سونىمەن، پارلامەنت سەناتىنىڭ عيماراتىندا قوس پالاتانىڭ بىرلەسكەن وتىرىسى ءوتتى. VII شاقىرىلعان پارلامەنت ەكىنشى سەسسياسىن اياقتاپ، كەلەسى ماۋسىمنان باستاپ «كۇشتى پرەزيدەنت»، «ىقپالدى پارلامەنت»، «ەسەپ بەرەتىن ۇكىمەت» فورمۋلاسىن ۇستاناتىن بولىپ، دەپۋتاتتار كەزەكتى كانيكۋلعا كەتتى.

ءسات-ساپار تىلەيمىن!

از ەمەس، شەكارا سىرتىندا قالعان التى ميلليون قازاقتىڭ اتاجۇرتىنا ورالۋى جولىندا ازدى-كوپتى جۇمىس ىستەپ جۇرگەن مەنىڭ كوبىرەك جۇگىنەتىن ءبىر قارا شاڭىراعىم – وسى پارلامەنت ءۇيى.

قازاق كوشى، قانداستار تاعدىرىنا قاتىستى پارلامەنتتىڭ ەكىنشى سەسسياسى مەن ءۇشىن ەكى تاريحي وقيعامەن ەستە قالدى.

ءبىرى –  وسى جىلدىڭ كوكتەمىندە ماجىلىسكە كەلىپ تۇسكەن «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كەيبىر زاڭنامالىق اكتىلەرىنە حالىقتىڭ جۇمىسپەن قامتىلۋى جانە كوش-قون ماسەلەلەرى بويىنشا وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ تۋرالى» زاڭىنىڭ جوباسىن تالقىلاۋعا ارنالعان جۇمىس تبىنان شىعارىلۋىم.

سەبەپ: جۇمىس توبى وتىرىسىنىڭ قازاق تىلىندە جۇرگىزىلۋىن تالاپ ەتۋىم جانە زاڭ جوباسىنداعى «ءوزى ازاماتى بولىپ تابىلاتىن جانە تۇراتىن ەلدىڭ اۋماعىندا كامەلەتكە تولماعاندارعا قاتىستى سەكسۋالدىق سيپاتتاعى قىلمىس جاساعانى ءۇشىن سوتتىلىعىنىڭ» بار نەمەسە جوقتىعىن دالەلدەيتىن تاعى ءبىر انىقتاما تالاپ ەتەتىن نورماعا قارسى بولعانىم.

ءماجىلىس توراعاسى قر پارلامەنتى ءماجىلىسىنىڭ توراعاسى ەرلان قوشانوۆتىڭ اتىنا «اشىق حات» جازدىم، ەسكەرۋسىز قالدى.

بىراق، كوشى-قون پروتسەستەرىن جەتىلدىرۋگە، قانداستارىمىزدىڭ قۇجاتتانۋى مەن الەۋمەتتىك كومەكپەن قامدالۋ ماسەلەلەرىن وڭتايلاندىرۋعا باعىتتالعان ونشاقتى ۇسىنىستى الدىن-الا دايىنداپ، ونى ءماجىلىس دەپۋتاتتارى ەدىل جاڭبىرشينگە، بەرىك ابدىعاليۇلىنا ەرلان سايروۆقا جانە جۇلدىز سۇلەيمەنوۆاعا بەرىپ قويعان. اتالعان دەپۋتاتتار ول ۇسىنىستاردى رەتىنە قاراي زاڭداستىرۋعا ۋادە بەرگەن. قورعاپ شىعادى دەگەن سەنىمدەمىن.

ەكىنشىسى، وزدەرىڭىز بىلەسىزدەر، بيىلعى جاسالعان كونستيتۋتسيالىق رەفورما اياسىندا اتا زاڭىمىزعا «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ شەگىنەن تىس جەرلەردە تۇراتىن ەتنيكالىق قازاقتار باسقا مەملەكەتتىڭ ازاماتى بولعاندىعىنا قاراماستان جەڭىلدەتىلگەن تارتىپپەن قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ازاماتتىعىن الۋعا قۇقىلى» – دەگەن نورما ەنگىزىپ، سول ارقىلى شاكارا سىرتىندا قالىپ بارا جاتقان التى ميلليون قازاققا كونستيتۋتسيالىق قۇقىق بەرۋدى كوزدەپ، پرەزيدەنتىمىز قاسىم-جومارت توقاەۆقا ۇسىنىس حات جازدىق.

ۇسىنىسىمىز كونستيتۋتسيانىڭ تالقىعا سالىنعان جاڭا جوباسىنا ەنبەگەن سوڭ، پرەزيدەنت اكىمشىلىگى مەن پارلامەنتكە جۇگىنۋگە تۋرا كەلدى.

ءسويتىپ، پرەزيدەنتى اكىمشىلىگىنىڭ باسشىسى مۇرات نۇرتىلەۋگە ەكى رەت،  قر پرەزيدەنتى اكىمشىلىگى باسشىسىنىڭ ورىنباسارى، جۇمىس توبىنىڭ جەتەكشىسى ەرجان جيەنباەۆقا, پرەزيدەنتى اكىمشىلىگى باسشىسىنىڭ ورىنباسارى ايدا بالاەۆاعا, قر پرەزيدەنتى كەڭسەسىنىڭ باسشىسى نۇرلان ونجانوۆقا، قر كونستيتۋتسيالىق كەڭەسى اپپاراتىنىڭ باسشىسى، جۇمىس توبىنىڭ مۇشەسى باقىت نۇرمۇحانوۆقا، قر مەملەكەتتiك حاتشىسى ەرلان قارينگە ەكى رەت، قر پرەزيدەنتىنىڭ كومەكشىسى – قر پرەزيدەنتى اكىمشىلىگىنىڭ وتىنىشتەردى قاراۋدى باقىلاۋ ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى ەرنار باسپاەۆقا, قر پارلامەنتى سەناتىنىڭ توراعاسى ماۋلەن اشىمباەۆقا ەكى رەت، سەنات دەپۋتاتتارى مۇرات باقتيارۇلىنا، اقىلبەك كۇرىشباەۆقا, نۇرتورە جۇسىپكە, قر پارلامەنتى ءماجىلىسىنىڭ توراعاسى ەرلان قوشانوۆقا ەكى رەت، ءماجىلىس دەپۋتاتتارى  ەدىل جاڭبىرشينگە, بەرىك ابدىعاليۇلىنا، ەرلان سايروۆقا، ايدوس سارىمعا، ساياسات نۇربەككە, ازات پەرۋاشەۆقا جەكە-جەكە حات جازىپ، جەكە قابىلداۋلارىن سۇراندىم جانە اتالعان ۇسىنىستى پرەزيدەنتىمىزگە جەتكىزىپ، شاكارا سىرتىندا قالىپ بارا جاتقان التى ميلليون قازاققا كونستيتۋتسيالىق قۇقىق بەرۋگە ىقپال ەتۋلەرىن ءوتىندىم.

اتالعان دەپۋتاتتاردىڭ ىشىنەن مۇرات باقتيارۇلى، اقىلبەك كۇرىشباەۆ، ساياسات نۇربەك قابىلداپ، ءوتىنىشىمدى تىڭدادى.

ءوز اتىما تەك ەكى-اق دەپۋتات ەدىل جاڭبىرشين مەن ازات پەرۋاشەۆتىڭ اتىنان جازسا كەرەك، قازىبەك يسا حات جازىپ، قولدارىن قويىپ، رەسمي جاۋاپ بەرىپتى.

«ەڭ الدىمەن، ءسىزدىڭ بەلسەندى ازاماتتىق ۇستانىمىڭىز ءۇشىن ۇلكەن العىسىمدى بىلدىرەمىن. قانداستارىمىزدىڭ قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ازاماتتىعىن الۋى وتە وزەكتى ماسەلە. وسىعان وراي، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كونستيتۋتسياسىنىڭ جوباسى قازاقستان رەسپۋبليكاسى ماجىلىسىنە كەلىپ تۇسكەن جاعدايدا، ءسىزدىڭ ۇسىنىستارىڭىزدى جۇمىس توبىنا جولدايمىز»، - دەپتى دەپۋتات ەدىل تەرەكبايۇلى ءوز جاۋبىندا.

«اق جول» پراتياسىنىڭ توراعاسى ازات پەرۋاشەۆتىڭ اتىنا جازعان حاتىما «قۇرمەتتى اۋىت مۇقيبەك! ءسىزدىڭ قر پارلامەنتى ماجىلىسىنە جولداعان حاتىڭىزداعى «14.04.2022ج. №جت-م-322, 5) كوشى-قونعا بايلانىستى ماڭىزدى ماسەلەڭىز «اق جول» پراتياسىنىڭ فراكتسيا وتىرىسىندا قاراستىرىلاتىنىن حابارلايمىن»، - دەپتى  دەپۋتات قازىبەك يسا.

وكىنىشكە وراي، قر كونستيتۋتسياسىنىڭ جوباسى قازاقستان رەسپۋبليكاسى ماجىلىسىنە سوقپاي، جالپىحالىقتىق رەفەرەندۋم ارقىلى قابىلداندى.

«اق جول» پراتياسى بۇل ماسەلەنى فراكتسيا وتىرىسىندا قاراستىردى ما، جوق پا، بىلمەيمىن. ونىڭ جاۋابىن قيامەتكە بارعاندا ازات پەرۋاشەۆ پەن قازىبەك يسادان اللانىڭ ءوزى الاتىن بولادى.

قالعان الاششىل مىرزالار مەن حانىمدار مەنىڭ وتىنىشتەرىمدى ەڭبەك جانە حالىقتى الەۋمەتتىك قورعاۋ، ىشكى جانە سىرتقى ىستەر مينيسترلىكتەرىنە لاقتىرۋمەن بولدى.

شىنىمدى ايتسام، مەن پارلامەنت دەپۋتاتتارى اقىلداسىپ،  شەكارا سىرتىندا قالىپ بارا جاتقان التى ميلليون قازاققا كونستيتۋتسيالىق قۇقىق بەرۋ تۋرالى پارلامەنت تورىنەن پرەزيدەنتكە ۇسىنىس جاسايتىن شىعار دەپ قاتتى ۇمىتتەندىم جانە قازاق دەگەن قاسيەتتى حالىقتىڭ ساعىن سىندىرمايتىن شىعار دەگەن سەنىمدە بولدىم.

امال نە، بولاشاقتىڭ «ىقپالدى پارلامەنتىنىڭ» بۇگىنگى دەپۋتاتتارى ول قادامعا بارا المادى. ونى قويىپ، الەۋمەتتىك جەلىلەردەگى جەكە پاراقشالارىنا بىرەۋى قولداپ ءبىر اۋىز ءسوز جازۋعا جارامادى...

تەك، سەناتور مۇرات باقتيارۇلى عانا سۋىرىلىپ شىعىپ، ۇكىمەت باسى ءاليحان سمايلوۆتىڭ اتىنا دەپۋتاتتىق حات جولداپتى. مۇرات اعامىز ول حاتىنا ارىپتەسى ءالىمجان قۇرتاەۆتىڭ دا قولىن قويعىزىپتى.

«ەسەپ بەرەتىن ۇكىمەت» ۇكىمەتتىڭ بۇل ماسەلەنى شەشە المايتىنىن، ءتىپتى شەشۋگە قۇلقىنىڭ جوقتىعىن دا بىلەمىز. مۇرات باقتيارۇلى – ارى تازا دەپۋتات. ونىڭ ۇلتىنا دەگەن قامقورلىعى شەكارامەن شەكتەلمەيدى، ارعى بەتتەگى اعايىنداردى دا قامتىپ جاتادى. بۇل جولى دا سول تۇلعالىق، جىگىتتىك پارىزىن شىن پەيىلىمەن وتەدى.

مۇرات باقتيارۇلىنىڭ دەپۋتاتتىق حاتى ۇكىمەتتىڭ بوساعاسىن اتتاماستان ەڭبەك جانە حالىقتى الەۋمەتتىك قورعاۋ مينيسترلىگىنە سىرعىتىلعان ەكەن. «...جوعارىدا اتالعانداردى ەسكەرە وتىرىپ، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كونستيتۋتسياسىنا وزگەرتۋلەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ بويىنشا ماسەلەنى قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتىنىڭ اكىمشىلىگى نەمەسە قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پارلامەنتى قاراپ، ءتيىستى شەشىم قابىلداعاندارىن ءجون سانايمىز»، - دەپ ادال جاۋابىن بەرىپتى اتالعان مينيسترلىكتىڭ ءبىرىنشى ۆيتسە-ءمينيسترى احمادي سارباسوۆ.

قازىر ەسكى جۇيەنىڭ قاتەلىگىن تۇزەتۋ ناۋقانى ءجۇرىپ جاتىر. بۇل – وتە دۇرىس باستاما. بىراق، ءبىزدىڭ اپەرباقان، مىسىقتىلەۋ شەنەۋنىكتەر وسى كوشى-قون، شەتتەگى قانداستاردى اتاجۇرتىنا ورالتۋ ساياساتىن دا تۇڭعىش پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ وتىز جىلدا جىبەرگەن قاتەلەرىنىڭ ءبىرى رەتىندە باعالايتىن كورىنەدى. جانە ونداي شەندىلەردىڭ بىرەۋ، ەكەۋ ەمەس، كوپ ەكەنى وسى جولى كوزگە ايقىن كورىندى. وزدەرى پرەزيدەنتتىڭ اينالاسى مەن پارلامەنتتە وتىر. قۇداي ءوزى زاۋالىن بەرمەسە، جاڭا قازاقستاننىڭ ءبىر تراگەدياسى وسىلاردان بولايىن دەپ تۇر....

قوش، بولار ءىس بولدى. وتكەنگە وكىنگەننەن گورى، باردى بازار ەتكەن دۇرىس. كورىپ وتىرعان بولارسىزدار، از ارەكەت جاسامادىق. قازاق كوشى تاريحىنىڭ تاعى ءبىر پاراعى وسىلاي جابىلدى. سونىڭ بەلگىسى رەتىندە جانە كىمنىڭ كىم ەكەنىن قانداستارىمىز بىلە ءجۇرسىن دەگەن نيەتپەن، سەناتور مۇرات باقتياۇلىنا راحمەت ايتا وتىرىپ، ونىڭ ۇكىمەت باسىنا جولداعان سول دەپۋتاتتىق حاتىن سىزدەردىڭ نازارلارىڭىزعا ۇسىنعاندى ءجون كوردىم.

اۋىت مۇقيبەك

قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ
پرەمەر-ءمينيسترى
ءا.ا. سمايىلوۆقا

قۇرمەتتى ءاليحان اسحانۇلى!

وسى حاتتىڭ سىزگە جولدانۋىنا ءبىر توپ زيالى قاۋىمنان كەلىپ تۇسكەن ءوتىنىش تىلەكتەرى نەگىز بولدى. (ا. مۇقيبەك، ن. ايتۇلى، ج. ەرعاليەۆ، س. ەلۋباي، ت. زاكەن، س. نۇرجان)

تاۋەلسىزدىك العالى بەرى ەلىمىزگە ميلليوننان استام قانداستارىمىز اتا-جۇرتىنا كوشىپ كەلدى. ەلگە ورالعان قانداستارىمىز ەلىمىزدىڭ ءوسىپ-وركەندەۋىنە، مادەنيەتىمىز بەن انا ءتىلىمىزدىڭ دامۋىنا سۇبەلى ۇلەستەرىن قوسىپ كەلەدى.

دەگەنمەن، سىرتقى كوش – قون سالاسىنداعى ءجۇرىپ جاتقان جۇمىستاردى تالداۋ بارىسى سوڭعى ون جىل ىشىندە بۇل ماسەلەدە كوپتەگەن كەمشىلىكتەر مەن ولقىلىقتار ورىن العانىن كورۋگە بولادى. مىسالى، 2012 جىلدان 2016 جىلعا دەيىن شەتەلدەردە تۇراتىن ەتنيكالىق قازاقتاردى قونىس اۋدارۋعا كۆوتالار مۇلدەم بەلگىلەنبەدى. تەك سوڭعى كەزدەرى عانا بۇل ماسەلە ءوز شەشىمىن تابا باستادى. مۇنداي جاعدايدىڭ قالىپتاسۋىنا باستى سەبەپتەرىنىڭ ءبىرى ءوز دارەجەسىندە رەپاترياتسيا ساياساتىنا كوڭىل بولىنبەي قالۋى.

قازىرگى كەزدە ەلگە قونىس اۋدارۋشىلار سانىمەن ەلدەن كوشىپ كەتىپ جاتقانداردىڭ ايىرما تەرىس سالدوسى ءۇش ەسەگە دەيىن جەتتى. دەرەككە سۇيەنسەك ءاربىر ون جىل سايىن 300 مىڭ تۇرعىنى بار قالا جويىلىپ كەتىپ وتىرۋ قاۋىپى بار. سولتۇستىك وبلىستاردا ۇساق ەلدى – مەكەندەر قاڭىراپ بوس قالۋدا، جۇمىس قولدارى تاپشى، مەكتەپتەر جۇيەسى بوساپ قالۋدا، جەرگە يەلىك جاسايتىن شارۋالار ازايۋدا. شەتەلدەن قونىس اۋدارۋشى قانداستارعا جانە ىشكى كوش – قون بويىنشا كوشىپ كەلۋشىلەرگە جاسالاتىن ىنتالاندىرۋ شارالارى جەتكىلىكسىز.

مەملەكەت باسشىسى ق.ك. توقاەۆ «شەتەلدەگى قانداستارىمىزدى ەلگە قايتارۋ ءىسى ەشقەشەن نازاردان تىس قالعان ەمەس، قالمايدى دا. دۇنيە جۇزىندەگى قانداستارىمىزدىڭ باسىن تۋعان جەردە بىرىكتىرۋ – ءبىزدىڭ قاسيەتتى پارىزىمىز» دەگەن بولاتىن.

وسى ورايدا، شەتەلدەگى باۋىرلارىمىزدىڭ تاريحي وتانىنا قونىس اۋدارۋ قۇقىعىن قاندايدا ءبىر ساياسي مۇددەلى كۇشتەردىڭ ارالاسۋىنا قاراماستان ەشقاشان شايقالمايتىنداي ەتىپ كونستيتۋتسياعا كىرگىزۋ كەرەك دەپ ەسەپتەيمىز.

وسى رەتتە، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كونستيتۋتسياسىنا وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ تۋرالى ۇسىنىستاردى تۇجىرىمداۋ جونىندەگى جۇمىس توبىنا قازاقستان رەسپۋبليكاسى كونستيتۋتسياسىنىڭ «ادام جانە ازامات» دەپ اتالاتىن II ءبولىمىنىڭ 10-بابىنا «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ شەگىنەن تىس جەرلەردە تۇراتىن قازاقتار باسقا مەملەكەتتىڭ ازاماتى بولعاندىعىنا قاراماستان جەڭىلدەتىلگەن تارتىپپەن قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ازاماتتىعىن الۋعا قۇقىقتى» دەگەن نورما ەنگىزۋدى ۇسىنامىز.

بۇنداي نورمالار حالىقارالىق تاجىريبەدە بار. اتاپ ايتساق، گەرمانيا، پولشا، رۋمىنيا، بولگاريا، قىرعىزستان باسقا دا ەلدەردىڭ كونستيتۋيالارىندا ورىن العان.

قاجەت دەسەڭىز، تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ دا تاجىريبەسىندە وسىنداي نورمالار كونستيتۋتسيالىق زاڭنامادا بولعان. مىسالى، قازاق سسر جوعارعى سوۆەتىنىڭ 1990 جىلعى 25 قازانداعى №307-XII قاۋلىسىمەن قازاق سوۆەتتىك سوتسياليستىك رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك ەگەمەندىگى تۋرالى دەكلاراتسيانىڭ 12-بابىندا «قازاق سسر-ءى رەسپۋبليكادان تىس جەرلەردە تۇراتىن قازاقتاردىڭ ۇلتتىق-مادەني، رۋحاني جانە ءتىل جونىندەگى قاجەتىن قاناعاتتاندىرۋعا قامقورلىق جاسايدى»، دەگەن تۇجىرىم بار.

سوندىقتان وسى ماسەلەنى جان – جاقتى قاراپ، وڭ شەشىمىن قابىلداۋىڭىزدى سۇرايمىز.

قۇرمەتپەن،
م. باقتيارۇلى
ءا. قۇرتاەۆ

Abai.kz