امانگەلدى كەڭشىلىكۇلى. پاراسات مايدانى
التىنشى سىنىپقا كوشەتىن جىلى «جۇزدەسۋ» اتتى جيناقتان، سول كەزدەرى حالىققا تانىمال بولىپ قالعان قازاق جازۋشىلارىنىڭ ءبىراز شىعارمالارىن وقىپ شىققان ەدىم. كىتاپتا جارىق كورگەن كوركەم تۋىندىلاردىڭ ىشىنەن ءبىر اڭگىمە ەرەكشە اسەر ەتىپ، بالالىق كوڭىلىمدە ايرىقشا ءىزىن قالدىرىپ كەتتى. اڭگىمەنىڭ اتى «وڭ قول» ەدى، اۆتورى - تولەن ابدىكوۆ.
شاعىن عانا اڭگىمە مەنى تەرەڭ ويدىڭ يىرىمىنە تارتىپ اكەتىپ، جۇرەگىمنىڭ قاقپاسىن قايتا-قايتا قاققان ءبىر مازاسىز سەزىم ۇزاق ۋاقىت جانىما تىنىشتىق بەرمەي قويدى. جاتسام دا، تۇرسام دا كوز الدىمنان، جاۋىزدىقتىڭ جازىقسىز قۇربانى بولعان المانىڭ ايانىشتى تاعدىرى كەتپەي تۇرىپ الدى.
التىنشى سىنىپقا كوشەتىن جىلى «جۇزدەسۋ» اتتى جيناقتان، سول كەزدەرى حالىققا تانىمال بولىپ قالعان قازاق جازۋشىلارىنىڭ ءبىراز شىعارمالارىن وقىپ شىققان ەدىم. كىتاپتا جارىق كورگەن كوركەم تۋىندىلاردىڭ ىشىنەن ءبىر اڭگىمە ەرەكشە اسەر ەتىپ، بالالىق كوڭىلىمدە ايرىقشا ءىزىن قالدىرىپ كەتتى. اڭگىمەنىڭ اتى «وڭ قول» ەدى، اۆتورى - تولەن ابدىكوۆ.
شاعىن عانا اڭگىمە مەنى تەرەڭ ويدىڭ يىرىمىنە تارتىپ اكەتىپ، جۇرەگىمنىڭ قاقپاسىن قايتا-قايتا قاققان ءبىر مازاسىز سەزىم ۇزاق ۋاقىت جانىما تىنىشتىق بەرمەي قويدى. جاتسام دا، تۇرسام دا كوز الدىمنان، جاۋىزدىقتىڭ جازىقسىز قۇربانى بولعان المانىڭ ايانىشتى تاعدىرى كەتپەي تۇرىپ الدى.
اڭگىمەدە كامىلەت جاسىنان ەندى عانا اسقان الما ەسىمدى قىزدىڭ بۇرىن-سوڭدى جۇرت ەستىمەگەن جامان سىرقاتقا شالدىعىپ، پسيحياتريالىق اۋرۋحاناعا ءتۇسىپ، قالاي قازا تاباتىنى جاس دارىگەردىڭ اۋزىمەن باياندالادى. ناۋقاستى جەكە باقىلاۋىنا العان دارىگەر جىگىتتىڭ ايتۋىنشا، قالىڭ ۇيقىنىڭ قۇشاعىنا باتقان شاقتا ونى قىلقىندىرىپ ولتىرمەك بولىپ، قىزدىڭ وڭ قولى اقىلعا سىيمايتىن ارەكەت جاساپ، قۇداي ساقتاپ، بايعۇس بالا ماڭىنداعىلاردىڭ ارالاسۋىمەن تالاي رەت اجالدان امان قالعان. قىزدىڭ ءوزى بولسا بۇل وقيعانى مۇلدە باسقاشا تۇسىندىرەدى. الما: «ماعان قاستاندىق جاساعان مىناۋ، بۇل مەنىكى ەمەس، مۇلدە بوتەن قول، مەنى ولتىرگىسى كەلىپ ءجۇر»، - دەپ ءوزىنىڭ وڭ قولىن كورسەتەدى. مۇنى مەديتسينادا ىشكى تۇلعانىڭ ەكىگە جارىلۋى دەپ اتايدى. ياعني ءبىر دەنەنىڭ ىشىندە ەكى ءتۇرلى «جان يەسى» كەزەكتەسىپ، نە قاتار ءومىر سۇرەدى.
قانشا تۇسىنىكسىز كورىنگەنىمەن، ءوزىن-ءوزى ءولتىرۋ نيەتى قىزدىڭ ميىندا بار بولعانعا ۇقسايدى. شاماسى، بۇل قالايدا قانمەن، تۇقىم قۋالاپ كەلگەن نيەت. المانىڭ شەشەسى، يا اكەسى، نەمەسە اتالارىنىڭ ءبىرى ءوزىن-ءوزى ولتىرۋگە ارەكەت ەتكەن. ەندى سول ارەكەت بەيمالىم زاڭدىلىقپەن قىزدىڭ ميىنا ۇيالاپ الىپ، وزدەرىن-وزدەرى ولتىرگىلەرى كەلەدى. بىراق ولاردىڭ وزدەرى جوق. ساناسىنىڭ يەسى - قىز ولۋگە ءتيىستى.
توسىن وقيعانى بايانداۋىمەن ءۇيىرىپ اكەتەتىن شىعارمانىڭ قىزىعىنا شىرمالا باستاعاننان -اق كوڭىلىڭ قوبالجىپ، اڭگىمە اياقتالعانشا بۇيرالاۋ كەكىلى بار سۇلۋ قىزدىڭ تەزىرەك ساۋىعىپ، باقىتتى ومىرگە ورالۋىن بار ىقىلاسىڭمەن تىلەپ وتىراسىڭ. باسىنان قايعىنىڭ تۇمانى تارقاماي قويعان المانى جاقىنىراق تانىعان سايىن، قىزعا دەگەن اياۋشىلىعىڭ ارتا تۇسەدى. دارىگەر جىگىت ەكەۋىنىڭ اراسىندا ماحابباتقا ۇقسايتىن بەيمالىم سەزىمنىڭ ۇشقىنى تۇتانعاندا، سول ۇلى قۇدىرەتتىڭ بەيكۇنا قىزدى اجالدان امان الىپ قالاتىنىنا سەنگىڭ كەلىپ، ءۇمىتىڭ ارتا تۇسەدى. بىراق، وقيعا باسقاشا اياقتالىپ، ۇكىلەگەن ءۇمىتىمىز اقتالماي، قىزدىڭ ساناسىنا ىندەپ العان زۇلىمدىق اقىرى كوزدەگەن ماقساتىنا جەتتى. وڭ قول قالىڭ ۇيقىنىڭ قۇشاعىندا جاتقان المانى قىلقىندىرىپ ءولتىردى. شىعارمانىڭ كۋلميناتسياسىندا دارىگەردىڭ ايتىپ بەرگەن قايعىلى وقيعاسىن تىڭداۋشى كەيىپكەر، تاماق جەۋ ءۇشىن پىشاق ۇستاعان وڭ قولىنا ۇرەيلەنە قاراپ، جازۋشى قىزدى ولتىرگەن زۇلىمدىقتىڭ ءبىزدىڭ دە cانامىزعا ۇستەمدىك ەتىپ جۇرگەنىن ەمەۋرىنمەن بىلدىرە كەتەدى.
اجەمنىڭ ادەمى ەرتەگىلەرىندەي اياقتالاتىن حيكايالاردى قاتتى سۇيەتىن سابيلىك كوڭىلىم اڭگىمە اۆتورىنان باسقاشا ماعىناداعى شىندىقتى ساعىنا كۇتىپ ەدى. جازۋشى ابدىكۇلى بولسا، بالالىق كوڭىلىمدى مەرتىكتىرىپ، ءالى دە ءبىراز تولعانتا ءتۇسۋ ءۇشىن، وي ورماننىڭ ىشىنە مەنى جاپادان-جالعىز تاستاپ كەتتى. ەندى ويلانعانمەن دە نە پايدا؟ تازالىقتىڭ سيمۆولى الما ءبارىبىر ءولدى، زۇلىمدىق جەڭدى. ال ءومىر جالعاسىپ جاتىر....
قازاق پروزاسىندا قۇبىلىس بولعان تولەننىڭ وسى ءبىر شىعارماسى تۋرالى ادەبيەتىمىزدە از پىكىر ايتىلعان جوق. اڭگىمەنىڭ كوركەمدىك تابيعاتىن قازاق سىنشىلارى بىزگە دەيىن دە تالاي مارتە تالداعان. سوعان قاراماستان شىعارمانىڭ يدەيالىق كونتسەپتسياسىن دۇرىس تۇسىنبەگەندىكتەن، ونى تولىققاندى تانۋعا ءالى قادام جاسالعان جوق. «وڭ قولدى» تالداعان سىنشىلاردىڭ بارلىعى دا سول جىلدارداعى قازاق ادەبيەتى ءۇشىن توسىن تاقىرىپ بولعان قوستۇلعالىققا عانا باسا نازار اۋدارىپ، شىعارما اۆتورىنىڭ ايتقىسى كەلگەن نەگىزگى يدەياسىنىڭ ءتۇيىنىن تارقاتا المادى. ءتىپتى، اڭگىمەدەگى يدەيانىڭ باسقا بىرەۋدەن الىنعانىن ايتىپ، جازۋشىعا ءمىن تاققىسى كەلگەندەر دە تابىلدى.
مەن سۋرەتكەردىڭ مۇنداي تاماشا تۋىندىنى ومىرگە اكەلۋىنە ستيۆەنسوننىڭ «دوكتور دجەكيل مەن ميستەر حايدتىڭ تاڭعاجايىپ وقيعالارى» شىعارماسىنىڭ نەمەسە دوستوەۆسكيدىڭ «اعايىندى كارامازوۆتار» رومانىنىڭ اسەر ەتۋى ىقتيمال ەكەنىن جوققا شىعارمايمىن. بىراق، جازۋشى شىعارماسىنداعى جانىمىزدى دىرىلدەتىپ، كوڭىلىمىزدى تولقىتىپ، بارشامىزدى باۋراپ الاتىن سيقىرلى قۇدىرەتتى، تەك ونىڭ يدەيالارىمەن عانا بايلانىستىرۋ - ونەردىڭ ۇلىلىعىن تۇسىنبەۋ دەگەن ءسوز. ونەردى شابىتتاندىراتىن يدەيالاردىڭ اۋقىمى وتە شەكتەۋلى. ونىڭ كۇشى تەك سوندا عانا ەمەس، سۋرەتكەردىڭ سول يدەيانى وقىرمانعا قالاي جەتكىزىپ، جالعىز وزىنە عانا ءتان تاڭباسىمەن ايشىقتاي الاتىن شەبەرلىگىندە.
ءبىزدىڭ ءبارىمىز دە سەرۆانتەس پەن رابلە، گيۋگو مەن بالزاك، ديككەنس پەن تەككەرەي، تولستوي مەن دوستوەۆسكي، مۇحتار مەن بەيىمبەت، رەمارك پەن راسپۋتين سياقتى ونەر اسپانىنداعى جارقىراعان جۇلدىزداردىڭ ساۋلەسىنەن ەرەكشە قۋات المايمىز با؟ ەندەشە ولاردىڭ ونەردى ارايلاندىرعان عاجايىپ شۋاعىنىڭ ءبىزدىڭ بويىمىزدا ءوز ءىزىن قالدىرماۋى قالايشا مۇمكىن بولماق.
شىندىعىندا «وڭ قول» اڭگىمەسىنىڭ جۇمباعىن، سىنشىلار ايتىپ جۇرگەننەن مۇلدە باسقا جاقتا جاتقان كەڭىستىكتەن ىزدەۋ قاجەت. حيكايادا ءبىزدىڭ سىنشىلىق جانارىمىز قادالعاننان دا تەرەڭگە جىبەرىلگەن شىندىقتىڭ تامىرى قوپارىلىپ، الەمدەگى سوراقى قىلمىستاردىڭ بارلىعىنىڭ دا ەڭ الدىمەن ادام ساناسىندا جاسالاتىنى اشكەرەلەنىپ، جازۋشى ابدىكۇلى قازاق ادەبيەتى ءۇشىن توسىن جاڭالىق اشتى. جانە ول زۇلىمدىق پەندە بالاسىنىڭ جان-دۇنيەسىن كۇيرەتىپ، ونى ولتىرمەيىنشە تىنىم تاپپايدى ەكەن. قايتپەك كەرەك؟
استارلى ويدىڭ شىڭىراۋىنا جاسىرىنعانىمەن، اڭگىمەنى وقۋ بارىسىندا ءبىز ناعىز زۇلىمدىقتى تۋعىزۋشى كەيىپكەردى ىشكى تۇيسىكپەن سەزگەندەي بولامىز. ول - ءازازىل. اڭگىمەنىڭ تابيعاتىنا ودان ءارى ۇڭىلە تۇسسەڭىز، تەك ءتاتتى ۇيقىنىڭ قۇشاعىنا كەتكەندە عانا المانى ولتىرۋگە ارەكەت جاسايتىن سول ءازازىلدىڭ، قىزدىڭ ساناسىنا عانا ەمەس، بىرتە-بىرتە دارىگەردىڭ سەزىمىنە دە ۇستەمدىك ەتە باستاعانىن انىق بايقايسىز. سايتاننىڭ سىبايلاسىنا اينالعان ءازىزىل اقىر سوڭىندا دارىگەردىڭ اقىل-پاراساتىن بيلەپ الىپ، وعان اۋىر قىلمىس جاساتتى. المانى ۇناتقان جاس جىگىت، ءازازىلدىڭ تورىنا ءتۇسىپ، قىزدىڭ تالاپ-تىلەكتەرىنىڭ ءبارىن ورىنداپ، كەشىرىلمەس كۇناعا باتتى. دارىگەرلىك انتىن بۇزىپ، سوراقى قىلمىس جاسادى. ەگەر جىگىت المانىڭ ىشىنە جاسىرىنعان ازىزىلدىڭ ءسوزىن تىڭداپ دەمالۋعا كەتىپ قالماعاندا، مۇمكىن ءبارى باسقاشا بولار ما ەدى؟ كىم ءبىلسىن؟
شىن مانىسىندە اڭگىمەدەگى وڭ قول دا، ءبىر ادامنىڭ بويىندا ءومىر سۇرەتىن قوستۇلعالىق تا زۇلىمدىقتىڭ سىرتقى سيپاتىن كورسەتۋ ءۇشىن تاڭداپ الىنعان سيمۆولدىق بەلگىلەر عانا. بىراق اڭگىمەدەگى ناعىز قىلمىسكەر ولار ەمەس. ناعىز قىلمىسكەر اقىلعا باعىنعىسى، ەشتەڭەنى تىڭداعىسى كەلمەيتىن - ادامنىڭ ساناسى. قىلمىسكەردى جازاعا تارتۋعا بولادى، ال ادامنىڭ ساناسىندا جاسالىپ جاتقان زۇلىمدىقتى اۋىزدىقتايتىن امال بار ما؟
ادەبيەت الەمىنىڭ ەسىگىن اتتاۋعا كۋالىك العان العاشقى شىعارماسىمەن-اق جازۋشى تولەن ابدىكۇلى جۇرت كۇتپەگەن كۇردەلى ساۋال قويىپ، حالىقتى الاڭداتىپ، وقىرماندى ويلاندىرىپ تاستادى. وتىز جىل وتكەن سوڭ وسى اڭگىمەنى قايتا وقىپ شىعىپ، وي تالقىسىنا تاعى ءبىر سالىپ كورگەنىمدە، جازۋشى شىعارماسىندا كوتەرىلگەن ماسەلەنىڭ ءالى كۇنگە دەيىن وزەكتى بولىپ تۇرعانىن اڭعاردىم.
الەمدى زار ەڭىرەتكەن زۇلىمدىقتىڭ ىنىنە سۋ قۇيۋ مۇمكىن ەمەس بولىپ شىقتى. ول زاماننان-زامانعا امان-ەسەن ءوتىپ، قوعامعا ۇستەمدىگىن جۇرگىزىپ، دىڭكەمىزدى قۇرتىپ، ادامدىق بولمىسىمىزعا تامىرى جايىلىپ بارادى. جەڭىلۋدى ايتاسىز-اۋ! ەركىمىزدى بيلەپ، ءبارىمىزدى مايمىل پاتشالىعىنداعى مۇناراسىنان باقىلاپ، كەكىرەيىپ تۇر. قابىلدان قالعان پىشاعىن جالاڭداتىپ، كوزدەرى قانتالاپ، سۇستانىپ قويادى. ءبارىبىر وعان ءالىمىز جەتپەيتىن مىنا بىزدەردى مازاقتاپ، ميىعىنان مىرس-مىرس كۇلەدى.
جەڭىلمەك تۇگىل، قايتا زامانمەن بىرگە كەمەلدەنىپ، قوعامعا تىزەسىن باتىرعان وكتەمدىگى بۇرىنعىدان بەتەر كۇشەيە ءتۇسىپتى. بويىمىزعا سور بولىپ جابىسقان ول پالەكەتتەن قالاي قۇتىلامىز؟ نە ىستەيمىز؟ دۇنيەدەگى عالاماتتىڭ ءبارىن ويلاپ تاۋىپ، الەمگە قوجالىق ەتكەن جەر پاتشاسى ادامنىڭ ءوز بويىنداعى زۇلىمدىقتىڭ كوزىن جويا الماي سورلاپ، قۇلاق كەستى قۇلى بولىپ بارا جاتقانىنىڭ سەبەبى، سىرى نەدە؟
قاراپ وتىرسام، «وڭ قول» اڭگىمەسى جازىلعاننان بەرى شيرەك عاسىردان استام ۋاقىت ءوتىپتى. ادام تانىماستاي بولىپ، قوعام دا وزگەرىپتى. دۇنيەدەگى وزگەرىسپەن بىرگە سانامىز دا جاڭارىپتى. بىراق اداممەن بىرگە ءومىر ءسۇرىپ كەلە جاتقان زۇلىمدىق، ءالى كۇنگە دەيىن سول باياعى پاتشالىق تاعىندا شىرەنىپ، قوعامدى بيلەپ-توستەپ وتىر.
ەلىمىز تاۋەلسىزدىك الدى. اتا-بابالارىمىز عاسىرلار بويى ارمانداعان تاۋەلسىزدىككە قول جەتكىزۋ ءۇشىن، قازاقتىڭ قانى تالاي رەت سۋشا توگىلدى. 1986 جىلعى جەلتوقساندا ادىلەتتىلىكتى اڭساپ، الاڭعا شىققان قانشاما جازىقسىز بوزداقتىڭ ءومىرى قىرشىننان قيىلدى. مىنە، وسىنداي ۇلى قاسىرەتتەن سوڭ دا سانامىزدىڭ ءبىر تۇكپىرىنە ۇيا سالعان زۇلىمدىق، اقىلىنان اداسقانىن مويىنداپ رايىنان قايتۋدىڭ ورنىنا، قايتا كۇشەيىپ، ءبىزدى ءولتىرۋدىڭ تاعى ءبىر ايلا-ارەكەتىن جاساۋعا قامدانىپ، ورمەگىن توقىپ جاتىر.
ويپىرماي، سوندا بۇكىل الەمدى اشسا الاقانىندا، جۇمسا جۇدىرىعىندا قۇرداي جورعالاتىپ، ۇستەمدىگىن جۇرگىزگەن سۇمىرايدى ساباسىنا تۇسىرەتىن امال مەن ايلانىڭ تابىلماعانى ما، مىنا وپاسىز جالعاندا؟ وتكەن عاسىرداعى جۇزجىلدىقتىڭ قاپىرىق ىمىرتىندا ادامزات بالاسى زۇلىمدىقتىڭ كەساپاتىنان قايتا-قايتا قانعا بويالىپ، قاسىرەتكە تۇنشىعىپ، جان توزگىسىز ازاپ شەكتى. ستالينيزم، فاشيزم، قولدان جاسالعان اشارشىلىق، جاپپاي رەپرەسسيا، توتاليتارلىق بيلىك، اۆتوريتارلىق بيلىك، جەكە باسقا تابىنۋشىلىق ت.س.س زۇلماتتىڭ قارماعىنا تۇسكەن الەم قۇرىپ كەتۋگە شاق قالدى. كوزىمىزگە كوك شىبىن ۇيمەلەتە جازداعان سول ازاپ پەن قورلىقتان العان ساباعىمىز بەن تۇيگەن قورىتىندىمىز قايسى؟ زۇلىمدىقتىڭ وڭ قولىمەن جابايى ءتارتىپتى قايتا ورناتقىسى كەلىپ ارپالىسىپ، ادەمى يدەالداردىڭ ءبارىن قيراتىپ، تاپتاپ، كۇلىن كوككە ۇشىرىپ جاتقان قۇدايسىزدارعا نە ءۋاج، قانداي اقىل ايتۋعا بولادى؟ سوندا نەمەنە، ادامزاتتىڭ ۇلى ويشىلدارىنىڭ جان ازابى مەن ءتان ازابىن تارتا وتىرىپ، قاسىرەت شەگىپ، سيامەن ەمەس، دالەلدەپ، قانىمەن جازعان قاعيدالارى تۇككە جاراماي قالىپ، كۇرەسىنگە لاقتىرىلماق پا؟ شىنىمەن دە جۇرەگىمىزدەگى اسىل مۇراتتاردىڭ شىراعى ءسونىپ، نادان توبىرعا اينالعانىمىز با قايتادان؟ ەندىگى قالعان عۇمىرىمىزدا ادامي قاعيدالاردى اياققا باسىپ، حايۋاني زاڭدىلىقتاردى يدەال تۇتىپ وتپەكپىز بە، جالعان تىرشىلىكتەن؟ جيىركەنۋدىڭ ورنىنا، جان توزگىسىز بىلعانىش قوعامنان ىرىزدىعىن تەرىپ تاۋىپ جەپ، ادىلەتسىزدىكتەردى قۇپتاپ، ادامعا قارسى ءۇستى-ۇستىنە جاسالعان جاۋىزدىقتاردى سابىرمەن «تۇسىنۋگە» تىرىسىپ، ءتىپتى ونى زاڭداستىرعىسى كەلىپ جانتالاسىپ جاتقاندارعا نە اقىل، قانداي ءۋاج ايتۋعا بولادى؟ اقىل-پاراساتىنان ايىرىلىپ، ۋلاپ-شۋلاپ، ميعۇلا-ماڭگۇرتتىكتىڭ مەكەنىنە ءبىرجولا كوشىپ العان قالىڭ توبىردى قالاي توقتاتپاق كەرەك؟ توقتاتۋ مۇمكىن بە، ولاردى؟
«وڭ قول» اڭگىمەسىنەن كەيىن، وتىز جىل وتكەن سوڭ جازىلعان «پاراسات مايدانى» پوۆەستىندە جازۋشى ابدىكۇلى باياعىدا كوتەرگەن تاقىرىبىنا قايتىپ ورالىپ، وسىنداي ءبىر مۇنارلى قايعىنى جامىلىپ، كەزىندە اياقتالماي قالعان ويىنىڭ ءتۇيىنىن تارقاتىپ، بالا كۇنىمدە تاستاپ كەتكەن وي ورمانىنىڭ ىشىنەن مەنى اداستىرماي، قولىمنان جەتەكتەپ ءوزى الىپ شىقتى. ويتكەنى «وڭ قول» اڭگىمەسىن وقىعان كەزدەگى سابيلىك سانامدى سانسىراتقان سان-الۋان ساۋالدىڭ جاۋابىن مەن، وتىز جىل وتكەن سوڭ وسى پوۆەستتەن تاپتىم. جانە سول ۇستارا سۇراقتاردىڭ جاۋابىن تابۋ ءۇشىن، جازۋشىنىڭ ۇزاق جىلدار بويى شىعارماشىلىق ىزدەنىستىڭ قاسىرەتىنە تۇنشىعىپ، قالاي قينالعانىن، پوۆەستتى وقي وتىرىپ، شىن سەزىندىم.
«پاراسات مايدانى» كوركەم شىعارما عانا ەمەس - جازۋشىنىڭ ادامزات بالاسىنا ايتقان ەسكەرتۋ-اماناتى. فيلوسوفيالىق تۋىندى. بۇل پوۆەستىندە باسقا شىعارمالارىمەن سالىستىرعاندا جازۋشىنىڭ جانىن كەمىرگەن وي-تولعانىستارى، ءۇمىتى مەن كۇدىگى، ار ازابىن كەشكەن شاقتاعى ۋايىمى، قوعامنىڭ كەلەشەگىن ويلاعان مازاسىز قايعىسى، جۇرەگىن جانشىعان اۋىر سەزىمى بوياۋى قانىق، ايشىعى اناعۇرلىم انىق ەتىپ سۋرەتتەلگەن.
جازۋشى پاراسات مايدانى ءۇشىن بولعان ۇرىستا نەگە ۇنەمى جاۋىزدىقتىڭ جالى كۇدىرەيىپ، جەڭىسكە جەتە بەرەتىنىنىڭ سەبەبىن ىزدەيدى. ىزگىلىك پەن زۇلىمدىقتىڭ كۇردەلى تابيعاتىنا اقىندىق جانارىمەن قادالىپ، اقىل-ويعا باعىنبايتىن قاعيدالاردىڭ كىسەنىن ءۇزىپ، قۇپياسىن تابۋعا ارەكەت جاسايدى.
پوۆەستتە جان ازابىنا دۋشار بولعان شىعارمانىڭ باس كەيىپكەرى (جازۋشى كەيىپكەرىنىڭ ەسىمىن قۇپيادا ۇستاۋدى ءجون كورىپتى) اۋرۋحانادا جاتىپ ادامگەرشىلىك، تازالىق، يماندىلىق، ماحاببات، باقىت تۋرالى كوڭىلىنە ۇيالاعان ءمولدىر سەزىمىن قاعازعا ءتۇسىرىپ، كۇندەلىك جۇرگىزە باستايدى. ءبىر كۇنى جان دەرتىنە شالدىققان عارىپتىڭ ومىرىندە كۇتپەگەن وقيعا بولادى. ول كۇندەلىكتەرىن وقىپ شىعىپ، وعان جاۋاپ جازعان بەيتانىس ادامنان حات الادى. بەيتانىس كەيىپكەر وعان جازعان حاتىندا، ومىردەن رۋحاني تىرەك ىزدەگەن عارىپتىڭ يمانداي سەنەتىن ادەمى يدەالدارىن جوققا شىعارىپ، قايتا-قايتا ونى تىعىرىققا اكەلىپ تىرەيدى. مىنە، وسىلايشا شىعارمادا ىزگىلىك پەن زۇلىمدىقتىڭ، ادام ساناسىنىڭ سارايىن جاۋلاپ الۋ ءۇشىن سوعىسقان پاراسات مايدانى باستالادى.
ەڭ قورقىنىشتىسى بەيتانىس حاتتى جازۋشىنىڭ كەلتىرگەن قيسىندارى مەن دالەلدەرىندە اقيقات جوق ەمەس ەدى. بىرتە-بىرتە ول ىزگىلىككە عانا ەمەس، زۇلىمدىققا دا سەنۋ قاجەت ەكەنىن دالەلدەۋگە قۇلشىنا كىرىسىپ، قارسىلاسىنىڭ ساناسىندا ونى زاڭداستىرىپ بەرۋگە تىرىسادى. قارسىلاسى پاراسات تاۋىنىڭ اسقارىنا كوتەرىلگەن بيىك رۋحتىڭ ادامى بولعاندىقتان، بەيتانىس حاتتى جازۋشىنىڭ ايتقانىنا كونگىسى كەلمەي، كور ازابىنا تۇسكەندەي قينالادى. ىزگىلىكتىڭ عانا الەمدى قۇتقارىپ قالاتىنىنا كامىل سەنەتىن ول بايعۇس، زۇلىمدىقتىڭ جامىلعىسىن جۇلىپ تاستاۋ ءۇشىن، بەيتانىس حاتتى جازۋشىمەن قايتا-قايتا ايتىس-تارتىسقا تۇسەدى. ونىمەن جۇزبە-ءجۇز كەزدەسىپ، رايىنان قايتارماق بولعانىمەن، ول ارەكەتىنەن تۇك ناتيجە شىقپايدى. بەيتانىس حات جازۋشى كەزدەسۋگە كەلمەي قويادى.
وكىنىشتىسى ادەمى قاعيدالارمەن جان-جاقتى قارۋلانىپ العان زۇلىمدىقپەن تىرەسىپ، ونى جىعۋ وڭاي ءىس بولماي تۇر. ويتكەنى بۇكىل الەمنىڭ جانى كوكپارعا تۇسكەن، ادامدى اللانىڭ ءتۇزۋ جولىنا سالعىسى كەلگەن پاراسات مايدانىندا ىزگىلىكتىڭ نۇرلى تاڭىنداي دۇنيەگە شۋاعىن شاشقان - ادامگەرشىلىك، يماندىلىق، مەيىرىمدىلىك، تازالىق پەن ماحاببات قانا ەمەس، اقىل-ويىمىزدىڭ ەگىستىگىنە ءتۇسىپ، ونى شەگىرتكەدەي جالماعان زۇلىمدىقتىڭ زالىم نوكەرلەرى - ارسىزدىق، وپاسىزدىق، ساتقىندىق، جاۋىزدىق، ەكىجۇزدىلىك پەن جاعىمپازدىق تا ءوز ايتقاندارىنىڭ دۇرىستىعىن دالەلدەۋگە تىرىسىپ، بار ارامدىعىن ىسكە قوسىپ جاتىر. جانە وسىناۋ پاراسات مايدانىنداعى قيان-كەسكى شايقاستا بىرتە-بىرتە بارلىق ۋاقىتتا دا زالىمدىعىن اسىرا بىلگەن زۇلىمدىقتىڭ كۇشى باسىم ءتۇسىپ، ىزگىلىكتىڭ جانى تۇنشىعىپ بارادى. سەبەبى زۇلىمدىقتىڭ تابيعاتى ادام تانىماستاي بولىپ وزگەرىپ، باياعىدان مىڭ ەسە كۇردەلەنە تۇسكەن. ول ءبىز ويلاعانداي باعزى زاماندارداعى ليۋتسيفەردىڭ كەيپىندەگى قورقىنىشتى قۇبىجىق ەمەس، جۇرتتى الداپ دانتە، شەكسپير، دوستوەۆسكي مەن اباي بولىپ ويناپ، توم-توم كىتاپ جازىپ، ۇنەمى ىزدەنىستىڭ ۇستىندە جۇرگەن، سايتانعا جانىن ساتقان - فاۋست، الپامىستىڭ جوعىن پايدالانىپ، قوعامعا ۇستەمدىگىن جۇرگىزىپ كەلە جاتقان - ۇلتان، بىرەسە ادام قۇداي، بىرەسە قۇداي ادام بولىپ حالىقتى اقىماق قىلىپ، وزىنە دەيىنگى دۇنيەدەگى شىندىقتىڭ بارلىعىن جوققا شىعارىپ، زۇلىمدىقتىڭ تاعىندا پاتشالىق قۇرعان - ادام بەينەسىندەگى اللانىڭ مايمىلى. پاتشالىق تاعىندا وتىرىپ الىپ ول، ءبىزدىڭ ادامدىق اسىل قاسيەتتەرىمىزدىڭ بارلىعىن اياققا تاپتاپ، ويىنا كەلگەن ويرانىن ىستەيدى. كوڭىلى كوتەرىلسە توزاقتان قايتىپ ورالعان مەفيستوفەلگە ۇقساپ، بىزگە قاراپ ساق-ساق كۇلەدى، اشۋلانسا جۇماقتان قۋىلعان قابىلداي، ءبىر ورنىندا تۇرماي، الاق-جۇلاق ەتكەن الا كوزدەرىمەن اتىپ قارايدى. تاۋەلسىزدىك دەگەنىمىز قۇر بوس ساندىراق قانا. اقىلىنان اداسقان قوعام تەك ونىڭ قاس-قاباعىنا عانا قاراپ ءومىر ءسۇرىپ كەلەدى. ونىڭ ۇعىمىندا شىندىقتى ايتۋشىلاردىڭ ءبارى - قوعامنىڭ ازعىندارى دا، وتىرىك ايتۋشىلاردىڭ ءبارى - قوعامنىڭ جارىلقاۋشىلارى. شىندىقتى ايتۋشىلاردىڭ ءبارى شەتىنەن قولىنا كىسەن سالىنىپ، تۇرمەگە قامالادى. كونبەسە - ولتىرىلەدى. وتىرىك ايتۋشىلاردىڭ بارلىعى شەتىنەن بيلىكتىڭ مايلى جىلىگىن ءمۇجىپ، شەن-شەكپەن الادى.
قوعامدى ۇلى قاسىرەتتىڭ داۋىلىنا ۇرىندىراتىن ۇلكەن تراگەديالار قۇدايدىڭ قاراپايىم قاعيدالارىن بۇزعاننان نەمەسە پەندە بالاسىنىڭ، جەكسۇرىن ماقساتىنا جەتۋ ءۇشىن، ونى ءوزىنىڭ ىڭعايىنا قاراتىپ بۇرمالاۋىنان باستالادى. «پاراسات مايدانى» پوۆەستىندەگى بەيتانىس حات جازۋشى - قورقىنىشتى قۇبىلىس. ويتكەنى ول جاۋىزدىقتىڭ دا ءومىر سۇرۋگە قۇقىلى ەكەنىن دالەلدەپ، سۇلۋ سوزدەرىمەن ونىڭ جالاڭاش ءتانىن جاسىرىپ، زۇلىمدىقتى ماڭگىلىك پاتشالىعىنا وتىرعىزىپ، زاڭداستىرىپ الماقشى. تاپقان قيسىندارى مەن دالەلدەرى دە ۇستاراداي وتكىرلىگىمەن جانىڭنىڭ وسال تۇستارىن ءتىلىپ-ءتىلىپ جىبەرەدى. - ءسىز ىزگىلىككە سەنەسىز دە، زۇلىمدىققا سەنبەيدى ەكەنسىز، - دەيدى ول. - مەنىڭشە ەكەۋىنە دە سەنۋ كەرەك. دۇنيەنى ۇستاپ تۇرعان وسى ەكى كۇش قوي. ءومىر اتتى اربانىڭ ەكى جەتەگى بولسا، بىرەۋى -زۇلىمدىق. بىراق ول، ءسىز ويلاعانداي ادامعا تەك جاماندىق اكەلەتىن زياندى نارسە ەمەس....
ال، كەرەك بولسا؟ زۇلىمدىقتىڭ سايقال تابيعاتىن اقتاپ الۋ ءۇشىن بەيتانىس حات جازۋشىنىڭ كەلتىرگەن دالەلدەرى ويلى وقىرماندى ودان سايىن ۇرەيلەندىرە تۇسەدى. شوشىتادى. توبە شاشىن تىك تۇرعىزادى. ماسقارا! پاراسات اسپانىندا شارىقتاعان اقىل-ويدىڭ دا ونى توقتاتۋعا شاماسى كەلمەي قالىپتى. ساباسىنا ءتۇسىرىپ، كىم ەندى ونى توقتاتا الادى؟ كىم؟ زۇلىمدىقتىڭ شىرقاۋ شىڭىن باعىندىرعان ونىڭ، اقىل-پاراساتقا كونبەيتىن اقيقات تۋرالى ءوز قيسىنى مەن تۇجىرىمى كوپ. - وتىرىكتى جەك كورەمىز. ال سول وتىرىك ادامدارمەن ايتىساتىن بولسا: -اۋ، اعايىن! - دەر ەدى. - ءبارىڭنىڭ كۇن كورىپ وتىرعاندارىڭ مەنىڭ ارقام ەمەس پە؟ ىڭعاي شىندىقتى ايتامىن دەسەڭدەر، باياعىدا توز-توز بولىپ، قۇرىپ كەتەتىن ەدىڭدەر. مەنىڭ ارقامدا قانشا رەت جان ساقتاپ جۇرسىڭدەر...
رەداكتسيادان:
19-نشى قازان كۇنى استانادا ايگىلى جازۋشى، مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ يەگەرى تولەن ابدىكۇلىنىڭ كەشى وتەدى.
(جالعاسى بار)
«Abai.kz»
