ءبىلال قۋانىش. قاجىعۇماردىڭ تۇياعى
1-سۋرەت - قاجىعۇمار شابدانۇلى العاشقى جارى ءمانۋار قاسىمقىزىمەن. ورتاداعى مازدات قاجىعۇمارۇلى
2-سۋرەت - قاجىعۇمار شابدانۇلى العاشقى جارى ءمانۋار قاسىمقىزىمەن
3-سۋرەت - ءمانۋار قاسىمقىزى
4-سۋرەت - ەكىنشى قاتاردا وڭنان سولعا قاراي ءبىرىنشى تۇرعان - ءمانۋار قاسىمقىزى، ءۇشىنشى تۇرعان - جاعدا بابالىق\
5- سۋرەت - مازدات قاجىعۇمارۇلى اناسى ءمانۋار قاسىمقىزىمەن بىرگە.
6-سۋرەت - مازدات قاجىعۇمارۇلى مەن تالعات قاجياكبارۇلى (قاجىعۇمار شابدانۇلىنىڭ اعاسىنىڭ بالاسى)
7-سۋرەت - قاجىعۇمار شابدانۇلىنىڭ ءوز قولىمەن قازاقستانداعى تۋىستارىنا جازىلعان حاتى (سۋرەتتە - حاتتىڭ تۇپنۇسقاسى)
قۇدىرەتتى وقىرمان، وتىرىك قوسسام تاس توبەمنەن ۇرىڭىز. قاجىعۇماردىڭ قازاقستاندا ۇلى بار. شىن مانىندە بۇل ادام كۇرەسكەر جازۋشىدان قالعان جالعىز ەركەك كىندىك... قاجەكەڭنىڭ قىتايدا ۇلدارى بار دەيتىندەردە شىعادى. وعان قاجىعۇمار شابدانۇلىنىڭ ءوز حاتى جاۋاپ بەرسىن.
1-سۋرەت - قاجىعۇمار شابدانۇلى العاشقى جارى ءمانۋار قاسىمقىزىمەن. ورتاداعى مازدات قاجىعۇمارۇلى
2-سۋرەت - قاجىعۇمار شابدانۇلى العاشقى جارى ءمانۋار قاسىمقىزىمەن
3-سۋرەت - ءمانۋار قاسىمقىزى
4-سۋرەت - ەكىنشى قاتاردا وڭنان سولعا قاراي ءبىرىنشى تۇرعان - ءمانۋار قاسىمقىزى، ءۇشىنشى تۇرعان - جاعدا بابالىق\
5- سۋرەت - مازدات قاجىعۇمارۇلى اناسى ءمانۋار قاسىمقىزىمەن بىرگە.
6-سۋرەت - مازدات قاجىعۇمارۇلى مەن تالعات قاجياكبارۇلى (قاجىعۇمار شابدانۇلىنىڭ اعاسىنىڭ بالاسى)
7-سۋرەت - قاجىعۇمار شابدانۇلىنىڭ ءوز قولىمەن قازاقستانداعى تۋىستارىنا جازىلعان حاتى (سۋرەتتە - حاتتىڭ تۇپنۇسقاسى)
قۇدىرەتتى وقىرمان، وتىرىك قوسسام تاس توبەمنەن ۇرىڭىز. قاجىعۇماردىڭ قازاقستاندا ۇلى بار. شىن مانىندە بۇل ادام كۇرەسكەر جازۋشىدان قالعان جالعىز ەركەك كىندىك... قاجەكەڭنىڭ قىتايدا ۇلدارى بار دەيتىندەردە شىعادى. وعان قاجىعۇمار شابدانۇلىنىڭ ءوز حاتى جاۋاپ بەرسىن.
«ءبىز دە امانبىز. ءبىز دەيتىنىم، قاجىعۇمار-باقىش سەمياسى. بالامىزدىڭ ۇلكەنى باقىتگۇل، 23 جاستا، قىزمەتتە. 2-ءسى قايىرجان 19 جاستا، قۇلجادا ينستيتۋتتا وقيدى. 3-ءسى ءپاتيما 17 جاستا، ورتا مەكتەپتە، كەلەر جازدا بىتىرەدى. 4-ءسى باۋىرجان 13 جاستا. ەڭ كىشىسى جاينار 5 جاستا. بۇلاردان ۇلكەن ءپايما، اجار دەيتىن ەكى قىز مەن جوقتا ۇزاتالىپ كەتىپتى. جاينار جولداستان باسقاسى اجىعۇماردان. ال تايمان ناعاشىسى قالباستىڭ قولىندا. بىلتىر ۇيلەندى. اجىعۇمار مەن كىشان ولگەن. ەستىگەن شىعارسىڭدار(بىرى 1974 جىل، ءبىرى 1967 جىل)».
يا، قاجەكەڭنىڭ بالالارىم دەپ وتىرعانى ءىنىسى اجىعۇماردىڭ تۇياقتارى. ال حاتتا اتالعان، ءوز كىندىگىنەن تاراعان تايمان 1998 جىلى قايتىس بولدى. جۇلدىز، قۇندىز اتتى ەكى قىزى بار.
سوندا كوزى تىرىسىندە-اق اڭىزعا اينالعان قاجىعۇماردىڭ ۇرپاعىن جالعاستىراتىن ءبىر ەركەك كىندىكتى قالماعانى ما؟ الدە ءبىز بىلمەي ءجۇرمىز بە؟ «قىلمىس» رومانىندا ەرەكشە اكەلىك مەيىرىمى تۇسكەن، قازاقستانعا ورالعاندا الدىنان شىعاتىن اسقاردىڭ ءپروتوتيپى كىم؟ مەنىڭ الدىمدا ايگىلى قازاق جازۋشىنىڭ اتاجاۇرتتاعى باۋىرلارىنا جازعان بىرنەشە حاتى جاتىر. سول حاتتاردىڭ ىشىندەگى مىنا سويلەمدەرگە نازار اۋدارىپ كورەيىشكى...
«بالالاردىڭ ۇلكەن-كىشى بارىنە دە، ەگەر تانىستىق-تۋىستىق بايلانىسى بولسا، مازداتقادا (قاپشاعايدا دەپ ەستيمىن), كەلىندەرگە دە كورۋگە اڭساۋلى سالەمىمدى جەتكىزەرسىڭدەر. 1985 جىل، 18 اۆگۋست».
«ال، ەكى مازداتتا قاپشاعايدا تۇرعانىن ءبىلدىم. ۇلكەن مازداتتى ءمارۋاننىڭ جەزدەسى - يسابەك يەلەنىپ، «ءسارۋاردان تۋعان» دەپ ءجۇر ەكەن. سونىڭ فاميلياسىندا جۇرگەن سياقتى. قاپشاعايدا ءوزى ورتا دارەجەلى تەحنيك(متس-تا ما، دەپودا ما، ايەتۋىر ءبىر ستانسيادا ىستەيدى). كەلىن (جالايىر قىزى) سونداعى ءبىر مەكتەپتە وقىتۋشى. ەكى مە، ءۇش پە بالاسى بار. امان-ەسەن ەكەندىكتەرى اپ-انىق. ولاردان قام ويلاماڭدار. وزدەرى-اق تانىسىپ-تابىساتىندىعىنا سەنىمىم بار! وزدەرى ەندى بىرەر جىلدا ۇعىسىپ بولۋى مۇمكىن. 1985 جىل، 27 دەكابر».
قاجەكەڭ ايرىقشا اتاپ وتىرعان مازدات كىم؟ ءمارۋان كىم؟ ەندى وسىعان توقتالايىق. ءمارۋان قاسىمقىزى - قاجىعۇمار شابدانۇلىنىڭ ەڭ العاشقى جارى. مۇنى قاجەكەڭنىڭ تۋىستارى مەن بۇگىنگى كوزى ءتىرى باۋىرلارى جاقسى بىلەدى. ال مازداتتىڭ كىم ەكەنىن ءمارۋان قاسىمقىزىنىڭ ءوز اۋىزىنان ەستيىك.
ءمارۋان قاسىمقىزى:
- مەن 1937 جىلى تۋىلعام. قۇلجا قالاسىندا تۋىپ-ءوستىم. اپەكەم قازاقستاندا تۋىلىپ، 3 جاسىندا قىتايعا وتكەن. قازاقستانداعى اتاجۇرتىمىز قاپال-اراسان. قاپالدىڭ تورە تۇقىمىنان ەكەنبىز.
15 جاسىمىزعا جەتەر-جەتپەس كەزىمىزدە ءبىر ۋكاز شىقتى. كىم چاۋ شيان(كورەيا) سوعىسىنا بارسا، جاعدايى جاقسى بولادى دەپ. ءبىز وتە كەدەي بولدىق. اكەم ەلدىڭ مالىن باعادى، شەشەم ەلدىڭ نانىن جابادى. 2 قىز، ءبىر ۇلمىز. مەن بىرەۋدىڭ بالاسىن باعىپ ءجۇردىم. قازاق ۇيشىماسىندا وقىدىم. 6 سىنىپ وقىپ جۇرگەن كەزىمدە دانەش راقىشەۆ «سوۆەت سويۋزىنان كىسىلەر كەلە جاتىر ەكەن، سوعان ءانشى كەرەك، ءبيشى كەرەك» دەپ ىشىندە مەن بار ءتورت قىزدى الىپ كەتتى. ەكى قىز ءان ايتتى. ەكى قىز بيلەدىك. سوۆەتتەن كەلگەن قوناقتاردى اەرودرومدا قارسى الدىق. وسىدان كەيىن-اق مەنى «مىنا قىزدان بىردەڭە شىعادى ەكەن» دەپ شارا جيەنقۇلوۆا قازاق ۇيشىماسىنىڭ جانىنداعى قازاق تەاترىنا اكەلدى. اكەمدى شاقىرىپ الىپ، 12-13 مەتر شاپاندىق بارقىت بەردى. «قىزىڭدى بەر، ءوزىمىز وقىتىپ، ءوزىمىز جەتكىزەمىز، سوۆەتكە الىپ كەتەمىز» دەدى. اكەم ايتتى: «مەن تۇرعاندا قىزىمدى بەرمەيمىن. مەن ءوزىم سوۆەتتىكپىن. پاسپورتىم بار. ەگەر شامالارىڭ كەلسە وتباسىمىزبەن كوشىرىپ الىڭدار» دەپ مەنى بەرمەي قويدى. ولار ماعان «ايجان» دەگەن ءبيدى، «قازاق ءۆالسىن» ۇيرەتتى دە، «كەيىن كەلەسىڭ، شاقىرتىپ الامىز» دەپ ەلدەرىنە قايتتى. 1951 جىلى چاۋ شيانعا باراتىنداردى جيناي باستادى. «تاۋەكەل، مەن بارام» دەپ شىقتىم. سودان ۇرىمجىگە قازاق تەاترىنا كەلدىم. ول جەردە وقىماسا بولمايدى، وقۋ كەرەك دەگەن اڭگىمە شىقتى. سوعان وراي ءبىراز ۋاقىت ساياسي ساباق ءوتىلدى. كەيىن قاشقارعا، حوتانعا «جاڭا ۇكىمەت كەلدى، جاڭا پارتيا كەلدى. ەر مەن ايەلدىڭ قۇقىعى تەڭ» دەپ ۇگىت-ناسيحات جۇرگىزۋگە جىبەردى. سونىڭ اسەرىنەن كوپتەگەن ايەلدەر مەن قىز بالالار شاشىن قيىپ، شولاق ەتەك كيىپ شىعا كەلدى. كەيىنىرەك التاي، شاۋەشەك جاققا باردىق. ءسويتىپ جۇرگەندە چاۋ شيانعا باراتىن كەزەك كەلدى. ۇرىمجىدەن 60 ادام جۇردىك. بىزدەردى ەركەكشە كيىندىرىپ، جۇرگىزىپ، تۇرعىزىپ ءبارىن ۇيرەتتى. كۇندىز وكوپتىڭ ىشىندە ويىن قوياسىڭدار، تۇندە شتاب پەن شتابتىڭ ارسىندا ەڭبەكتەپ جۇرەسىڭدەر دەدى. ءسويتىپ نەشە ءتۇرلى قيىندىق كورىپ 6 اي كورەياعا بارىپ قايتتىق. قايتىپ كەلگەننەن كەيىن وقۋىمىز كەرەك ەدى. ول دا قالدى. تەتاتردا جۇردىك. جىگىتتەر كەلىپ-كەتىپ جۇرەتىن. «قاسەن-ءجاميلادا» باستى رولدە ويناعان ابىلاي جۇماحانوۆ دەگەن جىگىت بولدى. سول اينالدىرىپ ءجۇرىپ، «جازۋشى، پالەن-تۇگەن» دەپ قاجىعۇمارعا تانىستىردى. ول ارتىمنان قالماي ءجۇردى. بىزگە يە بولىپ جۇرگەن زاكەن دەگەن ۇلكەن كىسى بار ەدى. سوعان باردى. ول كىسى: «جوق، اكە-شەشەسىنە مەن نە دەپ ايتام؟ بۇل ءالى جاس، وقۋ كەرەك» دەدى. بۇل ءسوز جايىنا قالدى دا، ءبىر كۇنى ەكى كەشتىڭ ورتاسىندا ءبىر جاتاققا باردىق تا، اپىل-عۇپىل ۇيلەنگەن بولدىق. ول جەردە كوپ تۇرمادىق، 2-3 اي عانا پانالادىق. استى قىزىل، ءۇستى كوك پەردەمەن قىمتالعان ءتورت تەرەزەسى بار جاتاق ءۇي ەدى. قارسىمىزدا ابىلايلار تۇردى. قاجىعۇماردىڭ قولىنان قاعاز تۇسپەيتىن. تاڭەرتەڭ ول جۇمىسىنا كەتەدى، مەن تەتارعا كەتەم. كەيىننەن مەنى تەاترعا جىبەرمەيمىن دەدى. باستىعىمىز وعان كونبەدى. شاڭحايعا الىپ كەتتى. قاجىعۇمار ودان سايىن ايعايلادى، اتتاندادى. ءبارىبىر قىزمەت بابىمەن شاڭحايعا كەتتىك. سول كەزدە ىشىمدە وسى مازدات بار ەكەن. بيلەپ، ءايتىپ-ءبۇيتىپ جۇرگەندە ءىشىم تومپايىپ شىعا كەلدى. سوندىقتان «ءجاميلانىڭ» جانىندا جەڭىل-جەلپى رولدەردە عانا وينادىم. شاڭحايدا 6 اي بولدىم. سونىڭ اراسىندا قىستىڭ ايازىنا قاراماي مازداتتى بوساندىم. قاجىعۇماردىڭ حاتى بويىنشا، «مازدات» دەپ ات قويدىق. بوسانا سالىپ، بالا قىرقىنان شىقپاي وراپ-قىمتاپ، جولعا اتتاندىق. ۇرىمجىگە امان-ەسەن جەتتىك ايتەۋىر. اكەسى قۋانىش قىلعان جوق. وزىمەن ءوزى. مەن وزىممەن ءوزىم. نە جاتاق جوق، نە ءۇي جوق. وزىنشە بيۋروكرات. ءتىپتى ءبىر كۇنى تەاترعا جىبەرمەي، تىرىدەي ولتىرەم دەپ، ەكى قولىمدى بايلاپ تاستادى. ەكى اي تۇردىق تا، تەاتر كوشەتىن بولعاندىقتان، مايدىڭ 15-ىندە قۇلجاعا كەتەتىن بولدىق. قاجىعۇمار بىرگە شىقتى. قۇلجانىڭ ورتاسىندا «ايران باراق» دەگەن باق بولاتىن. ۇلكەن ستاديون. قولدا مەكەن-جاي بولعانى بولماسا، ءوز ءۇيىمدى بىلمەيمىن. سوسىن ءبىر اربالار كەلدى. سولار اپاراتىن بولدى. ءسويتىپ تۇرعاندا بۇقارا تىشقانباەۆتىڭ شەشەسى جۇگىرىپ كەلىپ، «بارسىڭ با، قىزىم، شەشەڭ كۇندىز-ءتۇنى جىلاپ، ابدەن ولەتىن بولدى، ءتىرى كەزىندە كورىپ قال، ءجۇرشى، مەن الىپ بارايىن» دەدى. قاجىعۇمار «قادىر باعى» دەگەن جەردەن جاياۋ، ارباعا ىلەسىپ ءجۇردى. اكەم وكىرىپ جىلاپ كورىستى. ىشكە كىرسەم شەشەم جۇدىرىقتاي عانا كەمپىر بولىپ قالىپتى. بايدىڭ ەسىگىندەگى بۇل ەكى اۋىزدى ءۇيدى قاجىعۇمار ۇناتقان جوق. «ءجۇر، كەتەمىز» دەگەندەي ىڭعاي تانىتتى. جەزدەم مەن اپەكەمدە وسى ۇيدە ەكەن. ۇيلەنگەندەرىنە 10 جىلداي بولعان... كىشكەنتايلارى جوق. مەن كەتپەيمىن، اۋرۋ شەشەمدى تاستاپ كەتە المايمىن دەدىم. بۇعان كونبەي ءبىراز كۇشتەپ كوردى دە، سوڭىندا اقىلىنا كەلىپ، جولىعىپ تۇرامىز دەپ چەمودانىن الىپ كەتىپ كالدى. مەن شىعارىپ سالدىم. سودان كەيىن مەن تەاترىما كەتتىم. مازداتتى اپەكەم الدى. ءبىر كۇنى «سوۆەتكە كەتەتىن بولدىق» دەپ جەزدەم الاقايلاپ كەلدى. سونىمەن وتباسىمىزبەن كوشەتىن بولدىق. مەن قالايىن دەسەم جانىمدا قاجىعۇمار جوق. بار بولعاندادا الپەشتەپ وتىرعان ول جوق. وقىماعانسىڭ دەپ زىركىلدەيدى دە وتىرادى. سونىمەن «وقىعان كىسىسىن تاۋىپ الار» دەدىك تە سوۆەتكە ات باسىن بۇردىق. مۇندا كەلگەن سوڭ حات كەلىپ تۇردى. «3-4 جىل كۇت، ارتىڭنان بارامىن» دەپ جازىپتى. «ە، جارايدى» دەپ، 3-4 جىل ەمەس، 5 جىل كۇتتىم.كەلمەدى...
بيىل 75 جاسقا كەلگەن ءمارۋان اپامىزدىڭ دەنساۋلىعى دا سىر بەرىپتى. تەك ادامنان جاسىرعاندى اللادان قالاي جاسىرام دەگەن بولۋ كەرەك، 60 جىل ىشىنە بۇگىپ كەلگەن جان جاراسىن اقتارىپ سالدى. 16 جاسقا كەلەر-كەلمەستەن قىتاي مەن كەڭەس وداعى سىندى ەكى يمپەريانىڭ ورتاسىندا سەرگەلدەڭگە تۇسكەن جاس تاعدىرعا قاراپ جۇرەگىڭ اۋىرادى. تاريحتىڭ مىڭ قاتپار بەتىنەن ءمارۋان قاسىمقىزىنىڭ كورەيادا جۇرگەن جاۋىنگەر بەينەسىن، تەاتردا جۇرگەن ءبيشى بەينەسىن، قىستىڭ قاقاعان ايازىندا شاڭحاي قالاسىنان شيەتتەي بالاسىن باۋىرىنا باسىپ، ومىراۋىن كوز جاسىمەن جۋعان جاس انانى كورەسىڭ. سونىڭ بارىنە كوندىرگەن جاستىقتىڭ جالىنى شىعار... ال تۋىلماي جاتىپ تاعدىرى تالكەككە تۇسسەدە، قاجەكەڭنىڭ ءۇمىت وتىن مازداتقان مازدات قايدا؟ ءمارۋاننىڭ جەزدەسى يسابەكتىڭ فاميلياسىندا جۇرگەن، ءوزىن بەرتىنگە دەيىن ءمارۋاننىڭ اپكەسى ءسارۋاردان تۋعانمىن دەپ سەنىپ كەلگەن مازدات قازاقتىڭ ايگىلى جازۋشىسى قاجىعۇماردىڭ بالاسى ەكەنىن بىلە مە؟ مۇنى مازداتتىڭ وزىنەن تىڭدالىق.
مازدات (يسابەكۇلى كەنجيباەۆ):
- مەن يسابەك پەن ءسارۋاردىڭ بالاسى ەمەس ەكەنىمدى 40 جاسىمدا ءبىلدىم. بۇل كىسىلەر مەنەن كەيىنگى اسحاتتى دا اسىراپ العان ەكەن. ەكەۋمىز مۇلدەم ۇقسامايمىز. مەكتەپتە جۇرگەندە «بۇل قالاي؟» دەپ تاڭعالاتىنمىن. شەشەمنىڭ ءسىڭىلىسى بولعاندىقتان با، ءمارۋاندى ءوز اتىمەن اتاي بەرەمىن. كەيىنىرەك اسحاتتى ءمارۋاننان اسىراپ العانىن ءبىلدىم. ءوزىمدى ءالى دە ءسارۋاردان تۋعانمىن دەپ جۇرەتىنمىن. ءبىر كۇنى ءمارۋاننىڭ ۇيىندەگى ەڭ كىشى قىزى ماعان «سەن مەنىڭ ءوز اعامسىڭ» دەدى. بولەمنىڭ بۇل ايتىپ تۇرعانى قالاي دەدىم دە، ءبىر كۇنى مارۋانعا بارىپ، «مەنىڭ اكەم كىم؟» دەپ قادالىپ سۇرادىم. ءمارۋان بۇل سۇراقتى جاي قويا سالمايتىندىعىمدى ءبىلىپ، «اكەڭ حالىق جاۋى بولىپ سوتتالىپ كەتكەن» دەدى. مەن تۇسىنبەدىم. مەن قىتايدا تۋىلسام، ال «حالىق جاۋى» دەگەن سسسر-ءدىڭ تاعاتىن ايىبى. سوندا قالاي؟ سويتسەم، اسحات ءمارۋاننىڭ ەكىنشى كۇيەۋىنىڭ بالاسى ەكەن دە، مەن قاجىعۇماردىڭ تۇياعى بولىپ شىقتىم. بۇل اقيقاتتى 50 جاسقا كەلگەن كەزىمدە عانا تولىق انىقتاپ ءبىلدىم. ودان بەرى دە 7 جىل ءوتتى. بار تىلەيتىنىم، مىنا جۇرت مەنى قاجەكەڭنىڭ اتىنا قىزىعىپ بالا بولعىسى كەلىپ ءجۇر ەكەن نەمەسە بىردەڭەدەن دامەتىپ ءجۇر ەكەن دەپ تۇسىنبەسە بولعانى. ماعان ونداي تۇسىنىكتەن گورى ولگەنىم ارتىق. ءبىر قىزىعى، مەن كىشكەتايىمنان كىتاپ وقۋ مەن جازىپ-سىزۋعا بەيىم بولدىم. كۇيبىڭ تىرلىكتىڭ اسەرىنەن بە قالامدى جولداس قىلۋدى قالاعان جوقپىن. دەگەنمەن قالامىنىڭ قاسيەتى بالاما قوندى. ۇلىمنىڭ اتى - بەك. قازىر «حابار» ارناسىندا جۋرناليست بولىپ جۇمىس جاسايدى.
ءيا، ءبارى دە تاعدىردىڭ تالكەگى. الەمدىك مەگاپوليس شاڭحاي قالاسىندا تۋىلىپ، 6 ايعا تولار-تولماستا كەڭەس وداعىنىڭ شەكاراسىنان اتتاعان مازدات قاجىعۇمارۇلى سودان كەيىنگى جەردە مازدات يسابەكۇلى كەنجيباەۆ بولىپ اتالىپ كەتتى. بۇل كۇندە مازدات - جەر ورتاسى جاسقا كەلدى. اكەم مەن شەشەم دەپ كەلگەن ادامداردىڭ ناعاشى اپايى مەن جەزدەسى بولىپ شىعارىن ول وسىعان دەيىن بىلگەن جوق. تۋعان باۋىرىم دەپ كەلگەن اسحات ەكەۋى دە ءبىر انادان تۋعانىمەن باسقا اكەنىڭ بالالارى بولىپ شىقتى... ءمارۋان كەڭەس شەكاراسىنان وتكەن ءبىراز جىلدان سوڭ قاپال جەرىندە تاعى ءبىر اداممەن باس قۇرايدى. سۇم تاعدىر جاس ءمارۋاندى سوندادا وڭدىرعان جوق. قوسىلعان جارى ىشىمدىكتىڭ ارتىندا كەتىپ، جاس انا باۋىرىنا تاعى ءبىر بالانى قۇشاقتاپ قالا بەردى. ونىڭ اتى - اسحات ەدى. ول كەزدە ءمارۋان جۇرت تانىعان بيشىگە اينالعان. ونەردىڭ سوڭىنا شىنداپ تۇسكەن كەزەڭى بولاتىن. سوندىقتان بولسا كەرەك اسحاتتىڭ دا فاميلياسى يسابەكۇلى كەنجيباەۆ بولىپ كەتە باردى. كەيىنىرەك ءمارۋاننىڭ ەسىمى نۇربەرگەن الدابەرگەنوۆتىڭ قۇلاعىنا جەتىپ، ول كىسى جاس ءبيشىنى اتتاي قالاپ، شۇبار اۋىلىنا كوشىرىپ اكەلەدى. ءمارۋان سول جەردە قازىرگى قارا شاڭىراققا كەلىن بولىپ ءتۇسىپ، بۇل كۇندە نەمەرە، شوبەرەلەرىنىڭ ورتاسىندا باقىتتى عۇمىر كەشىرۋدە...
ءبىر تاڭعالارلىعى قاجەكەڭنىڭ قازاق ەلىندە بالاسى بار ەكەنىن ءبىراز ادام بىلەدى. سول بىلەتىندەردىڭ ءبىرى بوكەن شابدانكەلىنى وسىدان 12 جىل بۇرىن «قازاق ادەبيەتى» گازەتىندە شىققان «قاجىعۇمار قاجىماپتى» دەگەن سۇحباتىندا بىلاي دەيدى، قاراڭىز:
- قازاقستاننان كىمدەردى بىلەدى ەكەن؟ كىمدەردى سۇراپ جاتىر؟
- دانەش راقىشەۆتى سۇرادى. قالاي قايتىس بولعانىن سۇرادى. بىلگەنىمىزشە ايتىپ بەردىك. دانەشتى ەرەكشە جاقسى كورۋشى ەدى. ەكى كوزى تۇنجىراپ، ۇزاق مۇڭايىپ وتىرىپ قالدى...
- تاعى كىمدەردى سۇرادى؟
- قابدەش ءجۇمادىلوۆتى، قۇرمانباي تولىباەۆتى سۇرادى. سودان كەيىن ءمارۋاندى سۇرادى. ال مانىگۇلدى سۇرامادى. مانىگۇلگە وكپەلى ءتارىزدى... مانىگۇل - قاينىمنىڭ ءبىرىنشى ايەلى. كوپ وتاسپادى، اجىراسىپ كەتكەن.
مانىگۇل قازىر قازاقستاندا. ال ءمارۋان - قاينىمنىڭ ەكىنشى نەكەلى ايەلى. مۇنىمەن دە كوپ وتاسا المادى. ءمارۋان 1961 جىلى قازاقستانعا ءوتىپ كەلدى. سىرتتان ەستۋىمشە، الماتىدا تۇراتىن كورىنەدى. ءمارۋاننان قاينىمنىڭ ءبىر بالاسى بار. ۇل بالا. 1955 جىلى تۋعان. كورگەندەر ايتاتىن اكەسىنىڭ اۋىزىنان ءتۇسىپ قالعانداي دەپ. ەستۋىمشە، ءمارۋان بۇل بالانىڭ فاميلياسىن وزگەرتىپ جىبەرگەنگە ۇقسايدى. «سول بالانى كورمەدىڭىزدەر مە؟» دەپ سۇرادى. ءبىز ءمارۋاننان دا، بالادان دا ەش حابار بىلمەيتىنىمىزدى ايتتىق.
(«قازاق ادەبيەتى» گازەتى. 2001 جىل، جۇما، 3 تامىز، №31).
بۇل سۇحباتىندا بوكەن اپامىز (قاجىعۇماردىڭ اعاسى قاجياكباردىڭ جارى. 2001 جىلى قىتاي ەلىنە بارىپ، قاينىسىنىڭ حال-جايىن ءبىلىپ قايتقان) كەيبىر دەرەكتەردى شاتىستىرعانىمەن، قاجەكەڭنىڭ مازداتتى سۇراعانىن تايعا تاڭبا باسقانداي بۇكىل قازاق وقىرماندارىنا پاش ەتتى. ودان بەرى دە 12 جىل ءوتىپتى. سوندا ءبىر ادامنىڭ قاجىعۇمار ۇرپاعىن ىزدەمەگەنى مە؟ الدە قازاق ەلىنىڭ بيلىگى قاجىعۇمار شابدانۇلىنىڭ تاعدىرىنا قالاي سەلقوس قاراسا، ونىڭ ارتىندا قالعان ۇرپاعىنا دا قالامگەر قاۋىمى سولاي كوز قىرىن سالماعانى ما؟ مازدات - تۋعان جەرىنىڭ ءبىر ۋىس توپىراعىنا زار بولعان قارت جازۋشىنىڭ جۇرەك تۇكپىرىندە ساقتاپ كەلگەن اسىل ارمانى ەدى عوي... مۇمكىن قاجەكەڭدى سەكسەننىڭ سەڭگىرىنە شىعارعان ءبىر جاعىنان تاۋەلسىز قازاق ەلىنە دەگەن ماحابباتى بولسا، ءبىر جاعىنان ەت باۋىرى بالاسىنا دەگەن ومىرلىك ساعىنىشى بولار...
قاجەكەڭنىڭ حاتتارىنان بايقاعانىمىز مازداتتىڭ قازاقستاندا ەكەنىن ءمۇيىزى قاراعايداي ءبىراز جازۋشىلار مەن اتاعى الاتاۋداي اعالارىمىز بىلەدى. ەگەر بۇل ىسكە تالعات قاجياكبارۇلى دەندەپ كىرىسپەگەندە بارىدە باياعىسىنشا قالا بەرەر ەدى...
اسىلدىڭ سىنىعى، تۇلپاردىڭ تۇياعى مازدات قاجىعۇمارۇلىن تابۋعا بىردەن ءبىر باس بولعان ادام - تالعات قاجياكبارۇلى. تاكەڭ قاجەكەڭنىڭ اعاسى قاجياكباردىڭ بالاسى. سوناۋ كەڭەس وداعىنىڭ وزىندە-اق قاجىاعاسىنىڭ بالاسىن ىزدەپ، بارماعان جەرى، باسپاعان تاۋى قالماعان. «مەن قىتايدا تۋعانمىن، قاجىعۇمار قازاقستاندا تۋعان. سوندىقتان قىتاي ۇكىمەتى كەرەك دەسە ەكەۋمىزدى اۋىستىرىپ السىن، مەن-اق قىتاي تۇرمەسىندە وتىرايىن» دەپ ناعىز ەت باۋىر جاقىندىعىن بىلدىرگەن تالعاتتىڭ ارمانى اقىرى ورىندالمادى. قاجەكەڭدى ەل بولىپ اكەلە المادىق. دەگەنمەن قاجىعۇماردىڭ بالاسى مازداتتى تابۋ ەڭ الدىمەن وسى تاكەڭە بۇيىردى.
تالعات قاجياكبارۇلى شابدانوۆ:
- ءبىز مازداتتىڭ بار ەكەنىن بۇرىننان بىلەتىنبىز. بىراق ءبىزدىڭ ءبىر تۋىسىمىز مازداتتىڭ شەشەسىنىڭ اۋىزىنان «قاجىعۇماردىڭ بالاسى باياعىدا-اق شەشەك شىعىپ قايتىس بولعان» دەگەن ءسوز ەستىپتى. بۇل مۇمكىن قاجەكەڭنىڭ قىتايداعى جاعدايىن بىلگەندىكتەن، مازداتتىڭ اماندىعىن ويلاپ ايتىلعان ءسوز بولۋى كەرەك. ايتپاقشى، 1975-1977 جىلدارى موڭعوليانىڭ سايشاند جەرىندە اسكەرلىك مىندەتىمدى وتەدىم. سول كەزدە ماسكەۋدەن ارنايى ادامدار كەلىپ، ماعان «قاجىعۇماردىڭ سوۆەتكە ءوتىپ كەتكەن بالاسى سەنسىڭ» دەدى. مەن قاجياكباردىڭ بالاسى ەكەنىمدى ايتتىم... ءبىز قاجىعۇمار اكەمىزدى 1968 جىلى قايتىس بولدى دەپ ەستىپ، قازاق داستۇرىمەن جەتىسىن، قىرقىن، جىلىن بەرىپ جىلى جاۋىپ قويعانبىز. تەك 1983 جىلى عانا زامانبەك جاكەنوۆ دەگەن جازۋشى قىتايعا بارىپ، قاجەكەڭنىڭ ءتىرى ەكەنىن ايتىپ كەلدى. كەيىن 1985 جىلى قاجىعۇمار شابدانۇلىنىڭ اتىنان مەنىڭ اكەم قاجياكبارعا جانە شەشەم بوكەنگە شاقىرتۋ قاعاز كەلدى. ارتىنشا 1986 جىلى قاجەكەڭ قايتادان قىتاي تۇرمەسىنە توعىتىلدى دا، بۇل ءىستىڭ ارتى اياقسىز قالدى. 1985 جىلعى حات كەلگەن كەزدە مەن مازداتتى ىزدەپ قاپشاعايعا بارىپ، تانىس كىسىلەر ارقىلى قاپشاعايدىڭ سوتىندا جۇمىس جاسايتىن جىگىتپەن جولىقتىم. ولاردان قاپال-اراسان جاققا (قازىرگى الماتى وبلىسى، اقسۋ اۋدانىنىڭ اۋماعىنداعى ايگىلى ەلدى مەكەن) كوشىپ كەتتى دەگەن حابار الدىم. ال قاپال-اراساننان سۇراستىرسام، ولار تالدىقورعاننىڭ شۇبارىنا كوشىپ كەتكەن دەدى. شۇبارداعى تانىستاردان ونى الماتى جاققا كوشىپ كەتكەنى ايتىلدى...
1998 جىلدىڭ كۇزىندە اكەم مەن شەشەمنىڭ قۇجاتتارىن رەتتەپ، قىتايعا جىبەردىك. ول كەزدە قاجەكەڭ تۇرمەدە بولعاندىقتان، كەزدەسىپ سويلەسە الماي قايتىپ كەلدى. كەيىن 2001 جىلى قايتا باردى. ول كەزدە اعالى-ىنىلىلەر قاۋىشىپ، سىرلاسىپ قايتتى. سوندا قاجەكەڭ تاعى دا مازداتتى سۇراپتى. ول تۋرالى شەشەم بوكەن «قازاق ادەبيەتىنە» بەرگەن سۇحباتىندا ايتتى.
2006 جىلى مەن ىزدەستىرىپ ءجۇرىپ، اقىرى مازداتتىڭ شۇباردا تۇراتىندىعىن انىقتادىم. سويتسەم ول دا مەنى تانىس-بىلىستەردەن سۇراستىرىپ ءجۇرىپتى. ءسويتىپ ءجۇرىپ تابىستىق. قاقپانىڭ سىرتىندا مەن تۇرمىن، ىشىندە ول تۇر. بىرىمىزگە ءبىرىمىز قارايمىز. ەكەۋمىزدىڭ دە شاشىمىز اپپاق قۋداي. قۇشاقتاسىپ كورىستىك. ەكەۋمىزدىڭ دە وڭ جاق بەتىمىزدە مەڭ بار. بۇل قاجياكبار مەن قاجىعۇماردىڭ شەشەسى، ءبىزدىڭ ۇلى اجەمىز ءمادينادا بار مەڭ ەكەن. ۇيگە كىرگەننەن كەيىن مازدات: «تاتە، قاجىعۇماردىڭ بالاسى ىزدەپ كەلدى» دەپ «شەشەسى» سارۋارعا قارادى. ءسارۋار اپامىز «اقىر ءبىر-ءبىرىڭدى تاپقان ەكەنسىڭدەر، تاعدىردىڭ سالعانىنا قارسىلىق جوق» دەدى. سودان بەرى تۋىس-باۋىر بولىپ ارالاسىپ كەلەمىز. 2007 جىلى مازداتتىڭ ۇلى بەك ۇيلەنگەن كەزدە مەنىڭ اكەم قاجياكبارعا بارىپ، باتاسىن الدى.
بۇل كۇندە ومىردە جوق مارقۇم قاجەكەڭنىڭ ۇرپاعىن ىزدەپ مۇنشالىقتى الاشاپقىن بولۋدىڭ نە كەرەگى بار دەيتىندەر دە تابىلار. بىراق قازاق اماناتقا قيانات جاساماعان. بارعان كەلگەننەن سۇراپ، ءار حاتىندا ايرىقشا ساعىنىشپەن ەسكە الىپ وتىرعان مازداتتى ىزدەمەۋ جاقىن تۋىستارى مەن ەستىگەن اعايىنعا سىن بولارى ءسوزسىز. مازدات - قازاقتىڭ ماڭدايىنا بىتكەن قاجىعۇماردىڭ اماناتى، كۇرەسكەر قالامگەردىڭ ءوز كىندىگىنەن تاراعان جالعىز ۇرپاق.
«ال ءوزىمنىڭ ەڭ ۇلكەن تابىسىم: وسى احۋالدارىما ەرەگىسە وقىپ ءجۇرىپ، ورىسشا ءتىلدى مەڭگەرىپ الدىم. قازىر ورىسشا ادەبي كىتاپتاردى تولىق وقىپ تۇسىنە الامىن. حوش، حابارىم وسى. مەنەن ەشبىر الاڭ بولماڭدار. ءومىر كۇرەسى دەگەن وسىلاي بولادى. ءومىر تالقىعا سالعان سايىن وسپەي، وشكىندەگەن ادام - ىنجىق. مەن قاندايىنا بولسادا توتەپ بەرە الامىن. مەن ۇرعان سايىن شيرايمىن، شيراعان سايىن كۇشەيەمىن. ءتىپتى دە جەڭىلمەيمىن. كارتەيمەيمىن دە ولمەيمىن. جەڭەمىن».
قاجەكەڭ تاعى ءبىر حاتىندا وسىلاي دەپ اعىنان اقتارىلىپتى. ءبىز مازدات اعامىزعا دا قاجەكەڭنىڭ رۋحىن بەرسىن دەيمىز. اكەسىن بالاسىنان، بالاسىن اكەسىنەن ايىرعان بوداندىقتىڭ قامىتى ەندىگى ۇرپاقتىڭ تۇسىنە دە كىرمەسىن. تاۋەلسىز قازاق ەلىنىڭ قاسيەتى شىعار... «التىن كەزدىك قاپ تۇبىندە قالمادى». قايسار جازۋشىنىڭ ۇرپاعىن جالعاستىرعان تۇياعى اقىرى تابىلدى! بۇل - قاجەكەڭنىڭ ءۇنىن ءوشىرىپ، قازاقتىڭ تۇقىمىن تۇزداي قۇرتقىسى كەلگەن كەشەگى قيامپۇرىس، قيلى زامانعا جاۋاپ بولسا كەرەك!
«Abai.kz»
