بيىلعى جىلى قازاقستاندا ءداندى داقىلدار الدىڭعى جىلدارمەن سالىستىرعاندا  شامامەن  13 ملن. توننا. جينالدى. الەمدەگى استىقتىڭ تومەن بولعاندىعى بيداي مەن نان باعاسىنىڭ كەزەكتى كوتەرىلۋى تۋرالى قاۋەسەتتى جوققا شىعاردى. قاۋەسەت سوزدەر كەزەكتى باعا كوتەرىلۋىمەن راستالىپ وتىرادى. جەرگىلىكتى بيلىك ورتالىقتاعى اتقارۋشى ورگانداردىڭ قىسىمىمەن باعانى شامالارى كەلگەنشە ۇستاپ باعادى. وسىعان ۇقساس جاعداي 2007 جىلى قالىپتاسقان ەدى. ول كەزدە، «بيلىكتىڭ تالپىنىسىنا» قاراماستان، ەلىمىز باستى تاعامسىز قالا جازداعان، ال باعا تەك نانعا عانا ءوسىپ قويعان جوق، وزگە دە ازىق-تۇلىككە دە ء(سۇت تاعامدارى، ەت، ماكارون ونىمدەرى) كوتەرىلدى.

«الەۋمەتتىك نان»[1] باعاسىنىڭ كەزەكتى ءوسۋىن «رەيتينگ.kz» زەرتتەۋ اگەنتتىگى «كازپوترەبنادزور» قب بىرلەسە وتىرىپ، قازاقستاننىڭ ءىرى قالالارىنداعى «الەۋمەتتىك نان» باعاسىنىڭ مونيتورينگى جونىندەگى پيلوتتى زەرتتەۋ جۇرگىزدى. وسى جوبانىڭ شەگىندە الداعى ۋاقىتتا نان باعاسىنىڭ وزگەرۋ ديناميكاسىن جانە نەگىزدىگىن قاداعالاۋ جۇرگىزىلەدى.

زەرتتەۋ ناتيجەلەرى

زەرتتەۋ ناتيجەسى بويىنشا ەلىمىزدىڭ ءىرى قالالارىنىڭ كوپشىلىگىندە نان پىسىرۋشىلەر سول نەمەسە وزگە جاعدايلاردا نان قۇنىن مىنالاردىڭ ەسەبىنەن كوتەرەتىندىكتەرى انىقتالدى:

مەموراندۋم بويىنشا كوزدەلگەن باعانى كوتەرۋ;

بيىلعى جىلى قازاقستاندا ءداندى داقىلدار الدىڭعى جىلدارمەن سالىستىرعاندا  شامامەن  13 ملن. توننا. جينالدى. الەمدەگى استىقتىڭ تومەن بولعاندىعى بيداي مەن نان باعاسىنىڭ كەزەكتى كوتەرىلۋى تۋرالى قاۋەسەتتى جوققا شىعاردى. قاۋەسەت سوزدەر كەزەكتى باعا كوتەرىلۋىمەن راستالىپ وتىرادى. جەرگىلىكتى بيلىك ورتالىقتاعى اتقارۋشى ورگانداردىڭ قىسىمىمەن باعانى شامالارى كەلگەنشە ۇستاپ باعادى. وسىعان ۇقساس جاعداي 2007 جىلى قالىپتاسقان ەدى. ول كەزدە، «بيلىكتىڭ تالپىنىسىنا» قاراماستان، ەلىمىز باستى تاعامسىز قالا جازداعان، ال باعا تەك نانعا عانا ءوسىپ قويعان جوق، وزگە دە ازىق-تۇلىككە دە ء(سۇت تاعامدارى، ەت، ماكارون ونىمدەرى) كوتەرىلدى.

«الەۋمەتتىك نان»[1] باعاسىنىڭ كەزەكتى ءوسۋىن «رەيتينگ.kz» زەرتتەۋ اگەنتتىگى «كازپوترەبنادزور» قب بىرلەسە وتىرىپ، قازاقستاننىڭ ءىرى قالالارىنداعى «الەۋمەتتىك نان» باعاسىنىڭ مونيتورينگى جونىندەگى پيلوتتى زەرتتەۋ جۇرگىزدى. وسى جوبانىڭ شەگىندە الداعى ۋاقىتتا نان باعاسىنىڭ وزگەرۋ ديناميكاسىن جانە نەگىزدىگىن قاداعالاۋ جۇرگىزىلەدى.

زەرتتەۋ ناتيجەلەرى

زەرتتەۋ ناتيجەسى بويىنشا ەلىمىزدىڭ ءىرى قالالارىنىڭ كوپشىلىگىندە نان پىسىرۋشىلەر سول نەمەسە وزگە جاعدايلاردا نان قۇنىن مىنالاردىڭ ەسەبىنەن كوتەرەتىندىكتەرى انىقتالدى:

مەموراندۋم بويىنشا كوزدەلگەن باعانى كوتەرۋ;

نان سالماعىنىڭ سيپاتىن ساقتاماۋ.

جەرگىلىكتى بيلىكتەر جەكە مۇددەلەرى ءۇشىن نەمەسە نەمقۇرايلىلىقپەن «ساۋساق اراسىنان» قارايدى جانە بارىنشا وسى تاجىريبەنى بيلىكتىڭ ورتالىق ورگاندارىنان جاسىرىپ باعادى.

تەك قىزىلوردا دا عانا رەسمي قاراستىرىلعان باعادان نان باعاسى ەداۋىر تومەن. شىمكەنت پەن پاۆلوداردا مەموراندۋمدا بەلگىلەنگەن جانە ناقتى باعا ءوزارا تەڭ. كەستەدە كورىنىپ تۇرعانداي، بارلىق وزگە قالالاردا كەيبىر سەبەپتەرگە بايلانىستى  ناننىڭ رەسمي باعاسىنان جوعارى.

ءبىر بولكە نان قۇنىنىڭ 55 تەڭگەدەن اساتىن (ورتاشا كورسەتكىشى 49 تەڭگە بولعاندا)
قالالار اۋتسايدەرلەر توبىن قۇرادى. ەگەر الماتى نەمەسە اقتاۋدا باعانىڭ كوتەرىلۋى شامالى عانا بولسا، ورالدا (154%) جانە كوكشەتاۋدا (158%) ول اقىلعا سيارلىق شەكتىڭ بارىنان جوعارى.

وسى كەزدە كوكشەتاۋدىڭ بيلىگى رەسپۋبليكالىق باسىلىمدارعا باعانى ۇستاپ تۇرۋ ءۇردىسى جەتىستىكتە ەكەندىگى تۋرالى جەتكىزگەن. اتاپ ايتقاندا تامىز ايىنىڭ باسىندا باق مەموراندۋمعا قول قويىلعاندىعى تۋرالى اقپارات جاريالاندى، وسىعان وراي سالماعى 550 گرامم بولكە ناننىڭ بولشەك باعاسى 40 تگ اسپاۋ قاجەت (ولشەم كەزىندە بولكەنىڭ سالماعى 500 گرامم بولعاندا باعاسى 60 تگ.).

بارلىق ءىس - سالماقتا

زەرتتەۋ قازاقستاندا «الەۋمەتتىك نان» ءۇشىن بىرىڭعاي سالماق ستاندارتىنىڭ جوق ەكەندىگى ايعاعىن راستادى: وبلىستىق ورتالىقتاردا ول 500-دەن 650 گرامم ارالىعىندا. وسى تاعامنىڭ حالىقتىڭ  از قامتىلعان توپتارى ءۇشىن ماڭىزدىلىعىن ەسكەرە وتىرىپ، الەۋمەتتىك مەملەكەت قۇرۋعا باسىمدىلىق نيەتتەنگەن  جانە ونىڭ قۇرىلىسىنىڭ تۇتاس سيپاتى، وتە ماڭىزدى ماسەلەنىڭ ورتالىقتاندىرا رەتتەي الماۋى تاڭقالارلىق.

زەرتتەۋ ناتيجەلەرى كورسەتكەندەي، جەرگىلىكتى بيلىك باعا تۇراقتىلىعىنىڭ ساقتالۋىن كورسەتۋ ءۇشىن نان سالماعىن جاسىرىن تومەندەتۋ ءادىسىن ىنتالى قولدانادى (16 قالانىڭ 9 بولكەنىڭ ناقتى باعاسى 600 گراممدى قۇرايدى).

«نان سالماعى» كريتەريى بويىنشا توپ باسشى  - الماتى، تالدىقورعان جانە قىزىلوردا (650 گرامم) قالالارى بولىپ تابىلادى. سوڭعىسى مەموراندۋم بويىنشا كوزدەلگەننەن ناننىڭ ناقتى سالماعى ارتىق بولعان بىردەن-ءبىر قالا ( 500 ورنىنا 650 گرامم).

زەرتتەۋ ناتيجەسى كورسەتكەندەي، قازاقستان قالالارىنداعى ناننىڭ ناقتى سالماعى مەموراندۋم شەگىندە رەسمي جاريالانعاننان ءجيى وزگەشە بولادى. بۇل پەتروپاۆل، اقتوبە جانە كوكشەتاۋعا قاتىستى.

كوپتەگەن جاعدايدا اكىمدىك قىزمەتشىلەرى مەموراندۋمعا سايكەس نان سالماعى تۋرالى اقپاراتتى حاباردار ەتۋدە سەلقوستىق تانىتادى. 16 اكىمدىكتىڭ 4-ىندە مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەرىنىڭ قۇلىقسىزدىعىنان «كازپوترەبنادزور» قب سالماق نورماسى تۋرالى اقپارات الا المادى. ءتورت قالانىڭ ۇشەۋىندە (شىمكەنت، اقتاۋ، قاراعاندى) مەموراندۋمعا سايكەس نان سالماعى تۋرالى دەرەكتەر جيناۋ مۇمكىن بولمادى، ونىڭ سالماعى 600 گرامم تومەن بولدى. بۇل نان سالماعىن قاداعالاۋ ۇردىسىندە ارەكەتسىزدىك فاكتىسىن اشكەرە ەتۋگە جول بەرمەۋ ءۇشىن دەرەكتەردى جاسىرۋ تۋرالى جاناما كۋالەندىرەدى.

قانشا ارتىق تولەيمىز؟

زەرتتەۋ ناتيجەسى بويىنشا «كازپوترەبنادزور» قب قىزمەتكەرلەرى ەلىمىزدىڭ قالالارىنداعى نان باعاسىنىڭ ءار تۇرلىلىگىن انىقتادى:  35 تەڭگەدەن  60 تەڭگەگە دەيىن. وسى كەزدە، رەسمي ستاندارت پەن باعاسى ساقتالعان جاعدايدا ناقتى باعاسى مەن مولشەرلەمەسى اراسىندا  ايىرماشىلىق بولۋى قاجەت.

ياعني، كۇن سايىن ميلليونداعان قازاقستاندىقتار ناننىڭ جوق گراممى ءۇشىن تولەم جاسايدى. ماسەلەنىڭ اۋقىمدىلىعىن ايعاقتاۋ ءۇشىن «ءادىل باعا» ەسەپتەلىندى [2].

ەلىمىز بويىنشا اعىمداعى ناقتى باعا مەن «ءادىل» باعا اراسىنداعى ورتاشا ايىرماشىلىق 6 تەڭگە. قۇرايدى. ەگەر ءار قازاقستاندىق ورتاشا ستاتيستيكا بويىنشا كۇنىنە جارتى بولكە نان جەسە، وندا قازاقستاندىقتاردىڭ ءبىر جىلعا نانعا ارتىق تولەم جاساۋى شامامەن 17,5 ملرد تەڭگەنى (شامامەن 117 ملن دوللار) قۇرايدى. جانە وندىرۋشىلەردىڭ باستاپقى ءوندىرۋ باعاسى شىندىق بولعان جاعدايدا كۇدىكتى تۋدىرادى، الايدا ونى تەكسەرۋ مۇمكىن ەمەس.

نان وندىرۋشىلەر ءار كەز تابىسسىزدىق شەگىندە جۇمىس جاسايتىندىقتارىنا شاعىمدانىپ جۇرەدى، سالادا باسەكەلەستىك ورتاسى قالىپتاسقان. وسى بيزنەس ءتۇرىنىڭ جوعارعى كوممەرتسيالىق قىزىعۋشىلىق بار ەكەندىگىن كورسەتەدى.

باعا دالەلدىلىگى

نان باعاسىنىڭ، سوعان وراي ۇننىڭ كوتەرىلۋى ءداستۇرلى ءدان باعاسىنىڭ وسۋىمەن تۇسىندىرىلەدى. مۇنداي جاعدايدا ۇن مەن نان باعاسى ءار ەلدى-مەكەندە بىردەي بولۋى قاجەت. الايدا، زەرتتەۋ ناتيجەلەرى ولاي ەمەس ەكەندىگىن ايعاقتاپ وتىر.

كوپتەگەن قالالاردا الەۋمەتتىك نان بولكەسىنىڭ باعاسى جوعارعى سۇرىپتى ۇننىڭ كيلوگرامم باعاسىنا بولشەك باعاسىنا جاقىن (كەستەدە مۇنداي قالالار قىزىلمەن كورسەتىلگەن). بۇل ءبىر كيلوگرامم ۇننان بىرنەشە بولكە نان پىسىرۋگە بولاتىندىعى بولىپ وتىر.

ءبىر كيلوگرامم ۇن قۇنىنىڭ باعاسى نان باعاسىنان ەكى ەسەگە ارتىق ەكەندىگىن استانا، قاراعاندى، شىمكەنت جانە قىزىلوردا قالالارىندا تىركەلگەن كورسەتكىشتەر راستاپ وتىر.

سونىمەن، زەرتتەۋدىڭ شەشۋشى ساتتەرى «الەۋمەتتىك نان» باعاسىنىڭ جالپى باعاسىن قۇرايتىن ۇن (بيداي) ۇلەسىن انىقتاۋ بولدى. زەرتتەۋ بارىسىندا، وتاندىق نان پىسىرۋشىلەردىڭ باعا قۇرۋ ساياساتى «جەتى ءمورلى قۇپيا» بولىپ تابىلاتىندىعى انىقتالدى. بۇل جاعدايدا، ءسوز ەڭ الەۋمەتتىك ازىق تۋرالى بولىپ وتىرعاندا، كوممەرتسيالىق قۇپيانى ساقتاۋدىڭ ءجونى جوق سياقتى كورىنەدى.

ارينە، ءار وڭىردەگى نان باعاسى ءار ءتۇرلى فاكتورلاردىڭ اسەرىنەن بەلگىلەنتىندىگى بەلگىلى. ۇن باعاسىنان باسقا ونىڭ قۇرامىنا ەنەتىندەرى: كولىك شىعىستارى، ججم باعاسى، ەڭبەك اقىسىنىڭ ورتاشا دەڭگەيى، كوممۋنالدىق تاريفتەر باعاسى، حالىقتىڭ تىعىزدىعى جانە كوپتەگەن وزگە دە سەبەپتەرى. وسىعان قاراماستان، ناۋبايحانالار بيداي (ۇن) باعاسىنىڭ جيىنتىق باعاسىن كوتەرىلۋىن جاسىرعاندى ءجون كورەدى.

تاعى ءبىر كوڭىل بولەتىن فاكت - قازاقستان قالالارىنداعى ۇن باعاسىنىڭ ۇلكەن ايىرماشىلىقتارى. «قازاگروماركەتينگ» اق دەرەكتەرى بويىنشا قازاقستان قالالارىنداعى ۇن باعاسى وتە ۇلكەن ايىرماشىلىقپەن اينالۋى:  تالدىقورعاندا 64 تەڭگە ، استانادا 110 تەڭگەگە دەيىن جەتەدى. قاراپايىم تۇسىنىك بويىنشا، ۇن باعاسىنىڭ وسۋىنە استىق وسىرەتىن ءوڭىردىڭ ەلدى مەكەننەن الىس ورنالاسۋ فاكتورى اسەر ەتۋى قاجەت. ال تاجىريبەدە كەرى جاعدايدىڭ كورىنىس الۋى ءجيى قايتالانىپ تۇرادى. مىسالى، تاراز، قىزىلوردا، شىمكەنت، اقتاۋ (64-70 تگ.) قالالارىندا ۇن باعاسى تومەن). ال، توڭىرەگىندە قازاقستاندىق استىقتىڭ باسىم كوپشىلىك بولىگى وسىرىلەتىن استانا، كوكشەتاۋ، قاراعاندىدا باعا كورسەتكىشى (86-110 تگ) جەتتى.

نەگىزگى تۇجىرىمدار

قازاقستاندىقتاردىڭ تابىسىنىڭ تۇراقتى ءوسۋى حالىقتىڭ كەدەي بولىگىنىڭ ومىرىنە از اسەر ەتەدى. تاۋەلسىز ساراپشىلاردىڭ دەرەكتەرى بويىنشا الەمدىك نورما ۇيلەسىمى 1=5 تەڭ بولعاندا، قازاقستانداعى باي مەن كەدەي ءومىر ءسۇرۋ دەڭگەيىنىڭ اراسىنداعى ايىرماشىلىق ۇيلەسىمى 1=30 جەتەدى. ياعني قازاقستاندىقتاردىڭ باسىم بولىگى ءوز كۇن كورىستەرىن قامتاماسىز ەتۋمەن اينالىسادى. بۇل قازاقستاندىقتاردىڭ  كۇن كورۋ مولشەرىن قامتاماسىز ەتەدى. نان-ءبالىش ونىمدەرى قازاقستاندىقتاردىڭ اسقا دەگەن العاشقى سۇرانىستارىن قاناعاتتاندىراتىن ازىق قاتارىنا ەنەدى.

ۇكىمەت ءنومىرى ءبىرىنشى ازىققا باعا قۇرىلۋ ماسەلەسىنىڭ ماڭىزدىلىعىن تۇسىنگەندىگى دە قۋانتارلىق. بۇل وڭىرلەردەگى «الەۋمەتتىك نان» باعاسىنىڭ دەڭگەيىن باقىلاۋدا كورىنىس الىپ وتىر.

ەشكىمگە دە قۇپيا ەمەس، قازاقستاننىڭ ءىرى استىق ەكسپورتقا شىعارۋشى مەملەكەت بولىپ تابىلادى. سوعان قاراماستان، استىق از بولعان جىلى نان باعاسىن ۇستاپ تۇرۋعا قولدانىستاعى تەتىكتەر مۇمكىندىك بەرمەيدى. تاجىريبە كورسەتكەندەي، مۇنداي جىلدارى نان باعاسى ەلەۋلى وسەدى، ال استىق مول جينالعان جىلى، ادەتتەگىدەي، الدىڭعى دەڭگەيدە ساقتالىنادى نەمەسە شامالى تۇسەدى. بۇعان وكىلەتتى جانە اتقارۋشى بيلىك تارماقتارىندا مول استىق قورىنىڭ ساقتالعاندىعى كۋالەندىرەدى.

زەرتتەۋ ناتيجەلەرىنەن بايقالعانى:

نان باعاسىنا اسەر ەتەتىن ۇن باعاسى ايقىنداۋشى فاكتور بولا المايدى.

رەيتينگتەگى قىزىلوردا مەن شىمكەنتتىڭ توپ باستاۋ باعىتى, الەۋەتتى ساياسي بەلسەندى وڭىرلەردە باعانى ۇستاپ تۇرۋعا بيلىكتىڭ باسىمدىلىعى تۋرالى كۋالەندىرەدى.

پەتروپاۆلوۆدا، اقتوبە جانە كوكشەتاۋدا ولشەم ناتيجەسى بويىنشا بارلىق نان مەموراندۋمعا قاراعاندا تومەن، بۇل جەرگىلىكتى بيلىكتىڭ جۇمىس ساپاسىنىڭ تومەندىگىن جاناما بىلدىرەدى.

نەگىزگى استىق وسىرەتىن وڭىردەن قالانىڭ الىس ورنالاسۋى ونىڭ اعىمداعى دەڭگەيىنە اسەر ەتپەيدى.

نۇسقاۋلار:

الداعى ۋاقىتتا جەرگىلىكتى بيلىكتىڭ ونى تومەندەتۋىن بولدىرماس ءۇشىن ناننىڭ سالماعىنىڭ رەسپۋبليكالىق جالپى  ستاندارتىن (600 گرامم) ورتالىق دەڭگەيدە بەلگىلەۋ;

وندىرۋشىلەردىڭ «الەۋمەتتىك نان» سالماعىن ساقتاۋىنا جاۋاپكەرشىلىكتى جەرگىلىكتى اكىمدەرگە جۇكتەۋ;

نان باعاسى كوتەرىلگەن جاعدايدا، باعاقۇرىلۋىنىڭ اعىمداعى ساياساتىنىڭ ساندىق كورسەتكىشىن كەلتىرە وتىرىپ باعانىڭ ءوسۋ سەبەپتەرى تۋرالى باق ەگجەي-تەگجەي اقپارات بەرۋگە جەرگىلىكتى بيلىكتى مىندەتتەۋ;

ۇندى تاسىمالداۋ كەزىندە كولىك شىعىستارىن تومەندەتۋ ءۇشىن شارا قابىلداۋ.

[1] بۇل جاعدايدا اكىمشىلىك ادىسپەن ىقپال ەتۋ ارقىلى باقىلاۋ قالىپتاسقان «كىرپىش» تۇرپاتتى بيداي نانى الىنىپ وتىر

[2]بۇل «قازاگروماركەتينگ» اق دەرەكتەرىنە جانە سورەلەردەگى ناننىڭ ناقتى باعالارى مەن سالماعىنا سايكەس نان باعاسىن سالىسىتىرمالى الىنعان ناتيجەسى

"رەيتينگ.kz" زەرتتەۋ اگەنتتىگى