«پروزا ءولدى» دەپ جار سالعالى الەمدىك ادەبيەتتە الدەنەشە بۋىن اۋىسىپ ۇلگەردى. پروزا ولمەپتى. ءوزىنىڭ جاڭا الەمىن، جاڭا ءۇردىسىن قالىپتاستىرۋ ۇستىندە ەكەن. كەيىپكەردىڭ قازاسىن شىعارعاندار ارتقانىمەن، ادەبيەت كەيىپكەرسىز قالعان جوق. بارلاپ قاراڭىزشى، ءسىز دە، ءبىز دە كەيىپكەرمىز. ءوز الەمىمىزدىڭ، ءوز بولمىسىمىزدىڭ، ءوز زامانامىزدىڭ. بىراق كەيىپكەردىڭ دە كەيىپكەرى بار. ونى تاڭداۋ قولدان كەلسە دە، ىشكى الەمىن تالداپ-تارازىلاۋ قولدان كەلمەي جاتسا، كىم كىنالى؟ بالكىم ءبىز بۇگىنگىنىڭ كەيىپكەرىنە كەشەگىنىڭ كوزىمەن، كەشەگى ادەبيەتتىڭ تانىمىمەن ۇڭىلەتىن شىعارمىز؟!.. بۇگىنگىنىڭ كەيىپكەرىنىڭ اۋزىنا كەشەگىنىڭ ءسوزىن سالساڭىز قانداي جاساندى كورىنەتىنى سەكىلدى، قازىرگى ادەبيەتتەن وتكەننىڭ ەلەسىن ىزدەۋ دە ادىلەتتىلىك ەمەس شىعار... كلاسسيكالىق ۇلگىنىڭ مودەرندىك پىشىنگە سايكەس كەلمەۋى دە ءبىراز قالامگەردى داعدارىس يىرىمىنە توعىتقانى جاسىرىن ەمەس سەكىلدى. ادەبيەتىمىزدىڭ ايتۋلى كەزەڭىن ەسكە كوپ الاتىنىمىز، ءبىر قاراعاندا وتكەندەگى ۇلى ادەبيەتتىڭ (سوم وبرازداردىڭ دەپ وقىساڭىز دا بولادى) الدىنداعى ۇرەيدەن ارىلا الماي جۇرگەنىمىزدەن بە دەپ تە ويلايمىز كەيدە. حوش! سونىمەن، بۇگىنگىنىڭ كەيىپكەرى كىم جانە ونىڭ كوركەم شىندىق تۇرعىسىندا تۇلعالانۋى قالاي؟ ءبىر توپ قالامگەر، سىنشىلار قاۋىمى: قاليحان ىسقاق، ءامىرحان بالقىبەك، ءمادينا ومار جانە ءومىرجان ابدىحالىقۇلى قاتىسقان قازاق ادەبيەتىنىڭ كەزەكتى وي-تالقىسىندا وسى ساۋالعا جاۋاپ ىزدەلدى.

قاليحان ىسقاق:

«پروزا ءولدى» دەپ جار سالعالى الەمدىك ادەبيەتتە الدەنەشە بۋىن اۋىسىپ ۇلگەردى. پروزا ولمەپتى. ءوزىنىڭ جاڭا الەمىن، جاڭا ءۇردىسىن قالىپتاستىرۋ ۇستىندە ەكەن. كەيىپكەردىڭ قازاسىن شىعارعاندار ارتقانىمەن، ادەبيەت كەيىپكەرسىز قالعان جوق. بارلاپ قاراڭىزشى، ءسىز دە، ءبىز دە كەيىپكەرمىز. ءوز الەمىمىزدىڭ، ءوز بولمىسىمىزدىڭ، ءوز زامانامىزدىڭ. بىراق كەيىپكەردىڭ دە كەيىپكەرى بار. ونى تاڭداۋ قولدان كەلسە دە، ىشكى الەمىن تالداپ-تارازىلاۋ قولدان كەلمەي جاتسا، كىم كىنالى؟ بالكىم ءبىز بۇگىنگىنىڭ كەيىپكەرىنە كەشەگىنىڭ كوزىمەن، كەشەگى ادەبيەتتىڭ تانىمىمەن ۇڭىلەتىن شىعارمىز؟!.. بۇگىنگىنىڭ كەيىپكەرىنىڭ اۋزىنا كەشەگىنىڭ ءسوزىن سالساڭىز قانداي جاساندى كورىنەتىنى سەكىلدى، قازىرگى ادەبيەتتەن وتكەننىڭ ەلەسىن ىزدەۋ دە ادىلەتتىلىك ەمەس شىعار... كلاسسيكالىق ۇلگىنىڭ مودەرندىك پىشىنگە سايكەس كەلمەۋى دە ءبىراز قالامگەردى داعدارىس يىرىمىنە توعىتقانى جاسىرىن ەمەس سەكىلدى. ادەبيەتىمىزدىڭ ايتۋلى كەزەڭىن ەسكە كوپ الاتىنىمىز، ءبىر قاراعاندا وتكەندەگى ۇلى ادەبيەتتىڭ (سوم وبرازداردىڭ دەپ وقىساڭىز دا بولادى) الدىنداعى ۇرەيدەن ارىلا الماي جۇرگەنىمىزدەن بە دەپ تە ويلايمىز كەيدە. حوش! سونىمەن، بۇگىنگىنىڭ كەيىپكەرى كىم جانە ونىڭ كوركەم شىندىق تۇرعىسىندا تۇلعالانۋى قالاي؟ ءبىر توپ قالامگەر، سىنشىلار قاۋىمى: قاليحان ىسقاق، ءامىرحان بالقىبەك، ءمادينا ومار جانە ءومىرجان ابدىحالىقۇلى قاتىسقان قازاق ادەبيەتىنىڭ كەزەكتى وي-تالقىسىندا وسى ساۋالعا جاۋاپ ىزدەلدى.

قاليحان ىسقاق:
- قازىر كەيىپكەرگە پروتوتيپ بولاتىن ادام جوق دەۋگە دە بولادى. سەبەبى، ءبۇ­گىنگىنىڭ ادامدارى وتكەننەن كەتە الماي، جاڭانى يگەرە الماي، شورە-شورە بولىپ جول ورتادا قالعاندار. وتكەندى ۇمىتقان جوق، جاڭانى يگەرگەن جوق. شورە-شورە دەگەن وسى. كوركەم ادەبيەتكە كەيىپكەر بولۋعا ازىرگە ولاردىڭ ورەسى جەتتى دەپ مەن ايتپاس ەدىم. جازۋشىلاردىڭ ءوزى دە ءارى-ءسارى، باعىت-باعدارى جوق. كەيىپكەر بولۋ ءۇشىن نە جاقسىعا، نە جامانعا ۇلگى بولا الۋ كەرەك. قازىر نەنىڭ جاقسى، نەنىڭ جامان ەكەنىن دە اڭعارماي قالدىق قوي. كاپيتاليزم دەيمىز، كاپيتاليزمدى و زاماندا دا قازاق باستان كەشكەن جوق ەدى، قازىر دە ءبىز تاناۋىمىزدى تاسقا سوق­قان­داي بولىپ وتىرمىز. قىلمىسكەرلەردىڭ، قاڭعىباستاردىڭ، اشكوزدەردىڭ كوبەيگەنى بولماسا، تاۋەلسىزدىگىمىزدى العاننان بەرگى جيىرما جىلدىڭ ىشىندە ادام پسيحولوگياسىندا تۇك تە وزگەرىس بولعان جوق. تەك تاپقا ءبولىندى. قازىر ءبىزدىڭ قوعامدا باي، كە­دەي جانە ورتا تاپ دەگەن الەۋمەتتىك جىكتەلىس قانا بار. ال ونى ادەبيەتتە كەيىپ­كەر ەتۋ قىزىقسىز. قىلمىسكەر، قاڭ­عىباس، اشكوزدەر ءۇشىن ءسوز شىعىنداپ، بوس­قا ارام تەر بولۋدىڭ نە قاجەتى بار؟ باس­قالاردى بىلمەدىم، بىراق ءوز باسىمدا ولار­دى - ازعىندانعان ۇرپاقتى شىعار­ماما كەيىپكەر ەتۋ قازىر ويىمدا دا جوق.
ءامىرحان بالقىبەك:
- ولاي دەپ بىردەن قورىتىندى جاساۋعا كەل­مەس. تاۋەلسىزدىك العانىمىزعا ەندى 21 جىل بولادى. ال ول تىم كوپ ۋاقىت ەمەس قوي، ەگەر شىنداپ ويلانار بولساق. سودان كەيىن كەيىپكەرلەر نەگە جوق؟ قاليحان اعامىز ايتپاقشى، بىزدە قازىر ادامدار الەۋمەتتىك تاپتارعا ءبولىنىپ كەتتى. بىرەۋ باي، كەلەسىسى ورتاشا، ەندى بىرەۋى كەدەي دە­گەن سەكىلدى. رۋحاني بايلانىس جوق. مى­سالى، تولىققاندى مەتسەنات دەپ ايتا الا­تىن ءبىر ادام بار ما؟ جوق! ونىڭ ءوزى ۋا­قىت­پەن قالىپتاساتىن نارسە عوي. تولستوي ەسكەرتكەندەي، ۇلى ادامدار ەندى ومىرگە كەلمەيدى، كەمەڭگەرلەردىڭ، باتىرلاردىڭ، قاھارمانداردىڭ زامانى ءوتتى. نەگە؟ ويتكەنى، قازىر ەكىنىڭ ءبىرى ساۋاتتى، ەكىنىڭ ءبىرى پىكىر، سىن ايتا الادى. ايتىسا قالسا، تو­بىر تۇلعانى تاپتايتىن زامان كەلىپ تۇر. ال ونداي ۋاقىتتا ۇلى جازۋشىنىڭ شىعۋى دا قيىنداۋ. ۇلى جازۋشى شىقپاي جات­قان كەزدە، ۇلى كەيىپكەر قايدان شىق­پاق؟ اۋەلى، وسىنى ويلانعان ءجون سياق­تى.
ءومىرجان ابدىحالىقۇلى:
- ەگەر ءبىز ادەبيەتتى ءسىز مەڭزەپ وتىر­عان ءار كەزەڭنىڭ - ۋاقىتتىڭ جىرشىسى دە­سەك، ەپتەپ قاتەلەسەمىز-اۋ دەپ ويلايمىن. مەنىڭشە، ادەبيەت - ۇلت ومىرىمەن ءول­شەنەدى. ادەبيەتتى كەزەڭگە، ۋاقىتقا بايلاۋ، تەلۋ - ءسىز ايتىپ وتىرعان سوتسياليزم زامانىنىڭ ادەبي تۇسىنىگى. ءيا، ول زاماننىڭ ادەبيەتى - ءوز ۋاقىتىنىڭ جىرشىسى بولدى. بىراق ءبىز قىزىل كەزەڭدەگى قازاق ادەبيەتىن ەكشەپ، سارالادىق پا؟ مەنىڭ جاۋابىم - جوق! ماسەلەن، «تا­زى­نىڭ ءولىمىن»، «توزاق وتتارى جىمىڭ­دايدى» سول سياقتى تولىپ جاتقان بوس­تاندىق جولىن­داعى جاۋىنگەر شىعار­مالاردى «سوتسيا­ليستىك» دەپ ايتۋعا اۋىز بارا ما؟ دەمەك، بۇگىنگىنىڭ ادەبي ساۋالىنا جاۋاپ بەرمەس بۇرىن، وتكەندى سارالاپ، ەكشەپ، قاعىپ-سىلكىپ، ارشىپ، تازارتىپ الۋىمىز قاجەت. ول - ادەبي تازارۋ ءۇشىن ءارى ادەبي جولدىڭ، باع­داردىڭ ايقىندالا ءتۇسۋى ءۇشىن دە كەرەك.
ءمادينا ومار:

<!--pagebreak--><!--pagebreak-->

- كەيىپكەر جاساۋ دەگەندە، مەنىڭ جازۋ­شى رەتىندە بايقاعانىم، ءوزىڭ تىكەلەي سەزىنبەسەڭ، ءوزىڭنىڭ ىشكى سۇزگىڭنەن، وي ەلەگىڭنەن وتكىزبەسەڭ، جازعانىڭ ءبارىبىر شىنايى شىقپايدى. قالام تارتار دۇنيەڭ تىكەلەي ساعان قاتىستى بولۋ كەرەك. اۋەلى ونى ءوزىمنىڭ ىشكى سارابىمنان وتكىزۋ كەرەكپىن جانە سول سىننان امان-ەسەن بيىك دەڭگەيدە شىقسا، سودان كەيىن عانا جازۋ جايلى ويلانۋعا بولادى، مەنىڭشە. شىن مانىندە، جازۋشىعا قويار تالاپ اسا بيىك. بىرىنشىدەن، ول جازۋشىنىڭ ىشكى دايار­لىق دەڭگەيىنە، «مەننىڭ» پروبلەماسىن بۇكىل ادامزاتقا ورتاق بيىك قۇندىلىق، تۇيتكىل دەڭگەيىنە شىعارا ءبىلۋ شەبەرلىگىنە سىن. قيالىڭمەن قانشا ۇشتاستىرساڭ دا، ءبارىبىر باسىڭنان وتكەرىپ بارىپ جازعان­داي بولمايدى. ماسەلەن، قاجىعۇمار شابدانۇلى اعامىز، بولماسا الەكساندر سولجەنيتسىن سياقتى. ال بىزدە قازىر كور­دىڭىزدەر مە، جازۋشىلار كوپ جاعدايدا شىن مانىندەگى ومىردەن سىرتتا. ولاردىڭ ادەبي دەڭگەيدە الدەبىر ءومىر تۋرالى ءتۇ­سىنىگى بار بولۋى مۇمكىن، بىراق ول شىنايى، قازىرگى زامانعا ساي كەلەتىن تۋىندى تۋ­دىرۋعا ءالى دە جەتكىلىكسىز. سەبەبى، ولاردىڭ قوعامدىق ومىردەن تاجىريبەسى جوق. ناۋقانشىلدىق، جاساندى، ارزان مۇراتتار ادامدى باستى نارسەلەردەن اۋىتقىتىپ، اداستىرادى. ميىن شاتاستىرادى. انىق باعداردان اجىراماس ءۇشىن ىشكى دايىندىق، تۇلعالىق فاكتور مىقتى بولۋى ءتيىس.
قاليحان ىسقاق:
- بۇل پىكىرمەن كەلىسۋگە بولادى. سە­بە­بى، شىنىمەن دە، كەيىنگى جاس بۋىن جازۋ­شىلاردىڭ دەنى كوز الدىنا ەشتەڭەنى ەلەس­تەتە المايدى. قيالدان ماقۇرىم قالىپ بارا جاتىر، ويىندا ناقتى وبراز جوق. جاماننىڭ نە، جاقسىنىڭ نە ەكە­نىنەن بەيحابار. ماسەلەنكي، بەيىمبەت كوللەكتيۆتىڭ بەلسەندىسىنە مىرقىمباي دەپ ات قويعان. قوعامنىڭ بەلسەندىسىن قۇرىمباي، پارتيانىكىن جەلدىباي جىندىباەۆ دەپ اتاعان. بۇل - كەيىپكەرلەردىڭ اتتارى. بىراق سونىڭ وزىنەن-اق تالاي ءنار­سەنى سۋىرتپاقتاپ شىعارۋعا بولادى. نەگە ول مىرقىمباي؟ نەگە ول قۇرىمباي؟ قۇ­رىم دەگەننىڭ نە ەكەنىن بىلەسىڭدەر مە؟ قۇرىم كيىز دەيدى. قىستا وت جاققاندا كيىز­دە تۇرىپ قالعان ىستى وسىلاي اتايتىن كورىنەدى. ال ەندى جەلدىباي جىندىباەۆ دەگەننىڭ نە ەكەنىن، وسى وتىرعاندار، كەز كەلگەنىڭ بىلەتىن شىعارسىڭدار؟..

- قاليحان اعامىزدىڭ ءسوزىن ارى قا­راي جالعاساق، بەيىمبەت مايلين، بەر­دىبەك سوقپاقباەۆ جاساعان قازاقى بول­مىستى كەسەك كەيىپكەرلەردىڭ جاس قا­لامگەرلەر شىعارماشىلىعىندا كو­رىنبەي جاتۋىنىڭ سەبەبىن نەمەن باي­لانىستىرۋعا بولادى؟

ءامىرحان بالقىبەك:
- ينتەللەكتۋال قالامگەرلەردىڭ ءبىرى اندرەي بيتوۆ فرانتسۋز ديۋماداعىداي ناعىز ۇلتتىق كەيىپكەرلەر ورىستا جوق دەيدى. پۋشكيننىڭ كەيىپكەرلەرىنىڭ ءوزى كوشىرمە: دوستوەۆسكي ناعىز ورىستىڭ ۇلتتىق دۇنيەسى دەپ تامساناتىن «تسىگاندارىندا» سىعانداردى، «تاس قوناعىندا» يسپانداردى جازادى دەيدى. اۋىز تولتىرىپ ايتاتىن گرينەۆ پەن پۋگاچەۆ دەيتىن ەكى كەيىپكەرى بار. ونىڭ ءوزى الەمدىك دەڭ­گەيگە جەتكىزىلمەگەن. ديۋما بولسا، ءوزىن جازۋشىمىن دەپ ەسەپتەيتىن ەكىنىڭ ءبىرى مەنسىنە بەرمەيتىن ءبىر عانا «ءۇش نويانىمەن» فرانتسۋز ادەبيەتىن، سونىمەن بىرگە، فرانتسۋز حالقىن بيىككە كوتەرىپ كەتتى. د'ارتانياندى نەمەسە قاسىنداعى ءۇش نوياندى ايتساڭ، بىردەن «ءبارىمىز ءبىرىمىز ءۇشىن، ءبىرىمىز ءبارىمىز ءۇشىن» دەگەن ۇران، سوسىن فرانتسۋز حالقىنىڭ ەركىندىكتى، كەز-كەلگەن نارسەگە شابىتپەن كىرىسۋدى سۇيەتىن ۇلتتىق مىنەز ەرەكشەلىكتەرى ويعا ورالا كەتەدى دەپ تۇيەدى. راسىندا دا بيتوۆ ءسوزىنىڭ جانى بار. يسپانيا دەسەك، م.سەرۆانتەستىڭ دون كيحوتى، اعىلشىن دەسەك، دەفونىڭ روبينزون كرۋزوسى ەسكە ورالا قالادى. ال ەندى ورىستا شىنىمەن دە ونداي ۇلى كەيىپكەر جوق قوي. ورىستىڭ وزىنەن كەسەك كەيىپكەر شىقپاعاندا، قازاقتى بىلمەدىم. قازاقتا بەيىمبەت مايلين عوي. «داۋدىڭ باسى - دايرابايدىڭ كوك سيىرى»، مىر­قىمباي... بەردىبەك سوقپاقباەۆتىڭ «قو­جاسى» دا ءساتتى سومدالعان. بىراق ولار قا­زاقتى الەمگە تانىتا الاتىن كەيىپ­كەرلەر ەمەس. ءبىر ايتاتىنىم، بىزدە قازىر كەيىپكەر ۇساقتالعان جوق، بولشەكتەلگەن اتوم سەكىلدى ىدىراپ كەتتى. باسى - بايدا، جۇرەگى - ورتاشادا، اسقازانى - كەدەيدە دەگەن سەكىلدى. بالكىم، قاراما-قارسى بولۋى دا مۇمكىن. دۇرىسى، كەيىپكەر جايلى جازۋ­شىلاردىڭ وي-ورەسى ءالى دە ءپىسىپ-جەتىلگەن جوق دەگەن ءجون. سودان كەيىن بىزدەگى شى­عارماشىلىق جۇمىستىڭ بارلىعى دايىن ستسەناريگە قۇرىلادى. ماسەلەن، جەل­توقسانعا، تاۋەلسىزدىك كۇنىنە بايلانىستى جازۋ كەرەك دەگەندەي... شەكتەن تىس ناۋقانشىلدىق تا شىنايى شىعارما­شىلىقتى تەجەيدى. سوسىن، بىزدە قازىر كەڭەس ۇكىمەتىنىڭ كەزىندەگىدەي ءبىلىم جوق، ادەبيەت مەكتەپتەردە دۇرىس وقىتىل­مايدى. باعدارلاما قۇرىلىمى دۇرىس ەمەس. وقۋلىقتاردىڭ وزىندە «حالتۋرششيك» اقىن-جازۋشىلار ءورىپ ءجۇر.
ءومىرجان ابدىحالىقۇلى:
- ءبىزدىڭ وتكەن ادەبيەتتى تۇبىرىمەن تال­داپ، تانىسىپ، رەتتەۋىمىزگە كەدەرگى بو­لىپ تۇرعان ءبىر نارسە - ءبىزدىڭ كوپتەگەن ادە­بيەتشىلەرىمىزدىڭ ورىسشىلدىعى. انىعىراق ايتقاندا، قازاق ادەبيەتىن ۇنەمى ورىس ادەبيەتىمەن سالىستىرا قا­راپ، ورىستىق ادەبي سانامەن قاراۋى دەر ەدىم. بۇل ەندى ۇزاق اڭگىمە عوي.
قاليحان ىسقاق:

<!--pagebreak--><!--pagebreak-->

- قازىر بارلىق كىنانى عالامتورعا جا­باتىن جامان ءبىر ادەتىمىز بار. عالام­توردىڭ اسەرى بولاتىنداي بولسا، دۇنيە باسقالاي بولاتۇعىن ەدى. مۇندا عالامتور­دىڭ ەشقانداي اسەرى جوق. اۋىلدان كە­ل­گەندەرى، كەلدى-داعى وسىندا وقۋعا ءتۇستى. قالاداعىلارى مەكتەپتەن شىقتى دا، جوعارى وقۋ ورنىن جاعالادى. سونى ءبىتىردى دە، ەندى وزىمەنەن-ءوزى قالعان ۋاقىتتا با­عىتى ايقىندالماعان جاس جولىنان جاڭىلىپ، جاسىنا جەتپەي اداستى دا قالدى. قاۋاشاعىندا قيقىمداي ءبىلىمى جوق جاستان كەيىن قانداي جازۋشى شىق­سىن؟ ال قالام مەن ساۋساققا كۇش سالايىن دەسە، جانە بولمايدى، تاعى دا ءبىلىمى تاياز. قازىرگى ستۋدەنتتەر جوعارى وقۋ ورىن­دارىنان ءبىلىم الىپ ءجۇر دەپ ويلاي­سىڭدار ما؟ ءبارى كوشەدە ءجۇر.
ءمادينا ومار:
- بۇل - قوعامداعى وتە تراگەديالى جاع­داي. قازىر اقپاراتتىق تەحنولوگيا دا­مىعان جاھاندىق قوعامدا ءومىر ءسۇرىپ جاتىرمىز. بالكىم، سول زامانعا ساي، ادام­دار وزگەرەر، بىراق كەيىپكەرلەر، ورتاق قۇندىلىقتار وزگەرمەيدى. مىسالى، ءامىرحان «دون كيحوتتان» باستاپ، بارلىعىن تىزبەكتەپ كورسەتىپ جاتىر. جاعداي شىنىمەن دە سولاي. ادامداردىڭ نەگىزگى مىنەز­دەرى قۇران-كارىمدە دە، ىنجىلدە دە كورسە­تىلگەن. ونداعى كەيىپكەرلەر - وسى بۇگىنگى زاماننىڭ ادامدارى، وزگەرگەن ەشتەڭەسى جوق. ول جاقتاعى ساتقىندىق - قازىر دە سول باياعى ساتقىندىق، ونداعى ءولىم - قا­زىر دە ءولىم. ادام پايدا بولعالى نەگە قۋاندى ءبىز دە سوعان قۋانامىز، نەگە قاي­عىردى ءبىز ءالى سوعان قايعىرامىز. بۇل، ارينە، جالپىلاما، ءۇستىرت العاندا وسىلاي. بىراق شىندىق - وسى. وسى سياقتى ءماڭ­گىلىك ۇعىمداردىڭ بارلىعى دا بۇگىنگە دەيىن سول قالپىندا. ال سىزدەر ايتىپ وتىر­عان ۇلتتىڭ بولمىسىن، بەت-ءپىشىنىن، رۋحىن بەرەتىن كەيىپكەر، ارينە، كەسەك قالامگەردەن تۋادى. جانە قانداي مىقتى شىعارما بولسا دا، ونىڭ داڭقى جار­ناماعا، ناسيحاتتالۋىنا دا تىكەلەي بايلانىستى. ماسەلەن، ءامىرحاننىڭ ايتىپ وتىرعان ديۋماسى دا جارنامانىڭ كۇشى­مەن وسىنداي داڭققا جەتكەن. «ءۇش نويان» وسى ۋاقىتقا دەيىن ەكراننىڭ كۇشىمەن جارنامالاندى، ول جايىندا انيماتسيالىق فيلم دە ءتۇسىرىپ تاستادىق. سوندىقتان دا ديۋما كۋلتتىك دەڭگەيگە جەتتى. ال بىزدە ءۇش نويان ءتارىزدى كەيىپكەر جوق. نەگە دەسەڭىز، سەرۆانتەسكە دە، ديۋماعا دا ورتاق قاسيەت - يرونيا، ۇلتتى ەرەكشەلەندىرەتىن مىنەز­دەردى جالپىلاپ، كەيىپكەرلەر بويىنا لايىقتاپ الىپ شىعۋ، ءوز-وزدەرىن كەلەمەجدەۋ. سۇيە وتىرىپ، جانى اۋىرا وتىرىپ، كۇلكىلى ەتىپ كورسەتۋ. بۇنى موپاسسان شىعارماشىلىعىنان دا اڭعارۋعا بولادى. يرونيا - كۇڭىرەنىپ، ءوز-ءوزىڭدى قامشى­لاۋ­عا قاراعاندا، ناتيجەسى مولىراق بولاتىن، مىقتى قارۋ. ولار وسىنى ءتيىمدى پايدالانعان. ال قازاق پروزاسىندا بۇل ءادىس مايلين سالعان سوقپاقپەن جۇرە بەرسە، بالكىم، قازىر شارىقتاپ قالار ما ەدى. بىراق الدەبىر سەبەپتەرمەن توقىراپ قالدى. ءبىز تىم سالماقتىمىز، تىم شامشىلمىز. «جالىقپاعان جازۋشى بولادى» دەيدى. شەبەرلىك دەگەن شىن مانىندە ەڭبەكپەن كەلەدى. بىزگە سول ەڭبەك جەتىسپەي جاتىر. قازىر جانىن سالىپ جازاتىن جازۋشى دا جوق. تىرشىلىكتىڭ كۇيبەڭىمەن ءجۇرىپ، جازۋعا شىنداپ وتىراتىن ۋاقىت تا بولا بەرمەيدى. سودان كەيىن، ارينە، شىن مانىندە سومدالعان، ادامدى قۋانتىپ، مۇڭايتاتىن تولىققاندى كەيىپكەر دە شىقپايدى. ادەبيەت ومىردەن الشاق بولماۋى ءتيىس. فانتاستيكا بولسا دا، ادامدى سەندىرەتىن دەڭگەيگە جەتكىزىلۋى كەرەك. ءدال سونداي شەبەرلىك، وكىنىشكە قاراي، قازىرگى ۋاقىتتا بىزدە جوق. ءبىز جازساق، اراسىندا ءبارىبىر مورال كەتىپ قالادى. ال ۇلكەن بۋىن جازسا، اقىل ايتىپ، ءپالساپا سوعىپ كەتەدى. ول - ادەبيەت ەمەس. ادەبيەت دەگەن - ونەر عوي. وقىرمان ءومىر مەن ونەردىڭ ارا-جىگىن اجىراتا الماي قالسا، مىنە، سوندا ول ادەبيەت بولادى. ال ول مىڭنان جۇيرىك، شىن شەبەردىڭ عانا قولىنان كەلەدى.
ءامىرحان بالقىبەك:
- جازۋشى بولۋ ءۇشىن كەمەڭگەر بولۋ شارت ەمەس. دانىشپاندار و باستان از بولعان. مىسالى، بالزاكتان قاراپايىم عانا مىسال كەلتىرەيىك. بالزاكتىڭ ورتاسى قانداي ەدى؟ قازىرگى جازۋشىلاردىڭ ورتاسى قانداي؟ بالزاكتىڭ ورتاسى - ول بايلار. جاسى وتىزدان اسقان گرافينيالار مەن گەرتسوگينيالار. سوسىن، ءپاريجدىڭ ىزكەسەرلەرى مەن ۇرى-قارىلارى. ماسەلەن، مەن ەلىمىزدەگى سونداي اقسۇيەك ادامدار­دىڭ نەمەسە باسكەسەرلەردىڭ ءبىر كۇندىك ءومىرىن جازعىم كەلەدى. بىراق ولار مەنى جاندارىنا جاقىنداتپايدى. ەڭ كوپ دەگەندە، قاستارىندا 4-5 ساعات قانا وتىرا الامىن. ال سول ۋاقىتتىڭ ىشىندە ولاردىڭ تىرشىلىگىنىڭ قىر-سىرىن ءبىلىپ ۇلگەرۋ مۇمكىن بە؟ ارينە، جوق. تۇيسىكپەن سەزدىڭ-اق دەيىك، بىراق تا ناقتى وقيعاسىن بىلمە­گەن­نەن كەيىن، قالاي جازاسىڭ؟ قۇر قيالعا بە­رىلۋ - شىندىقتى جازۋ بولىپ شىقپايدى عوي.
ءمادينا ومار:
- ءيا، ولاردىڭ قاسىرەتىن، الاياقتىعىن، ت.ب. ماسەلەلەرىن مەن دە ءوز دەڭگەيىمدە وي ەلەگىنەن وتكىزىپ، قيالمەن ءتۇسىنىپ كورۋگە تىرىسامىن. بىراق تۇسىنە المايمىن. ومىرىنە ويشا بويلاي الماعاننان كەيىن، ونى شىنايى تۇردە جازا دا المايمىن. ول ءۇشىن مەن تەرىسىنە كىرىپ، سول ادام بولىپ ويلاپ، ول ادامدى بەلگىلى ءبىر دارە­جەدە اقتاپ شىعۋىم كەرەك. سەبەبى، قارا­لاۋ، باستان-اياق بىرەۋدى جامان قىلىپ شىعارۋ - ول ادەبيەت ەمەس. وسى كەزدە مۇح­تار اۋەزوۆتىڭ ۇلىلىعىن تاعى ءبىر مارتە مويىندايسىڭ. جازۋشىنىڭ «قور­عانسىزدىڭ كۇنى» دەگەن كەرەمەت شىعار­ما­سى بار عوي. «قارالى سۇلۋىن» الىپ قا­را­ڭىز، مىسالى. بىراق قارالى سۇلۋ بول­ماي-اق تا، اۋەزوۆ ايەل جانىنىڭ ار­پا­لىسىن قالاي ادەمى سۋرەتتەپ بەردى، قا­لاي شىنايى جەتكىزدى. بۇل ەندى اۋە­زوۆ­تىڭ كەمەڭگەرلىگى. مۇنداي دەڭگەيگە جەتۋ ءۇشىن جازۋشىنىڭ ەرەكشە ءبىر دارىنى، سە­زىمتالدىعى، ىشكى سەزۋ تۇيسىگى مىقتى بولۋ كەرەك. ونداي بيىك ورە بۇگىنگى ادامداردا جوق دەسەك تە بولادى. سوندىقتان دا شىعار، قازىر كەيىپكەر جوعالىپ بارا جاتىر دەگەن پىكىردىڭ ءجيى ايتىلاتىندىعى. ال، مەن كەمەڭگەر ەمەسپىن، دەمەك، مەن جازاتىن كەيىپكەرىمدى كوزىممەن كورىپ، ءوزىم دە سونىڭ ءومىرىن ءسۇرىپ شىعۋىم كەرەك. جالپى، مەن ءوزىمنىڭ كەيىپكەرلەرىمنىڭ بويىنداعى كەمشىلىگىن بىلەمىن. الايدا، مەن ودان اسا المايمىن. سەبەبى، ول ءوزىم­نىڭ جەكە تاجىريبەمدە جوق. ويدان قۇراس­تىرسام، وندا شىنايىلىعىنان ايىرىلادى. ال وتىرىكتى وقىرمان بىردەن سەزىپ قويا­دى. ول وتە كۇردەلى. مەن ءوزىمنىڭ ءتاجى­ريبەمنەن ايتىپ تۇرمىن. بۇگىنگىگە قارا­عاندا، كەڭەس كەزىندە ءسال دە بولسىن وڭاي بولدى دەپ ەسەپتەيمىن. سەبەبى، ول ۋاقىتتا يدەولوگيا بولدى، ادامداردىڭ ارا­سىن­دا بۇگىنگىدەي جىك، تاپ الشاقتىعى دا بولعان ەمەس. جازۋشىلار وتىرىك جازسا دا، ماتەريالدى تولىق مەڭگەرىپ، سەزىنىپ وتىردى. قازىر بارلىعى وزگەرگەن. بۇل ءۇشىن جازۋشىلاردى جازعىرۋعا دا بولماس.
قاليحان ىسقاق:
- جاستار ءالى جانردىڭ نە ەكەنىن ءبىل­مەيدى. كوركەم ادەبيەتتى جانرعا بولە ال­مايدى. سونىڭ سالدارىنان دا ادە­بيە­تىمىز قويمالجىڭ قويىرتپاققا اينالدى. مۇنىڭ بار سەبەبى - ينتەللەكتىنىڭ، ين­تۋي­تسيانىڭ، قوعامدىق وي-پىكىردىڭ، قالا بەردى تالانتتىڭ جوقتىعى. ەلىكتەۋدەن ۇلى دۇنيە تۋمايدى. نە نارسە بولسا دا ادامنىڭ ءوزى­نىڭ تابيعاتىنان شىعۋى كەرەك. ال ونىڭ بارلىعى بىلىمگە بايلانىستى. بىرەۋدەن ۇلگى الدىم دەپ كوركەم شىعارما، كوركەم ادەبيەت تۋمايدى. ەلىكتەۋمەن جاقسى جا­زۋشى ەمەس، بىرەۋدىڭ انشەيىن جاڭعىرى­عى بولاسىڭ دا قالاسىڭ. تاعى دا قايتالاپ ايتامىن، جازۋشىلىق فانتازياسى جوق­تان مىقتى سۋرەتكەر شىقپايدى. بۇگىنگى فان­تازيا دەگەنىمىز - كورگەن، بىلگەن، ەستى­گەنىڭدى پوەتيكالىق دارەجەگە كوتەرۋ. كىم­نىڭ بويىندا پوەزيانىڭ جۇرناعى بول­ماسا، ودان جازۋشى شىعادى دەگەنگە مەن ءوزىم سەنبەيمىن. ماسەلەن، كەيبىرەۋلەر كۇنى كەشە عانا مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ يە­گەرى اتانىپ جاتىر. ولاردىڭ ءبىر ءسوي­لەمى تۇرماق، ءبىر تومدىعىنان كوڭىلگە قو­نىمدى، ويعا جۇعىمدى ەشقانداي نارسە تاپپايسىڭ. نە ءسوز جوق، نە ءتىل، نە قيال جوق. ال وسىلاردى جازۋشى دەپ اسپەتتەي­مىز. شىعارماشىلىق فانتازيا دەگەن ەرتەگى ەمەس، مۇلدەم بولەك دۇنيە. شىعار­ماشىلىق قيال دەگەن - كورگەندى ءوزىنىڭ وي-ەلەگىنەن وتكىزۋ، بولاشاققا جورامال جاساۋ، نە بولماسا وتكەندى ويمەن وتىرىپ بۇگىنگى كوزقاراس نەگىزىندە قايتادان باعالاۋ. بۇل - ادامنىڭ ءوزىنىڭ وتكەنگە دەگەن كوزقاراسىنان تۋاتىن نارسە.

- ازات كۇننىڭ كەيىپكەرى قانداي بولۋى كەرەك؟ كەڭەس ادەبيەتى مەن تاۋەل­سىز­دىك تۇسىندا تۋعان كەيىپكەرلەردىڭ اراسىندا رۋحاني ساباقتاستىق جوق، تەك بوس كەڭىستىك قانا بار دەگەن پىكىر قان­شالىقتى قيسىندى؟

قاليحان ىسقاق:
- وسى جيىرما ءبىر جىلدىڭ ىشىندە ءبىز تۇتاس ۇرپاقتى جوعالتىپ الدىق. ونىڭ جار­تىسى قىلمىس الەمىنە قويىپ كەتتى دە، قالعانى قاڭعىباستاردىڭ قاتارىن تولىقتىردى. سونىمەنەن ءبىز ءبىر بۋىننان ايىرىلىپ قالدىق. قالاعا كەلىڭدەر دەدىك. قالادا نە باسپانا، نە جۇمىس جوق. قاڭعىرىپ بوس قالدى. اۋىلدا قالا المادى، ويتكەنى، اۋىلدىڭ دا جاعدايى ءماز ەمەس. ونى دا بىتىردىك، قاڭعىرتىپ جىبەردىك. كەزىندە بايىڭدار دەدى. بىراق «ونى قاي­دان الدىڭ، نەدەن تاپتىڭ» دەپ تەكسەرىپ، ەسە­بىن سۇراپ جاتقان ەشكىم جوق. مىنە، ەندى بايىدى. بايىپ الىپ شەتەلگە قاشىپ جاتىر. ەلدى توزدىرۋ ءۇشىن جاسالىپ جات­قان بۇل دا ءبىر ساياسات. قازاقستان قازىر قانداي قوعام ورناتىپ جاتىر؟ وسىنىڭ باسىن اشىپ الماي ەشتەڭە شىقپايدى. ۇلت دەگەندى، حالىق دەگەندى ۇمىتتىق. قازىر حالىق ءۇشىن قىزمەت ەتەتىن ەشكىم جوق. ءبارى قالتاسىنىڭ قامىمەن اۋرە. قالتاسى تولعاننان كەيىن: «شۋ، قاراقۇيرىق!» دەپ شەتەلى مە، باسقاسى ما تايىپ وتىرادى. مىنە، سول. بۇلار كەشەگى پارتوكراتتاردىڭ، كەڭەس ۇكىمەتىندەگى شەنەۋنىكتەردىڭ جۇر­ناعى. سودان شىعىپ جاتىر. ال قارا حالىق بولسا، سول باياعى قالپىنشا «ءبيتىن سىعىپ، قانىن جالاپ»، قايىرشى قالپىندا ءالى ءجۇر. مىنە، ءبىزدىڭ ىزدەگەن بۇگىنگى ازات كۇن­نىڭ كەيىپكەرى - وسىلار.
ءومىرجان ابدىحالىقۇلى:
- نەگىزى، قازاق ادەبيەتىنىڭ - «ادەبيەت - ۇلت­تىڭ جانى. ۇلتتىق سانا، تاعدىر، جان جۇيەسى - كوركەمونەردىڭ باستى تاقىرى­بى»، - دەگەن جۇسەكەڭ ايتقان باعىتى، ۇس­تا­نىمى وزگەرگەن جوق. ونى وتارشىلدىق قامىتى موينىن قاجاسا دا ۇلت ازاتتىعى مەن ۇلتتىڭ ساناسىن، تاعدىرىن قاشاپ جازعان جازۋشىلاردىڭ ەڭبەگىنەن انىق كورۋگە بولادى. سوندا نە وزگەردى؟ وزگەرىس مىنادا - قازاق ادەبيەتى ءوزىنىڭ كۇرەس­كەرلىك ميسسياسىن ورىندادى. ياعني ۇلت - ازاتتىق الدى. ال، ءبىز ابدىراپ قالدىق. نەگە؟ سەبەبى، ءبىز وسى ۋاقىتقا دەيىن ءوزى­مىزگە دەيىنگى قازاق ادەبيەتىن سارالاپ، زەر­دەلەپ، زەرتتەپ، تالداپ، اركىمدى كىتاپ سورەسى مەن وقىرمان ساناسىنداعى ءوز ور­نىنا قويمادىق. ءوزىنىڭ ادەبي تەگىن تال­داپ تانىماعان قالامگەرلەر تولىمدى، تۇلعالى كەيىپكەرى بار كوركەم شىعارما بەرە المايدى. «حاراكتەر» دەپ قول­دا­ناتىن ورىس ءتىلىنىڭ ادەبي تەرمينى - ءبىزدىڭ تىلدە مىنەز بولاتىن شىعار. تە­گىندە، ءسىز دۇرىس بايقاپ وتىرسىز. قا­زىرگى ادەبي شىعارمالاردىڭ دا سىلتىپ تۇرعان جەرى وسى - مىنەز ماسەلەسى. ءسىز ەكەۋمىز، جال­پى وسى جيىلعان بارلىعىمىز مىنەز­سىز قوعامدا ءومىر ءسۇرىپ وتىرمىز. ال، ءمى­نەز­سىز ونەر - تۇل. مىنەزسىز قوعامنىڭ شىن جازۋشىسى، شىن ونەرپازى، شىن اقى­نى - قۇلازىپ، ماعجانعا ۇقساپ وتكەنگە قايتا-قايتا ورالىپ، بۇگىننەن ءتۇڭىلىپ كۇن كەشپەك. الگى ءبىزدىڭ باياعىداي ەلىكتەيتىن، وزىمىزدە جوق نەمەسە ءوزىمىزدىڭ قورقاق­تىقتان، جالتاقتىقتان، ۇركەكتىكتەن بارا الماي، جاساي الماعان ءىس-ارەكەتتەرىمىزدى ىسكە اسىرعان سۇيىكتى كەيىپكەرلەرىمىزدى ساعىناتىنىمىز دا، ولاردى بۇگىنگى شى­عارمالاردان ىزدەپ، تابا الماعان سوڭ، تۇلدانىپ شىعا كەلەتىنىمىز دە ءبىزدىڭ ادەبي سانامىزدىڭ وتكەن شاقتا جاتقان­دىعى-اۋ دەپ كەيدە ويلاپ قويامىن. ارينە، ۇنەمى ويلانىپ جۇرۋگە قولىڭ تيمەيدى.
ءامىرحان بالقىبەك:
- كەڭەس ۇكىمەتى ءوز تۇسىندا - قا­لام­اقىنى جاقسى قويدى. سودان ەتى ءتىرى­لەردىڭ بارلىعى ادەبيەتكە كەلدى. جاعدايى جاق­سى كوكەلەرى ءىنىسىن شاقىرىپ الىپ، قولدان جازۋشى جاسادى. ءجۋرناليستىڭ دەڭگەيىندە جازاتىن بولسا دا، قاناتىنىڭ استىنا الىپ، ايتەۋىر، «انانى جاز، مىنانى جاز» دەپ، جەتەلەپ ءجۇرىپ جازۋشى قىل­دى. مىسالى، ءبىر كىتابىڭ شىعادى، بەس - ون مىڭ سوم قالتاڭدا. بۇل دەگەن سول كەز­دىڭ ولشەمىمەن كوز جۇگىرتسەك، كولحوز­شىنىڭ بىرنەشە جىلدىق جالاقىسىن قۇرايدى. ال ونى جازۋشى ءبىر رەت «حالتۋرا» جاسايدى دا، قالتاسىنا سالادى. ادەبيەتكە «حالتۋرششيكتەر» وسىلاي كەلە باستادى. عابيت مۇسىرەپوۆ، ءسابيت مۇقانوۆتاردىڭ كەزىندە تازالاۋ بولسا دا، 1975-80 جىلداردان باستاپ قالا­مىنىڭ جەلى بار پىسىقايلاردىڭ دەنى اقىن-جازۋشى بولعىسى كەلدى. جازۋشىلىق بيزنەس كو­زىنە اينالدى. قازىر قاراپ وتىرساڭ، كەز كەلگەن ەسى دۇرىس دەگەن كو­كەلەرىڭنىڭ باسپاسى نە جۋرنالى بار. ما­عان سولاردىڭ دەنى ءاۋ باستان-اق حا­لىقتى ساۋات­سىز­دان­دىرۋعا جۇمىس ىستەگەن سەكىلدى كورىنەدى. ايتپەسە، ويدا جوق ءبىر پروفەسسور، اكا­دە­ميكتەردىڭ وقۋلىقتارىن نەگە شىعارت­قىزادى؟ ەكى-ءۇش جىلدان كەيىن ول كىتاپ­تا­رى نە مەكتەپ، نە وقۋ ور­نى باع­­­دار­ل­اماسىنا جاراماي قالادى. ونىڭ ورنىنا قايتادان جاڭا وقۋلىق جاساتادى. ءسويتىپ، ءبىلىم بەرۋ جۇيەسى دە بيزنەسكە، اقشا جاساۋ جولىنا اينالىپ كەتتى .
ءمادينا ومار:
- مەنىڭشە، ماسەلە مىنادا سياقتى. جالپى، ادەبيەتتە، ونەردىڭ كەز كەلگەن سالاسى زامانعا ساي بولعىسى كەلەدى جانە كەيىپكەردى دە وسى بۇگىنگى كۇننەن، تاۋەل­سىزدىكتىڭ 20 جىلدىعىنىڭ ىشىنەن ىزدەيدى. ال وعان دەيىنگى عاسىرلار قويناۋى­نا كەتكەن تاريحىمىزدان قورەك ىزدەمەيدى. سول سەبەپتى دە بۇگىنگى ادەبيەت وتكەنمەن ارا­داعى ساباقتاستىقتى جوعالتىپ الدى. نەشە ءتۇرلى شالاجانسار دۇنيەلەردىڭ كە­لىپ جاتقاندىعى دا سوندىقتان. ماسەلەن، ءبىزدىڭ فولكلورىمىز قانداي؟ ۋاقىت وتە كەلە، فولكلور كەيىن ىسىرىلىپ، كەڭەس ادەبيەتى، يدەولوگيا، جاپپاي ءبىر ناۋقان­شىلدىق باستالدى. وسى ءبىر ناۋقانعا بارلىعى بەت بۇردى دا، ادەبيەت ءوزىنىڭ نەگىزگى فۋنكتسياسى - ونەر تۋدىرۋ ەكەنىن ۇمىتا باستادى.
قاليحان ىسقاق:
- وسى جەردە تۋىندايتىن جانە ءبىر ماسەلە - جاستاردىڭ جازۋشىلىقتى جۋرناليستيكامەن شاتاستىراتىندىعى. پۋب­ليتسيستيكا - ول كوركەم ادەبيەتتىڭ ەمەس، جۋرناليستيكانىڭ ءتىلى. ەكەۋى ەكى باسقا دۇنيە. دۇرىسىن ايتساق، پۋبليتسيستيكا دەگەنىمىز بوسپە ءسوز، انشەيىن. ودان كور­كەم ادەبيەت تۋمايدى. پۋبليتسيستيكانى تەك قالاممەن سۋعا سۋرەت سالعانمەن سالىستىرا الامىز. قازىر سىزادى، ارتىنان قاراساڭ ءىزى دە جوق. سوندىقتان دا پۋبليتسيستيكا ادەبيەتتىڭ التىن قورىنا قوسىلا المايدى. ءوزىنىڭ مىندەتىن اتقارعاننان كەيىن قۇمعا سىڭگەن سۋداي جوق بولادى. جۋرناليستيكامەن ۇلكەن جازۋشى بولعان قانداي قالامگەردى بىلەسىڭدەر وزدەرىڭ؟ ساتتار ەرۋباەۆتىڭ ءوزى قازىر وقىلماي بارا جاتىر. وسىدان-اق، كوركەم ادەبيەت پەن پۋبليتسيستيكانىڭ مەجەسىن، ارا-جىگىن اجىراتا بەرۋگە بولادى. بۇگىنگى جازۋشىلاردا سۋرەتكەرلىك جوق، تەك باياندايدى. سوزبەن سۋرەت سالا المايدى. باستى كەسىر وسىندا.

- كەيىپكەرى جوق پروزالىق شىعار­مالار دا بار عوي الەمدىك تاجىريبەدە. ون­داي ادەبيەت قازاقى بولمىسپەن قان­شا­لىقتى ۇندەسەدى؟ بالكىم، بۇگىنگى ادە­بيەت­كە كەيىپكەردىڭ مۇلدەم كەرەگى دە جوق بولار؟

قاليحان ىسقاق:
- ول ەشقانداي دا جاڭاشىلدىق ەمەس. بىلىمسىزدىك پەن دارىنسىزدىقتان تۋاتىن شا­لالىق: نە ارعىنى بىلمەيدى، نە بەرگىگە نيەتى جوق. ارينە، كەيىپكەر كەرەك، كەيىپ­كەرسىز دۇنيە بولا ما؟ وزدەرىڭ ويلاڭ­دار­شى!
ءامىرحان بالقىبەك:
- بۇل سۇراعىڭىزدىڭ جاۋابى تابىلىپ تا قويعان. سونى ىزدەۋگە، ىزدەنۋگە شا­باندىق تانىتىپ، ەرىنىپ وتىر بۇگىنگى جازۋشىلار. تۇرمىستى كوبىرەك ويلايدى. كۇن­كورىس، وتباسىن اسىراۋ دەگەن بار. ونىڭ بارلىعى جازۋشىنىڭ ازات ويلاپ، ەركىن ەڭبەكتەنۋىنە كەدەرگى. بىراق ادام وزگەرگەن جوق، سول باياعى تاس ۇڭگىردەن ەندى شىعىپ كەلە جاتقان ادام. وقيعانى، ايتار ويدى جەتكىزۋدە ءسال-ءپال فورما وزگەرگەن بولۋى مۇمكىن، بىراق شىعارمالاردىڭ سيۋ­جەتى سول قالپى. سونى بۇگىنگى زامانعا بەيىمدەپ، جوعارعى دەڭگەيدە ينتەرپرەتاتسيالاپ بەرۋ كەرەك. بۇل ءىس تەك قازاقتىڭ ەمەس، بۇكىل ادامزاتتىڭ وتكەنىنە قازاق­تىڭ كوزىمەن قاراي الاتىن قالامگەردىڭ قولىنان كەلەدى.
ءومىرجان ابدىحالىقۇلى:
- سولاي بولا تۇرسا دا، بۇگىنگى كۇندەرى جا­زىلىپ، جارىق كورىپ جاتقان ءسال-ءپال ءوز­گە­شە لەبى بار شىعارمالاردا جازۋ­شى­نىڭ ءوز ىشىنە شىراق الىپ ءتۇسىپ، ءۇڭىلىپ، قار­مانىپ، ءتىپتى كەيدە الدەنەگە ءسۇرىنىپ- قابىنىپ جۇرگەنى بايقالادى. ول كىسى سىرتقا شىققانشا كۇتەمىز. كەيىپكەرىن دە، مىنەزىن دە. كۇتىپ وتىرعاندا - جازۋشىنىڭ الگى ءوز ىشىندەگى سانا ۇڭگىرىنىڭ ۇزىك-ۇزىك س­ۋ­رەت­تەرىن وقي تۇرۋىمىزعا تۋرا كەلەدى. جازۋشى ۇڭگىردەن ولجامەن شىعا ما، جوق پا - ول ءوزىنىڭ باعى مەن سورى.
ءمادينا ومار:
- كەيىپكەر كەرەك. نەگىزىندە ادەبيەت كە­رەك پە، كەرەك ەمەس پە دەگەننىڭ ءوزى دە بوس ءسوز. ادەبيەتتى كىمدەر جاسايدى؟ جە­كە تۇلعالار جاسايدى. مىسالى، مەن نە­گە پروزا جازامىن؟ ويتكەنى، جازۋدان وزگە قولىمنان ەشنارسە كەلمەيدى. ماعان ەشكىم ول ءۇشىن اقشا تولەمەيدى، مەن سۇ­رامايمىن دا. ءبارىبىر جازامىن، سەبەبى، ادەبيەتتە الدەنەگە جارايتىنىمدى ەڭ بولماسا، ءوز-وزىمە دالەلدەي الامىن. بۇل سونداي ءبىر تابيعي پروتسەسس. ادەبيەت - ول ەۆوليۋتسيا. ونى باسقاشا ەشنارسەمەن تۇسىندىرە المايسىڭ. ادەبيەت كەرەك ەمەس، جويىلسىن دەگەنمەن دە، ول جويىلمايدى. بولماسا ادەبيەت جاساسىن دەۋمەن، جازۋ كەرەمەت بولىپ كەتپەيدى. ول ءوزىنىڭ تابيعي جولىمەن داميدى جانە سول كەزدە ءناتي­جەسىن دە الاتىن بولاسىزدار. ال ادەبيەت بار جەردە كەيىپكەر دە بولادى. ا. چەحوۆ­تىڭ ءبىر ءسوزى بار، ول ءوزىنىڭ «جاڭا باستاعان جازۋشىلارعا كەڭەسىندە»: «ستات پيساتەلەم وچەن نەترۋدنو. نەت توگو ۋرودا، كوتو­رىي نە ناشەل بى سەبە پارى، ي نەت توي چەپۋحي، كوتورايا نە ناشلا بى سەبە پودحودياششەگو چيتاتەليا» دەگەن ەكەن. ارينە، بۇل ءسوزدىڭ استارىندا اۋىر ءاجۋا، تراگەديا جاتىر. سول ايتپاقشى، كەز كەلگەن «حال­تۋرانىڭ» دا ءوز وقىرمانى بار. مىسالى، كەيبىر كلاسسيكتەردىڭ ادەبيەتتە قالاي كوش باستاپ، تۇلعالاق دەڭگەيگە جەتىپ، ۇلكەن ادامعا اينالعانىن مەن ءالى كۇنگە تۇسىنبەيمىن. سەبەبى، ونىڭ ادەبيەتى «حالتۋرا». ادەبيەتتەن تۇسىنىگى بار ادام رە­تىندە، ونىڭ «حالتۋرا»، ارزان دۇنيە ەكەنىن ۇعىپ تۇرمىن. بىراق سول «حالتۋرششيك» قالامگەر توم-توم كىتابىن شىعا­را­دى. سەبەبى، ونىڭ ءوزىنىڭ وقىرمانى، قول­دايتىن ادامدارى بار. بۇل ەندى تالعام پروبلەماسى. جوعارىدا اتاپ وتكەنىمدەي، بارلىعى دا ناسيحاتقا بايلانىستى. مىناۋ كەرەمەت دەپ ءتۇسىندىرىپ قويسا، سوعان يمان­داي سەنىپ، ۇيىرىلەتىن جاستار دا جە­تەرلىك. ول ءۇشىن ەشكىمدى كىنالاي الماي­سىڭ. ەندى نەگىزگى سۇراعىڭىزعا كەلسەك، ءبۇ­گىنگى زاماناۋي ادەبيەتتە تەك كەيىپكەرلى ەمەس، سونىمەن قاتار كەيىپكەرى جوق شى­عار­مالار دا بار، ءتىپتى كەيىپكەرسىز رومان دا جازۋعا بولادى. ول سانا مەن ويلار اعى­نى، قويۋ سۋرەتتەر مەن سەزىمدەردەن تۇرۋى مۇمكىن. تۋىندى ىشىندە اتموسفەرا قالىپتاستىرىپ، سول ارقىلى الدەبىر ەلەس وبرازداردىڭ كومەگىمەن جازۋشى ءوزىنىڭ پوزيتسياسىن، جانايقايىن، جاڭا مازمۇن شىعارادى. بىراق بۇل تەكتەس پروزا «ونەر - ونەر ءۇشىن» دەگەن كاتەگورياعا كەتەدى. ونى ورتانقول وقىرمان تۇسىنە المايدى جانە ءتۇسىنۋى شارت ەمەس. بۇعان مارسەل پرۋست، الەن روب-گريە، ت.ب. شىعارماشى­لىق­تارىن جاتقىزامىز.
ءامىرحان بالقىبەك:
- ادەبيەتتىڭ جانرلارى كوپ قوي. مىسالى، جاپونداردا شىعارمانى كۇندەلىك سەكىلدى ەتىپ جازاتىن جانر بار. سونى وقىرمان ەكزوتيكا رەتىندە قابىلدايدى. ال ءبىز ۇيالى تەلەفون مەن عالامتور كەلگەلى حات جازۋدى دا ۇمىتىپ قالدىق. سونىڭ سالدارىنان بۇگىنگىنىڭ ادامدارى ويلارىن ساۋاتتى جەتكىزۋدەن قالىپ بارادى. ال نەگىزىندە حات جازۋدىڭ ءوزى ونەر عوي. چەحوۆتىڭ قوس تومدىق حاتتارى بار، مىسالى. تولستويدىڭ دا ءتورت تومدىق حات جانە ەكى تومدىق كۇندەلىگى ساقتالعان. ماسەلەن، چەحوۆتىڭ كۇندەلىكتەرىن وقيتىن بولساڭىز، ونىڭ كىم ەكەنىن، كەيىپكەرلەرىنىڭ قايدان شىققانىن تۇسىنەسىز. تولستوي دا ءدال سولاي. تۇلعاسى، بۇكىل شىعارماشىلىعى انىق­تالادى. ال بىزدە ونداي نارسە جوق. ەپيستوليارلىق جانر قازاقتا قالىپ­تاس­پاعان. ەندى ءتىپتى قالىپتاسپايدى دا. قازاق ادەبيەتى جەتەر جەرىنە جەتكىزىپ يگەرمەگەن ءبىر جانر رەتىندە تاريح قويناۋىنا كە­تىپ ۇلگەردى. ال ادەبيەتتە ونداي قازاق قالامگەرلەرى يگەرە الماعان جانرلار قانشاما؟
«دوڭگەلەك ۇستەلدى» جۇرگىزگەن
نازەركە جۇماباي.

"قازاق ادەبيەتى" گازەتى