جۇما, 29 ناۋرىز 2024
جاڭالىقتار 2663 0 پىكىر 4 قازان, 2012 ساعات 10:04

جاستارىمىزدىڭ جيھادشىل بولۋىنا كىم كىنالى؟

 

ەل ءىشى تاعى دۇرلىكتى. تال تۇستە اتىراۋدىڭ قاق ورتاسىندا بومبا جارىلدى. بەيبىت كۇندە جارىلعان بۇل نە قىلعان بوم­با دەپ ەلەڭدەگەندەر لاڭكەستەردىڭ ءىسى دەگەن بايلامعا كەلدى. بايقاۋسىزدا ءوزى دايىنداعان جارىلعىش زاتى ىسكە قو­سىلىپ، نۇرلىبەك ساقاۋوۆ ەسىمدى 21 جاستاعى جىگىت مەرت بولدى. ودان كوپ ۇزاماي قۇلسارى قالاسىندا قۇقىق قورعاۋ قىزمەتكەرلەرىنىڭ لاڭكەستىك توپتى قۇرىقتاۋ وپەراتسياسى كەزىندە بەس ادام قازا بولدى. امان قالعان ءبىر كۇدىكتى قازىر وبلىستىق اۋرۋحانادا ەمدەلىپ جاتىر، وعان قاتاڭ كۇزەت قو­يىلعان. جۋىردا عانا، تاعى دا اتىراۋدا قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنا قارسى لاڭكەستىك اكت دايىنداعان ءۇش ادام تۇت­قىندالدى. وبلىس ورتالىعىنان شالعايدا ورنالاسقان قىزىلقوعا اۋىلىنىڭ تۇرعىندارى، ورىمدەي جاستار: مەيىربەك جانقۋاتوۆ  1993 جىلى تۋعان بولسا، ماحامبەت يساعاليەۆ - 1990 جىلى، ىبىراي ءادىر - ءتىپتى بيىل عانا 16-عا تولىپ وتىر­عان بوزبالا. وبلىستىق سوتتىڭ ءباسپاسوز قىزمەتىنىڭ مالىمەتىنشە، بۇل ۇشەۋگە «قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى مەن ار­نايى قىزمەتتەردىڭ قىزمەتكەرلەرىنە قارسى لاڭكەستىك اكتىلەردى دا­يىندادى» دەگەن ايىپ تاعىلۋدا. «وبلىس اۋماعىنان مال ۇرلادى» دەگەن كۇدىك كەلتىرىلگەنى جانە بار. تەرگەۋ ماتەريال­دا­رىندا ولار بوتەننىڭ مۇلكىن لاڭكەستىك اكتىلەردى ىسكە اسىرۋ ءۇشىن ۇرلاعانى ايتىلادى. قارا التىندى اتىراۋدىڭ اتى لاڭكەستىك دەگەن سۋىق سوزبەن قوسا اتالاتىنى وكىنىشتى-اق. مۇنى وڭىردەگى ءدىني احۋالدىڭ ناشارلاپ كەتكەنىنىڭ كورىنىسى دەمەسكە امال جوق.

 

 

ەل ءىشى تاعى دۇرلىكتى. تال تۇستە اتىراۋدىڭ قاق ورتاسىندا بومبا جارىلدى. بەيبىت كۇندە جارىلعان بۇل نە قىلعان بوم­با دەپ ەلەڭدەگەندەر لاڭكەستەردىڭ ءىسى دەگەن بايلامعا كەلدى. بايقاۋسىزدا ءوزى دايىنداعان جارىلعىش زاتى ىسكە قو­سىلىپ، نۇرلىبەك ساقاۋوۆ ەسىمدى 21 جاستاعى جىگىت مەرت بولدى. ودان كوپ ۇزاماي قۇلسارى قالاسىندا قۇقىق قورعاۋ قىزمەتكەرلەرىنىڭ لاڭكەستىك توپتى قۇرىقتاۋ وپەراتسياسى كەزىندە بەس ادام قازا بولدى. امان قالعان ءبىر كۇدىكتى قازىر وبلىستىق اۋرۋحانادا ەمدەلىپ جاتىر، وعان قاتاڭ كۇزەت قو­يىلعان. جۋىردا عانا، تاعى دا اتىراۋدا قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنا قارسى لاڭكەستىك اكت دايىنداعان ءۇش ادام تۇت­قىندالدى. وبلىس ورتالىعىنان شالعايدا ورنالاسقان قىزىلقوعا اۋىلىنىڭ تۇرعىندارى، ورىمدەي جاستار: مەيىربەك جانقۋاتوۆ  1993 جىلى تۋعان بولسا، ماحامبەت يساعاليەۆ - 1990 جىلى، ىبىراي ءادىر - ءتىپتى بيىل عانا 16-عا تولىپ وتىر­عان بوزبالا. وبلىستىق سوتتىڭ ءباسپاسوز قىزمەتىنىڭ مالىمەتىنشە، بۇل ۇشەۋگە «قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى مەن ار­نايى قىزمەتتەردىڭ قىزمەتكەرلەرىنە قارسى لاڭكەستىك اكتىلەردى دا­يىندادى» دەگەن ايىپ تاعىلۋدا. «وبلىس اۋماعىنان مال ۇرلادى» دەگەن كۇدىك كەلتىرىلگەنى جانە بار. تەرگەۋ ماتەريال­دا­رىندا ولار بوتەننىڭ مۇلكىن لاڭكەستىك اكتىلەردى ىسكە اسىرۋ ءۇشىن ۇرلاعانى ايتىلادى. قارا التىندى اتىراۋدىڭ اتى لاڭكەستىك دەگەن سۋىق سوزبەن قوسا اتالاتىنى وكىنىشتى-اق. مۇنى وڭىردەگى ءدىني احۋالدىڭ ناشارلاپ كەتكەنىنىڭ كورىنىسى دەمەسكە امال جوق.

 

ءدىنتانۋ ءپانى يسلام ءدىنى تۋرالى تولىق اقپارات بەرمەيدى

وتكەن جىلدىڭ كۇزىندە باس­تال­عان لاڭكەستىك توپ قۇرۋ، ءوزىن-ءوزى جارىپ جىبەرۋ فاكتىلەرى بيىل دا جالعاسىن تاپتى. «تەرىس ءدىني اعىمنىڭ جەتەگىندە ءجۇرىپ قىل­مىس­قا باردى» دەگەن ايىپ تا­عىل­عانداردىڭ اراسىندا جاس­تاردىڭ كوپتىگى بۇل ماسەلەگە اي­رىقشا نازار اۋدارۋ قاجەتتىگىن ەسكە سالادى. وتكەن جىلى اتى­راۋدا ۇستالعان بىرنەشە وب­لىس اۋماعىندا لاڭكەستىك اكتى ۇيىم­داس­تىرۋعا ازىرلىككە كۇدىكتى ەكس­ترە­ميستەر تو­بىنىڭ اراسىندا 17  جاسار بوزبالانىڭ بول­عا­نىنان ەل ءىشى حاباردار. شىن­دىعىندا، مەكتەپ وقۋشىلارىنا ءدى­ني ءتالىم-تاربيە بەرۋ جانە را­دي­كال­دىق ءدىني اعىمدار يدەيا­لارىنىڭ كەرى ىقپالىنان ساق­تان­دىرۋ باعىتىنداعى جۇ­­مىس­تارعا كوڭىل ءبولۋ نەم­قۇ­راي­­دى­لىقتى كوتەرمەيدى. بۇل رەت­تە، جالپى ءبى­لىم بەرەتىن مەك­تەپتەردىڭ 9-سى­نى­بىندا وقى­تىلاتىن «ءدىنتانۋ» فاكۋل­تا­تيۆ­تىك كۋرسىنىڭ ماڭىزى زور. وب­لىس بويىنشا قازىر بۇل ءپان­نەن 220 مۇعالىم ساباق بەرۋدە، ولار­دىڭ بارلىعى دا تاريح ءپانىنىڭ وقىتۋشىلارى.

وبلىستىق ءبىلىم بەرۋ باسقارماسىنىڭ باستىعى ساتقان ەسەنعاليەۆ ءدىنتانۋ ءپانى­نەن ءدارىس بەرەتىن مۇعالىمدەر ارنايى كۋرس­تان وتكەنىن، سەمينارلار ۇيىم­داس­تىرىلىپ تۇ­راتىنىن ايتادى. الايدا مەك­تەپ قابىر­عا­سىنان باستاپ-اق ءدىني تۇسىنىك قالىپتاس­تى­راتىن وسى پانگە قا­تىستى پروبلەمالار دا جوق ەمەس. اتاپ ايتقاندا، وقۋلىقتا يس­لام ءدىنى تۋرالى اق­پارات تولىق ەمەس. پانگە ار­نالعان حرەستوماتيا، ادىستەمەلىك قۇرال­دار جوق. جانە وقىتۋعا بەرىلگەن ۋاقىت تا از.

وقۋشىلاردىڭ ءدىن جولىنا تۇسۋىنە اتا-انالارى كىنالى

وبلىستىق ءبىلىم بەرۋ باسقارماسىنىڭ باس­تىعى ساتقان ىبىرايۇلى وقۋشىلاردىڭ 95 پايىزىنىڭ ءدىن جولىنا تۇسۋىنە اتا-انا ىق­پالى بولعان دەپ سانايدى. مىسالى، ماحام­بەت اۋدانىنداعى ءبىر وقۋشىنىڭ اتا­سى اۋىل يمامى، سول كىسىگە ەرىپ مەشىتكە با­را­دى، قالعان بەس بالا وسى وقۋشىعا ىلە­سىپ بارىپ جۇرگەنى انىقتالدى. ناقتى قان­داي اعىمدار ۇستاناتىنىن انىقتاۋ، راديكال­دى ءدىني اعىمدار ىقپالىنان ساق­­تان­دىرۋ ماقساتىندا جۇرگىزىلگەن تۇسىنىك جۇمىستارى بارىسىندا ولاردىڭ بار­لىعىندا دا يسلام ءدىنىن ۇستانامىز دەگەن ءتۇ­سىنىك قالىپتاسقان. ورامال تارتاتىن قىز­داردىڭ دا بارلىعى دەرلىك اتا-اناسىنىڭ ىق­پالىمەن سول قادامعا بارىپ وتىر. بۇل وقۋ­شىلاردىڭ اتا-انالارىنا، وزدەرىنە مەك­تەپ ەرەجەسىنە سايكەس كيىنۋ قاجەتتىگى ۇنە­مى ايتىلىپ كەلەدى. الايدا وسى تالاپقا با­عىنعىسى كەلمەيتىن اتا-انالار بىرنەشە رەت ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگىنە، زاڭ ورىن­دارىنا ءبىلىم بەرۋ ۇيىمدارىنىڭ ءۇس­تىنەن ارىز-شاعىم ءتۇسىردى. ولارمەن تۇسىنىك جۇ­مىستارىن جۇرگىزۋ جالعاسۋدا.

جيھاد ۇعىمى «سوعىسۋ» سوزىمەن سينونيم ەمەس

قوي تەرىسىن جامىلعان قاسقىر ىسپەتتى يسلام ءدىنىن ۇستانامىز دەگەن جەلەۋدى العا تار­تىپ، تەرىس پيعىلدا جۇرگەندەردىڭ ارا­سىن­دا جاستاردىڭ كوپتىگى بۇل ماسەلەگە سالعىرت قاراۋدى كوتەرمەيدى. شىنىندا، جاستار اراسىندا جات اعىمعا بوي الۋشى­لىق نەدەن پايدا بولدى؟ تاربيە ماسەلە­سىن­دە نەنى كەمشىن جىبەرىپ الدىق؟ وبلىس­تىق ءدىن ىستەرى دەپارتامەنتىنىڭ ديرەكتورى وراز­بەك قاسىموۆ ءداستۇرسىز ءدىني يدەيالار­دىڭ تارالۋىنا ىقپالىن تيگىزىپ وتىرعان ەڭ ۇلكەن قاۋىپ كامەلەتتىك جاسقا تولماعان­دار­دىڭ جەتىلمەگەن پسيحيكاسىنا تەرىس اسەر ەتۋ بولىپ وتىرعانىن ايتادى. ءداس­تۇر­دەن تىس ءدىني اعىمدى ۇستانۋشىلار ءوز­دە­رىنىڭ ءدىني ادەبيەتتەرى مەن ۇگىت-ناسيحات جاز­بالارىن ءالى قالىپتاسىپ بولماعان، وڭ-سولىن تانىپ ۇلگەرمەگەن جاستاردىڭ سا­ناسىن ۋلاۋ ءۇشىن پايدالانىپ وتىرعانى شىن­دىق.

«ءسالافيزم مەن ۋاحابيزم اعىمىندا جۇرگەندەر قۇراننىڭ اياتتارى مەن حاديس­تە­رىنىڭ تەك ماتىندىك ماعىناسىن قابىلداپ، قا­لاي جازىلعان بولسا سولاي ءتۇسىنۋىمىز كە­رەك دەپ، استارلى ماعىنالارىن مويىندا­ماي­دى، -  دەيدى دەپارتامەنت ديرەكتورى، - بۇل جاستارىمىزدىڭ اداسۋىنا بىردەن-ءبىر سەبەپ بولىپ وتىر».

مىسالى، اتىراۋدا بولىپ جاتقان لاڭ­كەس­تىك وقيعالاردىڭ قاي-قايسىسىندا دا ونى جۇزەگە اسىرۋشىلار وزدەرىن جيھاد جا­سادىق دەپ تۇسىنەدى ەكەن. «جيھاد» ءسوزى ءبىر ماقساتقا قول جەتكىزۋ، كۇرەسۋ دەگەن ما­عىنانى بەرەدى. ال بۇگىنگى جاستار بۇل ءسوزدى «سو­عىسۋ»، «اتىسۋ» سوزىمەن سينونيم ەتىپ ال­عان. «قولىنا قارۋ الىپ سوعىسۋدى جي­ھاد دەپ سانايتىندار پايعامبارىمىز­دىڭ زامانىندا دا بولعان، - دەيدى قازاقستان مۇسىلماندارى ءدىني با­سقارما­­سى­نىڭ اتىراۋ  وبلىسى بويىنشا وكىلى امان­تاي ساديەۆ. - سونداي ادامنىڭ ءبىرى مۇح­اممەدكە (س.ع.س) كەلىپ: «مەن جيھادقا شىق­قىم كەلەدى» دەگەنىندە، پايعامبارى­مىز ودان: «اتا-اناڭ ءتىرى مە؟» دەپ سۇراي­دى. ول: «ءيا» دەگەندە، «ەندەشە، اتا-اناڭا قىز­مەت ەت، ەڭبەگىن اقتا» دەپ اقىل بەرگەن ەكەن. الگى كىسى سوندا دا بولماي: «مەن جيھاد­تى قولعا قارۋ الىپ، سوعىسقا بارۋ دەپ ويلاسام» دەگەندە، پايعامبارىمىز: «جوق، جيھاد - الدىمەن اتا-اناڭا قىزمەت ەتۋ. ءتىپتى ۇلكەن سوعىس بولعاننىڭ وزىندە وعان اتا-اناڭنىڭ رۇقساتىنسىز شىعۋعا بولمايدى» دەپ توقتاتقان ەكەن. ەل باسىنا كۇن تۋىپ، سىرتتان جاۋ كەلگەندە عانا قولعا قارۋ الىپ، وتاندى قورعاۋ - جيھاد، ال مىناداي بەيبىت زاماندا ەلدىڭ بەرەكەسىن كەتىرىپ، انالاردى جىلاتىپ، بالالاردى قورقىتقانداردى جيھادشى نەمەسە شاھيد دەي المايمىز. پايعامبارىمىز ءحاديسىن­دە: «وزدەرىڭە جانە وزگەلەرگە ءولىم ءتى­لەمەڭ­دەر»، - دەگەن.

ون بەس عاسىرعا جۋىق ۋاقىتتان بەرى ادام­زات بالاسىن ىزگىلىككە ۇندەپ كەلە جات­قان يسلام ءدىنىن الەم ەلدەرىن كەزىپ جۇرگەن جان­جالدار مەن قاقتىعىستارعا، لاڭكەستىك­كە، جارىلىس وقيعالارىنا بايلانىستىرۋ ۇلكەن قاتەلىك. جاستاردىڭ لاڭكەستىك ۇيىم­دار­دىڭ قولشوقپارىنا اينالىپ وتىرعانى وكىنىشت­ى جايت. ولار وزدەرىنىڭ لاڭكەستىك ارە­­كەتتەرىن دىنىمىزدەگى «جيھاد» دەگەن قا­سيەت­تى قۇلشىلىقتىڭ اتىن جامىلۋ ارقىلى اقتاپ العىلارى كەلەدى. بەيبىت ومىردە قولدارىنا قارۋ الىپ، «جيھاد جاسادىم» دەۋ بىلىمسىزدىكتەن، ويتكەنى شىن مانىندەگى جي­ھاد ادامنىڭ ءوزىن-ءوزى ءتۇزۋ جولعا سالۋى، بو­يىنداعى جاعىمسىز قىلىقتارمەن كۇ­رەسۋى، اتا-اناسىنا قولعابىس ەتۋى. ال ەلىنە، دىنىنە قيانات قىلعان ادامنىڭ يسلامدا جانازاسى وقىلمايدى، ولاردى حالىق جاۋى، لاڭكەستەر دەۋدەن باسقا امال جوق.

جالپى، ءدىني احۋالدى قالىپتى ۇستاۋ با­عىتىندا جاسالىپ جاتقان شارالار وتە كوپ. بىرنەشە فاناتيزمگە ۇرىنعان ساناسىز توپ ءوز-وزدەرىن جاردى ەكەن دەپ ۇرەيلەنۋدىڭ ەش قاجەتى جوق. ال وسىنداي ارەكەتتەرگە توس­قاۋىل قويۋ ءۇشىن اتقارۋشى جانە قۇقىق قور­عاۋ ورگاندارىنا بارشا تۇرعىننىڭ كومەگى اۋاداي قاجەت ەكەندىگىن ايتقىم كەلەدى».

«شاپاعاتتان» شاپاعات بولسا يگى

وبلىستىق ىشكى ىستەر دەپارتامەنتىنىڭ ەكسترە­ميزم­گە قارسى كۇرەس جونىندەگى باس­قا­رماسىنىڭ وكىلى جەڭىس باعىتوۆ ەقكب-نىڭ قىزمەتكەرلەرى ءدىني ەكسترەميزمدى تارا­تۋ فاكتىلەرىن انىقتاۋ، الدىن الۋ جانە جو­لىن كەسۋ جۇمىستارىن اتقارۋ كەزىندە بيىل­عى 11 مامىردا كامەلەتتىك جاسقا تول­ما­عان 1995 جىلى دۇنيەگە كەلگەن ر.كۇدەر­با­ەۆا­نى تەرىس ءدىني اعىمدى ۇستانۋشى ە.مۇ­قانوۆ ۇرلاپ الىپ كەتىپ، «ايەلىم بولا­سىڭ» دەپ كۋريلكينو اۋىلىنداعى سالىنىپ جات­قان اكەسىنىڭ ۇيىنە قاماپ قويعانىن انىق­تاعانىن ايتادى. «كۇدىكتى ە.مۇقانوۆ قا­ماۋعا الىنىپ، قىلمىستىق ءىس سوتقا جول­داندى»، - دەيدى ج.باعىتوۆ، - بۇدان باسقا، ءدىني سيپاتتاعى دەسترۋكتيۆتى اعىمداردان زار­داپ شەككەن جاستار مەن جاسوسپىرىمدەر انىق­تالعان جاعدايدا اتا-انالارى ارقى­لى قۇقىقتارىن قامتاماسىز ەتۋ ماق­سا­تىندا اتىراۋ قالاسى «اتىراۋ» مولتە­كاۋ­دانى، ح.دوسمۇحامەدوۆ كوشەسى 33-ۇيدە ورنالاسقان اقپاراتتىق-كەڭەس بەرۋ، قۇقىقتىق، پسيحولوگيالىق جانە الەۋمەتتىك قىزمەتتەر كورسەتۋ ماقساتىمەن اشىلعان، بىلىكتى تەولوگ ماماندار قىزمەت اتقاراتىن «شاپاعات» ورتالىعىنا جىبەرىلىپ وتىر».

ال وبلىستىق ءدىن ىستەرى دەپارتامەنتىنىڭ دي­رەكتورى ورازبەك قاسىموۆ «دەپارتا­مەنت جانىنداعى ءدىنتانۋ ساراپتامالىق كوميسسياسىنا وتكەن ءبىر جىل ىشىندە 578 ءدىني ماتەريال كەلىپ ءتۇستى» دەيدى. ونىڭ 260-ىنا قورىتىندى جاسالىپ، قر ءدىن ءىس­تەرى اگەنتتىگى تاراپىنان ماقۇلداندى. ال قال­عان 318 كىتاپ ساراپتاما كەزەگىندە تۇر. 18 كىتاپقا تەرىس قورىتىندى بەرىلىپ، قو­سىم­شا ساراپتاما جاساۋ ءۇشىن اگەنتتىككە جول­دانعان.

ارنايى زەرتتەۋلەر كورسەتىپ وتىرعان­داي، تەرىس ءدىني اعىمداردىڭ جەتەگىنە ىلە­س­كەن جاستاردىڭ ءبىر بولىگى الەۋمەتتىك جاعى­نان از قامتىلعان وتباسىلاردان بولسا، كوپ­شىلىگى ءدىني ساۋاتسىزدىقتان شىعىپ وتىر. «بىزگە قوسىلساڭ، جاعاڭ جايلاۋدا بو­لا­دى» دەپ الدارقاتقانداردىڭ شىر­ماۋى­نا ىلەسىپ، قالاي تەرروريست اتانعاندا­رىن بىلمەي قالاتىن جاستار دا از ەمەس. لاڭ­كەستىك ارەكەتتەرىنىڭ اسىرەسە بىلايعى ەل باي كورەتىن مۇنايلى اتىراۋدا ءجيى باس كوتەرۋى الاڭداتارلىق جايت. بايلىق بار جەردە قاشاندا قاقتىعىستار مەن سوقتىعىستار از بولمايدى. جاس ۇرپاقتىڭ بويىنا ۇلاعاتتى تاربيەنى ءسىڭىرۋدىڭ قاجەتتىلىگى دە وسىندا.

اۆتور: باقىتگۇل باباش

"الاش ايناسى" گازەتى

 

0 پىكىر

ۇزدىك ماتەريالدار

العىس ايتۋ كۇنى

العىس ايتۋ كۇنى جانە ونىڭ شىعۋ تاريحى

جومارتبەك نۇرمان 1582
الاشوردا

قوجانوۆ مەجەلەۋ ناۋقانىندا (جالعاسى)

بەيبىت قويشىباەۆ 2281
عيبىرات

قايسار رۋحتى عازيز جان

مۇحتار قۇل-مۇحاممەد 3616