جۇما, 29 ناۋرىز 2024
بىلگەنگە مارجان 5485 6 پىكىر 28 قىركۇيەك, 2022 ساعات 11:34

التىن وردا تۋرالى ورىستار نە دەيدى؟

كوشپەلى قىپشاق تايپالارىنىڭ مەكەنى بولعان ۇلى دالادان باستالعان التىن وردا جورىعىنىڭ الدىندا، ەرتەدەگى ورىس ەلى قانداي بولعان ەدى؟ ءبىر تۇتاس مەملەكەت رەتىندە ءومىر ءسۇرىپ، دامىپ، ءوسىپ-وركەندەپ، اينالاسىنداعى وزگە جۇرتقا ۇلگى-ونەگە بولىپ پا ەدى؟ الدە، ەل بولا الماي، ءوزارا قىرىلىسىپ، توبىردىڭ كەيپىن تانىتىپ، توقىراۋىمەن تۇرمىس كەشۋدە مە ەدى؟ بۇلاردى تۇتاس ەل قىلىپ، بىرىكتىرىپ، جۇمىلدىرىپ، مەملەكەت دارەجەسىنە جەتكىزگەن، كەيىننەن استام يمپەرياعا اينالدىرعان التىن وردا قاعاناتىنىڭ ارقاسى ەمەس پە ەدى! ءبىزدىڭ وسى پىكىرىمىزدى كوبىسى بولماسا دا، كەيبىر ورىس جازۋشىلارى مەن عالىمدارى تولىقتاي  مويىندايدى.

وسى رەتتە، ۆ.دەمين ءوزىنىڭ «تاينى ەۆرازي» اتتى كىتابىندا بىلاي دەيدى: «... ناچنەم س توگو، چتو پودۆەرگشاياسيا ۋدارۋ باتىيا، يۋجنايا رۋس چۋت لي نە پياتدەسيات لەت دو توگو، س پوسلەدنيح لەت XII ۆەكا ي دو ۆتورجەنيا تاتار (كوشپەلى قىپشاقتاردى ايتادى، ارى قاراي دا «تاتار» ءسوزى وسى تۇسىنىكپەن وقىلادى ) بىلا وحۆاچەنا نەپرەرىۆنىمي ي كروۆوپروليتنىمي ۆوينامي كنيازەي. وني برالي شتۋرموم، سجيگالي ي گرابيلي درۋگ ۋ درۋگا ستولنىە گورودا، زاحۆاتىۆالي چۋجيە «ستولى»، پودسىلالي ۋبيتس، پرەسپوكوينو برالي ۆ زالوجنيكي جەن ي دەتەي سوپەرنيكوۆ، سپلوش ي ريادوم نارۋشالي چەستنوە سلوۆو كرەستنوە تسەلوۆانيە»).

مەجدۋ پروچيم، ۆسە ەتو بىلا، سوبستۆەننو، ودنا بولشايا سەميا – پوتومكي پو پرياموي ليني ۆلاديميرا سۆياتوگو. نو كوگدا رەچ يدەت و ۆلاستي، پرەستولە ي پروچيح بلاگاح زەمنىح، نيكاكيە رودستۆەننىە وتنوشەنيا ۆو ۆنيمانيە نە پرينيمايۋتسيا – ا پوتومۋ سپلوش ي ريادوم ۋبيۆالي، سۆەرگالي، وسلەپليالي ي پودسيجيۆالي درۋگ درۋگا رودنىە ي دۆويۋرودنىە براتيا، دياديا ي پلەمياننيكي ي پروچايا بليزكايا رودنيا.

...ودنيم سلوۆوم، نيكاككوگو «وبششەنارودنوگو سوپروتيۆلەنيا» تاتارام تاك ي نە پولۋچيلوس پوسكولكۋ رۋس سوستويالا يز پرەۆەليكوگو منوجەستۆا كنياجەستۆ، سموترياششيح درۋگ نا درۋگا ۆولكامي، ۋ ۆسەح بىلي سۆوي، مەستنىە ينتەرەسى، ي ني و كاكوم تاكوم «وبششەناتسيونالنوم» ينتەرەسە ەششە ي رەچ نە شلا، توگداشنيە ليۋدي پوپروستۋ نە پونيالي بى، چتو ەتو تاكوە.

پورا پونيات، چتو ناشيح دالەكيح پرەدكوۆ نيچۋت نە ۋنيجاەت توت فاكت، چتو منوگيە كنيازيا پوليۋبوۆنو دوگوۆوريليس س باتىەم ي پريزنالي سەبيا ەگو ۆاسسالامي، ي، بولەە توگو، رۋسسكيە يز سامىح رازنىح كنياجەستۆ پرەسپوكوينو ۆستۋپالي ۆ تاتارسكوە ۆويسكو. سيە ۆوۆسە نە سۆيدەتەلستۆۋەت و كاكوي – تو «يسكوننو رۋسسكوي ۋششەربنوستي». 

ۆسە توگدا جيلي پو زاكونام فەودالنوي ەپوحي. پونياتيا «ناتسيونالنوە گوسۋدارستۆو» پوپروستۋ نە سۋششەستۆوۆالو.

ا تەپەر پوگوۆوريم و سۋششەستۆەننەيشەم وتليچي تاتارسكيح ناشەستۆي وت رۋسسكيح ۋسوبيتس.

  ۆ وتليچي وت رۋسسكيح،  كوچەۆنيكي نە گرابيلي تسەركۆي ي نە وبيجالي سۆياششەننوسلۋجيتەلەي. «زلىە تاتاروۆيا»، ناوبوروت، ۆو يسپولنەنيە پيساننىح زاكونوۆ چينگيسحانوۆوي «ياسى»، وتنوسيليس ك رۋسسكوي تسەركۆي س ۆەليچايشيم ۋۆاجەنيەم. ۋجە باتىي سرازۋ پوسلە پوكورەنيا رۋسي دال تسەركۆي پريۆيلەگي، كاكيح ونا نيكوگدا نە يمەلا پري رۋسسكيح كنيازياح. «ۆسە ەتو پرينادلەجيت بوگۋ، ي سامي وني بوجي. دا پومولياتسيا وني و ناس».

كوردىڭىز بە، قىپشاق ەلى قۇرعان التىن وردا يمپەرياسى ءرۋستى جانە وزگە ەلدەردى جاۋلاعاندا، ارتىق قيانات جاساماعان  (قالاي دەگەنمەن دە، ءبىزدىڭ ارعى اتا – بابالارىمىز وبال مەن ساۋاپتى قاسيەت تۇتىپ، اسىرا اپەرباقاندىققا بارماعان).

«... ا كوگدا رەچ زاحوديت و رۋسسكيح ليۋدياح، ۋگناننىح كوچەۆنيكامي نا چۋجبينۋ، سلەدۋەت سدەلات  نەمالوۆاجنوە  ۋتوچنەنيە.

ۆو  ۆرەمەنا «يگا»،  تاتارى  نە زانيماليس پروداجەي رۋسسكيح پلەننيكوۆ زا گرانيتسۋ سۆوەي دەرجاۆى – رازۆە چتو ۆ نيچتوجنوم كوليچەستۆە. وني ۋگونيالي ك سەبە، ۆ پەرۆۋيۋ وچەرەد، ۋمەلىح رەمەسلەننيكوۆ، كوتورىە پوتوم نە ۆ تسەپياح سپينۋ گنۋلي گدە – نيبۋد ۆ پودزەمەلە – ناوبوروت، سۋديا پو ۆوسپومينانيام ينوستراننىح پۋتەشەستۆەننيكوۆ، جيلي سۆوبودنو، پولۋچالي پلاتۋ زا ترۋد ي پولزوۆاليس ۆسەمي تەمي جە پراۆامي، چتو ي كوچەۆنيكي».

وسى سويلەمدەرگە قاراپ، التىن ورداعا بىرىككەن كوشپەلى قىپشاق تايپالارى، وزگە جۇرتتان الىنعان تۇتقىندارعا دا ايتارلىقتاي جاعداي جاساپ، ولاردىڭ  ىنتامەن ەڭبەكتەنۋىنە جانە اتقارعان جۇمىسىنىڭ اقىلارىن ءادىل تولەۋگە، ءاردايىم ادامدىق تۇرعىدان قاراعاندىعىن كورەمىز.

بەيسەنعازى ۇلىقبەك،

قازاقستان جۋرناليستەر وداعىنىڭ مۇشەسى

Abai.kz

6 پىكىر

ۇزدىك ماتەريالدار

العىس ايتۋ كۇنى

العىس ايتۋ كۇنى جانە ونىڭ شىعۋ تاريحى

جومارتبەك نۇرمان 1580
الاشوردا

قوجانوۆ مەجەلەۋ ناۋقانىندا (جالعاسى)

بەيبىت قويشىباەۆ 2280
عيبىرات

قايسار رۋحتى عازيز جان

مۇحتار قۇل-مۇحاممەد 3606