسىنعاندى ءجون كوردىك.
- جۇرت سەنىڭ ءوزىڭدى، جەكپە-جەكتەرىڭدى كۇتىپ ءجۇر. ەلگە قاشان ورالاسىڭ؟
- بۇگىن، ەرتەڭ قايتۋ ويدا جوق. كاسىپقوي بوكستا ۇلكەن ناتيجە شىعارام دەپ بارعان سوڭ سول ماقساتتى ورىنداماي قايتسام، جىگىتتىگىم قايسى.
- اقش-قا دەر كەزىندە باردىم دەپ ويلايسىڭ با؟
- ءسال ەرتەرەك بارۋىم كەرەك ەكەن. بوكستى ءتۇسىنىپ قالدىم با دەپ جۇرسەم، ءالى دە ۇيرەنەتىن نارسە كوپ. ول جەردە سپورتقا دەگەن تۇسىنىك، كوزقاراس مۇلدە بولەك. ءبىز ەكى، ءۇش راۋندقا ۇيرەنىپ قالعانبىز. وندا شەكتەۋ جوق. ۇزاققا شابادى. كۇش-قۋاتىڭ، ءادىس-ايلاڭ بولماسا، ون ەكى راۋندقا شىداس بەرۋ قيىن. قولعاپ جۇقا، سوققى اۋىر تيەدى، مىقتى قورعانىسىڭ بولماسا، بەت قاراتپايدى.
- ءتىل-كوزىم تاسقا، بۇگىندە قارسى شىققاننىڭ ءبارىن قوعاداي جاپىرىپ كەلە جاتىرسىڭ. بۇعان دەيىن وتكىزگەن سەگىز كەزدەسۋدىڭ التاۋىن نوكاۋتپەن ۇتتىڭ. قاناعاتتاناسىڭ با؟
- اقش-قا كەلگەندە مەنى ەلەڭ قىلعان ەشكىم بولمادى. قالقيىپ ءبىر بۇرىشتا قالدىم. جاتتىعۋدا بىرەۋدى جاقسىلاپ ساباپ، ءوزىڭنىڭ كىم ەكەنىڭدى كورسەتەيىن دەسەڭ، شاماڭ جەتپەيدى. تالاي مىقتىلاردى كوردىم. «ە، ءبىز ەلدە بوسقا ارامتەر بولىپ ءجۇرىپپىز عوي»، - دەپ ەرىكسىز مويىندادىم. ءبىر-ەكى راۋندتا كىمنىڭ ۇتقانىن، كىمنىڭ ۇتىلعانىن بوكسشىنىڭ ءوزى دە، كورەرمەن دە بىلمەي قالادى عوي اۋەسقوي بوكستا. ال كاسىپقوي بوكستا جىگىت بولساڭ شىداپ كور. ءالى دە كوپ جۇمىس ىستەۋ كەرەك.
- سەن «استانا ارلاندارىنىڭ» قۇرامىندا ءجۇرىپ تانىلىپ، جانكۇيەردىڭ كوزايىمىنا اينالدىڭ. نەگە كەتتىڭ؟
- ەلگە كەلىپ، 2012 جىلعا دەيىن اۋەسقوي بوكستا جۇرە تۇرايىن دەگەم. جولىم بولمادى. سودان ءبىر اعالارىم: «ەلدە ءجۇرسىڭ عوي. وسى «استانا ارلاندارىندا» باق سىناپ كورسەڭ قايتەدى»، - دەپ اقىل بەردى. بىردەن كەلىستىم. ويتكەنى ول جەردە ەل ءۇشىن ايقاساسىڭ. شەبەرلىگىمنىڭ وسۋىنە دە ىقپالى  از بولعان جوق. بىراق ەلگە كەلگەندە: «قالايدا وليمپياداعا قاتىسامىن، بولماسا كاسىپقوي بوكسقا كەتەمىن»، - دەپ الدىما ماقسات قويىپ ەدىم. اقش-قا كەتكەنىم سول.
-  العاشقى جىلى تاماشا ونەر كورسەتىپ، ەلدىڭ ريزاشىلىعىنا بولەنىپ ەدىڭ، ەكىنشى ماۋسىمدا سىر بەرە باستادىڭ. ءبىر-ەكى بولماشى كەزدەسۋدە ۇتىلىپ قالدىڭ. مۇندا قانداي سىر بار؟
- جارتىلاي كاسىپقوي بوكس قوي، ءبىرىنشى ماۋسىمدا بارىمدى سالدىم. ەكىنشى ماۋسىم باستالعاندا «وليمپياداعا باراتىن شىعارسىڭ» دەپ ۇلتتىق قۇراماعا الىپ كەتتى. بىردە «باراسىڭ»، بىردە «بارمايسىڭ» دەپ جۇرگەندە، جاتتىعۋ ءۇزىلىپ قالدى. ءبىر اپتا قالعاندا «بارمايسىڭ» دەپ كەرى الىپ كەتتى. ىشكى كۇيزەلىسكە ءتۇستىم. ەشتەڭەگە قىزىقپايتىن، كوڭىلسىز كۇندەر باستالىپ كەتتى.
- «ارلاندار» ءۇشىنشى ماۋسىمدى  قارقىندى باستادى. ولاردىڭ «ۋكراينا اتاماندارىمەن» بولعان كەزدەسۋىنە كەلىپ تاماشالاپ وتىرعانىڭدى بۇكىل قازاقستاندىق كوردى. ەگەر سەنى قايتا شاقىرسا، بارار ما ەدىڭ؟
- شاقىردى. بولات اعا دا ايتتى. وتكەن ماۋسىمداعى قارسىلاسىم دەرەۆيانچەنكو وسىندا كەلدى. وزىڭە لايىقتى بوكسشىمەن بىرگە جاتتىققان جاقسى عوي.    العاشقى ماۋسىمدا باقىت ەكەۋمىز ءبىر-بىرىمىزگە سەرىك بولدىق. ول كەتكەن سوڭ قارسى تۇراتىن ەشكىم جوق. قالعانى جاستار. جۇدىرىعىڭ ءتيىپ كەتسە، باپكەرلەرى جەتىپ كەلەدى دە: «ابايلاساڭشى، جاس قوي»، - دەيدى. وزىڭمەن تەڭ، ءوزىڭ دە، ءوزىڭدى دە سوعا الاتىن جىگىت بولسا كانى. ءارى كاسىپقوي بوكس تارتتى دا تۇردى.
- وليمياداداعى باراتىن جولىڭدى قىتاي كەستى. ءوزىڭنىڭ تۋىپ-وسكەن جەرىڭ. قىر-سىرىن بىلەسىڭ. نەگە؟
- بۇل ساياسات قوي. ولار مەنى قايتا-قايتا شاقىردى. كەيىن ول جاققا بارعاندا دا كەزدەسىپ، ءبىراز رەنىشتەرىن ءبىلدىردى. «سەن ءبىزدىڭ ازاماتىمىزسىڭ. وليمپياداعا قىتايدىڭ اتىنان قاتىسۋىڭ كەرەك. سەنىڭ سالماعىڭدا ءبىر-اق ادام بار. ول جاراقات الىپ قالسا قايتەمىز؟»، - دەيدى دە.
- قالاي ازاماتى؟ سەن ول ەلدىڭ ازاماتتىعىنان شىعىپ كەتتىڭ عوي؟
- شىقتىم عوي. ال ولاردىڭ ويىنشا مەن ءالى سول ەلدىڭ ادامىمىن. ولار ءۇشىن ماعان قايتا ازاماتتىق الىپ بەرۋ تۇك تە ەمەس. بىراق مەن كىم جىلى سويلەسە، سونىڭ جىرتىسىن جىرتا سالاتىن كەزدەيسوق بىرەۋ ەمەسپىن عوي، «بولدى ەندى، كورمەگەنىم سول بولسىن»، - دەدىم دە قويدىم.
- وليمپياداعا بارعاندا قانداي ناتيجە كورسەتەر ەدىڭ؟
- «باق شابا ما، باپ شابا ما؟»، - دەيدى. بىراق 75 كەلىدە جۇلدە العان جىگىتتەردەن ءوزىمدى تومەن سانامايمىن.
- قازاقستاندا بوكس دامۋ جولىندا، قازاق بوكسى الەمدەگى مىقتىلاردىڭ قاتارىندا دەيمىز. بىراق بوكسشىلارىمىز كۋبالىقتارعا، رەسەيلىكتەرگە، ءتىپتى ەۋروپالىق كەيبىر ەل وكىلدەرىنە جول بەرىپ ءجۇر. وسى تۇرعىداعى پىكىرىڭ قالاي؟
- ءبىزدىڭ بوكستى وتە كەرەمەت دەپ باعالاي المايمىن. الەمدە  العاشقى ۇشتىككە، تورتتىككە كىرەمىز دەپ ايتامىز. بىراق ءالى كوپ جۇمىس ىستەۋ كەرەك.
- قاي جاعىنان؟
- قىتايدا ءبىر سپورتشىنىڭ سوڭىندا ونشاقتى ادام جۇرەدى. ءبىرى - جاتتىقتىرۋشى، ءبىرى - دارىگەر، ءبىرى پسيحولوگ دەگەن سەكىلدى. قازىر قازاقستاندا بوكسقا قارجى كوپ قۇيىلۋدا. سول قارجىنى سپورت مەديتسيناسىن دامىتۋعا، پسيحولوگتاردى ازىرلەۋگە، بالالاردى، جاتتىقتىرۋشىلاردى وقىتۋعا جۇمساسا.
- بۇگىنگى قازاق جاستارى اراسىندا وزىڭە ۇنايتىن بوكسشى بار ما؟
- اۋەسقوي بوكسقا كوپ قاراعىم كەلمەيدى، كوڭىلىم قالىپ قويىپتى. بىراق ءبىراز جىگىتتى بىلەمىن. سولاردىڭ اراسىندا دانيار ەلەۋسىنوۆ پەن جانىبەك ءالىمحانۇلىنىڭ اياق الىسى ۇنايدى. ونداي جاستار از ەمەس.
- اقش-تاعى ءبىر كۇنىڭ قالاي وتەدى؟
- تاڭعى 4-5-تەردەن تۇرىپ، دالادا ەكى ساعاتتاي جۇگىرەمىن. كەيىن دەمالامىن. تۇستەن كەيىن جاتتىعۋ باستالادى. ءتورت-بەس ساعاتقا سوزىلادى ول.  ءاربىر كۇنىم تەك ءۇي مەن زالدىڭ اراسىندا وتۋدە. باپكەرىمنىڭ ۇيىندە.
- قاي سالماقتا جۇدىرىقتاسىپ ءجۇرسىڭ؟
- دەنە ءبىتىمىم، بويىما 70 كەلى لايىق. قازىر وسى سالماقتامىن.
- سەنىڭ قارسىلاستارىڭدى كىم انىقتايدى، الدە ءوزىڭ تاڭدايسىڭ با؟
- ونىمەن ارنايى شۇعىلداناتىن ادامدار بار. جوسپار جاساپ، بولاشاق قارسىلاسىمدى تاڭدايتىن دا سولار، مەنىمەن دە كەلىسىلەدى.
- سەنىڭ سالماعىڭدا اقش-تا فلويد مەيۋەزەر دەگەن بوكسشىنىڭ اتاعى جەر جارىپ تۇر دەيدى. ونىمەن كەزدەسۋ مۇمكىندىگى بار ما؟
- ونىڭ مىقتىلىعىندا شەك جوق. ماقتاۋلىلاردىڭ ءبىرى. بىراق قولعاپ تۇيىستىرە قالساق، ەسەمدى جىبەرە قويماسپىن.
- قۇپيا بولماسا، جالاقىڭ قانشا؟
- بۇگىنگە دەيىن ءبىر تيىن العان جوقپىن. قازىر تەك ۇپاي جيناۋ ۇستىندەمىن. ونسىز چەمپيوندىق اتاق ءۇشىن كۇرەسە المايمىن.
- سوندا قالاي كۇن كورىپ ءجۇرسىڭ؟
- وسىعان دەيىن دە، قازىر دە ماعان اعالىق قولىن سوزىپ، قامقورلىق جاساپ جۇرگەن «جەر-سۋ» كورپوراتسياسىنىڭ پرەزيدەنتى باۋىرجان وسپانوۆ.
-  قانشا دەگەنمەن قازاق ەت اسىپ، قازى-قارتا، جال-جايا جەمەسە بىرنارسەسى جەتىسپەي تۇرادى. وسى جەڭسىك استاردى اڭساپ جۇرگەن جوقسىڭ با؟
- ول جەردە ەت جەمەيمىن شىنىن ايتسام، تاماعىمىز - تاۋىق، بالىق.
- قازى-قارتانىڭ سپورتشىعا پايداسى تۋرالى ءجيى ايتىلىپ جاتادى. لوندونعا دا الىپ باردىق. قازاقشا ايتقاندا «ىبىر-جىبىر، ءشوپ-شالام» كەرەكتى بەلوكتىڭ ورنىن تولتىرا الا ما؟
- جاتتىقتىرۋشىلارىم بۇرىن قازاقستاندا جىلقى، تۇيە ەتى تۋرالى ايتاتىن. بىراق ءبىز ءۇشىن دەنەدەن تەز شىعىپ كەتەتىن، اسقازاندا كوپ تۇرىپ قالمايتىن، ەنەرگيا بەرەتىن جەڭىل تاماق كەرەك. ايتپەسە، تەز شارشايسىڭ.
- الگىندە اقش پەن قازاقستان بوكس مەكتەبى تۋرالى ازداپ ايتىپ كەتتىك. ءوزىڭ جاستايىڭنان ءتالىم-تاربيەسىن العان قىتاي مەكتەبى شە؟
- سوڭعى كەزدەرى قىتاي نەگە تەز دامىپ كەتتى دەپ ءبارى تاڭعالادى. سەكسەنىنشى جىلدىڭ اقىرىنان باستاپ، ولاردىڭ وليمپياداعا دەگەن كوزقاراستارى تۇزەلدى. سپورت دەگەن بۇگىن ەگىپ، ەرتەڭ پايداسىن بىردەن كورە قوياتىن نارسە ەمەس. وعان ۋاقىت كەرەك. ءوزىڭىزدىڭ بالاڭىز سياقتى ءوسىپ، ەر جەتكەندە عانا ناتيجە شىعادى. ولار سونى ءبىلدى، شەت ەلدەن ءبىز سەكىلدى سپورتشى تاسىعان جوق. جاتتىقتىرۋشى اكەلدى. قازاقستاننىڭ وزىنەن 10-20 جاتتىقتىرۋشى قىتايدا جۇمىس ىستەدى، رەسەيدەن كەلدى. سولار 10-20 جىل دايىندادى سپورتشىلاردى. سونىڭ بىرەۋى مەنمىن. مەنىڭ ءۇش جاتتىقتىرۋشىم دا قازاقستاندىق. ەندى سولاردان ۇيرەنىپ، وزدەرىنىكىن قوسىپ، العا الىپ كەلە جاتىر. ءبىر بوكستى عانا ەمەس، سپورتتىڭ بار ءتۇرىن. قارجى اياعان جوق، اقش-تان، كانادادان وليمپيادا، الەم چەمپيوندارىن دايىنداعان مىقتى-مىقتى مامانداردى اكەپ، سپورت بازالارىندا قاماپ ۇستاپ، سولاردى نەشە جىل دايىنداتىپ، ءىرى ناتيجەلەر كورسەتىپ ەدى، «ويباي، قىتاي انانى جەپ جاتىر، مىنانى جەپ جاتىر»، - دەپ شىعا كەلدىك. ءبىز دە جەيىك وندا.
- بالالارىڭنىڭ سپورتشى بولۋىن قالايسىڭ با؟
- ايەلىم گۇلميرا ەكەۋمىز مانسۇر، ءاسيا اتتى ءبىر ۇل، ءبىر قىز تاربيەلەپ وتىرمىز. بالالارىم كىم بولامىن دەسە دە، قولىنان قاقپايمىن.
- قازىر قايدا تۇرىپ جاتىرسىڭ؟ ءوز ءۇيىڭ بار ما؟
- الماتى وبلىسىنىڭ اكىمدىگى پاتەر بەرەمىز دەگەن كەزىندە. ول سول ۋادە كۇيىندە قالدى. قۇدايعا شۇكىر، قازىر الماتىدا ءوز اقشاما ساتىپ العان ەكى بولمەلىك پاتەرىم بار.
- جالپى سپورتشىعا، ونىڭ ىشىندە بوكسشىعا اسا قاجەتتى قاسيەت نە دەپ ويلايسىڭ؟
- سابىر كەرەك وتە-موتە. كىشىپەيىلدىلىك. ەڭ ءبىرىنشى، چەمپيون ەمەس، ادام تاربيەلەۋ كەرەك. بۇرىنعى ۇستازدارىم كوپ ايتاتىن: «سەنىڭ چەمپيون بولىپ كەلىپ، ەرتەڭ كوشەگە شىعىپ، توبەلەسىپ، ابىرويدى توگىپ جۇرگەنىڭ كەرەك ەمەس. ءبىرىنشى ادام بولىپ شىعىڭدار، چەمپيوندىق ءوزى كەلەدى»، - دەپ. سول دۇرىس ءسوز.
- بوكستا «بەيبىت شۇمەنوۆتى ءپىر تۇتام» دەپسىڭ ءبىر سوزىڭدە. ول دا اقش-تا عوي. كەزدەسۋدىڭ ءساتى ءتۇستى مە؟
- ءيا. لاس-ۆەگاستا تۇرادى. كەزدەستىك. «ماعان كەل. بىرگە جۇمىس ىستەپ، بىرگە جاتتىعايىق. كومەك كەرەك بولسا، حابارلاس»، - دەيدى. جاقىندا تەلەفونمەن دە سويلەستىك.
- بىلايعى جۇرت سپورتشىعا قارا كۇشتىڭ يەسى دەپ قارايدى. سەنىڭ سوزىڭە قاراعاندا، قازاقتىڭ تۇنىعىنان قانىپ ىشكەنىڭ، ۋىزعا جارىعانىڭ بايقالىپ تۇرادى. ونەرگە قالايسىڭ؟
- دومبىرا شەرتەم، ازداپ. قازاقتىڭ كۇيلەرىن، تەرمەلەرىن جاقسى كورەمىن. بويىڭدى بالقىتىپ جىبەرەدى، كەيدە كۇشىڭە كۇش قوسادى. «ادايدى» جارىس الدىندا تىڭداسام، ارۋاقتانىپ، جەلپىنىپ قالامىن.
- كىتاپقۇمار دەپ ەستىدىم. قانداي كىتاپ وقيسىڭ؟
- قازاق تاريحىنا بايلانىستى ادەبيەتتەردى كوپ وقىدىم. باياعىدا مارقۇم بولىپ كەتكەن ءبىر جاتتىقتىرۋشىم «كىتاپ كورسەڭ وقي بەر» دەۋشى ەدى. قاي جەرگە بارسام دا: «بەس كىتاپ الا سال»، «ون كىتاپ الا سال»، - دەپ تاپسىرما بەرەتىن.
-  جاقسى كورەتىن جازۋشىڭ؟
- شەرحان اعا. ايتماتوۆتىڭ دا شىعارمالارى ۇنايدى. قازاقستانداعى بىرقاتار جازۋشىلاردىڭ رومان، پوۆەستەرىن وقىپ شىقتىم.
-  قىتايدا تۋدىڭ، امەريكادا ءجۇرسىڭ، قانشا ءتىل بىلەسىڭ؟
- اعىلشىنشا، ورىسشا ۇيرەنىپ ءجۇرمىن. قىتايشا، ۇيعىرشا ەركىن سويلەيمىن.
- وسى سەنىڭ تەگىڭدى اركىم ءار ءتۇرلى جازادى. قايسىسى دۇرىس: يسلام با، ءسىلام با، ءسلام با؟
- ايتىڭىزشى، ارىپتەستەرىڭىز بۇدان بىلاي مەنى قانات يسلام دەپ جازسىنشى!

سۇحباتتاسقان - ءدۇرالى دۇيسەباي

"حالىق ءسوزى" گازەتى