تولەن ابدىك. توزاق وتتارى جىمىڭدايدى (جالعاسى)
* * *
كياكۋ تاڭعاجايىپ ءبىر تاستان قالاعان "لاشىقتىڭ" ىشىندە كوزىن اشتى. ءوڭى يا ءتۇسى ەكەنىن ايىرا الماي ۇزاق جاتتى. ءتىپتى ءوزىنىڭ ءتىرى ەكەنىنە دە تولىق سەنگەن جوق. تەپ-تەگىس، اپپاق قابىرعالار، ءار ءتۇرلى تۇسىنىكسىز بۇيىمدار، ۇستىندە جاتقان جۇپ-جۇمساق جامىلعى. ءبىر قىزىق ەرتەگى تىڭداپ جاتقانداي ۇيقىلى-وياۋ سەزىمدە ءبىراز جاتتى دا، بىرتە-بىرتە ەسى كىرگەن سايىن قيالعا سىيمايتىن جۇمباق كۇيدە ەكەنىن اڭعارىپ، تاڭىرقاۋ اسەرىنەن باسقا تۇك جوق، ەشقانداي تۇيسىككە اسەر ەتپەيتىن ساۋلەسىز، ءتۇسسىز، جىلۋسىز، بەيمالىم كەڭىستىكتە قالقىپ قالعانداي ءبىر كۇيگە ەندى. "جوق، الدە يانۋماكا قارت ايتاتىن و دۇنيە وسى ما ەكەن" دەپ ويلادى ول ماڭايىنا باعدارلاي قاراپ.
* * *
كياكۋ تاڭعاجايىپ ءبىر تاستان قالاعان "لاشىقتىڭ" ىشىندە كوزىن اشتى. ءوڭى يا ءتۇسى ەكەنىن ايىرا الماي ۇزاق جاتتى. ءتىپتى ءوزىنىڭ ءتىرى ەكەنىنە دە تولىق سەنگەن جوق. تەپ-تەگىس، اپپاق قابىرعالار، ءار ءتۇرلى تۇسىنىكسىز بۇيىمدار، ۇستىندە جاتقان جۇپ-جۇمساق جامىلعى. ءبىر قىزىق ەرتەگى تىڭداپ جاتقانداي ۇيقىلى-وياۋ سەزىمدە ءبىراز جاتتى دا، بىرتە-بىرتە ەسى كىرگەن سايىن قيالعا سىيمايتىن جۇمباق كۇيدە ەكەنىن اڭعارىپ، تاڭىرقاۋ اسەرىنەن باسقا تۇك جوق، ەشقانداي تۇيسىككە اسەر ەتپەيتىن ساۋلەسىز، ءتۇسسىز، جىلۋسىز، بەيمالىم كەڭىستىكتە قالقىپ قالعانداي ءبىر كۇيگە ەندى. "جوق، الدە يانۋماكا قارت ايتاتىن و دۇنيە وسى ما ەكەن" دەپ ويلادى ول ماڭايىنا باعدارلاي قاراپ.
كەنەت قايدان شىققانى بەلگىسىز، وزىنە جاقىنداپ كەلە جاتقان كيىمدى، ەڭگەزەردەي قارا كىسىنى كوردى. قورىققاننان دەنەسى ءوز ەركىنە باعىنباي، جىلان ارباعان باقاشا سىرەسىپ، قوزعالماي قالدى. (قورىققانىم - ءتىرى بولعانىم عوي دەپ ويلاپ ۇلگىردى وسى ارادا). كوزىنىڭ الدى قاراۋىتىپ، ءبىر تۇڭعيىققا شىم باتىپ بارا جاتقانداي سەزىندى. الدەن ۋاقىتتا سەيىلە
باستاعان تۇمان اراسىنان وزىنە ەرەكشە مەيىرىمىن توگىپ، جىلى جۇزبەن، اياۋشىلىق بىلدىرە قاراعان الگى ادامدى كوردى. ءوز تىلىندە بىردەڭە ايتىپ، ىممەن "قورىقپا، جاتا بەر" دەگەندى ءبىلدىرىپ تۇر. جانىنا كەلىپ، الدەقانداي جىلتىر ىدىستى كياكۋدىڭ اۋزىنا توسىپ، ء"ىش" دەپ يشارات جاسادى. كياكۋ جەمىس شىرىنىنان جاسالعان سۋسىن ەكەنىن بىلگەندە ايىرىلىپ قالاتىنداي جانتالاسىپ، ىدىسقا باسسالدى. مەيىربان كىسى اۋزىنا جىلى-جۇمساق، ءدامدى بىردەڭەنى سالعانداي بولدى، ونى دا شايناماستان، قوماعايلانا قىلق ەتكىزدى...
كوپ كۇندەر ءوتتى. كياكۋ بىرتە-بىرتە ءال جيناپ، وڭالا باستادى. كۇتۋشى نەگر كۇنىنە ءۇش رەت تاماق بەرىپ، اسىرايدى. كياكۋدىڭ تۇسىنبەيتىنىن بىلە تۇرا، كەشكىلىك وزىنەن-ءوزى ءماز بولىپ ۇزاق اڭگىمەلەر ايتادى. ءۇي ىشىندەگى زاتتاردى قولىمەن كورسەتىپ، اتىن اتاپ، كياكۋ ونى بۇلجىتپاي قايتالاپ ايتسا، ودان سايىن ءماز بولىپ، راقاتقا باتادى.
كياكۋ كەيىن نەگردەن ءبارىن ەستىدى. مۇنى ورمان ىشىندە ەس-ءتۇسسىز جاتقان جەرىنەن كاۋچۋك فابريكاسىنىڭ جۇمىسشىلارى تاۋىپ الىپتى. 5-6 جاسار شاماسىنداعى كىپ-كىشكەنتاي، اپ-ارىق يندەەتس بالانىڭ ءالى ءتىرى ەكەنىن كورگەن سوڭ، ولار پلاششقا وراپ، دەرەۆنياعا الىپ كەلەدى. "يت تۇمسىعى باتپايتىن قالىڭ ورماندا جاپادان جالعىز نە عىپ ءجۇر جانە قايدان ءجۇر" دەپ ءبارى دە تاڭ قالىسادى. اقىرى فابريكا ديرەكتورى وقىعان، مادەنيەتتى ءارى ەر كوڭىلدى كىسى بولعاندىقتان، قىزمەتشى نەگرىنە يندەەتس بالانى ەمدەپ، اسىراپ الۋىنا رۇقسات ەتىپتى.
كۇتۋشى نەگر كياكۋگە ەدۋارد دەپ ات قويدى. سىناپتاي قالقىعان ءسابي سانادا كياكۋ دەگەن ات بىرتە-بىرتە ۇمىتىلىپ، ەدۋارد ەسىمى ءبىرجولا ورنىعىپ قالا بەردى.
نەگر ەشقاشان دا ۇيلەنبەگەن، جالعىزباستى ادام بولاتىن. جاس شاماسىنا ساي كەلمەيتىن ەرەكشە اقىلدى، كىپ-كىشكەنتاي يندەەتس بالانى باۋىر باسىپ، جاقسى كورىپ كەتتى. كەيىن ءتىپتى سىرتتان كەلگەندەردىڭ بارىنە ەدۋاردتىڭ ورماننان تابىلعانىن جاسىرىپ، قايتىس بولعان ايەلىمنەن قالدى، ايەلىم بالادان ءولىپ ەدى دەپ وتىرىك سوعىپ ءجۇردى.
ەدۋ ەكى جىل وتكەن سوڭ مەكتەپكە باردى. ونىڭ ەرەسەك ادامنان بەتەر ورنىقتى اقىلىنا، ۇعىمتالدىعىنا مۇعالىمدەر دە قايران قالىپ، باستارىن شايقايتىن. ال كىشكەنتاي ەدۋ بولسا، اقىل-ويلارى جۇمباق بوپ كورىنگەن اق ادامداردىڭ بالالارىنىڭ وزىنەن نەگە ارتىق ەمەس ەكەنىنە تۇسىنبەي، ءارى ءوزىنىڭ بارلىعىنان زەرەك بولىپ شىققانىنا ءبىرتۇرلى ىڭعايسىزداناتىن سەكىلدى ەدى.
بىرتە-بىرتە ەدۋاردتىڭ ورماننان تابىلعانى تۋرالى لاقاپ تا ۇمىتىلدى. تاعدىر ايداپ، ءوز تايپاسىنان كوز جازعان جاس بالا جاڭبىردان كەيىنگى بۇرقانعان اعىسقا لاقتىرعان قۇم
كەسەكتەي، مۇلدە باسقا، و دۇنيەدەي بەيتانىس ءومىر تاسقىنىنا ءبىرجولا ىدىراپ، ءسىڭىپ كەتە باردى.
ادام بالاسى بۇكىل عۇمىرىنىڭ ءون-بويىندا عانا كەشۋگە ءتيىستى سىباعالى قايعى-قاسىرەت، قورقىنىش، ءتۇڭىلىس، قيىنشىلىق تاقسىرەتىن التى جاسىنىڭ ىشىندە باسىنان وتكەرىپ بىتكەنىن، ارينە، ونىڭ وزىنەن باسقا ەشكىم دە بىلگەن جوق. جانە بىلگىلەرى دە كەلمەدى. ەدۋ توعىزعا تولعاندا فابريكا قوجاسى الدەقانداي قىلمىستى ىسكە ارالاسقانى ءۇشىن جاۋاپقا تارتىلىپ، كاۋچۋك فابريكاسىنىڭ جۇمىسى توقتاپ قالدى. جۇمىسشىلار تاراپ كەتتى. ەڭ سوڭىنان ەسەپ ايىرىسقان نەگر پەرري ەدۋاردتى الىپ، ماتۋ-گروسسۋ شتاتىنىڭ استاناسى كۋيابا قالاسىنا كەلدى. مۇندا ءبىر جىل تۇرعاننان كەيىن، تاعى دا جۇمىس ىزدەپ، برازيليا قالاسىنا، ودان سان-پاۋلۋعا كەلدى. ودان ريو-دە-جانەيروعا كوشىپ، جارتى جىل قايىرشىلىق تۇرمىس كەشكەن سوڭ، ەدۋدى ەرتىپ، امەريكا قۇراما شتاتتارىنا كەلدى. اقىرى نيۋ-يورككە وكشە تىرەپ، ءبىرجولا تۇراقتاپ قالدى.
پەرري ەدۋدىڭ وقۋعا دەگەن الابوتەن زەيىندىلىگىن جاقسى ءبىلەتىن. سوندىقتان ەرتەڭ مەكتەپتى ءبىتىرىپ شىققان سوڭ، كوللەدجدەردىڭ بىرىنە وقۋعا ءتۇسىرۋدى ارماندايتىن. ءومىرى سەميا قۇرىپ، بالا ءسۇيىپ، اتالىق سەزىمدى باسىنان وتكەرىپ كورمەگەن بەينەتقور نەگر ەدۋاردقا جاساعان بۇكىل قايىرىنان كىشكەنتاي بالالاردىڭ "سەميا" بولىپ ويىن ويناعاندا وزدەرىن كادىمگىدەي ۇلكەن ادامدارشا سەزىنىپ، راقاتتانىپ قالاتىنى سەكىلدى ءلاززات الاتىن.
پەرريدى كوشەدە ءولتىرىپ كەتتى. ونى كىم ولتىرگەنىن، نەگە ءولتىرگەنىن ەدۋارد بىلگەن جوق. تەك ءوزىنىڭ ەندى جالعىز قالعانىن، ۇلكەن باقىتسىزدىققا ۇشىراعانىن انىق ءبىلدى. كوشەدەگى قايىرشىلارعا قوسىلىپ، اشتان-اش، بوس ساندالعان كۇندەرىندە ول "جوق، بۇلاردىڭ ءبارى مەن كورگەن ازاپتىڭ جانىندا تۇك ەمەس، مەن بۇدان دا زوردى كورگەم" دەگەن ويدى عانا مەدەت قىلدى. ول ماگازينگە كۇزەتشى بولىپ تا، گازەت تاراتۋشى بولىپ تا، جۇك تاسۋشى بولىپ تا، اياق كيىم تازارتۋشى بولىپ تا كوردى. ەكى جىل وتكەن سوڭ قالانىڭ شەت جاعىنداعى تۇنگى شاعىن رەستوراندا وفيتسيانت بولىپ ىستەپ ءجۇرىپ، كوللەدجگە ءتۇستى. كۇندىز ساباققا بارىپ، تۇندە جۇمىس ءىستەيدى. كۇنىنە بەس-اق ساعات ۇيىقتاپ، تاماعىنا جەتەر-جەتپەس قاراجاتپەن تاعى ەكى جىلداي جوقشىلىق زاردابىن تارتۋعا تۋرا كەلدى.
مىنە، ءدال وسى تۇستا كاتورگانىڭ كەسىمدى جىلىنىڭ اياقتالعانى سەكىلدى، تاعدىر تاۋقىمەتى موينىنان ءبىرجولا سىپىرىلىپ، باسقا ءبىر ساۋلەلى، جارقىن ءومىردىڭ كىرىسپەسى باستالدى.
ۋنيۆەرسيتەتتىڭ پروفەسسورى دجورج بەيكەر سىرداڭ، ءوزىمشىل، اقسۇيەك ادام ەدى. بىراق عىلىمعا جان-تانىمەن بەرىلگەن جانە عىلىم الدىندا وقىمىستىلىق ار-ۇجدانىن بيىك ۇستاۋدى ءبىرىنشى ماقساتىم دەپ بىلەتىن. پروفەسسور ەدۋاردتىڭ بويىندا جاسىرىنىپ جاتقان تالانتتى ءبىرىنشى بولىپ بايقادى. ول ەدۋاردقا كوڭىلى قۇلاپ، جاقسى كورگەندىكتەن كومەكتەستى مە، الدە ءوزىنىڭ ىشكى پرينتسيپتەرىن ورىنداۋ ءۇشىن - عىلىم الدىنداعى ازاماتتىق بورىشتارىنىڭ ءبىرىن وتەۋ ءۇشىن كومەكتەستى مە، ول اراسى بەيمالىم. دجورج بەيكەر ەدۋاردتى ءوز قولىمەن جەتەلەپ، عىلىم الەمىنە ەنگىزدى. شاكىرت وعان جاۋاپ رەتىندە ءوزىنىڭ تۇڭعىش عىلىمي ەڭبەگىن بەيكەر دەگەن فاميليامەن جاريالاپ، كەيىن سول فاميليادا ءبىرجولا قالىپ قويدى.
* * *
ەدۋارد عىلىم دۇنيەسىنە ەسسىز قۇشتارلىقپەن بەرىلدى. ونىڭ وسىناۋ وڭاشا، تىنىمسىز تىرشىلىگى الدەبىر قانىنا قاتقان وشپەندىلىكتىڭ كەگىن الۋعا ورشەلەنگەن جاننىڭ ولەرمەندىگىندەي نەمەسە كىسى ءولتىرىپ جاتقان قاراقشىنىڭ ء"الى جانى شىققان جوق" دەگەن كۇدىكتەن قۇتىرىنا تۇسەتىن سويقان ىسىندەي ەسسىز، شاپشاڭ، تولاسسىز ءبىر قارەكەت ەدى. وسى ءبىر قارەكەتتىڭ سىرتىندا راقات، تىنىشتىق، تىنىستىق ءومىر بولارى ەدۋاردتىڭ ەسىنە كەلىپ كورگەن ەمەس. قايتا وسىنىڭ ءبارى كوڭىلىنە ەمىس-ەمىس ەلەس بەرەتىن، ءسابي كۇنىندە كوزىمەن ايقىن كورگەن اجال ەلەسى، ماڭگىلىك ۇرەي ازابىمەن سالىستىرعاندا الدەقايدا جەڭىل، ارزان بوپ كورىنەدى.
سول ۇرەي مۇنى ءومىر بويى وكشەلەپ قۋىپ كەلەدى. جابايى ايۋدان قاشقان ادامنىڭ جۇگىرىستەن رەكورد جاساسام دەپ ويلامايتىنى سەكىلدى، ەدۋارد تا ول كەزدە ۇلى جاڭالىق اشىپ، داڭققا بولەنسەم دەپ ويلاعان جوق. بىراق داڭق ءوز اياعىمەن كەلدى. جانە ءوزىمشىل، سۇلۋ ايەلدەي وزىنەن باسقانىڭ ءبارىن ۇمىتۋدى، وزىنەن باسقا ەشتەڭەنى سۇيمەۋدى تالاپ ەتتى. ال ەدۋاردتىڭ بۇعان دەيىن قاستەرلەپ، جۇرەگىنە جاقىن تۇتاتىن ەشتەڭەسى قالماعاندىقتان، داڭقپەن وڭاي تابىسقان. جالعىزدىق دەرتى جايلاعان جان دۇنيەسىنە ءبىر ساۋلە ەنگەندەي بولىپ، ەڭسەسىن كوتەردى. سوندا ول تاۋعا كوتەرىلىپ كەلە جاتقان ادامنىڭ كەنەت تومەنگە قاراپ، ءوزىنىڭ قالاي بيىكتەپ كەتكەنىنە تاڭ قالاتىنى، ءارى ازداپ ۇرەيلەنەتىنى سەكىلدى ءبىر سەزىمگە كەلگەن.
داڭق مۇنى ماڭگىلىك ۇرەي ازابىنان قۇتقاردى. ەندى ول ءوزىنىڭ وسىناۋ قۇدىرەتتى كۇش-جىگەرىن ۇلكەن، ءماندى ماقساتقا ارناۋ كەرەك ەكەندىگىن ءتۇسىندى. ارناماعان كۇننىڭ وزىندە سول قىرۋار ەڭبەگىنىڭ ىشىنەن اقىلعا سىيىمدى، ءماندى بىردەڭە تاپسام دەپ ويلادى. ول ءبىر زاتقا - جەكە باستىڭ مانساپشىل وزىمشىلدىگى مەن حالىقتىق، ازاماتتىق يگى ماقساتتاردىڭ كەرەعارلىق قىلماي، قابىسىپ كەتە بەرەتىنىنە قايران قالدى. "ەندەشە، - دەپ ويلادى ول، - مەنىڭ مىندەتىم عىلىمعا عاجايىپ جاڭالىقتاردى اشىپ بەرۋ عانا ەمەس پە... ال ودان ءارى ماقسات تا، بورىش تا، ءمان-ماعىنا دا وزىنەن-ءوزى سول ناتيجەدەن تاراي بەرۋگە ءتيىستى... " اقىرى مىنە، مەديتسينا عىلىمىنداعى الەمدى دۇركىرەتكەن ەدۋارد بەيكەر ءداۋىرى باستالدى.
ەدۋارد بەيكەر ادامداردى قايران قالدىرۋدان، اھ ۇرعىزۋدان جالىققان جوق. ۇيتكەنى ول سونداي جانعا ءجايلى، جاعىمدى. مىناۋ ءومىردى باسەكە-كۇرەسپەن تەڭەستىرىپ تۇرعان زاماندا سول باسەكەنىڭ جەڭىسىنەن ارتىق ءلاززات، سودان ارتىق ابىروي، سودان ارتىق ءمان-ماعىنا بولا ما؟..
دوكتور بەيكەردىڭ ەسىن جيىپ، قىزمەتشىسىن شىعارىپ جىبەرگەننەن كەيىن ەسىنە تۇسىرگەندەرى وسىلار ەدى. ول ەندى ءوزىنىڭ سوناۋ اعىستى، لاي وزەن جاعاسىندا قالعان اراكۋ تايپاسىنان جەتى باقسىمەن بىرگە نە ماقساتپەن شىققانىن جانە نە دەپ انت بەرگەنىن ەسىنە الدى. وسى تۇستا كوكىرەگىن قاقىراتقان ءبىر دەرتتى ساعىنىشتان كوزىنىڭ الدى تۇمانىتىپ، ەسىنەن تانۋعا شاق قالدى.
- و-و-و-و! - دەدى كەنەت ۇلىعان ءتارىزدى ءبىر ۇنمەن كۇيىنىپ. - و-و-و!!! ۋ-ۋ-ۋ!!!
شىنىندا دا ول حايۋانشا، كوككە قاراپ ۇلىعىسى كەلدى. ادامدىق بەلگىمەن جەتكىزە الماستاي دارەجەگە جەتكەن كۇيىنىش داۋسى اۋزىن اشقاندا جابايى، حايۋاني ۇنگە ۇلاستى.
- و-و-و-ۋ-ۋ-ۋ!!! - دوكتور بەيكەر كەمسەڭدەپ، كوكىرەگىن تىرنادى. ول مىناۋ دۇنيەنىڭ قۇنى سەرتتى ساتتە ءوزى ءۇشىن تۇك ەمەس ەكەنىن وسى ۋاقىتقا دەيىن قالاي اجىراتپاعانىنا وزەگى ورتەنىپ، بۇدان دا قايىرشى بولىپ، نە جىندانىپ كەتسەم الدەقايدا جەڭىلدەر ەدىم دەپ ويلادى.
تاعى دا ەسىنە كوكپەن تالاسقان قالىڭ دجۋنگلي، قاز-قاتار تىگىلگەن لاشىقتار، كەشكى وتتى قورشاپ، جارىلقاۋشى رۋحتى شىعارىپ سالىپ تۇرعان باقسىلار، تولىق اي مەيرامىنداعى ويىن-كۇلكى، شەشەسىنىڭ تاڭعاجايىپ، مۇڭدى جانارى ەلەستەدى...
تورىعىپ، بەلىن ۇستادى.
- و-و-و-و-ۋ-ۋ-ۋ!!!
تاۋ باسىندا سىرەسكەن قارلى مۇز ەرىسە، سەل بولارىنا ۇقساس قاتال جاننىڭ ىشىندەگى بەرىش قايعى جىبىگەندە وقىس شەشىلگەن ءبىر قاۋىرت ارەكەتتىڭ بولارى ءسوزسىز.
تاڭ الدىندا دوكتور ەسىن جيىپ، سابىرعا كەلدى. تۇنىمەن اداسقان ادامنىڭ جارىق تۇسە قاي جەرگە كەلىپ توقتاعانىن جوبالاعانىنداي، تۇندەگى ەسكە تۇسكەن ءومىر تاريحى مەن جۋرناليستەن ەستىگەن اڭگىمەسىن سالعاستىرىپ، قازىر ءوزىنىڭ قانداي جايعا دۋشار بولىپ تۇرعانىن جانە ونىڭ ءوز ءومىرى ءۇشىن قانشالىقتى ماڭىزى بار ەكەنىن اقىلعا سالدى.
ءىىى
دوكتور بەيكەردىڭ اياق استىنان برازيلياعا ءجۇرىپ كەتۋى بالەندەي دابىرا-شۋعا ۇلاسقان جوق. جاندايشاپ قالالىق گازەتتەردىڭ بەتتەرىندە "بۇگىن دوكتور ەدۋارد بەيكەر رەسمي ساپارمەن برازيلياعا ءجۇرىپ كەتتى" دەگەن حاباردان باسقا ەشتەڭە جاريالانبادى. دوكتوردىڭ ىشكى جان-دۇنيەسىنە ءبىر دە ءبىر رەت باس سۇعىپ كورمەگەندىكتەن اينالاسىن قورشاعان قوشەمەتشىلەرى دە، قىزمەتكەرلەرى دە، جاناشىر كوڭىلدەستەرى دە بۇل ساپاردىڭ مانىسىنە ءتۇسىنگەن جوق. جانە قاي كۇنى جۇرەتىنىن دە ەشكىم جوبالاي المادى. تەك ۇيىندەگى قىزمەتشىسى عانا دوكتوردىڭ جان-دۇنيەسىندەگى ءالدەبىر اياقاستى وزگەرىستى ءىشى سەزىپ، "تەگى ايەل، ماحاببات توڭىرەگىندەگى ءبىر قۇپيا سىر بولمادى ما ەكەن" دەپ وزىنشە توپشىلادى.
دوكتور ءوزىن شىعارىپ سالىپ تۇرعان ەشكىمنىڭ جوق ەكەنىن جاقسى بىلسە دە، سامولەت باسقىشىندا تۇرىپ، ارتىنا بۇرىلدى. كينواپپاراتتاردىڭ تىزىلى مەن فوتواپپاراتتاردىڭ تىرسىلىنا، ءبىرىن ءبىرى كيمەلەگەن جۋرناليستەر مەن لاۋازىمدى ادامداردىڭ قوشەمەت بەلگىلەرىنە، سالتاناتتى دابىرعا داعدىلانعان دوكتورعا ىڭ-جىڭسىز سامولەت باسقىشىمەن كوتەرىلىپ بارا جاتقانى ءبىرتۇرلى ىڭعايسىز كورىنىس سەكىلدى ەدى. بىراق وسىلاي بولعانىنا ىشتەي قۋانىپ قالدى. وزىمەن-ءوزى بولىپ، كوڭىل كۇيىنىڭ بۇراۋىن بۇزباي، كوز الدىنا سول ءبىر سۋرەتتەردى قايتا-قايتا ەلەستەتىپ وتىرىپ، ءوزىنىڭ وسى ۋاقىتقا دەيىن جالعىز بولعانىن، ەندى ءتىپتى، ماڭگى-باقي جالعىز قالعانىن ايقىنىراق سەزىنگىسى كەلدى. "اراكۋلاردىڭ قيراعان لاشىقتارىن ءوز كوزىممەن كورەيىن، - دەپ ويلادى ول. - ولاردىڭ قولدارى تيگەن، ۇستاعان قۇرال-سايماندارىنىڭ ءبىر سىنىعىن تاپسام، قالعان عۇمىرىما بالكىم الدانىش بولار". ول جول بويى وسىدان باسقانى ويلاعان جوق. ريو-دە-جانەيروعا تۇسىسىمەن، اەروپورتتان بيلەت الىپ، برازيليا قالاسىنا ۇشتى. برازيليادان الدەقالاي جولاۋشى تاسىپ جۇرگەن اسكەري سامولەتكە وتىرىپ، ءتۇس كەزىندە كۋيابا قالاسىنا كەلىپ قوندى.
كوزىنىڭ الدى كۇلتىلدەگەن، بادىراق كوز گۋبەرناتور دوكتوردى قابىلداپ وتىرىپ، قالاعا ادەيى ارناپ كەلگەنىنە قۋانىشتى ەكەنىن، بىراق ساپاردى رەسمي تۇردە حابارلاماعاندىقتان، لايىقتى سىي-قۇرمەتتىڭ جاسالىنباي قالعانىنا قاتتى قىنجىلاتىنىن ايتتى.
- بۇل جاقتا بۇرىن بولماعان شىعارسىز؟ - دەدى ول سەكرەتار قىز اكەلگەن ىستىق كوفەنى اۋزىنا اپارا بەرىپ.
- جوق، - دەي سالدى دوكتور.
- سىرتتان كەلگەن ادامعا تابيعاتى اسا جاعىمدى ەمەس. كۇن ىستىق. ىستىقتى ىستىق قانا قايىرادى. كوفە ءىشىڭىز.
گۋبەرناتور ارنەدەن حابارى بار، مىنەزى اكىمگە ۇقسامايتىن جۇمساق، اقجارقىن كىسى ەكەن. دوكتوردىڭ كەلۋ ماقساتىن ءۇيرەنشىكتى اڭگىمەدەي سابىرمەن تىڭداپ وتىردى دا، ماتۋ-گروسسۋ شتاتىندا كەزىندە يندەەتستەر ومىرىنە ۇلكەن قاتەر تونگەنىن، ونىڭ ءبارى اۆانتيۋريستەر مەن بانديتتەردىڭ ءىسى ەكەنىن، قازىر شينگۋ ۇلتتىق پاركىندە جاعدايدىڭ ءبىرشاما جاقسى بولعانىن جانە ءسوز اراسىندا وزىندە دە يندەەتس قانى بار ەكەنىن، ۇلكەن اجەسىنىڭ تۋپي تايپاسىنان شىققانىن، ءارى ءوزى سونى ماقتانىش تۇتاتىنىن ايتىپ كەتتى.
- گۋبەرناتور مىرزا...
- بىلەم، - دەدى گۋبەرناتور ەلگەزەك قىزمەتشىلەردەي ءارى ايتقىزباي، - سىزگە جەڭىل سامولەت جانە جولسەرىك بىرنەشە ادام كەرەك.
- بىرەۋ. جول باستايتىن ءبىر ادام بولسا دا بولدى.
- ءبارى دە بولادى...
- ايتپاقشى، - دەدى ول شىعىپ بارا جاتقان دوكتوردى توقتاتىپ، - بەزگەك، سۇزەك، ءىش اۋرۋلارىنا قارسى ەگىلۋدى ۇمىتپاڭىز...
ءۇش كۇننەن كەيىن دوكتور بەيكەر مەن يندەەتستەردى قورعاۋ قىزمەتىنىڭ ءبولىم كومانديرى، پولكوۆنيك ماۋرو مارتينس كۇن شىعا سامولەتكە وتىردى.
سامولەت كوتەرىلگەن سايىن تۇتاسقان جاسىل ورمان ۇشى-قيىرسىز جازىلىپ، تارام-تارام وزەندەر جالعىز اياق جول سەكىلدى ءجىپ-جىڭىشكە بولىپ كورىنەدى. كۇن باتار تۇستان كوتەرىلگەن قارا بۇلت لەزدە توبەگە كوتەرىلدى. وڭ قاناتتان سوققان جەلدەن سامولەت ءجۇرىسى بۇزىلىپ، شايقالىپ كەلەدى.
- جاڭبىر ماۋسىمى دا باستالىپ قالدى عوي، - دەدى پولكوۆنيك سامولەت گۇرىلىن باسا ايقايلاپ.
كوپ ۇزاماي جەل باعىتى وزگەرىپ، جارق-جۇرق ەتكەن قارا بۇلت قاپتالدا قالدى.
- ءتاۋبا! - دەدى ساعىز شايناعان ۇشقىش ىرجيا كۇلىپ. سونان سوڭ ايقايلاۋعا ەرىنىپ، نايزاعايلى بۇلتتىڭ اۋىپ كەتكەنىنىڭ جاقسى بولعانىن ىممەن كورسەتتى.
دوكتوردىڭ تاس مۇسىندەي كوسە ءجۇزى بوزارىپ، قۋقىل تارتتى. ۇشقىش شايناڭداپ وتىرىپ، جالعىز قولىمەن كارتاسىن جازدى.
- كەپ قالدىق، - دەدى كوڭىلدى ۇنمەن. سامولەت تومەن قۇلديلاپ، سولق ەتە ءتۇستى دە، شوقالاق جەر بەتىمەن زىركىلدەپ ءبىراز بارىپ، توقتادى.
- بۇل ارادا امەريكاندىق ميسسيونەر تۇرادى. - پولكوۆنيك اعاش اراسىنان كورىنگەن اق شاتىردى كورسەتتى.
ات جاقتى، ۇزىن بويلى، سىرتقى ءپىشىنى كوۆبويلاردى ەسكە تۇسىرەتىن، ورتا جاستاعى امەريكاندىق ميسسيونەر جولاۋشىلاردى جىلى جۇزبەن قارسى الدى. كوفە ۇستىندە پولكوۆنيك دوكتوردى تانىستىردى.
- ال مەن وسىنداعى ەتنوگراف عالىمداردىڭ ءبىرى مە دەپ ەدىم، - دەدى ميسسيونەر كەشىرىم وتىنگەن جۇزبەن كۇلە قاراپ. - وندا كەلۋ ماقساتىڭىز بىرىڭعاي تۋريستىك بولدى عوي...
دوكتور بەيكەر كىرجيىپ، بىرازعا دەيىن جاۋاپ بەرمەي وتىردى دا:
- ماتۋ گروسسۋ شتاتىنداعى ەڭ سوڭعى، ءتىرى يندەەتستەردى كورىپ قالعىم كەلەدى، - دەدى سامارقاۋ. - ءسىز بىزگە وسى ماڭايدى ارالاتا الاسىز با؟
- و، نە دەگەنىڭىز!.. ءسوز بار ما... - ميسسيونەردىڭ ۇنىنەن اسا قۇلاپ تۇسكەن پەيىل بايقالمادى. - ارالاتۋعا بولادى عوي.
- الايدا، - دەدى ول سىرتقا شىققاندا، - يندەەتستەر ماسەلەسى ابدەن ەسكىرگەن تاقىرىپ، دوكتور مىرزا. ول تۋرالى يندەەتستەر جايىن بىلمەيتىندەر عانا ءسوز قىلادى. ال بىزدەر ءۇشىن... بەرى قاراي جۇرىڭىزدەر، قاشىق ەمەس... ال بىزدەر ءۇشىن وزىنەن ءوزى بەلگىلى، الدەقاشان شەشىلگەن، ءارى ەشكىمنىڭ كومەگى جۇرمەيتىن تابيعي پروتسەسس...
دوكتور بەيكەردىڭ باسىنا قان شاپشىپ، تىزەلەرى قالتىراپ كەتتى. "شوشقا!" دەگىسى كەلدى ايقايلاپ. ول ءتىپتى بۇدان دا زور، جانعا باتاتىن بىردەڭەلەردى ايتقىسى كەلدى. "بەيبىت تايپالاردى ديناميتپەن، ۋمەن، ۋكولمەن قىرۋ تابيعي پروتسەسس پە؟! - دەگىسى كەلدى دولدانىپ. - سەنىڭشە وسى تابيعي پروتسەسس پە، سۇمىراي! تاڭ الدىندا ۇيقىدا جاتقان دەرەۆنياعا گراناتالار لاقتىرىپ، وپات قىلۋ تابيعي پروتسەسس پە؟! تابيعاتتان جارالعان وزىڭدەي ادام بالاسىن ەكى عاسىر اۋلاپ، جەر بەتىنەن جويىپ جىبەرۋ تابيعي پروتسەسس پە، سۇمىراي! قاراقشى!!!" بىراق دوكتور مۇنى ايتقان جوق.
- بۇرىن بۇل تۇستا قانشا يندەەتس تۇرعان؟ - دەدى سيگارەت ۇستاعان ساۋساقتارى قالتىراپ.
- قانشا بولعانىن ءدال ايتۋ قيىن. وسىدان 100 جىلداي بۇرىن شامامەن وسى جەردەگى تايپادا 150-200 مىڭداي ادام بولعان....
- قازىر قانشا؟
- 20 ادام.
دوكتور بەيكەر سيگارەتىن اۋزىنا اپارا المادى.
- قالعانى قايدا؟ - دەدى مەڭىرەيىپ، نە سۇراپ تۇرعانىنا ءوزى دە تۇسىنبەي.
ميسسيونەر دوكتورعا تاڭىرقاي قارادى.
- ىندەتتەن قىرىلىپ قالدى عوي.
- سوسىن.
ميسسيونەر دوكتورعا تاعى قارادى.
- سوسىن... راس، اق ادامداردىڭ قولىنان دا از قىرىلعان جوق. اق ادامدار قارۋدىڭ كۇشىمەن ولاردى قالىڭ ورمان تۇكپىرىنە ىعىستىردى. بىراق يندەەتستەر دە قاراپ قالعان جوق قوي. ولار دا تالاي رەت بىرنەشە تۇتاس وتريادتاردى قىرىپ سالعان. سوندىقتان بۇل سوعىستا ارقايسىسى دا كىنالى.
- سىزگە يندەەتستەردىڭ ءوز جەرلەرىن قورعاعىسى كەلگەنى سونشالىقتى تاڭقالارلىق نارسە مە؟
- نەگە؟.. - ميسسيونەر يىعىن قوزعاپ، جىميعان بولدى. - انە، - دەدى سودان كەيىن قولىن شوشايتىپ.
ون قادامداي جەردەن ەكى يندەەتس بالانىڭ شاشى جالبىراعان باستارى كورىندى. ودان كەيىن قارىندارى تاسىرايىپ، اعاش تاساسىنان وزدەرى شىقتى. دوكتور بەيكەردىڭ جۇرەگى شىمىرلاپ، اۋىرعانداي بولدى. جانىنا سونشالىق جاقىن، ىستىق كورىنگەن قاپ-قارا، تىر جالاڭاش ەكى بالادان كوزىن الا المادى.
"مىنەكەي، كەلدىك" دەگەن ميسسيونەردىڭ قارلىققان داۋسىن ەستىگەندە بارىپ، قارسى الدىندا تۇرعان تاڭعاجايىپ، كىپ-كىشكەنتاي لاشىقتاردى كوردى.
ميسسيونەر قولىنداعى تاياعىمەن لاشىقتىڭ توبەسىن قاقتى:
- ەي، تەزىرەك شىعىڭدار! سەندەرگە قوناق كەلىپ تۇر.
لاشىقتان قابىرعالارى ىرسيعان، جۇدەۋ ءۇش كىشكەنتاي بالا شىقتى. ىشتەن الدەكىمنىڭ كۇڭكىلدەگەن، جوتەلگەن دىبىسى ەستىلەدى.
- ەي، تەزىرەك! - دەدى ميسسيونەر تاعى دا ايقايلاپ. - تەزىرەك. سەندەردى سۋرەتكە تۇسىرەمىز.
كوپ ۇزاماي دەرەۆنيا تۇرعىندارى تۇگەل جينالدى. ۇيرەتىلگەن تسيرك حايۋاندارىنداي ءۇن-ءتۇنسىز، ءبىر-بىرىمەن دە ءتىل قاتىسپاستان قاتارلاسىپ تۇرىپ جاتىر. بەلى بۇگىلىپ، قاۋساعان شال-كەمپىرلەر، تاياققا سۇيەنگەن اقساق ەركەكتەر، ءبىر ءتىسى جوق، قىزىل يەك ايەلدەر، سوقىرلار، بۇكىرلەر، شي بورباي بالالار... قاتارلاسىپ تۇرىپ جاتىر.
پولكوۆنيك ماۋرو مارتينس فوتواپپاراتىن الىپ، بىرنەشە دۇركىن سۋرەتكە ءتۇسىردى. سودان كەيىن دوكتوردىڭ جۇزىنە قاراپ، ۇناتپاي تۇر ما دەگەن ويمەن:
- دوكتور، بۇلار وسى ولكەدەگى ەڭ نامىسقوي، جاۋىنگەر تايپالاردىڭ ءبىرى بولعان، - دەدى كەپىلدىككە كوزىمەن ميسسيونەردى نۇسقاپ.
ميسسيونەر باسىن يزەپ، قولىنداعى تاياعىمەن ەتىگىنىڭ قونىشىن سارت ەتكىزدى دە:
- وتىز جىل سوعىستى، - دەدى دوكتورعا قاراپ.
دوكتور ميسسيونەردىڭ ءسوزىن تىڭداعان جوق، توركوز ورامالىمەن قايتا-قايتا ءسىڭبىرىنىپ، الدەنە دەپ سىبىرلاعانداي بولدى.
ميسسيونەر يندەەتستەرگە تاياعىمەن جايقاپ، تاراڭدار دەگەن بەلگى بەردى. سودان كەيىن قوناقتاردى باستاپ، تايپا كوسەمى تۇراتىن لاشىققا كىردى. قاق توردە، جاپىراق ءۇيىندىسىنىڭ ۇستىندە جەرگە ءۇڭىلىپ وتىرعان كارى شال كەلگەندەرگە نۇرى قاشقان اقجەم كوزدەرىن ءبىر اۋداردى دا، ەشتەڭە كورە الماعانداي، جەرگە قايتا تۇقجيدى.
- سەكسەندە، - دەدى ميسسيونەر تىزەسىن بۇگىپ. - تۇرا المايدى.
لاشىق ىشىندەگى سىنعان نايزا، ەسكى قاۋىرسىن قالپاق، شوقپىت شۇبەرەك، شاشىلعان جاڭعاق قالدىقتارى، جاعىمسىز ساسىق ءيىس - تىرشىلىك ءمانىنىڭ مۇلدە جويىلعانىن، ال مىنا شالدىڭ الدەبىر سەبەپتەرمەن ءبىر كۇننەن ءبىر كۇنگە جىلجىعان ۋاقىتشا عانا كورىنىس ەكەنىن دالەلدەپ تۇرعان سەكىلدى.
شال باسى قالتىلداپ، ميسسيونەرگە باياۋ بۇرىلدى دا، ارەڭ دەگەندە قىرىلداعان ۇنمەن ءبىر ءسوز ايتتى.
- قايىر سۇرايدى، - دەدى ميسسيونەر.
دوكتور شالعا قالتاسىنان بەس دوللار الىپ، ۇسىندى. شال اقشانى استىنداعى جاپىراقتىڭ استىنا تىقتى دا ءۇن-ءتۇنسىز، اۋەلگى كۇيىنە ءتۇسىپ، قوزعالماي قالدى.
ميسسيونەر تۇرەگەلىپ، تىزەسىنىڭ شاڭىن قاقتى. سىرتقا شىققان سوڭ دوكتور تاعى دا قاز-قاتار قولدارىن سوزعان كەمتار-قايىرشىلارعا تەگىس اقشا ۇلەستىرىپ شىقتى.
دوكتور بەيكەر ميسسيونەردىڭ بۇرىنعى يندەەتستەر تۋرالى، ولاردىڭ ادەت-عۇرپى، ويىن-ساۋىقتارى، اكىمشىلىك-باسقارۋ جۇيەلەرى تۋرالى ايتقان اڭگىمەلەرىن تىڭداي المادى. تاعى دا سول جالعىزدىق دەرتى جانىن كۇيزەلتىپ، "تىم بولماسا، باسىما تۇسكەن قايعى-قاسىرەتىمدى بولىسەتىن ادام بار ما؟" دەپ ويلادى ىشىنەن "كىم بار؟! الدە ادىلەت جوقشىسى، جۋرناليست سينور پالەتەللي مە؟ الدە قۇرىپ جاتقان تايپالاردىڭ تۇرمىس-تىرشىلىگىن تاريحقا ەنگىزۋ ءۇشىن جان اياماي ەڭبەك ەتىپ جۇرگەن ۇجدانى بيىك عالىمدار ما؟ الدە يندەەتستەردى قورعاۋ قىزمەتىنىڭ نەگىزىن سالعان اتاقتى، مەيىربان گەنەرال كانديدو ماريانو رودون با؟.. جوق! سينور پالەتەللي بولىسە المايدى! ۇيتكەنى وعان اراكۋ دا، ۆاۋرا دا، بورورو دا، شاۆانتە دە، كاراجو دا ءبارىبىر. ول تەك دۇنيەدەگى ادىلەت زاڭىنىڭ پرينتسيپتەرى بۇزىلماۋى ءۇشىن كۇرەسىپ جۇر. جوق! ۇجدانى بيىك عالىمدار دا بولىسە المايدى. ولار تەك تاريح پەن عىلىمنىڭ اقيقاتتىعى ءۇشىن، شىندىق ءۇشىن كۇرەسىپ ءجۇر. جوق! مەيىربان گەنەرال رودون دا بولىسە المايدى. ول تەك ءوز ءناسىلى ءۇشىن جانىن كەمىرگەن ار-ۇياتتىڭ امىرىمەن قىزمەت قىلدى. ءوزىن تاريح الدىندا اقتاۋ ءۇشىن كۇرەستى. سوندا اراكۋ تايپاسىنىڭ رۋحى وياتىپ، تۇندەر بويى ۇيقى كورمەي، ازاپ كەشەتىن، جانى اۋىرىپ، كوزىنە جاس كەلەتىن، ساعىناتىن، ىزدەيتىن كىم؟ ول - مەن. مەن - ەدۋارد بەيكەر. باسقا ەشكىم دە ەمەس. مەن! مەن! مەن!... "
كەلەسى كۇنى تاعى كۇن شىعا ۇشقان سامولەت ءتىرى قالعان يندەەتستەردىڭ مەكەنى - ۇلتتىق پارك ورنالاسقان جەرگە ساسكەدە قوندى. مەيمانحاناعا تۇسىسىمەن پولكوۆنيك يندەەتستەر پوستىنىڭ باسقارماسىنا تەلەفون سوعىپ، ماشينا شاقىرتتى.
جارتى ساعات وتكەندە بۇلار وتىرعان ماشينا شاڭى بۇرقىلداعان، ويقى-شويقى، قيسىق جولمەن وزەن بويلاپ كەلە جاتتى. پالما اعاشتارى جيىلەپ، زاۋلىمدەنىپ، جول دا جىڭىشكەرىپ، جالعىزاياق سوقپاققا تىرەلگەڭدە پولكوۆنيك ماشينانى توقتاتتى.
- بۇدان ءارى جول جوق، دوكتور. جاياۋ بارامىز... انە، ەستىپ تۇرسىز با؟
ءالسىز گۇمپىلدەگەن باراباندار ءۇنى ەستىلدى.
- قازىر بۇل جەر تۋريستەر ورتالىعىنا اينالعان. اسىرەسە، يۋن، يۋل ايلارىندا كينوعا تۇسىرۋشىلەر قاپتاپ كەتەدى.
باراباندار ءۇنى كۇشەيە ءتۇستى. شيرەك ساعات شاماسىندا دوكتور بەيكەر مەن پولكوۆنيك مارتينس دجۋنگلي ىشىندە ەرسىلى-قارسىلى ساپىرىلىسىپ جۇرگەن تۋريستەر توبىنا قوسىلدى. زووپاركتەگى سەكىلدى ارالايتىن مارشرۋتتاردى تاقتاي سترەلكالارمەن بەلگىلەپتى. تەك تاقتايلاردا تايپالاردىڭ اتتارى جازىلعان. ءار تۇستان دابىرلاسقان كوڭىلدى شۋ، كينورەپورتەرلاردىڭ "ال، كانە، باستايمىز، باستايمىز!" دەگەن داڭعوي ايقايلارى ەستىلەدى.
دوكتور پولكوۆنيك مارتينستەن كوز جازىپ قالدى. قالاي قاراي جۇرەرىن بىلمەي، اڭتارىلىپ، از-كەم تۇردى دا، "لەوپارد اۋلاۋعا بولمايدى" دەگەن تاقتاي افيشانى اينالىپ ءوتىپ، جالعىز اياق جولعا ءتۇستى. شۋ بىرتە-بىرتە الىستاي بەردى. الدەن ۋاقىتتا سۇرلەۋ دە ءىز-ءتۇزسىز جوعالىپ، دوكتور قاۋىرسىن جاپىراقتى پاپورتنيكتەر مەن تۇتاسقان شىرماۋىقتاردىڭ قاماۋىندا قالدى. ول ەندى كەلگەن ىزىمەن كەرى قايتپاق ويدا ەدى. كەنەت الدان ءبىر قالىپپەن باراباندار ءۇنى ەستىلدى. دوكتور جولىن بوگەگەن شىرماۋىقتاردى قولىمەن ءۇزىپ، اياعىمەن ارشىپ، ىلگەرى جىلجىدى. بارابان ءۇنى، دابىرلاعان داۋىستار بىرتە-بىرتە جاقىنداپ كەلەدى. الدەبىر جەردە جاسىرىن، قۇپيا ارەكەت جاسالىپ جاتقانداي اسا جاڭعىرىعىپ، قاتتى شۋلامايدى.
دوكتور اعاش اراسىنان يندەەتستەردىڭ قىزىلكۇرەڭ جوتالارىن، ءتۇرلى-ءتۇستى قاۋىرسىن قالپاقتارىن كورىپ قالدى دا، جۇگىرە باسىپ، ەنتىگىپ الاڭنىڭ جيەگىنە توقتادى. اينالدىرا بورەنەلەر قويىلعان، وڭاشا شاعىن الاڭدا يندەەتستەر بيلەپ ءجۇر. بۇلشىق ەتتەرى بىلەۋلەنگەن 40 شاقتى جاس جىگىتتىڭ قولدارىنداعى جۋان تاياقتار بارابان ەكپىنىمەن ىلەسىپ، سارت-سۇرت سوعىسادى. "بۋم! "بۋم!"
- جورىق ءبيى! - دەدى دوكتور بەيكەر قالتىرانا كۇبىرلەپ. - و، ءتاڭىرىم، مىناۋ جورىق ءبيى عوي!..
سايىپكەرلەر ءبىر شەگىنىپ، ءبىر قوسىلىپ، ىرعاقتان جاڭىلماي، تاياق قاعىستىرىپ، كوڭىلدى ۇنمەن گۋ ەتە قالادى.
- ھا!
بىراق جۇزدەرىندە كۇلكى. قيمىلدارى جەڭىل. ءالى تەرلەمەگەن. اياقتارىن ۇشتارىنان باسىپ، ءبىر-بىرىنەن شەگىنىپ كەتەدى دە، جالت بۇرىلادى. تاياعى دا بەتپە-بەت كەلىپ، سارت-سۇرت قاقتىعىسىپ ءوتتى. بىرتە-بىرتە قيمىلدارى تەزدەي ءتۇستى. باراباندار سارتىلى دا جيىلەپ، كۇشەيىپ بارادى. "بۋم-بۋم-بۋم-بۋم!!!"
الدەن ۋاقىتتا قيمىلدارىنا مۇلدە كوز ىلەسپەي كەتتى. بىراق ەشكىم ىرعاقتان جاڭىلعان جوق.
- ھا-ا!
بيشىلەردىڭ جۇزدەرىنەن كۇلكى ءىزى جويىلىپ، كوزدەرىندە اشۋ-ىزا، قاندى كەكتىڭ جارقىلداعان ۇشقىنى وينادى. "بۋم!"
"جورىق! قاندى جورىققا شاقىرادى. بۋم! قاسيەتتى اتا-بابا قۇنى ءۇشىن، قاتىن-بالا قانى ءۇشىن، اقىرعى جورىققا، قىرعىن ايقاسقا شىعىڭدار! جورىق! دۇنيەنىڭ سوڭعى تىنىسىن ەرلىككە ارنايىق! بۋم! ەڭ سوڭعى رەت قاسيەتتى جورىققا!! ەڭ سوڭعى رەت! بۋم! قانە، باستا!"
- ھا-ھا!!
دوكتور شامىرقانىپ، كوزىن جۇمدى. "شىركىن، مىنا دۇنيەنى تالقان قىلىپ قيراتار ما ەدى!" - دەگەن كەكتى دامە ءون-بويىنا شىمىرلاي تاراپ، بي ىرعاعىمەن تەڭسەلە بەردى. "بۋم! قايدا ءبىزدىڭ داڭقتى كۇندەرىمىز؟!!.. ورالمايتىن كۇندەر ءۇشىن! بۋم! ولگەندەر ءۇشىن!.. جەر ءۇشىن!.. اقىرعى رەت... بۋم!"
يڭدەەتستەردىڭ قىزىلقوڭىر جوتالارى تەرمەن جالتىلداپ، ەتەك جاپقىش ەتىپ بايلاعان جىڭىشكە، ۇزىن جاپىراقتارى قاتەرلى ۇرىسقا شاقىرعانداي بەيمازا، تىنىمسىز سۋىلدايدى.
دوكتور تىنىسى تارىلىپ، گالستۋگىن اعىتتى. ءدال وسى ءساتتى ول سوناۋ ەس بىلگەن كۇننەن باستاپ تاعاتسىز كۇتكەن ءتارىزدى. "جورىق ءبيى، - دەي بەردى كۇبىرلەپ. - ءدال وسىلاي بيلەيتىن..."
"بۋم!.. " سوڭعى بارابان ءۇنى دۇڭك ەتە قالدى دا، تىنىپ قالدى. بي اياقتالدى. تەرگە مالشىنىپ، اۋىر ەنتىككەن يندەەتستەر كوزدەرىنىڭ وتى ءسونىپ، باستارى سالبىراپ، قاجىعان، تاۋسىلعان تۇرمەن ءبىر-بىرىنە ءۇن-ءتۇنسىز موليە قارايدى. الدەكىم تۋريستەردەن اقشا جيناي باستادى.
دوكتور ءدىر ەتە قالدى. تەرىس اينالىپ، اعاشقا سۇيەندى. كەدىر-بۇدىر، تاستاي قاتتى قابىقتار شىنتاعىنا باتتى. اۋىرعان سايىن باتىرا ءتۇستى. باتىرعان سايىن باسقا بىرەۋدى قيناپ جاتقانداي جانى كىرىپ، ايىزى قانا ءتۇستى. "الدە دە قينار ما ەدى، جانىن كوزىنە كورسەتەر مە ەدى" دەگەن، وزىنە-ءوزى وشىككەن ءبىر سەزىم تۇرعان سەكىلدى كوكەيىندە.
- دوكتور، - دەگەن جۇمساق ءۇن ەستىلدى تۋ سىرتىنان. دوكتور بەيكەر پولكوۆنيكتى داۋسىنان تانىسا دا قوزعالماي تۇرا بەردى.
- دوكتور، مەن ءسىزدى ىزدەپ، شارق ۇرماعان جەرىم جوق. بۇل اراعا قالاي تاپ بولدىڭىز؟
دوكتور جالت بۇرىلدى.
- اراكۋ تايپاسىنىڭ مەكەنىن بىلەسىز بە؟
- اراكۋ... دەيسىز بە؟ اراكۋ تايپاسىنىڭ مەكەنى ريبەيرو سەلوسىنان اسا قاشىق ەمەس.
- ريبەيرو؟..
- ءيا، ريبەيرو. سونداي فابريكانت بولعان. ەتنوگرافتاردىڭ ايتۋىنشا اراكۋ وسىدان 60-70 جىلداي بۇرىن سول سەلو تۇرعان توڭىرەكتى جايلاعان ەكەن. ريبەيرونىڭ بانديتتەرىنەن تاس-تالقان بولىپ جەڭىلگەننەن كەيىن ىعىسىپ، تىرشىلىككە قولايسىز اۋداندارعا شىعىپ قالعان.
دوكتور بەيكەر قالتاسىنان ورامالىن الىپ، تەر بۇرشاقتاعان ماڭدايىن ءسۇرتتى.
- ءجۇرىڭىز، - دەدى سودان كەيىن شارشاعان ۇنمەن. - ارالايىق. ءبارىن دە ارالايىق.
(جالعاسى بار)
«Abai.kz»
