رەسەيدىڭ ۋكرايناعا سوعىس اشۋىنان كەيىن الەمدە گەوساياسي ولشەمدەر وزگەردى. رەسەيمەن جاساسقان كوپتەگەن كەلىسىمدەردى مەملەكەتتەر قايتا قاراپ جاتىر. سەبەبى رەسەيگە سالىنعان سانكتسيالار مەن رەسەيدى وقشاۋلاۋ پروتسەسى كۇشەيدى، سايكەسىنشە رەسەيدىڭ كەلىسىمدەرى ءوزىنىڭ وزەكتىلىگى مەن پەرسپەكتيۆالىق تارتىمدىلىعىن جوعالتا باستادى.

مىسالى قازاقستان مەن رەسەي اراسىندا ەلەكتروندى پلاتفورما جاساۋ بويىنشا 2021 جىلدىڭ قىركۇيەگىندە سبەر كەلىسىمى جاسالعان بولاتىن. الايدا اقش باستاپ، ەۋروپا قوستاعان باتىس ەلدەرى رەسەيدىڭ بانك سەكتورىنا سانكتسيانى قارشا بوراتتى. وyىڭ ىشىندە سبەربانك تە بار. قازاقستان بۇل تۇرعىدا سبەرمەن كەلىسىم قالاي ىسكە اساتىنىنا قاتىستى ناقتى ايتپاسا دا، كەلىسىمنىڭ تولىق ىسكە اسپاۋى مۇمكىن ەكەنىن دە ءبىلدىردى. بۇعان دەيىن مۋسين: «الەمدە قالىپتاسقان جاعدايعا بايلانىستى مينيسترلىك بىرنەشە ستسەناريدى قاراستىرىپ جاتىر جانە ارقايسىسىنا دايىندالىپ جاتىر. قازىر كەلىسىمگە قول قويۋ كۇن تارتىبىندە جوق»، - دەگەن بولاتىن. دەمەك قۇنى 500 ملن دوللار بولاتىن كەلىسىم ىسكە اسپاۋى دا مۇمكىن.

تاعى ءبىر كەلىسىم بار. ول رەسەي جوو-رىنىڭ قازاقستاندا فيليالدارىن اشۋ بويىنشا اقپان ايىندا جاسالعان رەسەي-قازاقستان اراسىنداعى كەلىسسوزدەر ناتيجەسىنەن شىققان ەدى. پرەزيدەنت توقاەۆ «قاسىرەتتى قاڭتاردان» كەيىن رەسەيگە ىسكەرلىك ساپارمەن بارىپ، ارتىنشا رەسەيلىك جوو-لاردى «بولاشاق باعدارلاماسىنا» قوسۋ جانە رەسەيلىك جوو فيليالدارىن قازاقستاندا اشۋ تۋرالى باستاما كوتەردى. پرەزيدەنت 2025 جىلعا دەيىن قازاقستاندا رەسەيدىڭ بەس جەتەكشى وقۋ ورنى اشىلاتىنى جايلى مالىمدەدى.

قازىردىڭ وزىندە «بولاشاق باعدارلاماسىنا» رەسەيلىك باۋمان اتىنداعى ماسكەۋ مەملەكەتتىك تەحنيكالىق ۋنيۆەرسيتەتى، گۋبكين اتىنداعى رەسەي مەملەكەتتىك مۇناي جانە گاز ۋنيۆەرسيتەتىمەن كەلىسسوزدەر جۇرگىزىلىپ جاتقانى جايلى اقپاراتتار بار.

قازاقستان ۇكىمەتى ەلدە رەسەي جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ فيليالىن اشۋ  كەلىسىمىن ماقۇلداۋعا دايىندالىپ جاتىر. ونىڭ العاشقى ماتىندەرى اشىق نپا-دا جاريالاندى.

«2022 جىلعى 24 اقپاندا نۇر-سۇلتاندا دايىندالعان قر ۇكىمەتى مەن رف ۇكىمەت اراسىنداعى كەلىسىمدى – قر اۋماعىندا رەسەي فەدەراتسياسىنداعى جوعارى جانە جوعارى وقۋ ورنىنان كەيىنگى ءبىلىم بەرۋ ۇيىمدارىنىڭ فيليالدارىن جانە رف اۋماعىندا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى جوعارى ءبىلىم بەرۋ ۇيىمدارىنىڭ فيليالدارىن قۇرۋ جانە ولاردىڭ جۇمىس ىستەۋى تۋرالى جاسالعان كەلىسىم – بەكىتىلسىن»، - دەلىنگەن قازاقستان ۇكىمەتى قاۋلىسىنىڭ جوباسىندا.

سونىمەن قاتار فيليالداردىڭ قىزمەتى قالاي ىسكە اساتىنى جايلى ەكى ەل اراسىنداعى كەلىسىم اياسىندا جاسالعان 13 باپ جاريالاندى. ول تومەندەگىدەي:

1-باپ

وسى كەلىسىمنىڭ ماقساتتارى ءۇشىن «فيليال» ۇعىمى جوعارى جانە جوعارى وقۋ ورنىنان كەيىنگى ءبىلىم بەرۋ سالاسىندا ءبىلىم بەرۋ قىزمەتىن جۇزەگە اسىراتىن جانە وسى كەلىسىمدە كوزدەلگەن ەرەكشەلىكتەردى ەسكەرە وتىرىپ، تاراپتار مەملەكەتتەرىنىڭ زاڭناماسىنا سايكەس ءبىلىم بەرۋ باعدارلامالارىن ىسكە اسىرۋعا باعىتتالعان رەسەي فەدەراتسياسىنىڭ اۋماعىندا ورنالاسقان قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ جوعارى جانە جوعارى وقۋ ورنىنان كەيىنگى ءبىلىم بەرۋ ۇيىمىنىڭ وقشاۋلانعان قۇرىلىمدىق نەمەسە قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ اۋماعىندا ورنالاسقان رەسەي فەدەراتسياسىنىڭ جوعارى ءبىلىم بەرەتىن ءبىلىم بەرۋ ۇيىمىنىڭ بولىمشەسىن بىلدىرەدى.

وسى كەلىسىمنىڭ كۇشى جۇمىس ىستەپ تۇرعان فيليالدارعا، ونىڭ ىشىندە 2017 جىلعى 9 قاراشاداعى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ۇكىمەتى مەن رەسەي فەدەراتسياسىنىڭ ۇكىمەتى اراسىنداعى م.ۆ. لومونوسوۆ اتىنداعى ماسكەۋ مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ قازاقستاندىق فيليالىنىڭ جۇمىس ىستەۋى تۋرالى كەلىسىمنىڭ نەگىزىندە جۇمىس ىستەيتىن م.ۆ. لومونوسوۆ اتىنداعى ماسكەۋ مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ قازاقستاندىق فيليالىنا جانە 1995 جىلعى 4 تامىزداعى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ءبىلىم مينيسترلىگى مەن رەسەي فەدەراتسياسىنىڭ جوعارى ءبىلىم بەرۋ جونىندەگى مەملەكەتتىك كوميتەتى اراسىنداعى «بايقوڭىر» كەشەنى ءۇشىن قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ازاماتتارى قاتارىنان عارىش تەحنيكاسى سالاسىندا ماماندار دايارلاۋ تۋرالى كەلىسىمنىڭ نەگىزىندە جۇمىس ىستەيتىن «ماسكەۋ اۆياتسيا ينستيتۋتى (ۇلتتىق زەرتتەۋ ۋنيۆەرسيتەتى)» جوعارى كاسىپتىك ءبىلىم بەرۋدىڭ فەدەرالدىق مەملەكەتتىك بيۋدجەتتىك ءبىلىم بەرۋ مەكەمەسىنىڭ «ۆوسحود» فيليالىنا قولدانىلمايدى.

2-باپ

تاراپتاردىڭ وسى كەلىسىمدى ىسكە اسىرۋعا جاۋاپتى ۋاكىلەتتى ورگاندارى:
قازاقستان تاراپىنان – قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگى;

رەسەي تاراپىنان – رەسەي فەدەراتسياسىنىڭ عىلىم جانە جوعارى ءبىلىم مينيسترلىگى، ءبىلىم جانە عىلىم سالاسىنداعى قاداعالاۋ جونىندەگى فەدەرالدىق قىزمەت بولىپ تابىلادى.

تاراپتار تاراپتاردىڭ وسى كەلىسىمدى ىسكە اسىرۋعا جاۋاپتى ۋاكىلەتتى ورگاندارى اتاۋلارىنىڭ وزگەرگەنى جانە (نەمەسە) ولاردىڭ فۋنكتسيالارىنىڭ باسقا ورگاندارعا بەرىلگەنى تۋرالى ديپلوماتيالىق ارنالار ارقىلى جازباشا نىساندا دەرەۋ حابارلامالار جىبەرەدى.

3-باپ

فيليالدار تاراپتار مەملەكەتتەرىنىڭ زاڭناماسىنا سايكەس قۇرىلادى جانە تاراتىلادى.

فيليالدارى رەسەي فەدەراتسياسىندا قۇرىلۋى مۇمكىن قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ جوعارى جانە جوعارى وقۋ ورنىنان كەيىنگى ءبىلىم بەرۋ ۇيىمدارىنىڭ تىزبەسىن جانە فيليالدارى قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا قۇرىلۋى مۇمكىن رەسەي فەدەراتسياسىنىڭ جوعارى ءبىلىم بەرەتىن ءبىلىم بەرۋ ۇيىمدارىنىڭ تىزبەسىن قازاقستان رەسپۋبليكاسى مەن رەسەي فەدەراتسياسى اراسىنداعى ىنتىماقتاستىق جونىندەگى ۇكىمەتارالىق كوميسسيانىڭ 21-وتىرىسىنىڭ شەشىمىنە سايكەس قۇرىلعان ءبىلىم جانە عىلىم سالاسىنداعى ىنتىماقتاستىق جونىندەگى كىشى كوميسسيا (بۇدان ءارى – كىشى كوميسسيا) ايقىندايدى.

رەسەي فەدەراتسياسىنىڭ اۋماعىندا ورنالاسقان قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ جوعارى جانە جوعارى وقۋ ورنىنان كەيىنگى ءبىلىم بەرۋ ۇيىمىنىڭ فيليالى (بۇدان ءارى –قازاقستان فيليالى) قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ جوعارى جانە جوعارى وقۋ ورنىنان كەيىنگى ءبىلىم بەرۋ ۇيىمىنىڭ جارعىسى جانە قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ جوعارى جانە جوعارى وقۋ ورنىنان كەيىنگى ءبىلىم بەرۋ ۇيىمى بەكىتكەن فيليال تۋرالى ەرەجە نەگىزىندە جۇمىس ىستەيدى.

قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ اۋماعىندا ورنالاسقان رەسەي فەدەراتسياسىنىڭ جوعارى ءبىلىم بەرەتىن ءبىلىم بەرۋ ۇيىمىنىڭ فيليالى (بۇدان ءارى – رەسەي فيليالى) رەسەي فەدەراتسياسى جوعارى ءبىلىم بەرۋ ۇيىمىنىڭ جارعىسى جانە رەسەي فەدەراتسياسىنىڭ جوعارى ءبىلىم بەرەتىن ءبىلىم بەرۋ ۇيىمى بەكىتكەن فيليال تۋرالى ەرەجە نەگىزىندە جۇمىس ىستەيدى.

4-باپ

فيليالدا وقىتۋ جۇزەگە اسىرىلۋى مۇمكىن كاسىپتەردىڭ، ماماندىقتاردىڭ جانە دايارلاۋ باعىتتارىنىڭ تىزبەلەرىن كىشى كوميسسيا ايقىندايدى.
فيليالداردا وقىتۋ فيليالدار ورنالاسقان ەلدەگى ءبىلىم بەرۋ تىلىنە قويىلاتىن تالاپتار ەسكەرىلە وتىرىپ، ءبىلىم بەرۋ باعدارلامالارى شەڭبەرىندە فيليالدار ورنالاسقان ەلدىڭ مەملەكەتتىك ءتىلى جانە تاريحى مىندەتتى تۇردە وقىتىلا وتىرىپ، تاراپتار مەملەكەتتەرىنىڭ مەملەكەتتىك تىلدەرىندە جۇرگىزىلۋى مۇمكىن.

5-باپ

قازاقستان فيليالىندا جوعارى جانە (نەمەسە) جوعارى وقۋ ورنىنان كەيىنگى ءبىلىمنىڭ ءبىلىم بەرۋ باعدارلامالارىن مەڭگەرۋدى اياقتاعان جانە قورىتىندى (مەملەكەتتىك قورىتىندى) اتتەستاتتاۋدان ويداعىداي وتكەن ءبىلىم الۋشىلارعا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ زاڭناماسىنا سايكەس بەلگىلەنگەن ۇلگىدەگى ءبىلىم تۋرالى قۇجاتتار بەرىلەدى.

رەسەي فيليالىندا جوعارى ءبىلىمنىڭ ءبىلىم بەرۋ باعدارلامالارىن مەڭگەرگەن جانە قورىتىندى (مەملەكەتتىك قورىتىندى) اتتەستاتتاۋدان ويداعىداي وتكەن ءبىلىم الۋشىلارعا رەسەي فەدەراتسياسىنىڭ زاڭناماسىنا سايكەس بەلگىلەنگەن ۇلگىدەگى ءبىلىم جانە (نەمەسە) بىلىكتىلىك تۋرالى قۇجاتتار بەرىلەدى.
ءبىلىم تۋرالى قۇجاتتاردى تانۋ تاراپتاردىڭ مەملەكەتتەرى قاتىسۋشىلار بولىپ تابىلاتىن حالىقارالىق شارتتارعا جانە تاراپتار مەملەكەتتەرىنىڭ زاڭناماسىنا سايكەس جۇزەگە اسىرىلادى.

6-باپ

فيليالدىڭ ءبىلىم بەرۋ قىزمەتىن ليتسەنزيالاۋ جانە اككرەديتتەۋ تاراپتار مەملەكەتتەرىنىڭ زاڭناماسىنا سايكەس جۇزەگە اسىرىلادى.
قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ جوعارى جانە جوعارى وقۋ ورنىنان كەيىنگى ءبىلىم بەرۋ ۇيىمى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ زاڭناماسىنا سايكەس بەرىلگەن ءبىلىم بەرۋ قىزمەتىمەن اينالىسۋعا ارنالعان ليتسەنزياسى جانە رەسەي فەدەراتسياسىنىڭ زاڭناماسىنا سايكەس بەرىلگەن ءبىلىم بەرۋ قىزمەتىن جۇزەگە اسىرۋعا ارنالعان ليتسەنزياسى بولعان كەزدە فيليالدىڭ رەسەي فەدەراتسياسىندا ورنالاسقان جەرى بويىنشا ءبىلىم بەرۋ قىزمەتىن جۇزەگە اسىرۋعا قۇقىلى.

رەسەي فەدەراتسياسىنىڭ جوعارى ءبىلىم بەرەتىن ءبىلىم بەرۋ ۇيىمى رەسەي فەدەراتسياسىنىڭ زاڭناماسىنا سايكەس بەرىلگەن ءبىلىم بەرۋ قىزمەتىن جۇزەگە اسىرۋعا ارنالعان ليتسەنزياسى جانە قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ زاڭناماسىنا سايكەس بەرىلگەن ءبىلىم بەرۋ قىزمەتىمەن اينالىسۋعا ارنالعان ليتسەنزياسى بولعان كەزدە فيليالدىڭ قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا ورنالاسقان جەرى بويىنشا ءبىلىم بەرۋ قىزمەتىن جۇزەگە اسىرۋعا قۇقىلى.
قازاقستان تاراپىنىڭ شەشىمى بويىنشا قۇرىلاتىن رەسەي فەدەراتسياسىنىڭ جوعارى ءبىلىم بەرەتىن ءبىلىم بەرۋ ۇيىمدارىنىڭ فيليالدارى ءۇشىن ولاردىڭ قىزمەتىن ليتسەنزيالاۋ جونىندە قازاقستاندىق تاراپپەن وزگە دە تالاپتار بەلگىلەنۋى مۇمكىن.

7-باپ

فيليالداردا وقۋعا قابىلداۋ تاراپتار مەملەكەتتەرىنىڭ زاڭناماسىنا سايكەس جۇزەگە اسىرىلادى.

8-باپ

فيليالداردىڭ قىزمەتىن مەملەكەتتىك باقىلاۋ (قاداعالاۋ) تاراپتار مەملەكەتتەرىنىڭ زاڭناماسىنا سايكەس جۇزەگە اسىرىلادى.

9-باپ

فيليالدى قۇرۋدى جانە ونىڭ جۇمىس ىستەۋىن قارجىلىق قامتاماسىز ەتۋ ءوزىن-ءوزى قارجىلاندىرۋ شارتتارىمەن، سونداي-اق تاراپتار مەملەكەتتەرىنىڭ زاڭناماسىنا سايكەس وزگە دە كوزدەردەن جۇزەگە اسىرىلادى.
قازاقستاندىق فيليالدىڭ قارجى-شارۋاشىلىق قىزمەتى رەسەي فەدەراتسياسىنىڭ زاڭناماسىنا سايكەس جۇزەگە اسىرىلادى.
رەسەيلىك فيليالدىڭ قارجى-شارۋاشىلىق قىزمەتى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ زاڭناماسىنا سايكەس جۇزەگە اسىرىلادى.
ينجەنەرلىك كوممۋنيكاتسيالاردى (ەلەكترمەن، جىلۋمەن، سۋمەن جابدىقتاۋ، كارىز) پايدالانۋعا جانە وقۋ، وقۋ-كومەكشى، سپورت الاڭدارى مەن جاتاقحانانى كۇتىپ-ۇستاۋعا بايلانىستى شىعىستاردى جابۋ فيليالدىڭ قاراجاتى ەسەبىنەن جۇزەگە اسىرىلادى.

10-باپ

وسى كەلىسىمنىڭ ەرەجەلەرىن قولدانۋعا نەمەسە تۇسىندىرۋگە بايلانىستى تاراپتار اراسىنداعى داۋلى ماسەلەلەر ولاردىڭ اراسىنداعى كونسۋلتاتسيالار مەن كەلىسسوزدەر ارقىلى شەشىلەدى.
وسى كەلىسىمدى ورىنداۋ پروتسەسىندە تۋىندايتىن ماسەلەلەردى شەشۋ كىشى كوميسسياعا جۇكتەلەدى.

11-باپ

تاراپتاردىڭ ءوزارا كەلىسىمى بويىنشا وسى كەلىسىمگە وسى كەلىسىمنىڭ اجىراماس بولىگى بولىپ تابىلاتىن جانە جەكەلەگەن حاتتامالارمەن رەسىمدەلەتىن وزگەرىستەر ەنگىزىلۋى مۇمكىن.
وسى كەلىسىم تاراپتاردىڭ وزدەرى قاتىسۋشىلارى بولىپ تابىلاتىن باسقا حالىقارالىق شارتتاردان تۋىندايتىن قۇقىقتارى مەن مىندەتتەمەلەرىن قوزعامايدى.

12-باپ

وسى كەلىسىم تاراپتاردىڭ ونىڭ كۇشىنە ەنۋى ءۇشىن قاجەتتى مەملەكەتىشىلىك راسىمدەردى ورىنداعانى تۋرالى سوڭعى جازباشا حابارلاما ديپلوماتيالىق ارنالار ارقىلى الىنعان كۇننەن باستاپ كۇشىنە ەنەدى.

13-باپ

وسى كەلىسىم بەس جىل بويى قولدانىستا بولادى جانە ەگەر تاراپتاردىڭ بىردە-بىرەۋى كەزەكتى كەزەڭ اياقتالعانعا دەيىن ءبىر جىلدان كەشىكتىرمەي ديپلوماتيالىق ارنالار ارقىلى ەكىنشى تاراپقا ونىڭ قولدانىسىن توقتاتۋ نيەتى تۋرالى جازباشا حابارلاما جىبەرمەسە، كەلەسى بەسجىلدىق مەرزىمدەرگە اۆتوماتتى تۇردە ۇزارتىلادى.

Abai.kz