داۋلەت اساۋ. قازاقستان رەسەيدىڭ اۆتونومياسى ما؟
ورىس ۇلتشىلدارىنىڭ قازاقتى قارالايتىن «ورىستار قازاقستاندا» («رۋسسكيە ۆ كازاحستانە») اتتى «بوعاۋىزى» سايتىنا كىرىپ، كەرىاۋىزداردىڭ ءبىز تۋرالى نە وتتاپ جاتقانىن باقىلاپ ءجۇرۋشى ەدىم. بىردە وسى سايتتىڭ اتاۋىن تەرەمىن دەپ، اڭداۋسىزدا اقش-تىڭ قازاقستانداعى ەلشىلىگىنىڭ ينتەرنەت ادرەسىنە ەنىپ كەتىپپىن. سويتسەم، ناعىز ماسقارا وسىندا ەكەن. سايتتىڭ اتاۋى - «ورىس قازاقستانى» (http//russian.kazakhstan ).
بۇل - بىلدەي ءبىر قۇراما شتاتتارىنىڭ قازاقستانداعى ديپلوماتيالىق ميسسياسىنىڭ رەسمي ەلەكتروندىق مەكەن-جايى. ەشقاندايدا «قازاقستان رەسپۋبليكاسى» ەمەس - ورىس قازاقستانى! بۇل قازاقستاننىڭ تاۋەلسىزدىگىن تارك ەتكەندىك ەمەي نەمەنە؟! سوندا امەريكا قازاق مەملەكەتىن رەسەيدىڭ ءبىر اۆتونوميالىق ايماعى دەپ تۇسىنە مە ەكەن؟ وسى ولقىلىقتى 20 جىل بويى كورمەي ۇقك، سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى قوي باعىپ وتىر ما؟ مۇنان اسقان قانداي قورلىق كەرەك؟
ورىس ۇلتشىلدارىنىڭ قازاقتى قارالايتىن «ورىستار قازاقستاندا» («رۋسسكيە ۆ كازاحستانە») اتتى «بوعاۋىزى» سايتىنا كىرىپ، كەرىاۋىزداردىڭ ءبىز تۋرالى نە وتتاپ جاتقانىن باقىلاپ ءجۇرۋشى ەدىم. بىردە وسى سايتتىڭ اتاۋىن تەرەمىن دەپ، اڭداۋسىزدا اقش-تىڭ قازاقستانداعى ەلشىلىگىنىڭ ينتەرنەت ادرەسىنە ەنىپ كەتىپپىن. سويتسەم، ناعىز ماسقارا وسىندا ەكەن. سايتتىڭ اتاۋى - «ورىس قازاقستانى» (http//russian.kazakhstan ).
بۇل - بىلدەي ءبىر قۇراما شتاتتارىنىڭ قازاقستانداعى ديپلوماتيالىق ميسسياسىنىڭ رەسمي ەلەكتروندىق مەكەن-جايى. ەشقاندايدا «قازاقستان رەسپۋبليكاسى» ەمەس - ورىس قازاقستانى! بۇل قازاقستاننىڭ تاۋەلسىزدىگىن تارك ەتكەندىك ەمەي نەمەنە؟! سوندا امەريكا قازاق مەملەكەتىن رەسەيدىڭ ءبىر اۆتونوميالىق ايماعى دەپ تۇسىنە مە ەكەن؟ وسى ولقىلىقتى 20 جىل بويى كورمەي ۇقك، سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى قوي باعىپ وتىر ما؟ مۇنان اسقان قانداي قورلىق كەرەك؟
ەلشىلىك - دەربەس مەملەكەتتەردىڭ ءبىر-بىرىمەن جوعارعى دەڭگەيدە رەسمي قارىم-قاتىناس جۇرگىزەتىن ديپلوماتيالىق وكىلدىگى. بۇقارا حالىق كەز-كەلگەن مەملەكەتتىڭ قازاقستانمەن اراداعى ديپلوماتيالىق قارىم-قاتىناستارىن وسى ەلشىلىكتەردىڭ رەسمي سايتىنان وقىپ بىلە الادى. ەندەشە، شەتەل ەلشىلىكتەرىنىڭ ينتەرنەت پاراقشاسىنداعى اقپارات، قازاق ەلىنە ارنالعاندىقتان، ولاردىڭ ءوز تىلىندە، سوسىن قازاقتىڭ مەملەكەتتىك تىلىندە جازىلۋى ءتيىس ەدى عوي. ال، ءبىز اقش سايتىنان اعىلشىن-ورىس تىلدەرىندەگى عانا اقپاراتتاردى كورەمىز، قازاقشاسى جوق. قۇددى ءبىر، «ورىس قازاقستانى» دەگەن اتاۋدى ايقىنداپ تۇرعانداي.
وسىدان كەيىن، باسقا شەتەلدىك ەلشىلىكتەر قازاقستانمەن قاي تىلدە سويلەسەدى، قازاق قاۋىمى شەتەل ەلشىلىكتەرىنەن مەملەكەتتىك تىلدە اقپارات الا الاما ەكەن دەپ عالامتوردى كەزىپ كەتتىك. ەۋروپاداعى الدىڭعى قاتارلى وركەنيەت الەمى دەيتىن گەرمانيا، فرانتسيا، انگليا... ءبارىنىڭ ەلشىلىك سايتتارتارىنداعى رەسمي اقپار سايكەسىنشە نەمىس-ورىس، فرانتسۋز-ورىس، اعىلشىن-ورىس... تىلدەرىندە. ءتىپتى كەڭەستىڭ شەكپەنىنەن كەشە عانا بىزبەن بىرگە شىققان، مەملەكەتتىك تاۋەلسىزدىكتەرىن بىزبەن بىرگە تويلاپ جاتقان تمد ەلدەرى دە قازاقستاندى «ورىستىق» كورەدى. گۇرجىشە-ورىسشا، بەلورۋسشا-ورىسشا، ۋكراينشا-ورىسشا... (كەيبىر «باۋىرلاس» رەسپۋبليكالاردىڭ ەلشىلىكتەرىندە قازاق تىلىندەگى جىلداپ جاڭارتىلمايتىن تام-تۇم اقپاراتتى ايتپاعاندا). ال، الىس شەتەلدىكتەردىڭ تمد-نىڭ باسقا ەلدەرىندەگى اقپاراتتارى ءوز جانە ۇلتتىق مەملەكەتتەردىڭ تىلدەرىندە.
اسحانادا وتىرىپ كۇڭكىلدەگەنشە، ارەكەت قىلايىن دەپ، الگى وكىلدىكتەردىڭ بىرىنە «قازاقشاڭ قايدا؟» دەپ حات جازىپ جىبەردىك. كارىمىزگە ىلىككەنى جاپونيا بولدى. جاپون ەلشىلىگىنەن: «بىرىنشىدەن، بىزدە قازاق ءتىلىنىڭ اۋدارماشىسى جوق. ەكىنشىدەن، قر كونستيتۋتسياسىندا «ورىس ءتىل رەسمي تۇردە مەملەكەتتىك تىلمەن تەڭ دارەجەدە قولدانىلادى دەپ» جازىلعان عوي، سوندىقتان ءبىز ورىس ءتىلىن پايدالانامىز» دەگەن سارىندا جاۋاپ الدىم. (ورىس ءتىلىن مەملەكەتتىك تىلمەن قوسامجارلاندىرىپ قويعان وزىمىزگە دە وبال جوق.- اۆت).
مۇنى كورىپ وتىرىپ، قاراپتان-قاراپ قانىڭ قاينايدى ەكەن. سوندا الىس شەتەلدىكتەر (قايسى بولسىن) مەملەكەتىنىڭ اۋماعى اتشاپتىرىمداي، حالقىنىڭ سانى ءبىر عانا قاراعاندى وبلىسىنىڭ تۇرعىندارىنان دا اسپايتىن بالتىق بويى ەلدەرىمەن ءوز ۇلتتىق تىلىندە سويلەسكەندە، جەر كولەمى الەمدە 9-شى ورىندى الاتىن، حالىق سانى 17 ملن-عا جەتەقابىل قازاقتىڭ ءتىلىن مانسۇقتاعانى قالاي؟ شەتەل وكىلدىكتەرىنىڭ وزگە ەلدەرمەن ديپلوماتيالىق قارىم-قاتىناستا دەموكراتيالىق قاعيدانى ۇستانىپ، قازاققا كەلگەندە نە قارا باسىپتى؟
بۇعان سەبەپ - بىرەۋ-اق. قازاقستاندى وزگەلەردىڭ بارىنە «ورىستىق» مەملەكەت قىلىپ ۇيرەتىپ جۇرگەن ءوزىمىز. ەڭ الدىمەن، شەتەلدىك ەلشىلىك وكىلدىكتەرمەن كەلىسسوز جۇرگىزگەندە مەملەكەتتىك ءتىلدى ىسىرىپ تاستاپ، ورىسشا سايراي جونەلەتىنىمىز وتىرىك پە؟ تاۋەلسىزدىكتىڭ العاشقى جىلدارىندا شەتەلدىكتەرمەن قاندايدا ءبىر حالىقارالىق شارت بەكىتىسكەندە، ولار «سەندەردىڭ مەملەكەتتىك تىلدەرىڭ قازاق ءتىلى، سوندىقتان كەلىسىمشارت مەملەكەتتىك تىلدە جاسالۋى كەرەك، ايتپەسە، ول زاڭسىز بولادى» دەپ، تابانداپ تۇرىپ الاتىنىن تالاي ەستىگەنبىز. شەتەلدىكتەر كەيىن مۇنداي تالاپتى قويمايتىن بولدى-اۋ دەيمىن. قازاقتىڭ وزىنە كەرەك ەمەس ءتىلىن، ءبىز قايتەمىز دەگەندەرى شىعار.
بۇرىندارى قازاق ءتىلىنىڭ ورىسىنە كەڭەستىك ساياسات قىسىم جاسادى دەپ كەلدىك. ال ەگەمەندىك زامانىنداعى قازىرگىمىزگە نە جورىق؟ ءنان كوكەلەرىمىزدىڭ بيىك مىنبەرلەردەن تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ 20 جىلدىعىندا قازاقستاندى بۇكىل شارتاراپ تانىدى، مەملەكەتتىگىمىزدى مويىندادى دەپ كوپىرىپ جۇرگەنى وسى ما؟ نەگە ءبىز اينالاعا ورىستىڭ كوزىمەن قاراۋىمىز كەرەك؟ قازاق قاۋىمىنىڭ ءوز انا تىلىندە اقپارات الۋعا قاقىسى نەگە جوق؟ تولەرانتتىق دەيمىز، قازاق تىلىنە كەلگەندە قايدا سول تولەرانتتىق؟ ءسوز بوستاندىعى دەيمىز، قازاق تىلىنە نەگە بوستاندىق بەرىلمەيدى؟ قازاق ءتىلى باي ءتىل دەيمىز، سول باي تىلگە قۇلدىق قامىت كيگىزىپ وتىرعان ءوزىمىز ەمەس پە؟ مەملەكەتتىك ءتىل - مەملەكەتتىلىكتىڭ باستى سيمۆولى بولسا، حح عاسىردا قازاق تىلىنە، قازاق ۇلتىنا جاسالعان گەنوتسيد، ءدال قازىرگى كۇنى دە، تۋرا كەڭەس زامانىنداعىداي ءالى جالعاسىپ جاتىر.
حالىقارالىق قاتىناستاردان باستاپ جەرگىلىكتى جەرلەردەگى مەملەكەتتىك ماڭىزى بار بارشا جينالىس-جيىنداردان قازاق ءتىلىنىڭ شەتقاقپاي بولىپ كەلە جاتقانىن كۇندەلىكتى كورىپ ءجۇرمىز. مۇنداي جاعدايدا انا تىلىمەن بىرگە مەملەكەت قۇرۋشى قازاق ۇلتىنىڭ دا، قازاق ءتىلدى مامانداردىڭ دا شەتقاقپاي قالاتىنى تۇسىنىكتى. سەرىك احمەتوۆ مىرزانى ۇلتشىل ازامات دەپ ەستۋشى ەدىك، مۇمكىن بۇل ماسەلەگە جاڭا ۇكىمەت نازار اۋداراتىن شىعار.
«Abai.kz»
