13 مامىر كۇنى وسكەمەن قالاسىندا «كونستيتۋتسيالىق رەفەرەندۋم: ەكسپەرتتىك پىكىر» اتتى «Sarap» ەكسپەرتتىك كلۋبىنىڭ ايماقتىق وتىرىسى ءوتتى.

شارانى قر اقپارات جانە قوعامدىق دامۋ مينيسترلىگىنىڭ قولداۋىمەن «قازاقستاندىق قوعامدىق دامۋ ينستيتۋتى» كەاق ۇيىمداستىردى.

وتىرىسقا قاتىسۋشىلار ەل دامۋىنداعى كونستيتۋتسيانىڭ ءرولى مەن جاڭا قازاقستاندى قۇرۋداعى كونستيتۋتسيالىق رەفورمانىڭ ماڭىزدىلىعىن تالقىلادى.

الداعى رەفەرەندۋمنىڭ وتكىزىلۋى – تالقىلاۋدىڭ نەگىزگى تاقىرىبى بولدى. اتاپ ايتقاندا، سپيكەرلەر داۋىس بەرۋ بەلسەندىلىگى ەلدىڭ ودان ءارى دامۋ باعىتىنا قالاي اسەر ەتەتىنى تۋرالى پىكىر ءبىلدىردى.

ءىس-شارا «قازاقستاندىق قوعامدىق دامۋ ينستيتۋتى» كەاق باسقارما توراعاسى قازبەك مايگەلدينوۆتىڭ مودەراتورلىعىمەن ءوتتى. ققدي باسشىسى ءوز سوزىندە بۇگىندە ەلىمىز جاڭا قازاقستاننىڭ جاڭا ەرەجەلەرىن بەلگىلەيتىن تاريحي كەزەڭدى باستان وتكەرىپ جاتقانىن اتاپ ءوتتى:

«مەملەكەت باسشىسى 2022 جىلعى 5 ماۋسىمدا رەسپۋبليكالىق رەفەرەندۋم وتكىزۋ تۋرالى جارلىققا قول قويدى. جاڭا قازاقستان – ادىلەتتى قازاقستان. پرەزيدەنت اتاپ وتكەندەي، كونستيتۋتسيالىق رەفورمالار بارلىعىنا تەڭ مۇمكىندىكتەر مەن تەڭ جاعدايلاردى قامتاماسىز ەتۋگە باعىتتالعان. ءبىز مەملەكەتتىك جۇيەنى جەتىلدىرەمىز، قوعام مەن بيلىكتىڭ ءتيىمدى ديالوگىن ورناتامىز. وسىلايشا ءبىز ەكىنشى رەسپۋبليكانى قۇرامىز. كونستيتۋتسيالىق رەفورما بارلىق وزگەرىستەردى ءساتتى جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن قاجەت. قازىرگى رەفورمانىڭ ەرەكشەلىگى – پرەزيدەنتتىڭ وكىلەتتىكتەرىن شەكتەۋ ارقىلى سۋپەر-پرەزيدەنتتىك باسقارۋ فورماسىنان تۇپكىلىكتى كەتۋ».

وتىرىستى قر اقپارات جانە قوعامدىق دامۋ ۆيتسە-ءمينيسترى دانيار قادىروۆ اشتى.

«اتا زاڭىمىزدىڭ 30-دان استام بابىنا ەنگىزىلەتىن وزگەرىستەر مەن 20-دان استام قابىلداناتىن زاڭدار ەلىمىزدىڭ اۋقىمدى ساياسي ترانسفورماتسياسىنا باعىتتالىپ، ساياسي جۇيەمىزدى تۇبىرىمەن وزگەرتپەك. ەندى جاڭا پاراديگماعا سايكەس پرەزيدەنتتىڭ وكىلەتتىگى قىسقارىپ، پارلامەنت پەن ءماسليحاتتاردىڭ ءرولى ايتارلىقتاي كۇشەيىپ، بەلسەندى ازاماتتارعا ساياسي ارەنادا جول اشىلىپ، قۇقىق قورعاۋ سالاسى جۇيەلى تۇردە نىعايماق. ايتىلعان وزگەرىستەردى ءتيىمدى جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن كونستيتۋتسيالىق رەفورما قاجەت. الداعى رەفەرەندۋم مەملەكەت باسشىسى ايقىنداپ بەرگەن «ەكىنشى رەسپۋبليكانىڭ» – بيلىك پەن قوعام اراسىنداعى بايلانىستىڭ جاڭا، ءتيىمدى جانە تەڭگەرىمدى مودەلىنىڭ قۇقىقتىق نەگىزى. بۇل وتە ورىندى جانە ءبىز جۇزەگە اسىپ جاتقان مەملەكەتتىك مودەلدىڭ جاڭارۋىن تولىقتاي قولدايمىز».

ءوز كەزەگىندە وسكەمەن قالاسى اكىمىنىڭ ورىنباسارى يرينا سميت جەرگىلىكتى اتقارۋشى ورگاندار ازاماتتاردىڭ ەرىك ءبىلدىرۋى ءۇشىن جاعداي جاساپ جاتقاندىعىن، سونداي-اق الداعى رەفەرەندۋم تۋرالى اقپاراتتاندىرۋ باعىتىندا جۇمىستار اتقارىلىپ جاتقاندىعىن ايتتى.

«وسكەمەن قالاسىنىڭ تۇرعىندارى ارقاشان بەلسەندى ازاماتتىق ۇستانىمىمەن، ەلىمىزدىڭ بارلىق ساياسي ناۋقاندارىنا قاتىسۋمەن ەرەكشەلەندى. ءبىزدىڭ قالامىزدىڭ سايلاۋشىلار سانى 240 مىڭنان استام ادامدى قۇرايدى. قازاقستان حالقى الداعى رەفەرەندۋمعا بەلسەنە قاتىسادى دەگەن سەنىمدەمىن».

ساياساتتانۋشى سامات نۇرتازا مەملەكەت باسشىسىنىڭ جولداۋىندا بەلگىلەنگەن ەلدىڭ جۇيەلى ترانسفورماتسياسىنا ىقپال ەتەتىن جانە ونىڭ ودان ءارى دامۋىن ايقىندايتىن ساياسي رەفورمالاردىڭ باعىتتارىنا نازار اۋداردى. ول سونداي-اق، كونستيتۋتسيالىق رەفورمالار ۋاقىت تالابىنا ساي ەلدىڭ بولاشاعى ءۇشىن ماڭىزدى ساياسي باستامالار بولىپ تابىلاتىنىن اتاپ ءوتتى.

«جاڭا قازاقستاندى قۇرۋ ءۇشىن ارقايسىمىز وزىمىزدەن باستاۋىمىز كەرەك. مەملەكەت باسشىسىنىڭ مىندەتى – شىنايى جولعا نۇسقاۋ بەرۋ، ال ازاماتتاردىڭ مىندەتى – وسى جولمەن ءجۇرۋ. ەگەر قوعامدا الاۋىزدىق بولسا، ناتيجە بولمايدى. ەگەر قوعام پرەزيدەنتپەن بىرلەسسە، ناتيجە كوپ كۇتتىرمەيدى.  ەكىنشى رەسپۋبليكا – بۇل تاعدىردىڭ بىزگە بەرگەن ەكىنشى مۇمكىندىگى. ءبىزدىڭ بۋىن وسى مۇمكىندىكتى پايدالانىپ، ءوز ۇرپاقتارىنا اركىمنىڭ داۋىسى ەستىلىپ، اركىمنىڭ قۇقىعى قورعالاتىن، ليبەرالدىق قۇندىلىقتارى بار دەموكراتيالىق مەملەكەتتى قالدىرۋعا مىندەتتى».

«قازاقستاننىڭ حالىق پارتياسى» شقوف ءتورايىمى انجەلا گورنوستاەۆا جاڭا قازاقستاندى قۇرۋدىڭ ەڭ مىقتى ءتاسىلى الداعى كونستيتۋتسيالىق رەفورما بولادى دەپ ەسەپتەيدى. بىراق ونى جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن بۇكىلحالىقتىق قولداۋ قاجەت، دەيدى سپيكەر:

«قازاقستاننىڭ حالىق پارتياسى الداعى رەفەرەندۋمدى جانە كونستيتۋتسياعا ەنگىزىلەتىن بارلىق تۇزەتۋلەردى تولىق قولدايدى! جاريالانعان باستامالار مەن ساياسي جاڭعىرۋدىڭ بارلىق اسپەكتىلەرى پارتيامىزدىڭ يدەولوگياسى مەن باعدارلاماسىمەن ۇندەس. ەڭ ماڭىزدى تۇزەتۋ – كونستيتۋتسيادا حالىقتىڭ جەر مەن تابيعي رەسۋرستاردىڭ يەسى ەكەندىگى تۋرالى نورمانى بەكىتۋ».

ءىس-شاراعا د. سەرىكباەۆ اتىنداعى شىعىس قازاقستان تەحنيكالىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ستۋدەنتتەرى دە بەلسەنە قاتىستى. ەلىمىزدىڭ ساياسي ومىرىنە جوعارى دەڭگەيدە قىزىعۋشىلىق تانىتا وتىرىپ، ولار الداعى رەفەرەندۋم بويىنشا ءوز ويلارىن ورتاعا سالىپ، ءىس-شارا سپيكەرلەرىنە وزدەرىن قىزىقتىرعان سۇراقتارىن قويدى.

ستۋدەنتتەر تاراپىنان وسىنداي بەلسەندىلىكتى باقىلاي وتىرىپ، ققدي توراعاسى قازىرگى جاستاردىڭ ەلىمىزدىڭ بولاشاق ءال-اۋقاتىنىڭ نەگىزىن قالايتىنىن اتاپ ءوتتى.

«كونستيتۋتسياعا وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار جوباسىن تالقىلاۋ ەڭ الدىمەن جاستار ءۇشىن ماڭىزدى. بۇگىنگى جاستار – ەلىمىزدىڭ جاڭا ۇرپاعى. ولارعا ازاماتتىق بىرەگەيلىك، كاسىبي قۇزىرەتتىلىك، يننوۆاتسيالىق مۇمكىندىكتەر جانە ەلىمىزدە بولىپ جاتقان ساياسي ۇدەرىستەرگە ءوز كوزقاراسى ءتان», - دەپ قورىتىندىلادى قازبەك مايگەلدينوۆ.

«5 ماۋسىمدا وتەتىن رەفەرەندۋم كوپتەگەن وزگەرىستەر الىپ كەلەدى دەپ ويلايمىن. قازىرگى تاڭدا بۇل پرەزيدەنت باستاماسىن تۇسىندىرۋدە جاقسى جۇمىستار اتقارىلۋدا، وسى ءتۇسىندىرۋ جۇمىستارى قارقىندى تۇردە جالعاسىن تابۋ كەرەك. سەبەبى، 1995 جىلعى رەفەرەندۋمنان بۇل رەفەرندۋم ەرەكشە بولماق، سوندىقتان دا حالىقتىڭ، مىنا جاستاردىڭ وياناتىن كەزى كەلدى»,- دەپ ساياساتتانۋشى، قوعام قايراتكەرى ءادىل سايلاۋبەك ءوز پىكىرىن ءبىلدىردى.

سپيكەرلەر ءوز سوزدەرىندە كونستيتۋتسيالىق رەفەرەندۋم – بۇل ساياسي باعدارلامانىڭ قيسىندى جالعاسى جانە ونى وتكىزۋ قولدانىستاعى ساياسي مودەلدىڭ جۇيەلى تۇردە وزگەرۋىنە نەگىز بولادى دەگەن پىكىرگە كەلدى.

Abai.kz