9 مامىردا الاۋلاتىپ-جالاۋلاتىپ اسكەري شەرۋ وتكىزۋ ماسكەۋدىڭ جىلدار بويعى جاتتاندى ادەتى عوي. بىراق، بيىل جاعداي وزگەشە. رەسەي ۋكرايناعا «سوعىس اشتى». ونى ايداي الەم كورىپ، ءبىلىپ وتىر. مويىنداماي وتىرعان – رەسەي عانا. «ءبىز تولىق ماسشتابتا سوعىس اشپادىق. اسكەري وپەراتسيا جۇرگىزىپ جاتىرمىز»، - دەۋدەن تانبايدى. سوندىقتان دا، بۇل جولى 9 مامىردا «پۋتين ماڭىزدى مالىمدەمە جاسايدى» دەپ كۇتتى.

سونىمەن، پۋتين 9 مامىردا الەم جۇرتىن سەلت ەتكىزەر سوزدەر سويلەگەن جوق. قىزىل الاڭداعى بايانداماسىنىڭ باسىم بولىگىن ۋكرايناداعى سوعىس تاقىرىبىنا ارنادى. «بىزدە امال قالماعان سوڭ، سولاي جاساۋعا ءماجبۇر بولدىق»، - دەگەننەن ءارى اسقان جوق.

ەسەسىنە، «ناستوياششەە ۆرەميا» تاۋەلسىز ارناسى رەسەي پرەزيدەنتىنىڭ شەرۋدەگى سوزدەرىنە شولۋ جاساپتى. ءسويتىپ، ۆلاديمير ءپۋتيننىڭ بەس وتىرىگىن اشكەرەلەپتى. نازارلارىڭىزعا ۇسىنامىز:

ءبىرىنشى وتىرىك - پۋتين:  «ماسكەۋدەگى اسكەري شەرۋگە قاتىسقىسى كەلگەن امەريكالىق ارداگەرلەرگە شەكتەۋ قويىلدى»، - دەدى.

اسكەري شەرۋگە قانداي امەريكالىق ارداگەرلەردى جىبەرمەي قويعانى ءتىپتى تۇسىنىكسىز. كرەملدىڭ دە، امەريكانىڭ دا مەدياسىندا بۇل تۋرالى ەشتەڭە جاريالانبادى. بۇعان ءسال-ءپال ۇقسايتىن وقيعا بىلتىر بولعان. امەريكالىقتار شىنىمەن دە رەسەيگە كەلە الماي قالدى. بۇل تۋرالى اعىلشىن ءتىلدى باسىلىمدار جازدى. ولار ورىستاردى جەك كورگەندىكتەن ەمەس، كوروناۆيرۋسقا بايلانىستى شەكتەۋدەن كەلە المادى.

بۇل جولى ولاردىڭ شەرۋگە قاتىسۋى تۋرالى ارداگەرلەر ۇيىمى ەشتەڭە دەمەدى. بيىل ماسكەۋگە كوپ ەشكىم بارعىسى كەلمەدى. شەتەلدىڭ، ءتىپتى، تاياۋ شەتەلدىڭ جوعارى دارەجەلى قوناقتارى دا بولعان جوق. رەسەيدىڭ ۋكرايناعا باسقىنشىلىعىن قاتال ايىپتاماعان ەلدەر دە رەسمي وكىلدەرىن جىبەرگەن جوق. رەسەي پرەزيدەنتىنىڭ ءباسپاسوز حاتشىسى دميتري پەسكوۆ: «بيىل مەرەيتويلىق داتا ەمەس، سوندىقتان ەشكىمدى شاقىرمادىق»، - دەگەنگە كەلتىردى. بىراق، وسى كۇنگە دەيىن مەرەيتوي داتاسى بولعان، بولماعانىنا قاراماستان ءبارى قاتىسىپ كەلدى.

ەكىنشى وتىرىك – پۋتين: «رەسەي باتىستى اشىق ديالوگقا شاقىردى. ەكى جاقتىڭ دا مۇددەسىنە بولىساتىن ىمىراشىلدىققا ۇندەدى. ءبارى بەكەر. ناتو ەلدەرى ءبىزدى تىڭداعىسى كەلمەدى. بۇل دەگەنىمىز - ولاردىڭ باسقا جوسپارى بولدى دەگەن ءسوز»، - دەدى.

پۋتين ناتو-نىڭ ناقتى قانداي جوسپارىن ايتىپ تۇرعانى تۇسىنىكسىز. ماسەلە مىنادا: ناتو-نىڭ قۇرامىندا ەشقاشان بولماعان، ءالى دە كىرمەگەن تاۋەلسىز ۋكرايناعا رەسەي ءبىرىنشى بولىپ باسقىنشىلىق شابۋىل جاسادى. رەسەيدىڭ شەكاراسىنا ناتو اسكەري تەحنيكاسىن، ساربازدارىن جاقىنداتقان ەمەس. كرەملگە ەشقانداي ۋلتيماتۋم قويعان ەمەس. كەرىسىنشە، رەسەي ۋكراينا مەن ناتو-عا ۋلتيماتۋم قويدى. رەسەيدىڭ ۋكرايناعا شابۋىلىنىڭ الدىنداعى ايلاردا باتىس رەسەيمەن بەلسەندى تۇردە كەلىسىمدەر جاساۋعا تىرىستى. ناتو  قاۋىپتى سەيىلتۋ ءۇشىن رەسەيگە ءوز ويلارىن ايتقان: رەسەيدىڭ بريۋسسەلدەگى جانە اليانستىڭ رەسەيدەگى رەسمي وكىلدىكتەرىنىڭ جۇمىسىن قايتا قۇرۋعا، قارۋ-جاراقتى باقىلاۋ جۇمىسىن كۇشەيتۋگە ۇسىنىس بىلدىرگەن.

بىلتىر جازدا جەنەۆا قالاسىندا جوعارى دەڭگەيدەگى امەريكالىق-رەسەيلىك كەزدەسۋ ءوتتى. ەۋرووداقتىڭ كوشباسشىلارى رەسەيگە ۇشىپ كەلىپ، ۋكراينا ماسەلەسى تۋرالى پۋتينمەن ساعاتتاپ سويلەستى. ءبارى بەكەر. بىلتىرعى جىلدىڭ اياعىندا پۋتين ناتو ەلدەرىنە  ۋلتيماتۋم قويدى: «ناتو اليانستىڭ ينفراقۇرىلىمىن 1997 جىلعى شەكاراعا دەيىن شەگەرسىن»، - دەدى. مۇنداي تالاپقا ناتو كونبەدى. سودان سوڭ رەسەي سوعىس اشتى.

ءۇشىنشى وتىرىك – پۋتين: «مورالدىق قۇلدىراۋ – ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس تاريحىن بۇرمالاۋدىڭ نەگىزى بولدى: ورىستاردى جەك كورۋشىلىكتى ءورشىتۋ، سوعىس قۇرباندارىن قورلاۋ،ساتقىنداردى ماداقتاۋ، جەڭىستى الىپ بەرگەندەردىڭ ەرلىگىن قارالاۋ»، - دەدى.

پۋتين ادەتتە ءوزىنىڭ رەسەيلىك پايىمىمەن كەلىسپەيتىن نارسەنىڭ ءبارىن تاريحتى بۇرمالاۋ دەپ  اتايدى. بالتىق ەلدەرىندە كەڭەس وداعىنىڭ كەزىن «وتارلاۋ» دەپ اتاسا، كرەمل مۇنى «ورىستاردى جەككورۋشىلىك» دەيدى. ۋكراينادا بۇرىنعى ۇلتتىق ساياساتكەرلەردىڭ ەسكەرتكىشىن ورناتسا، بۇل رەسەي ءۇشىن «ساتقىنداردى ماداقتاۋ» مەن «ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستىڭ قۇرباندارىن مازاقتاۋ» بولىپ سانالادى. ونىمەن قويماي رەسەي ستالين رەجيمىنىڭ قۇرباندارىن ونداعان جىلدار بويى ەسكە سالىپ وتىرعان «مەموريال» اتتى قوعامدىق قوزعالىستى «شەتەلدىك تىڭشى» دەپ اتاپ، جاۋىپ تاستادى.

ءتورتىنشى وتىرىك – پۋتين: «كيەۆتىڭ يادرولىق قارۋ العانى تۋرالى بولجام بولدى. ناتو ەلدەرىنىڭ ەڭ جاڭا قارۋ-جاراعى اكەلىنە باستادى»، - دەدى.

باسقىنشىلىق سوعىسىن اقتاي وتىرا، پۋتين كيەۆتىڭ يادرولىق قارۋدى قايتارىپ العىسى كەلەتىنىن ايتادى. شىندىعىندا، يادرولىق قارۋ تۋرالى زەلەنسكي 19 اقپاندا ميۋنحەندەگى قاۋىپسىزدىك تۋرالى كونفەرەنتسيادا بۋداپەشت مەموروندۋمى اياسىندا ءبىر رەت ءمالىم ەتتى. بۇل قۇجاتقا سايكەس (ىشىندە رەسەي دە بار), ۋكراينا ءوز قاۋىپسىزدىگىنە كەپىل الا وتىرىپ، يادرولىق قارۋدان باس تارتقان ەدى. بىراق، قىرىم اننەكسياسى مەن دونباسس سوعىسى كورسەتكەندەي، ۋكرايناعا بەرىلگەن قاۋىپسىزدىك كەپىلدىگى ورىندالعان جوق.

باتىس جاڭا قارۋ-جاراعىن ۋكرايناعا جەتكىزۋگە اسىقپادى، ءتىپتى، سوعىستىڭ العاشقى اپتاسىندا دا اكەلگەن جوق. سوعىس قيمىلدارىنىڭ ۇلعايۋى، رەسەيلىك اسكەردىڭ ۋكراينا قالالارىن قاتىگەزدىكپەن قيراتۋى، ۋكراينا بەيبىت تۇرعىندارىنىڭ جاپپاي قىرعىنعا ۇشىراۋى امەريكا مەن ەۋرووداقتىڭ جانە وزگە دە ەلدەردىڭ جاعدايعا باسقاشا قاراۋىنا اسەر ەتتى.

بەسىنشى وتىرىك – پۋتين: «ءبىزدىڭ تاريحي جەرىمىز قىرىم مەن دونباسسقا كەزەكتى جازالاۋشى وپەراتسيانىڭ دايىندىعى اشىق ءجۇرىپ جاتتى»، - دەدى.

ەگەر بۇرىن پۋتين: «قىرىم مەن دونباسس تۇرعىندارى ورىس تىلىندە سويلەيدى، سوندىقتان ولار ورىس الەمىنىڭ ءبىر بولشەگى»، - دەپ اتاسا، قازىر بۇل وڭىرلەردى «رەسەيدىڭ تاريحي جەرى» دەيتىن بولعان.

رەسەي يمپەرياسى 1783 جىلى قىرىمدى ءوزىنىڭ قۇرامىنا كۇشتەپ قوسىپ العان. بۇعان دەيىن قىرىمدى گرەكتەر، وسمان تۇرىكتەرى مەن تاتارلار دا باسقاردى. وتكەن عاسىردىڭ ەكىنشى بولىگى مەن 2014 جىلعى اننەكسياعا دەيىن قىرىم زاڭدى تۇردە ۋكراينانىڭ ءبىر بولشەگى بولدى.

دونباسسقا كەلەر بولساق، رەسەيدىڭ سەپاراتيستيستىك رەجيمى دونەتسك پەن لۋگانسك وبلىستارىنىڭ ءبىر بولىگىن باسىپ العانىنا قاراماستان، بۇل جەر - ۋكراينانىڭ جەرى بولىپ قالا بەرەدى.

ءپۋتيننىڭ شەرۋدەگى ءسوزىن تىڭداعان كوپتەگەن اسكەري ساراپشىلار ماڭىزدى نارسەنى بايقادى: «رەسەي پرەزيدەنتى بۇرىنعى سوزدەرىندە «بولاشاقتا سوعىسقا جول بەرمەيمىز»، - دەپ ايتاتىن. ال، بۇل جولى ولاي دەگەن جوق.

ايجان تەمىرحان

Abai.kz