قازاقستاندا 15 قاراشا ۇلتتىق ۆاليۋتا كۇنى. بۇگىن ءتول تەڭگەمىزگە 28 جىل. 1993 جىلى 15 قاراشادا كەڭەستىك ءرۋبلدىڭ ورنىنا العاشقى قازاقستاندىق تەڭگە اينالىمعا ەندى. تەڭگە كەز كەلگەن مەملەكەتتىڭ تاۋەلسىز ەكەنىنىڭ ايقىن دالەلى. 

1993 جىلدىڭ شىلدەسىندە رەسەيدىڭ ورتالىق بانكى 1961-1992 جىلدارداعى كەڭەستىك بانكنوتتاردى، سونداي-اق 1992 جىلعى 5 جانە 10 مىڭ رۋبلدىك رەسەيلىك بانكنوتتاردى اينالىمنان شىعارۋ بويىنشا شەشىم قابىلدادى. بۇل كسرو اتتى حالىقتار تۇرمەسىنىڭ كەلمەسكە كەتكەنىنىڭ ايقىن دالەلى بولاتىن.

رەسەيدىڭ ورتالىق بانكى كۇشىن جويعان ەسكى ۇلگىدەگى كەڭەستىك رۋبل اعىنى بۇرىنعى وداقتاس رەسپۋبليكالارعا، سونىڭ ىشىندە قازاقستانعا دا ۇلكەن كولەمدە قۇيىلدى. بۇل ينفلياتسيانىڭ جاڭا اينالىمىنا، كەيىنىرەك گيپەرينفلياتسياعا اكەلدى. داعدارىستىق جاعدايدان تەزىرەك شىعۋ ءۇشىن تۇبەگەيلى اقشا رەفورماسىن جۇرگىزۋ قاجەت بولدى.

1993 جىلى 12 قاراشادا قازاقستان پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازارباەۆ «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ۇلتتىق ۆاليۋتاسىن ەنگىزۋ تۋرالى» جارلىققا قول قويدى.

ەندىگى تاڭدا جاڭا ۆاليۋتانىڭ اتاۋىن تاڭداۋ قاجەت ەدى. ءتۇرلى پىكىرلەر ايتىلىپ جاتتى. كەي تۇلعالار «التىن» دەپ اتايىق دەسە، «ءدىلدا» دەگەن اتاۋدى دا ۇسىنعاندار بولدى.  اقىرى ەجەلگى تۇركىلەردىڭ تاريحىنان «تەڭگە» ءسوزى تاڭدالىپ الىندى. ونىڭ ەڭ كىشى نومينالى بولىپ «تيىن» اتالدى.

«تەڭگە» ديزاينىن دايىنداۋ تيمۋر سۇلەيمەنوۆ باستاعان اۆتورلار توبىنا جۇكتەلدى. الدىڭعى جاعىندا قازاقستاننىڭ ءارتۇرلى مادەنيەت، عىلىم جانە ساياسات سالاسىنداعى قايراتكەرلەرىنىڭ پورترەتتەرىن ۇلتتىق ويۋ-ورنەكپەن ۇيلەستىرۋ، ال ارتقى جاعىندا ساۋلەت ەسكەرتكىشتەرى مەن قازاقستاننىڭ كوركەم كورىنىستەرىن ورنالاستىرۋ تۋرالى شەشىم قابىلداندى.

1, 3, 5, 10, 20, 50 جانە 100 تەڭگەلىك بانكنوتتاردى شىعارۋعا تاپسىرىستى اعىلشىن فيرمالارىنىڭ ءبىرى «HARRISON AND SONS» جاساعان ەدى. قازاقستاننىڭ ۇلتتىق ۆاليۋتاسىنىڭ وزىندىك بەلگىسى 〒 تاڭدالدى.

1993 جىلى 15 قاراشادا بانكنوتتاردىڭ ءبىرىنشى سەرياسى اينالىسقا شىعارىلدى. 1 تەڭگە – ءابۋ ناسر ءال-ءفارابيدىڭ سۋرەتى، 3 تەڭگە – اقىن ءسۇيىنباي ارونۇلىنىڭ سۋرەتى، 5 تەڭگە – كومپوزيتور قۇرمانعازى ساعىربايۇلىنىڭ پورترەتى، 10 تەڭگە – شىعىستانۋشى شوقان ءۋاليحانوۆتىڭ پورترەتى، 20 تەڭگە – اقىن اباي قۇنانباەۆ، 50 تەڭگە – ابىلقايىر حاننىڭ سۋرەتى، 100 تەڭگە – ابىلاي حاننىڭ پورترەتى ورنالاستىرىلعان بولاتىن.

1990-جىلداردىڭ سوڭى مەن 2000-جىلداردىڭ باسى ۇلكەن نومينالداعى بانكنوتتاردى شىعارۋ قاجەتتىلىگىنە اكەلدى. 1994 جىلعى 1 ناۋرىز - 200 تەڭگە، 1994 جىلعى 27 شىلدەدە - 500 تەڭگە، 1995 جىلعى 14 اقپان - 1000 تەڭگە، 1996 جىلعى 15 قاراشا - 2000 تەڭگە، 1999 جىلعى 15 قاراشادا – 5 000 تەڭگە، 2000 جىلدىڭ 1 قىركۇيەگى – 200 جانە 500 تەڭگەلىك بانكنوتتاردىڭ ءبىرىنشى موديفيكاتسياسى، 2001 جىلعى 2 قاراشا - 1000 جانە 2000 تەڭگەلىك بانكنوتتاردىڭ موديفيكاتسياسى، 2001 جىلعى 16 جەلتوقسان - 100 جانە 5000 تەڭگەلىك بانكنوتتاردىڭ ءىشىنارا موديفيكاتسياسى، 2002 جىلعى 15 قاراشا - 200 جانە 500 تەڭگەلىك بانكنوتتاردىڭ ەكىنشى موديفيكاتسياسى، 2003 جىلعى 28 شىلدە – 10 000 تەڭگە شىعارىلدى.

1994 جىلدىڭ باسىندا نومينالى 1, 3, 5, 10 جانە 20 تەڭگەلىك تەڭگەلىك مونەتالار اينالىسقا شىعارىلدى، ال قاعاز تيىننىڭ ورنىنا نومينالى 2, 5, 10, 20 جانە 50 تيىندىق مونەتالار شىعارىلدى. كەيىننەن ينفلياتسيالىق پروتسەستەر ساتىپ الۋ قابىلەتىنەن ايىرىلعان تيىنداردى اينالىمنان الىپ تاستادى.

1997 جىلى تەڭگە مونەتالارىنىڭ جاڭا سەرياسى بەكىتىلدى، ول بۇرىنعى شاعىن نومينالداعى مونەتالار مەن بانكنوتتاردى اۋىستىردى. 2001 جىلدىڭ سوڭىنا قاراي بانكنوتتاردىڭ جانە ەسكى مونەتالاردىڭ شاعىن نومينالدارى تولىعىمەن 1997 جىلعى ۇلگىدەگى مونەتالارعا اۋىستىرىلدى.

2013 جىلدان باستاپ نومينالى 1, 2, 5 جانە 10 تەڭگەلىك اينالىمداعى مونەتالار مىرىشتالعان جەز جابىنى بار كومىرتەكتى بولاتتان، ال 20 تەڭگەلىك مونەتا مىرىشتالعان نيكەل جابىنى بار كومىرتەكتى بولاتتان شىعارىلادى.

2019 جىلى قازاقستان تاريحىندا العاش رەت نومينالى 1, 2, 5, 10, 20, 50 جانە 100 تەڭگەلىك ۇلتتىق ۆاليۋتانىڭ اينالىستاعى مونەتالارى مەملەكەتتىك تىلدەگى جازۋلارى لاتىن گرافيكاسى ارقىلى شىعارىلا باستادى.

2006 جىلدىڭ 15 قاراشاسىندا جاڭا ۇلگىدەگى نومينالى 200, 500, 1000, 2000, 5000 جانە 10 000 تەڭگەلىك بانكنوتتار اينالىمعا ەنگىزىلدى. 2015 جىلدىڭ 1 جەلتوقسانىندا ۇلتتىق ۆاليۋتانىڭ اينالىمعا ەنگىزىلگەنىنە 20 جىل تولۋىنا وراي 20 مىڭ تەڭگەلىك بانكنوت اينالىمعا شىعارىلدى.

بۇگىنگى كۇنى بانكنوت دياپازونى 200, 500, 1000, 2000, 5000, 10 مىڭ جانە 20 مىڭ تەڭگەلىك بانكنوتتاردىڭ نومينالدارىنان تۇرادى. مونەتالار دياپازونى 1, 2, 5, 10, 20, 50 جانە 100, 200 تەڭگەلىك رەتتى ەسەلىك قۇرىلىم بولىپ تابىلادى.

Abai.kz