بەيسەنبى, 28 ناۋرىز 2024
جاڭالىقتار 5288 0 پىكىر 31 مامىر, 2012 ساعات 11:01

قايىم مۇحاممەدحانوۆ. ابايدىڭ ادەبيەت مەكتەبى (ديسسەرتاتسيالىق كەڭەس ستەنوگرامماسى) (جالعاسى)

ق. مۇحامەدحانوۆتىڭ جاۋابى:

ق. جۇماليەۆتىڭ سۇراقتارىنا جاۋاپ.

اسەت تۋرالى ەرتەدەن ءمالىم، اباي ولەڭدەرىنىڭ جيناعىنىڭ بارىندە بار. وسى كۇنگى شىعىپ جۇرگەن كىتاپتاردىڭ بارىندە دە اسەت بار. اسەت اندەرى دەپ كۇندە راديو ارقىلى ورىندالىپ جاتادى. اسەت اندەرى وپەرالارعا دا كىرگەن. ابايدىڭ شاكىرتى رەتىندە اسەتتى ءبىز زەرتتەدىك. 1942 جىلعى ءسابيت مۇقانوۆتىڭ رەداكتسياسىمەن شىققان «ايتىس» اتتى كىتابىندا دا اسەتتىڭ رىسجانمەن ايتىسى بار. ەندى «اسەتتىڭ ولەرىندە ايتقان ولەڭى» دەپ گازەتتەردە باسىلىپ شىققان. پۋشكين يۋبيلەيىنە ارنالىپ 1937 جىلى شىققان پۋشكيننىڭ قازاقشاعا اۋدارىلعان كىتابىندا اسەت اۋدارعان «ەۆگەني ونەگين»  باسىلعانى ءمالىم. اسەت 1923 جىلى سەمەي وبلىسىنىڭ ماقانشى اۋدانىندا ولگەن. قازىر ايەلى بار، سوندا تۇرادى.

ەكىنشى، كوكپايدىڭ «لەنينگە» ارنالعان جانە «مىرجاقىپپەن ايتىسى» دەگەن ولەڭدەرىن جوندىباەۆتىڭ قولجازباسىنان جازىپ الدىم. اقىننىڭ ءوز بالاسى احمەتقالي /قازىر ءتىرى، ءوزى اقىن/ كوكپايدىڭ ولەڭدەرىن جاتقا بىلەدى. «لەنين» تۋرالى ولەڭىن كوكپاي اۋىرىپ ءجۇرىپ، موسكۆاعا ەمدەلە بارىپ، قايتىپ كەلگەن سوڭ جازىپتى. كوكپاي ءدىنشىل بولعان.

ءۇشىنشى سۇراۋىڭىز، «ەڭلىك-كەبەك» 1890 جازىلعان پوەما، ونىڭ اۋەزوۆتىڭ ارحيۆىندا بار ەكەنى راس، دايراباي قولجازباسى دەگەن بار، سونىڭ ىشىندە ەكەن.

ق. مۇحامەدحانوۆتىڭ جاۋابى:

ق. جۇماليەۆتىڭ سۇراقتارىنا جاۋاپ.

اسەت تۋرالى ەرتەدەن ءمالىم، اباي ولەڭدەرىنىڭ جيناعىنىڭ بارىندە بار. وسى كۇنگى شىعىپ جۇرگەن كىتاپتاردىڭ بارىندە دە اسەت بار. اسەت اندەرى دەپ كۇندە راديو ارقىلى ورىندالىپ جاتادى. اسەت اندەرى وپەرالارعا دا كىرگەن. ابايدىڭ شاكىرتى رەتىندە اسەتتى ءبىز زەرتتەدىك. 1942 جىلعى ءسابيت مۇقانوۆتىڭ رەداكتسياسىمەن شىققان «ايتىس» اتتى كىتابىندا دا اسەتتىڭ رىسجانمەن ايتىسى بار. ەندى «اسەتتىڭ ولەرىندە ايتقان ولەڭى» دەپ گازەتتەردە باسىلىپ شىققان. پۋشكين يۋبيلەيىنە ارنالىپ 1937 جىلى شىققان پۋشكيننىڭ قازاقشاعا اۋدارىلعان كىتابىندا اسەت اۋدارعان «ەۆگەني ونەگين»  باسىلعانى ءمالىم. اسەت 1923 جىلى سەمەي وبلىسىنىڭ ماقانشى اۋدانىندا ولگەن. قازىر ايەلى بار، سوندا تۇرادى.

ەكىنشى، كوكپايدىڭ «لەنينگە» ارنالعان جانە «مىرجاقىپپەن ايتىسى» دەگەن ولەڭدەرىن جوندىباەۆتىڭ قولجازباسىنان جازىپ الدىم. اقىننىڭ ءوز بالاسى احمەتقالي /قازىر ءتىرى، ءوزى اقىن/ كوكپايدىڭ ولەڭدەرىن جاتقا بىلەدى. «لەنين» تۋرالى ولەڭىن كوكپاي اۋىرىپ ءجۇرىپ، موسكۆاعا ەمدەلە بارىپ، قايتىپ كەلگەن سوڭ جازىپتى. كوكپاي ءدىنشىل بولعان.

ءۇشىنشى سۇراۋىڭىز، «ەڭلىك-كەبەك» 1890 جازىلعان پوەما، ونىڭ اۋەزوۆتىڭ ارحيۆىندا بار ەكەنى راس، دايراباي قولجازباسى دەگەن بار، سونىڭ ىشىندە ەكەن.

ءتورتىنشى سۇراق «زۇلىس» تۋرالى. بۇل پوەمانى اباي اۋدانىندا بىلمەيتىن ادام جوق. بۇل «سانا» جۋرنالىنا باسىلىپ شىققان. پوەمانىڭ كەيىنگى تابىلعان ءبولىمىن، راحىم جاندىباەۆ دەگەن كىتاپ جيناعان ادام بار، سونىڭ ارحيۆىنان الدىم.

كوكپاي ءبىر كەزدە بالا وقىتقان، اباي ولگەننەن كەيىن ارابشا، پارسىشا، ورىسشا ساباق بەرگەن، مەدرەسەسىن سوۆەت وكىمەتى تۇسىندا مەكتەپكە پايدالانۋعا بەرگەن. ول كوكپايدىڭ مىناۋ ولەڭىنەن دە بەلگىلى:

بوساتتىم مەدرەسەمدى مۇعالىمگە،

يەسى سول، بەرەيىن ەندى كىمگە.

مەدرەسەم بالالارعا ورىن بولىپ،

قاعاناعىم قارىق بوپ تۇر وسى كۇنگە، - دەپ قۋانىپ جىرلايدى.

الاشورداشىل دۋلاتوۆقا وسىلاي جاۋاپ بەردى:

«ەسكى جۇرتقا قاڭعىرساڭ ءوزىڭ قاڭعىر مەنەن اۋلاق»، - دەپ ات-تونىن الا قاشادى.

عابدۋللين جولداستىڭ سۇراعىنا جاۋاپ:

16-بەتتە ۇلتتىق ادەبيەت سيپاتى ابايعا دەيىن بولعان جوق دەگەن پىكىر ايتىلعان دەدىڭىز. ابايعا دەيىنگى ادەبيەتتىڭ كوپشىلىگى اۋىز ادەبيەتى بولدى. ۇلتتىق ادەبيەت دەپ جازبا ادەبيەتتىڭ ساتىسىنا جەتكەندىگى تۋرالى ايتىلدى عوي. ال، اقىندىق جونىنەن التىنسارين اباي دارەجەسىنە جەتە العان جوق.

اباي رەاليزمدى جاقتاۋشى ەدى، شاكىرتتەرى نەگە ءرومانتيزمدى جاقتادى دەگەنگە جاۋاپ. بۇل ءوزى ءالى دە تەرەڭ زەرتتەلمەي كەلگەن ماسەلە سياقتى. ونى كەلەشەكتە اشا ءتۇسۋىم كەرەك. بۇل جونىندە ەڭبەگىمدە مەن ا.ا.فادەەۆكە سۇيەندىم. فادەەۆ: « ... »، -  دەيدى عوي. /ورىسشا وقىدى/.

ءسويتىپ كەلەدى دە، ءرومانتيزمنىڭ ءوزى سىنشىل رەاليزمگە قايشى نارسە ەمەس دەيدى. مىنە، وسىعان كەلگەندە ابايدىڭ وزىندە دە رومانتيزم بار عوي. قۇر عانا رومانتيزم ەمەس، رەاليزممەن بايلانىسىپ جاتقان پروگرەسشىل، اكتيۆنىي رومانتيزم بار. مىسالى، ابايدىڭ: «ءبىر سۇلۋ قىز تۇرىپتى حان قولىندا» دەگەن ولەڭىندە اباي رومانتيزم مەن رەاليزمدى ۇشتاستىرىپ بەرەدى. وستروۆسكيدىڭ «گروزا سىنداعى» كاتەرينا سياقتى، جاۋىزدىققا قارسىلىق جاساپ، ەرلىك كورسەتكەن ايەل وبرازى كوز الدىڭا كەلىپ وتىرادى. مەن مۇنداعى ابايدىڭ ءرومانتيزمىن اكتيۆتىك رومانتيزم دەپ باعالايمىن.

اباي شاكىرتتەرىنە ءبىرتالاي تاقىرىپتار بەرگەن، شاكىرتتەرىنىڭ نەنى جىرلاعانى ولاردىڭ جازعان شىعارمالارىنان بەلگىلى عوي. «ەڭلىك-كەبەك» قازاقتىڭ ءوز ەلىنىڭ تۇرمىس-سالتىنان بەرىلگەن تاقىرىپ، باسقا شەتەل حالىقتارىنىڭ تۇرمىسىنان شىعارما جازۋعا تاپسىرىلسا، وندا ءوز حالقىنىڭ، ءوز وقۋشىسىنىڭ كرۋگوزورىن ءوسىرۋ ءۇشىن، شەتەل تۇرمىس-حالىن حالىققا ءبىلدىرۋ ءۇشىن بەرىلگەن بولادى. پۋشكيننىڭ ءوزى دە بۇكىل دۇنيەجۇزىلىك حالىقتار ومىرىنەن تاقىرىپ الىپ وتىرعان جوق پا؟ مىسالى، بىزدە سول كەزدىڭ وزىندە شىعىپ جۇرگەن حيسسالاردىڭ وزىندە كوپ ەدى عوي، سول كەزدە:

«سەمەيدەن ۇلكەن قالا جوق،

جالپاقتان ۇلكەن  دالا جوق»، - دەپ جۇرگەن كەز ەمەس پە ەدى.

اباي شاكىرتتەرىنىڭ كاۆكاز، افريكا تاعى باسقالاردى جىرلاۋى اباي مەكتەبىنىڭ مادەني دارەجەسىن كورسەتسە كەرەك.

«انشىلەر شاكىرت بولا ما؟» دەگەن سۇراۋعا جاۋاپ: ابايدىڭ ۇلگىسىن ايتقاندا، ءبىز ابايدىڭ ارجاقتىلىعىن ايتامىز. ءوزى كومپوزيتور بولعان سوڭ، ونىڭ قاسىندا ءانشى جۇرمەي، كىم ءجۇرۋى كەرەك؟ كومپوزيتوردىڭ قاسىندا مۋزىكانى تەرەڭ باعالايتىن ادام ءجۇرۋى، ءوزى ءانشى بولعان سوڭ ءاندى باعالاۋى تاربيەلىك نارسە ەمەس پە!

ەكىنشى ءبىر توپ شاكىرتتەرى - اباي ولەڭدەرىن، سول اباي مەكتەبىنەن تۋعان شىعارمالاردى حالىققا تاراتۋشىلار، پەرەسكازچيك تالاپكەرلەر بولعان، سول قاتاردا: مۇقا، الماعامبەتتەر كەتەدى.

ءارىپ تۋرالى سۇراۋعا. ارىپتە قايشىلىق ۇلكەن بولدى. جاڭا ءبىر سۇراۋدا «ابايدىڭ ءوز توبىقتىسىنان شىققانداردى عانا شاكىرت دەيمىز بە؟» دەلىندى.  ال، وسى ءارىپ كىم؟ ءارىپ نايمان رۋىنان شىققان. بۇل بايعارادان: اقتايلاق، سابىرباي، قۋاندىق ت.ب. سياقتى 17 اقىن شىعادى. مىنە وسى 17 اقىننىڭ اسەرىمەن اۋەلدە ءارىپ تە سۋىرىپ-سالما اقىن بولادى. ءارىپتىڭ «زيادا» دەگەن پوەماسى شىعىس حيسسالارىنىڭ ۇلگىسىندە جازىلعان. ونى اباي قاتتى سىناعان.   ابايدىڭ سىنىڭ ءارىپ ءبىر كەزدە كوتەرە الماي، ابايعا قارسى ولەڭ دە جازىپ جۇرگەن. كەيىن وي-ساناسى وسە كەلە، ابايدىڭ سىنى مويىنداپ، كەيىن ءوزىنىڭ ولەڭدەرىن اباي ۇلگىسىندە جازا باستايتىن بولادى.

كەيىنگى شىققان اقىن-جازۋشىلارعا ابايدىڭ اسەرى بولعانى بارىمىزگە دە بەلگىلى. بۇل تۋرالى جالعىز ابايدىڭ اسەرىن ايتپاعاندا، اباي مەكتەبىنەن شىققان شىعارمالاردىڭ اسەرىنىڭ بولعانى جونىندە ءبىر-اق مىسال ايتۋىما بولادى: مىسالى، يسانىڭ «كاۆكاز» پوەماسى اقىلبايدىڭ «داعىستان» پوەماسىنىڭ ۇلگىسىندە جازىلمادى دەپ ايتا الاسىز با؟

ماعاۋيانىڭ 1870 جىلى تۋعانى دۇرىس.

نۇرىشەۆ جولداستىڭ سۇراعىنا جاۋاپ:

گازەتتە ءارىپتى چينوۆنيك، «ەڭلىك-كەبەكتى» جازعان ادام حالىق جاۋى بولىپ كەتكەن دەلىنگەن، وسى ەڭبەكتە سول تۋرالى نەگە توقتالمادى دەگەنگە ايتارىم: ول ماقالا ماڭىزدى ماقالا بولسا، توقتاعان بولار ەدىم. «سەمەيدەگى ادەبيەتشىلەر» دەگەن ماقالانىڭ شىققانى راس. ال، ءارىپ چينوۆنيك بولعان، ول شاكىرت بولا الا ما دەيسىز، ولاي قارايتىن بولساق، پۋشكين دە چينوۆنيك، سالتىكوۆ-ششەدرين - ۆيتسە-گۋبەرناتور بولعان ادام، لەۆ تولستوي دۆوريانين، سولاي بولا تۇرسا، ءارىپ ءتالماش بولعان ەكەن دەپ، شاكىرتتىككە جارامايدى دەۋىمىزدىڭ قاندايلىق قيسىنى بولار ەكەن؟ ال، ولاي قارايتىن بولسا ابايدىڭ ءوزى دە بولىس بولعان، توبە بي بولعان ادام. شوقان ۋاليحانوۆ وفيتسەر تسارسكوي ارمي بولعان ت.ت. ابايدىڭ كەيبىر شاكىرتتەرى نەگە چينوۆنيك بولعان؟ دەپ سۇراق قويۋ ورىندى بولا قويار ما ەكەن.

«ەڭلىك-كەبەكتى» جازعان ادام كىم ەكەنىن ايتپاعان دەيسىز. ءسىزدىڭ ايتايىن دەپ وتىرعانىڭىز - شاكارىم جازعان ۆاريانتى عوي. شاكارىم ول پوەماسىندا كەڭگىربايدىڭ زۇلىمدىعىن اشپايدى، ودان بۇرىن ماعاۋيانىڭ «ەڭلىك-كەبەك» پوەماسىن باسىپ تاستاپ، ءوزى باسقا ۆاريانتتا جازادى. ماعاۋيا پوەماسىندا:

قىلجىراقتاپ اتاندىڭ ءبيىم قابان،

قابان ءتۇبى شوشقا عوي بىلسەڭ نادان.

ۇلكەن ءبيدىڭ الدىندا سويلەسەرمىز،

نە بولادى بيلىگى ءبيدىڭ ارام، -  دەيدى.

كەڭگىربايدى «قابان» دەپ شوشقاعا تەڭەيدى عوي. وسى كەڭگىربايدى  سوككەندىگىنەن بارىپ، ماعاۋيانىڭ جازعان ۆاريانتى تاراماي قالادى. مەنىڭ ەڭبەگىمدە ايتىلىپ وتىرعان ۆاريانت ماعاۋيانىڭ ۆاريانتى، وسى جەرىن  ەسكەرىڭىز.

ديسسەرتاتسيا نەگىزىنەن ماركسيزمگە سۇيەنىپ جازىلعان. باسقا بولۋعا مۇمكىن دە ەمەس. مۇمكىن جاڭاعى ءوز سوزىمدە ءبارىن ايتا الماعان بولارمىز.

امانجولوۆ جولداسقا جاۋاپ:

«ءبىرجان-سارانى» جازعان ءارىپ دەگەن ماسەلە-تالاستا جۇرگەن ماسەلە، اۋەزوۆ پەن جۇماليەۆ پروفەسسورلاردىڭ ۇيعارۋى بويىنشا «ءبىرجان-سارا» ازىرشە ارىپتىكى بولا الماي ءجۇر.

جولداس بالاحاشەۆ، اباي تۋرالى جازعانداردىڭ كوزقاراستارىن اشپاعان دەيدى، راس بۇل جاعىنان شالاعايلىعىم بار ەكەن، جوندەيمىن. بۇعان توقتاماي كەتىپپىن. توقتاماۋىمنىڭ ءوزى، مەنىڭ تەمام «ابايدىڭ شاكىرتتەرى» عوي. ابايدىڭ ءوز باسى ەمەس، وسى سەبەپتى مول توقتاماعان ەدىم.

«چەلكاشتى» اۋدارعان ابايدىڭ تۇراعۇل دەگەن بالاسى. ونىڭ حالىق جاۋى ەكەنىن مەن بىلمەيمىن. مۇمكىن بىلسەڭىز ءسىز بىلەرسىز.

نۇرىشەۆ:

1. گازەتتە باسىلعاندار دۇرىس بولماسا، نەگە گازەت بەتىندە جاۋاپ بەرمەدىڭىز؟

2. اباي شاكىرتتەرىنە تەما بەرگەنىنە شاك كەلتىرمەيسىز بە؟ نەگە داعىستاندى بەرگەن، ءازىربايجاندى نەگە بەرمەگەن؟

جاۋاپ:

1.     گازەتكە جاۋاپ جازعام. باسپادى.

2. مەن بۇل ەڭبەگىمدى يگىلىكتى ءىستىڭ باسى عوي دەپ وتىرمىن، سونداي ماسەلەلەرگە شەشۋشى جاۋاپ مەن بەرە الماسام، سىزدەر ىلگەرى دامىتار دەپ سەنەم.

ابەتوۆ:

ابايدىڭ شاكىرتتەرى ابايدىڭ ۇلگىسىنەن قانشالىق ۇيرەنە الدى؟ جانە كوركەمدىك ورىن جاعىنان قاندايلىق مەڭگەردى؟

جاۋاپ:

ارينە، فورما جاعىنان دا ۇيرەنگەن، اسىرەسە كوركەمدىكتىڭ ءوزى يدەياسىنان شىعادى عوي، ابايدىڭ يدەياسىنا بەرىلگەننەن كەيىن ونىڭ كوركەمدىگىن دە مەڭگەرۋگە تالاپتانعان بولادى. ول جايدى ديسسەرتاتسيادا ايتامىز.

ن. ساۋرانباەۆ:

سۇراقتار مەن جاۋاپ ءبىتتى. ەندىگى ءسوز وپپونەنتتەر: اۋەزوۆ پەن سيلچەنكوعا بەرىلەدى. /ەكەۋى دە ورىس تىلىندە سويلەدى/.

ايتىس سوزدەر.

جۇماليەۆكە بەرىلدى /ورىس تىلىندە سويلەدى/.

ۋسانوۆيچكە بەرىلدى /ورىس تىلىندە سويلەدى/.

نۇرىشەۆكە بەرىلدى /ورىس تىلىندە سويلەدى/.

بەكماحانوۆقا بەرىلدى /ورىس تىلىندە سويلەدى/.

تۇرعانباەۆقا بەرىلدى /قازاقشا سويلەدى، ءسوزى تىركەلدى./

پرەدسەداتەل: كاكيە بۋدۋت ۆوپروسى ك ديسسەرتانتۋ؟

توۆ. دجۋماليەۆ         زاداەت ۆوپروس نا كازاحسكوم يازىكە

توۆ. گابدۋللين           زاداەت ۆوپروس نا كازاحسكوم يازىكە

توۆ. تاستانبەكوۆ      زاداەت ۆوپروس نا كازاحسكوم يازىكە

توۆ. نۋرۋشەۆ               زاداەت ۆوپروس نا كازاحسكوم يازىكە

توۆ. امانجولوۆ        زاداەت ۆوپروس نا كازاحسكوم يازىكە

توۆ. بالكاشەۆ            زاداەت ۆوپروس نا كازاحسكوم يازىكە

توۆ. مۋحامەدحانوۆ وتۆەچاەت نا ۆسە زاداننىە ەمۋ ۆوپروسى نا كازاحسكوم يازىكە.

پرەدسەداتەل: بۋدۋت لي ەششە ۆوپروسى؟

سيلچەنكو:

رازرەشيتە سپروسيت ۆ وتنوشەني پوەمى «زۋلۋس». ناشلي لي ۆى كاكوە-نيبۋد پرويزۆەدەنيە، ۆولەۆىم پەرەۆودوم كوتوروگو ياۆلياەتسيا ەتا پوەما؟

مۋحامەدحانوۆ:

دا، ەتو «كوپي تساريا سولومونا» حاگگاردا.

پرەدسەداتەل:

ۆوپروسوۆ بولشە نەت؟ نەت.

پەرەحوديم ك ۆىستۋپلەنيام وفيتسيالنىح وپپونەنتوۆ. سلوۆو پرەدوستاۆلياەتسيا وفيتسيالنومۋ وپپونەنتۋ م.و.اۋەزوۆۋ.

ۆىستۋپلەنيە  م.و.اۋەزوۆا

توۆ. مۋحامەدحانوۆىم ۆەديوتسيا يسسلەدوۆاتەلسكايا رابوتا نا ەتۋ تەمۋ ۆ تەچەنيە تسەلوگو ريادا لەت. ۆ پوريادكە پودگوتوۆكي سۆوەي ديسسەرتاتسيوننوي رابوتى ون پروۆەل وگرومنۋيۋ، سيستەماتيچەسكۋيۋ ي سوبيراتەلنو-يزىسكاتەلسكۋيۋ رابوتۋ پو سبورۋ بيوگرافيچەسكيح داننىح، ا تاك جە پو سبورۋ ي پۋبليكاتسي بولشوگو كوليچەستۆا زابىتىح، ۋجە يسچەزاۆشيح ترۋدوۆ ريادا پوەتوۆ ي دەياتەلەي يسكۋسستۆا اباەۆسكوگو وكرۋجەنيا.

تاك، يم ۆىياۆلەنى ۆەسما تسەننىە داننىە و پەۆتساح-كومپوزيتوراح، و سكازيتەلياح، پەۆتساح-اكىناح /كاك مۋحا، الماگامبەت، بايماگامبەت، اسەت، اۋباكير ي در./.

يم سوبرانى نەوپۋبليكوۆاننىە پرويزۆەدەنيا تاكيح پوەتوۆ-ۋچەنيكوۆ ابايا، كاك اكىلباي، ماگاۆيا، اسەت، اريپ ي در.

وبششەە كوليچەستۆو ۆىياۆلەننىح يم ي زاپيساننىح پوەتيچەسكيح وبرازتسوۆ يز ناسلەديا ۋپوميانۋتىح پوەتوۆ پوستاۆلياەت وكولو 40 پ.ل.، ا بيوگرافيچەسكيە داننىە و پرەدستاۆيتەلياح پوەتوۆ اباەۆسكوگو وكرۋجەنيا، زاپيساننىە مۋحامەدحانوۆىم، دوستيگايۋت 15 پەچاتنىح ليستوۆ.

ياۆلياياس پرەپوداۆاتەلەم سەميپالاتينسكوگو كازاحسكوگو پەداگوگيچەسكوگو ينستيتۋتا، ا زا پوسلەدنيە گودى، سوۆمەششايا يسسلەدوۆاتەلسكۋيۋ، پەداگوگيچەسكۋيۋ پراكتيكۋ س رابوتوي ديرەكتورا ليتەراتۋرنوگو مۋزەيا يم. ابايا، توۆ. مۋحامەدحانوۆ دەيستۆيتەلنو نامنوگو وبوگاتيل اباەۆەدەنيە نوۆىمي، تسەننىمي داننىمي يستوريكو-بيوگرافيچەسكوگو ي ليتەراتۋرنو-حۋدوجەستۆەننوگو پوريادكا.

كاك ودين يز يسسلەدوۆاتەلەي جيزني، دەياتەلنوستي ابايا ي ەگو ليتەراتۋرنوي سرەدى، يا سچيتايۋ نەوبحوديمىم زاياۆيت، چتو توۆ. مۋحامەدحانوۆ ۆ سۆويوم  يسسلەدوۆاني ۆستال نا نايبولەە پراۆيلنىي پۋت پري وپرەدەلەني كرۋگا تۆورچەسكيح ليچنوستەي، سوستاۆليايۋششيح پوەتوۆ اباەۆسكوگو وكرۋجەنيا. ەتا سرەدا چرەزۆىچاينو رازنووبرازنا نە تولكو پو ۆيدام ي جانرام، پو يدەينو- تەماتيچەسكومۋ سودەرجانيۋ يح پوەتيچەسكوگو تۆورچەستۆا، كاك ەتو مى نابليۋداەم ۆ وتنوشەني پوەتوۆ-ۋچەنيكوۆ - اكىلبايا، ماگاۆي، اريپا، اسەتا، نو رازنووبرازنا ي پو ۆيدام يسكۋسستۆ.

زدەس جە ناريادۋ س پوەتامي مى يمەەم پەرەد سوبوي پەۆتسوۆ - پوەتوۆ مۋحۋ، اۋباكيرا، كومپوزيتورا-پەۆتسا - مۋحۋ، الماگامبەتا، اكىلبايا، پروسۆەتيتەليا، وبششەستۆەننوگو دەياتەليا - حاليلوللۋ، كاكيتايا، ابدراحمانا، نارودنوگو اكىنا - بەيسەمبايا ي سكازوچنيكا بايماگامبەتا. ودناكو، نەسموتريا نا تاكوە منوگورازليچيە تۆورچەسكيح پروفەسسي ەتيح ليچنوستەي، ۆسە وني يمەلي نەپوسرەدستۆەننۋيۋ، بليزكۋيۋ ي يمەننو تۆورچەسكۋيۋ سۆياز س اباەم، كاك س يح ۋچيتەلەم. ۆ ەتوم منوگورازليچي ۆيدوۆ ليتەراتۋرى ي يسكۋسستۆا، پرەدستاۆلەننىح ۋپوميانۋتىمي ليتسامي سكازالوس منوگوگراننوە بوگاتستۆو تۆورچەسكوي پريرودى ساموگو ابايا - پوەتا-كلاسسيكا، مىسليتەليا، وبششەستۆەننوگو دەياتەليا، كومپوزيتورا-پەۆتسا، پەرەۆودچيكا ۆپلوت دو يزۋستنوگو حۋدوجەستۆەننوگو پەرەۆودچيكا ي پەرەسكازچيكا رومانوۆ ي پوۆەستەي كلاسسيكوۆ ميروۆوي ي رۋسسكوي ليتەراتۋرى.

ۆ يسسلەدوۆاني مۋحامەدحانوۆا تۆورچەسكوگو ناسلەديا ۋچەنيكوۆ ابايا وسوبوگو ودوبرەنيا زاسلۋجيۆايۋت ەگو وبوسنوۆاننوە، پوسلەدوۆاتەلنو پرودۋماننوە ۆىياۆلەنيە ينديۆيدۋالنوگو پريسۋششيح كاجدومۋ ۋچەنيكۋ ابايا يح تۆورچەسكيح وسوبەننوستەي.

ەتا زاداچا رەشاەتسيا ديسسەرتانتوم پۋتيوم تششاتەلنوگو ي ۋبەديتەلنوگو اناليزا يزبراننىح پوەتامي تەم ي سپوسوبوۆ يح رازرابوتكي - رازبور پوەمى «داگەستان»، «مەدگات-كاسىم»، «ەنليك-كەبەك»، «ساليحا-سامەن» ي در. ي چتو ۆەسما تسەننو، چەرەز ۆىياۆلەنيە رازنووبرازنىح وسوبەننوستەي تۆورچەستۆا ۋچەنيكوۆ-پوەتوۆ، توۆ. مۋحامەدحانوۆ ۋستاناۆليۆاەت ۆ كاجدوم وتدەلنوم سلۋچاە ۆنۋترەننيۋيۋ، يدەينو-تۆورچەسكۋيۋ سۆياز يح پرويزۆەدەني س تەمي يلي ينىمي ستورونامي تۆورچەستۆا يلي تۆورچەسكيح پويسكوۆ ساموگو ابايا.

تاكيم وبرازوم، ۆسە يسسلەدوۆانيە ناسلەديا پوەتوۆ-ۋچەنيكوۆ ابايا س پريۆلەچەنيەم نوۆىح ليتەراتۋرنىح فاكتوۆ، س وسۆەششەنيەم يح تۆورچەسكيح بيوگرافي، نەسومنەننو، پروليۆاەت دوپولنيتەلنىي سۆەت، راسشيرياەت ناشي پرەدستاۆلەنيا و تەح يلي ينىح گرانياح پوەتيچەسكوي پريرودى گلاۆى ەتيح پوەتوۆ.

ۆ ناسلەدي ۋچەنيكوۆ، ەستەستۆەننو، وتراجەنى لۋچشيە، پەرەدوۆىە يدەينو- تۆورچەسكيە يسكانيا ابايا. تاك، ۆ وبراششەني ماگاۆي، اكىلبايا ك رەاليستيچەسكيم تراديتسيام رۋسسكوي كلاسسيچەسكوي پوەزي، ا پوزجە ۆ وبراششەني اريپا ك تراديتسيام كريتيچەسكوگو رەاليزما ساموگو ابايا.

رابوتا توۆ. مۋحامەدحانوۆا داەت يستوريچەسكي ي مەتودولوگيچەسكي پراۆيلنوە وپرەدەلەنيە ۆ وبششەي وتسەنكە ۆسەي سۋممى دوستيجەني پوەتوۆ اباەۆسكوگو وكرۋجەنيا، نازىۆايا ەتي دوستيجەنيا پولوجيتەلنىم، زناچيتەلنىم ۆكلادوم ۆ پوسلەاباەۆسكۋيۋ كازاحسكۋيۋ ليتەراتۋرۋ.

ۆمەستە س تەم يز يسسلەدوۆانيا نە ۆىتەكاەت پرەۋۆەليچەننايا وتسەنكا وتدەلنوگو پوەتا-ۋچەنيكا ياكوبى پولنوستيۋ ي رازنوستوروننە وسۆويۆشەگو تراديتسي ابايا، يلي ۆ پريسۋششەي ابايۋ شيروتە وحۆاتيۆشەگو كرۋگ يدەي ي زاداچ پوەزي، پوستاۆلەننىح ي رەشەننىح ۆ سۆويوم تۆورچەستۆە ساميم گلاۆوي ەتيح پوەتوۆ.

پراۆيلنو تاكجە، نا ناش ۆزگلياد، رەشيون ۆوپروس دليا داننوگو، ناچالنوگو ەتاپا يزۋچەنيا ۆليانيا ابايا نا يستوريۋ كازاحسكوي ليتەراتۋرى چەرەز يزۋچەنيە جيزني ي دەياتەلنوستي يمەننوگو توگو سراۆنيتەلنو نەبولشوگو كرۋگا تۆورچەسكيح ليچنوستەي، كوتورىە جيلي ي تۆوريلي ۆ نەپوسرەدستۆەننوم سوپريكوسنوۆەني س اباەم، تو پولۋچايا وت نەگو تەمى، تو پودۆەرگايا ەگو وتسەنكە سۆوي تۆورەنيا.

بەزۋسلوۆنو، ۆوپروس و ۆلياني ابايا نا كازاحسكۋيۋ ليتەراتۋرۋ وتنيۋد نە وگرانيچيۆاەتسيا يزۋچەنيەم تۆورچەستۆا ليش ەتيح ليتس. نو ودنو پونياتيە ۆوپروسا وب ۋچەنيكاح، ي سوۆسەم درۋگوي ۆوپروس، ترەبۋيۋششي شيروكوي ي دالنەيشەي منوگوستوروننەي رازرابوتكي - و ۆلياني ابايا نا تۆورچەستۆو پوەتوۆ، پيساتەلەي پوزدنيح ەپوح ۆووبششە.

ا رەشەنيە پروبلەم ي كرۋگا ۆوپروسوۆ، پوستاۆلەننىح ديسسەرتانتوم ۆ داننوم يسسلەدوۆاني، سۆوەي كونكرەتنوستيۋ ي ناۋچنو-يستوريچەسكوي وبوسنوۆاننوستيۋ ۆپولنە زاكوننو دولجنو وتسەنيۆاتسيا كاك پرودۋكتيۆنو پولەزنىي، سەرەزنىي ۆكلاد ۆ اباەۆەدەنيە ي ۆ يستوريكو-ليتەراتۋرنۋيۋ ناۋكۋ ۆ تسەلوم.

ۆمەستە س تەم پري رازرابوتكە سۆوەي ديسسەرتاتسيوننوي تەمى ۆ وتنوشەني سوۆرەمەننوي ابايۋ ليتەراتۋرنوي ەپوحي ت. مۋحامەدحانوۆ نە وگرانيچيل رامكي سۆوەگو يزۋچەنيا ۆوپروسامي و پوەتاح-ۋچەنيكاح ابايا، ا پرەدپوسلال سۆويم وسنوۆنىم گلاۆام شيروكيە ەكسكۋرسى  ك يستوري كازاحسكوي ليتەراتۋرى ۆتوروي پولوۆينى XIX ۆەكا.

ليش وپرەدەليۆ يستوريكو-ليتەراتۋرنۋيۋ وبستانوۆكۋ ەپوحي ابايا، ون پريستۋپاەت ك ۋستانوۆلەنيۋ يستوريچەسكي پروگرەسسيۆنىح، پەرەدوۆىح تراديتسي ۆ تۆورچەسكوم ناسلەدي ساموگو ابايا. زدەس ون پريۆلەكاەت دوستاتوچنو شيروكيە داننىە يز زايمستۆوۆاننىح پەرەدوۆىح رەۆوليۋتسيوننو-دەموكراتيچەسكيح تراديتسي رۋسسكوي ليتەراتۋرى XIX ۆەكا.

ديسسەرتانت پري ەتوم وبنارۋجيل سەرەزنىە زنانيا پو رۋسسكوي ليتەراتۋرە ي پو ۆوپروسام ماركسيستسكو-لەنينسكوگو پونيمانيا ليتەراتۋرنىح پروتسەسسوۆ پروشلوگو. پوچتي نا ۆسيوم پروتياجەني سۆوەي رابوتى اۆتور پودتۆەرجداەت سۆوي وسنوۆنىە مىسلي، ۆىۆودى موتيۆيروۆاننىمي سسىلكامي نا ترۋدى ماركسا، ەنگەلسا، لەنينا. ۋبەديتەلنو ي پرودۋماننو، ۆپولنە ۋمەستنو پولزۋەتسيا اۆتور ترۋدامي بەلينسكوگو، چەرنىشەۆسكوگو ي تاك جە ۆدۋمچيۆو پولزۋەتسيا مىسليامي، ۆىسكازىۆانيامي گوركوگو، فادەەۆا ي درۋگيح ۋچەنىح، ۆىدايۋششيحسيا دەياتەلەي سوۆەتسكوي كۋلتۋرى.

ۆ ديسسەرتاتسي دەيستۆيتەلنو منوگو نوۆىح داننىح، پراۆيلنىح مىسلەي ي ۆىۆودوۆ اۆتورا، كوتورىە موگۋت بىت ۋچتەنى ي يسپولزوۆانى ۆ پوسلەدۋيۋششيح ترۋداح ۆسەمي يسسلەدوۆاتەليامي ناسلەديا ابايا ي ەگو بليجايشيح ۆوسپرەەمنيكوۆ.

ا ۆ وتنوشەني پوسلەدنيح ۆەسما تسەننو پولنوە، پودروبنوە وسۆەششەنيە تۆورچەسكوي پرودۋكتسي ي پۋتەي كاجدوگو يز نيح.

تسەننو تاكجە ۋستانوۆلەنيە پەرۆويستوچنيكوۆ، يز كوتورىح يسحوديت توت يلي ينوي پوەت ۆ پويسكاح لۋچشەگو، پريمەرنوگو دليا سەبيا وبرازتسا ۆ پرەدشەستۆوۆاۆشەي ەمۋ ليتەراتۋرە.

تاك، ناپريمەر، پو پوۆودۋ پوەمى اكىلبايا «داگەستان» ي پوەمى ماگاۆي «مەدگات-كاسىم»، ناپيساننىح ەتيمي ۋچەنيكامي ابايا پود نەپوسرەدستۆەننىم ۆليانيەم يۋجنىح پوەم پۋشكينا ي لەرمونتوۆا، توۆ. مۋحامەدحانوۆ ۆپەرۆىە وبنارۋجيل پوەتيچەسكيە پاراللەلي يز پرويزۆەدەني رۋسسكيح كلاسسيكوۆ، پوۆلياۆشيح نا تە يلي ينىە كۋسكي يلي ستروفى ۆ نازۆاننىح دۆۋح پوەماح.

ۆ گلاۆاح ديسسەرتاتسي، پوسۆياششەننىح دۆۋم درۋگيم ۋچەنيكام ابايا - اريپۋ ي اسەتۋ، توۆ. مۋحامەدحانوۆ، سسىلاياس نا سوبراننىە يم جە پرويزۆەدەنيا ەتيح پوەتوۆ، دوستاتوچنو پولنو ي ۋبەديتەلنو راسكرىۆاەت وسوبەننوستي تۆورچەسكوگو پۋتي كاجدوگو يز نيح.

كاك پوەتى، نادولگو پەرەجيۆشيە سۆوەگو ۋچيتەليا، وني پروحوديات پو-رازنومۋ سلوجنىي، يزۆيليستىي پۋت. ۆسە وني پري جيزني ابايا بىلي پريزنانى يم كاك تالانتليۆىە پوەتى. ۋپومينايا و نيح ۆ سۆويح رازليچنىح ستيحوتۆورەنياح، اباي، ودناكو، ي سۋروۆو كريتيكوۆال يح پرويزۆەدەنيا. اريپ پوزجە پريحوديت، كاك ك لوگيچەسكومۋ، يستوريچەسكي وپراۆداننومۋ كونتسۋ سۆوەگو تۆورچەسكوگو پۋتي ي سوزداەت ستيحي، وسۋجدايۋششيە بۋرجۋازنىح ناتسيوناليستوۆ، ون جە زاكانچيۆاەت سۆوي پەسني ۆسپومينانيەم وبرازا ۆ. ي. لەنينا. ناچاۆ س ۋچەبى ۋ ابايا، پريحوديت ك زنامەني لەنينا، ي تەم سامىم  دوكازىۆاەت نا سۆويوم تۆورچەسكوم وپىتە، ناسكولكو يستوريچەسكي ي يدەينو پراۆيلنو بىلا وريەنتيروۆانا ەتا شكولا پوەتوۆ.

يسسلەدوۆانيە جيزني ي دەياتەلنوستي ەتيح پوەتوۆ، داننوە ۆ رابوتە توۆ. مۋحامەدحانوۆا، داجە ۆ ودنوم، تولكو چتو ۋپوميانۋتوم نامي پلانە، نامنوگو ۆوزۆىشاەت يدەينو-پوليتيچەسكوە سودەرجانيە ناسلەديا پوەتوۆ اباەۆسكوگو وكرۋجەنيا.

نو ناريادۋ س ۋكازانيەم نا پەرەچيسلەننىە ۆىشە دوستوينستۆا ديسسەرتاتسي توۆ. مۋحامەدحانوۆا نۋجنو ۋپوميانۋت ي وب وتدەلنىح نەدوستاتكاح ەتوي رابوتى.

ۆ زاكليۋچيتەلنوي چاستي اناليزا پوەمى «داگەستان» سلەدوۆالو ۋكازات نا سۋششەستۆەننىي نەدوستاتوك ەتوگو پرويزۆەدەنيا، وتراجايۋششەگو ۆەرۋ ۆ بوجەستۆەننۋيۋ پرەدوپرەدەلەننوست، ۆەرۋ ۆ سيلۋ پروكلياتيا. ا توۆ. مۋحامەدحانوۆ وگرانيچيلسيا وچەن پوۆەرحنوستنىم ۋكازانيەم نا ەتوت فاكت پري اناليزە ساموي پوەمى.

ۆ ديسسەرتاتسي سلەدوۆالو گورازدو پولنەە ي زناچيتەلنەە وتسەنيت فاكت يدەينو- پوليتيچەسكوگو سمىسلا وبراششەنيا اريپا ك وبرازۋ لەنينا.

نەسموتريا نا تو، چتو ۆسيا رابوتا ۆ تسەلوم ناپيسانا ياركيم، ستيليستيچەسكي گراموتنىم، ستروينىم يازىكوم، ۆسە جە پورويۋ ۆسترەچايۋتسيا وتدەلنىە پوگرەشنوستي ۆ نەكوتورىح فرازاح اۆتورا.

ۆ تسەلوم جە رابوتا توۆ. مۋحامەدحانوۆا، ياۆليايۋششاياسيا دەيستۆيتەلنو سەرەزنىم ۆكلادوم ۆ اباەۆەدەنيە ي زاسلۋجيۆاەت، س يسپراۆلەنيەم ۋپوميانۋتىح ۆىشە نەدوستاتكوۆ، ەيو پۋبليكاتسي ۆ پەچاتي ي پوميمو ەتوگو ياۆلياەتسيا ترۋدوم ۆپولنە دوستوينىم دليا پريسۆوەنيا ەگو اۆتورۋ يسكوموي ستەپەني كانديداتا فيلولوگيچەسكيح ناۋك.

پرەدسەداتەل:

سلوۆو پرەدوستاۆلياەتسيا وفيتسيالنومۋ وپپونەنتۋ، كانديداتۋ فيلولوگيچەسكيح  ناۋك توۆ. سيلچەنكو.

ۆىستۋپلەنيە سيلچەنكو

رابوتا كايۋما مۋحامەدحانوۆا (نا كازاحسكوم يازىكە وبەموم 318 سترانيتس ماشينوپيسي ي پريلوجەنيا ك نەي وبەموم 478 سترانيتس ماشينوپيسي) ياۆلياەتسيا رەزۋلتاتوم ي وبوبششەنيەم دليتەلنوگو ي ليۋبوۆنوگو سوبيرانيا ي يسسلەدوۆانيا ماتەريالا، زناچيتەلنو ۆوسپولنيايۋششەگو ناشي پرەدستاۆلەنيا و ليتەراتۋرنوم پروتسەسسە كونتسا 19-گو ناچالا 20-گو ۆەكا. يز رابوتى مۋحامەدحانوۆا مى ۋزناەم و شيروكوم كرۋگە تالانتليۆىح پوەتوۆ، مۋزىكانتوۆ، سكازيتەلەي، وبششاۆشيحسيا س اباەم، ۋچيۆشيحسيا ۋ نەگو، سلەدوۆاۆشيح ەگو ۋكازانيام. تاكيم وبرازوم، ۆ يستوري كازاحسكوي ليتەراتۋرى حIح ۆەكا ۆىريسوۆىۆاەتسيا ناپراۆلەنيە بليجايشيح پوسلەدوۆاتەلەي ابايا، ۆسلەد زا كوتورىم يدۋت دالنەيشيە پرەەمنيكي تراديتسي ۆەليكوگو پوەتا.

ديسسەرتاتسيا ك.مۋحامەدحانوۆا - رەزۋلتات ەگو بولشوي سوبيراتەلسكوي ي يسسلەدوۆاتەلسكوي رابوتى. نا ماتەريالە، زاپيساننوم وت وتدەلنىح زناتوكوۆ كازاحسكوي پوەزي ي يز پەچاتنىح يزداني، ك.مۋحامەدحانوۆ پروۆەل يسسلەدوۆانيە ودنوي يز زناچيتەلنىح پروبلەم يستوري كازاحسكوي ليتەراتۋرى XIX-XX ۆەكا. موجنو سپوريت وب ۋسلوۆنوستي وپرەدەلەنيا «ليتەراتۋرنايا شكولا ابايا»، سوستاۆە «شكولى»، وتنوشەنياح ۋچەنيكوۆ ك ۋچيتەليۋ، نو نۋجنو ي پولەزنو يزۋچات تراديتسي وسنوۆوپولوجنيكا كازاحسكوي ليتەراتۋرى ابايا، كوتورىە بىلي، نەسومنەننو، ۆوسپرينياتى، ۆ پەرۆۋيۋ وچەرەد، ەگو بليجايشيمي پوسلەدوۆاتەليامي.

ديسسەرتانت پراۆيلنو پوستۋپيل، پرەدپوسلاۆ گلاۆام وب وتدەلنىح پوەتاح «شكولى» رازدەلى و سوستوياني كازاحسكوي ليتەراتۋرى XIX ۆەكا ي وب وسوبەننوستياح توگو ناپراۆلەنيا، كوتوروە ۆەدەت سۆوە ناچالو وت ابايا. ۆ ەتيح گلاۆاح سجاتو دانو يزلوجەنيە وسنوۆنىح پرينتسيپوۆ «شكولى»، رەاليزوۆاننىح كاجدىم پوەتوم سووبرازنو ەگو تۆورچەسكوي ينديۆيدۋالنوستي.

ۆوزراجەنيە ۆىزىۆاەت سليشكوم رەزكايا گران، كوتورۋيۋ پروۆوديت ك.مۋحامەدحانوۆ مەجدۋ دۆۋميا ناپراۆلەنيامي ۆ كازاحسكوي ليتەراتۋرە XIX ۆەكا: ا ) پرەدستاۆلەننوي شانگەرەەم بۋكەەۆىم، بايتوكوم-جيراۋ، جانۋزاكوم، اكجولوم  كورجاۋباەۆىم ي ب) شورتانباەم، مۋراتوم، بازاروم-جيراۋ. ۆىراجايا رازليچنىە وتنوشەنيا ك پورەفورمەننىم پوريادكام ي رۋسسكومۋ كولونيالنومۋ اپپاراتۋ، پرەدستاۆيتەلي وبويح ەتيح ناپراۆلەني، ۆ كونتسە كونتسوۆ، جاجدالي ي ستارىح پوريادكوۆ ي حانسكو-بايسكيح پريۆيلەگي. ميستيتسيزم، رەاكتسيوننايا يدەينوست، پەسسيميزم، يدەاليزاتسيا پاتريارحالنو-فەودالنوگو بىتا پريسۋششي وبويم ناپراۆلەنيام، حوتيا ي ۆىراجەنى كاجدىم ۆ سپەتسيفيچەسكيح فورماح، چتو سپراۆەدليۆو وتمەچەنو ديسسەرتانتوم، كوگدا ون گوۆوريت، چتو وبا ناپراۆلەنيا وترىۆالي كازاحسكي نارود وت پەرەدوۆوي رۋسسكوي كۋلتۋرى، ۆىستۋپالي پروتيۆ ەگو سبليجەنيا س ۆەليكيم رۋسسكيم نارودوم. وبا تەچەنيا - دۆە ستورونى ەدينوگو پروتسەسسا بوربى رەاكتسيوننوي ليتەراتۋرى س پەرەدوۆوي، دەموكراتيچەسكوي ليتەراتۋروي.

حاراكتەريزۋيا شكولۋ ابايا، ديسسەرتانت پراۆيلنو كۆاليفيتسيرۋەت، كاك ەە وسنوۆنوي پرينتسيپ، ەدينستۆو ميروسوزەرتسانيا ابايا ي ەگو ۋچەنيكوۆ. ۆپولنە زاكونومەرنو، چتو چەرەز ۆسە تۆورچەسكيە پورترەتى پروحوديت مىسل و بلاگوتۆورنوم ۆلياني ابايا نا ۋچەنيكوۆ ي ۆ وسوبەننوستي يدەيا تۆورچەسكوگو ۋسۆوەنيا پرينتسيپوۆ پەرەدوۆوي رۋسسكوي ليتەراتۋرى. نو، كاك پوكازىۆاەت سام اۆتور رابوتى، ودني يز ۋچەنيكوۆ - اكىلباي، ماگاۆيا - بىلي سوۆرەمەننيكامي ابايا ي ۋمەرلي ۆ ودين گود س نيم. درۋگيە - اسەت نايمانباەۆ، اريپ تانيربەرگەنوۆ، كوكپاي جاناتاەۆ دوجيلي دو ناشيح دنەي ي، سلەدوۆاتەلنو، پەرەجيلي رەۆوليۋتسيۋ 1905 گودا، ەپوحۋ رەاكتسي ي ۆەليكۋيۋ وكتيابرسكۋيۋ رەۆوليۋتسيۋ. ۆ زاسلۋگۋ ديسسەرتانتۋ سلەدۋەت پوستاۆيت پريۆلەچەنيە ستيحوۆ ەتيح پوەتوۆ، وتكليكنۋۆشيحسيا نا سوبىتيا ۆەليكوي وكتيابرسكوي رەۆوليۋتسي ي پوسۆياششەننىح ۆ.ي.لەنينۋ. نو ۆ يسسلەدوۆاني نە پوكازانى سلوجنىە ۋسلوۆيا ي پۋت، پرويدەننىي يمي ۆو ۆرەميا پەرەحودنوە، كوگدا پودنياۆشاياسيا ۆولنا ۆوينستۆۋيۋششەگو ناتسيوناليزما، رەپرەسسي سو ستورونى «ۆلاست يمۋششيح»، مەست تساريزما وكراينام زا يح «سۆوبودوليۋبيە ۆىزىۆالي وتۆەتنۋيۋ ۆولنۋ ناتسيوناليزما سنيزۋ، پەرەحودياششەگو پوروي ۆ گرۋبىي شوۆينيزم». (ي.ۆ.ستالين. سوچينەنيا. ت.II, ستر. 231). تولكو كاك سلەدستۆيە اباەۆسكيح تراديتسي، بەز دوستاتوچنو پولنوگو وسۆەششەنيا پۋتي اريپا يلي كوكپايا ۆ پوسلەاباەۆسكۋيۋ ەپوحۋ، يح وتريتساتەلنوە وتنوشەنيە ك بۋرجۋازنىم ناتسيوناليستام ەششە نە راسكرىۆاەتسيا يسسلەدوۆاتەليامي، ا پوداەتسيا ليش كاك فاكت، نەسومنەننو پولوجيتەلنىي.

ديسسەرتانت سپراۆەدليۆو كۆاليفيتسيرۋەت پوەمى «داگەستان»، «زۋلۋس»، «ەنليك-كەبەك» ي درۋگيە كاك سيۋجەتنو-رومانتيچەسكيە ي ۋستاناۆليۆاەت ۆ پلانە ۆليانيا نا ابايا تراديتسي رومانتيچەسكيح پوەم پۋشكينا ي لەرمونتوۆا.

ودناكو ۆ كونكرەتنوم اناليزە ەتوگو ۆليانيا، ك.مۋحامەدحانوۆ چاستو وبحوديت ۆسيۋ سلوجنوست ميروسوزەرتسانيا، كورەننىە وسوبەننوستي ۋسلوۆي، ۆ كوتورىح ناحوديليس پۋشكين ي لەرمونتوۆ، ي ۋچەنيكي ابايا. وسوبەننو وتتەنيايا ۆ پوەماح اكىلبايا ي ماگاۆي يدەي پروتەستا پروتيۆ سرەدنەۆەكوۆيا، ديسسەرتانت پودچەركيۆاەت سوزۆۋچيە ەتيح پرويزۆەدەني پروسۆەتيتەلستۆۋ، س كوتورىم ۆىستۋپال ي ۆ وبششەستۆەننوي جيزني ي ۆ ليتەراتۋرە سام اباي ي ەگو ۋچەنيكي. «كاۆكازسكي پلەننيك»، «باحچيسارايسكي فونتان» پۋشكينا، «متسىري»، «دەمون» لەرمونتوۆا بىلي وتراجەنيەم ينىح يدەينىح يسكاني پوەتوۆ. وني ۆىراجالي پروتيۆورەچيا پەرۆوگو پەريودا رەۆوليۋتسيوننىح دۆيجەني ۆ روسسي (دەكابريستى), يدەينۋيۋ بوربۋ پروگرەسسيۆنىح سلوەۆ دۆوريانستۆا ي يح گلۋبوكۋيۋ جيزنەننۋيۋ نەۋدوۆلەتۆورەننوست. پونياتنو وتسيۋدا، چتو سام جە ديسسەرتانت ۆ رابوتە پريۆوديت، گلاۆنىم وبرازوم، پاراللەلي پەيزاجەي لەرمونتوۆا ي ۋچەنيكوۆ ابايا (ستر. 123, 125, 126).

ۋتۆەرجدەنيا ديسسەرتانتا (ستر. 179) و توم، چتو «داگەستان» - پوەما

پودليننو يستوريچەسكايا، وستالوس نەموتيۆيروۆاننىم. ي، كونەچنو، وسنوۆنوە پولوجەنيە وب ەتوي پوەمە ي درۋگيح پوەماح، كاك سيۋجەتنو-رومانتيچەسكيح، بولەە ۆەرنو. يم پريسۋششە ەششە نە پولۋچيۆشەە كونكرەتنو-يستوريچەسكوە ۆوپلوششەنيە، رومانتيچەسكوە ۆولنوليۋبيە ي پروتەست پروتيۆ سوتسيالنوي نەسپراۆەدليۆوستي ي كولونيالنوگو رابستۆا. ي ۆ ەتوم پلانە حوتەلوس بى ۆ يسسلەدوۆاني ۆيدەت بولەە چەتكو رول ۆليانيا ابايا، كاك يزۆەستنو، پرەجدە ۆسەگو، سوزداتەليا كريتيچەسكوگو رەاليزما ۆ كازاحسكوي ليتەراتۋرە.

ۆەرنىم ياۆلياەتسيا ۆ ديسسەرتاتسي وسنوۆنوي پرينتسيپ پوكازا دۆوينوي فورمى راسپروسترانەنيا پوەم ۋچەنيكوۆ ابايا: ۋستنوي ي پيسمەننوي (پەچاتنوي). تاك راسپروسترانياليس پرويزۆەدەنيا ي ساموگو ابايا. نو، ەسلي اباەۆسكيە ستيحي جيلي ۆ نارودە چەرەز پەسني، تو توۆ. مۋحامەدحانوۆ موگ سوبرات پوەمى ۋچەنيكوۆ ابايا ليش وت پروفەسسيونالنىح پەۆتسوۆ. ەتو نە سلۋچاينو. ي ديسسەرتانت سدەلال بى پولەزنوە دەلو، ەسلي بى پرونيك ۆ سۋششنوست پريچين ەتوگو ياۆلەنيا. توگدا گلۋبجە بىلي بى ۆسكرىتى تۆورچەسكيە وتنوشەنيا ۋچيتەليا ي ۋچەنيكوۆ ي پروتيۆورەچيا مەتودوۆ، سوسۋششەستۆوۆاۆشيح ۆ كازاحسكوي ليتەراتۋرە ۆ XIX-XX ۆۆ. ەتو سلەدوۆالو بى سدەلات ەششە ي پوتومۋ، چتو پەچاتاتسيا ستالي پوەمى ۋچەنيكوۆ ابايا ۆ پەريود وجيۆلەنيا بۋرجۋازنو-ناتسيوناليستيچەسكيح ەلەمەنتوۆ كازاحسكوگو وبششەستۆا. راسكرىتيە نارودنوستي ي شيروكوگو بىتوۆانيا پرويزۆەدەني شكولى ابايا ەششە پولنەە پرەدستاۆليالو بى نام تراديتسي ۆەليكوگو پوەتا.

ديسسەرتانت، وگرانيچيۆشيس يزۋچەنيەم راسپروسترانەنيا پوەم ابايا ۆ ۋستنوي تراديتسي پرەدەلامي رايونوۆ، پريمىكايۋششيح ك اباەۆسكيم كوچەۆيام، نە پولۋچيل پولنوي كارتينى راسپروسترانەنيا ستيحوۆ ەگو شكولى.

ديسسەرتانت نە پوكازال، كاك، ناپريمەر، پەرەۆەدەن اسەتوم رومان «ەۆگەني ونەگين»، ەگو وتليچيە وت پەرەۆودوۆ ابايا.

ناريادۋ س ەتيمي پرينتسيپيالنىمي ۆوزراجەنيامي ي زامەچانيامي يمەيۋتسيا ي زامەچانيا، كاسايۋششيەسيا مەتوديكي رابوتى، ۆ وسوبەننوستي، وبراششەني ك «دۋبروۆسكومۋ»، «كاۆكازسكومۋ پلەننيكۋ» پۋشكينا، «پارۋسۋ» لەرمونتوۆا دليا پودتۆەرجدەنيا ۆوپروسا و ۆلياني رۋسسكوي ليتەراتۋرى نا ۋچەنيكوۆ ابايا. بولشايا ۆ سۆوەي وسنوۆە پروبلەما رۋسسكوگو ۆليانيا پودمەنياەتسيا ۆ ريادە سلۋچاەۆ چاستنىمي مومەنتامي. تاك، ناپريمەر، نا سترانيتسە 173, گدە يدەت رەچ و پوەمە «مەدگات كاسىم» ۋتۆەرجداەتسيا: «قاسىمدا دا ۆلاديمير دۋبروۆسكيدىن كەك الۋ جولىنا تۇسكەنى سىياقتى مىنەز بار». دۋبروۆسكي بايلاردى كەك الىپ، سورلىلارعا كومەك ەتسە، قاسىمدى: اسىرەسە بايلارعا راحىم ەتپەس اعاش تالى زاۋگەلى ءبارى نيەتتەس...» - تاكيح سوپوستاۆلەني و مەستي بوگاتىم ي سوچۋستۆي بەدنىم ۆ ليتەراتۋرە رازنىح نارودوۆ موجنو نايتي نەمالو. ي زاكليۋچەنيا: «بىراق قاسىم مەن دۋبروۆسكيدىن ەكەۋى ەكى باسقا ادام ەكەنى ءمالىم» ت.ە. رازنىە ليۋدي - وتريتساەت ۆسە سوپوستاۆلەنيا.

سۋمميرۋيا سكازاننوە، پودچەركيۆايۋ، چتو ت. مۋحامەدحانوۆ - زرەلىي ي ترۋدوليۋبيۆىي يسسلەدوۆاتەل، چتو پوستاۆلەننىە منويۋ ۆوپروسى يلي ۆىسكازاننىە ۆوزراجەنيا ۆ بولشينستۆە سۆيازانى س تەم، چتو يم ۆپەرۆىە پودۆەرگنۋتا رازرابوتكە سلوجنايا پروبلەما «ليتەراتۋرنايا شكولا ابايا».

دو توۆ. مۋحامەدحانوۆا ۆووبششە ترۋدنو بىلو رازراباتىۆات ەتوت ۆوپروس يز-زا وتسۋتسۆيا ساميح پرويزۆەدەني ۋچەنيكوۆ ابايا. ۆ ليتەراتۋرە وب اباە يمەليس ليش وبششيە حاراكتەريستيكي ەتوي شكولى.

پولوجيۆ ناچالو يزۋچەنيۋ تۆورچەسكوي شكولى ابايا، ديسسەرتانت تەم سامىم  ۆوسپولنيل زناچيتەلنىي پروبەل ۆ يستوري كازاحسكوي ليتەراتۋرى ي دال ۆوزموجنوست پرودولجيت ي ۋگلۋبيت يسسلەدوۆانيە پوەتيچەسكيح تراديتسي ابايا ۋجە ۆ بولەە شيروكوم پلانە ناسلەديا ي وتنوسياششيحسيا ك نەمۋ سوۆەتسكيح پوەتوۆ.

ديسسەرتاتسيا توۆ. مۋحامەدحانوۆا وتليچاەتسيا اككۋراتنوستيۋ ۆىپولنەنيا، ستروينوستيۋ گلاۆ ي رازدەلوۆ، چەتكوستيۋ يازىكا، پولنوتوي ناۋچنوگو اپپاراتا.

يمەيۋششيەسيا ۆ رابوتە پوگرەشنوستي (ەست 1-2 پروپۋسكا سسىلوك) ۆ تەحنيكە رابوتى، ەە وفورملەني موگۋت بىت ۋسترانەنى پري پودگوتوۆكە ك پەچاتي.

سلەدۋەت تاكجە ۋتوچنيت پري پودگوتوۆكە ك پەچاتي وبەم ي نايمەنوۆانيا پريۆلەكاەمىح يستوچنيكوۆ.

ديسسەرتاتسيا توۆ.مۋحامەدحانوۆا كاك ساموستوياتەلنوە يسسلەدوۆانيە، پوستروەننوە نا بولشوم فاكتيچەسكوم ماتەريالە، وپيرايۋششەەسيا نا رابوتى كلاسسيكوۆ ماركسيزما-لەنينيزما ي پودكرەپلەننوە تەورەتيچەسكيمي رابوتامي رۋسسكيح رەۆوليۋتسيوننىح دەموكراتوۆ، گوركوگو ي ۆيدنىح دەياتەلەي سوۆەتسكوي ليتەراتۋرى داەت ەمۋ پولنوە وسنوۆانيە پولۋچيت يسكومۋيۋ ستەپەن كانديدادتا فيلولوگيچەسكيح ناۋك.

پرەدسەداتەل:

پەرەحوديم ك ۆىستۋپلەنيام.

سلوۆو پرەدوستاۆلياەتسيا پروفەسسورۋ دجۋماليەۆۋ.

دجۋماليەۆ:

تەموي داننوي ديسسەرتاتسي ياۆلياەتسيا «ليتەراتۋرنايا شكولا ابايا». ەتوت ۆاجنىي ۆوپروس ترەبۋەت وت يسسلەدوۆاتەليا ۆدۋمچيۆوگو ي وستوروجنوگو پودحودا ك ەگو يسسلەدوۆانيۋ. دليا توگو چتوبى نازۆات كاكوگو-ليبو پوەتا ۋچيتەلەم، ا درۋگيح پوەتوۆ ەگو ۋچەنيكامي، نادو نايتي منوگو وبششەگو مەجدۋ نيمي، كوتوروە دولجنو پروياۆيتسيا نە ۆ كاجۋششەمسيا سحودستۆە، ا دولجنو يمەت وپرەدەلەننۋيۋ زاكونومەرنوست.

ەسلي ۆزيات دليا پريمەرا ناتۋرالنۋيۋ شكولۋ 40-ح گودوۆ حIح ۆەكا ۆ رۋسسكوي ليتەراتۋرە، تو ونا وتليچالاس وت سۆويح پرەدشەستۆەننيكوۆ - سلاۆيانوفيلوۆ ۆ رەالنوم پوكازە جيزني. وب وسوبەننوستياح ەتوي شكولى بەلينسكي پيسال: «وتليچيتەلنىي حاراكتەر نوۆەيشيح پرويزۆەدەني ۆووبششە سوستويت ۆ بەسپوششادنوي وتكروۆەننوستي، ۆ نيح جيزن ياۆلياەتسيا كاك بى نا پوزور ۆو ۆسەي ناگوتە، ۆو ۆسەم ەە ۋگروجايۋششەم بەزوبرازي: مى ترەبۋەم نە يدەالا جيزني، ا ساموي جيزني، كاك ونا ەست».

ناتۋرالنايا شكولا بورولاس زا ۋلۋچشەنيە جيزني كرەستيانينا، ي كرەستيانسكي ۆوپروس بىل ەە گلاۆنىم ۆوپروسوم. ونا پو-نوۆومۋ ستاۆيلا پروبلەمۋ جەنسكوي ەمانسيپاتسي. نارودنوست ۆ ليتەراتۋرە تاكجە ياۆليالاس ودنيم يز گلاۆنىح ەە ۆوپروسوۆ. ۆ 1860-ە گودى ەتا شكولا يمەلا رازنوگلاسيا سرەدي سۆويح پرەدستاۆيتەلەي، نو، نەسموتريا نا ەتو، وني سحوديليس مەجدۋ سوبوي ۆ سترەملەني ك رەاليزمۋ، ك پروگرەسسۋ ي ت.د.

تاكيم وبرازوم، ۆاجنوە زناچەنيە ەتوي شكولى دليا رۋسسكوي ليتەراتۋرى زاكليۋچالوس ۆ توم، چتو ونا زاكرەپيلا ەپوحۋ وسنوۆوپولوجنيكوۆ رۋسسكوگو رەاليزما پۋشكينا، گوگوليا، لەرمونتوۆا.

سلەدوۆاتەلنو، پري رازرابوتكە ۆوپروسا شكولى ابايا ۆ كازاحسكوي ليتەراتۋرە مى دولجنى نايتي گلۋبوكوە يدەينوە سحودستۆو مەجدۋ اباەم ي ەگو ۋچەنيكامي. اباي پو سراۆنەنيۋ سو سۆويمي پرەدشەستۆەننيكامي بىل نا ستورونە پروگرەسسا، بورولسيا پروتيۆ فەودالنوگو ي كاپيتاليستيچەسكوگو ۋگنەتەنيا، رەشيتەلنو وبليچال ەگو، راتوۆال زا تەسنىە درۋجەسكيە ۆزايمووتنوشەنيا كازاحوۆ س رۋسسكيم نارودوم ي ستال پروۆودنيكوم ناچاۆشەي ۆحوديت ۆ كازاحسكۋيۋ ستەپ نوۆوي كۋلتۋرى.

ون يزبەجال ۋچاستي سۆويح سوۆرەمەننيكوۆ - اكىنوۆ شورتانبايا، اۋباكيرا، ۆپاۆشيح ۆ وتچايانيە ي پەسسيميزم ي پريزىۆال نارود ك زنانيۋ، كۋلتۋرە، ك ناۋكە. ون ستال ناتسيونالنىم نارودنىم پوەتوم ۆ پودليننوم سمىسلە ەتوگو سلوۆا.

كوگدا مى حوتيم دوكازات، چتو تە يلي ينىە پوەتى بىلي ۋچەنيكامي ابايا، تو وسنوۆنىە تەزيسى ابايا مى دولجنى ناحوديت ۆ يح تۆورچەستۆە. ەسلي س ەتوي توچكي زرەنيا پودويتي ك تاك نازىۆاەمىم «ۋچەنيكام ابايا»، و كوتورىح پيشەت ديسسەرتانت، تو مى نە موجەم سوگلاسيتسيا س ۋتۆەرجدەنيەم اۆتورا، بەز ۆسياكوگو وسنوۆانيا پريچيسليايۋششەگو ك چيسلۋ ۋچەنيكوۆ ابايا تەح، كتو ناحوديلسيا ۆ وكرۋجەني پوەتا. ۆ ەتوم وتنوشەني اۆتور ستويت نا اپوليتيچنىح پوزيتسياح. اۆتور سچيتاەت ۋچەنيكوم ابايا ەگو سىنا تۋراگۋلا، پودۆەرگشەگوسيا كونفيسكاتسي ۆ 1928 گودۋ. نە گوۆوريا و درۋگيح، نەوبحوديمو دەلات رازليچيە ي مەجدۋ سىنوۆيامي ساموگو ابايا - اكىلباەم ي ماگاۆەي. ماگاۆيا پو سۆويم ۆزگليادام ي ستيليۋ بليجە ك پوەتۋ، ا اكىلباي ۆو منوگوم وتليچاەتسيا نە تولكو وت ابايا، نو ي وت ماگاۆي. پوەما اكىلبايا «حيسا جۋسۋپ» ۆەرنو ناپيسانا ۆ رومانتيچەسكوم ستيلە، توگدا كاك اباي ياۆلياەتسيا رەاليستوم. ەلەمەنتى جيزنەۋتۆەرجدايۋششەگو رومانتيزما ۆ تۆورچەستۆە ابايا نە پولۋچيلي نيكاكوگو وتراجەنيا ۆ داننوي پوەمە. ۆسە گلاۆنىە گەروي پوگيبايۋت، پريچيوم، وت پروكلياتيا ودنوي ستارۋحي. ۆ وتنوشەني ەتوي پوەمى موجنو گوۆوريت كاك و نوۆوم ياۆلەني ۆ كازاحسكوي ليتەراتۋرە، تولكو ۆ رازۆيتي ەيو رومانتيچەسكوگو ستيليا.

چتو كاساەتسيا پوەمى «زۋلۋس»، تو ديسسەرتانت نەپراۆيلنو تراكتۋەت ەيو. ەتا پوەما نە تولكو نە پرودولجاەت يدەينىە ۆزگليادى، ا ناوبوروت. ديسسەرتانت سچيتاەت، چتو ەتا پوەما رازوبلاچاەت نىنەشني «كولونيالنىي سوتسياليزم» انگليسكيح لەيبوريستوۆ. نا ساموم جە دەلە ەتو نە وريگينالنوە پرويزۆەدەنيە، ا پەرەۆود ۆ ستيحاح رومانا ساموگو رەاكتسيوننوگو انگليسكوگو پيساتەليا حاگگاردا، كوتورىي نازىۆاەتسيا «كوپي تساريا سولومونا»، گدە ۋتۆەرجداەتسيا كولونيزاتورسكايا پوليتيكا انگليسكيح كاپيتاليستوۆ ناد پلەمەنامي زۋلۋسوۆ. ميلليونەرى سەر گەنري ي گۋتتا پوكازانى ۆ رومانە سامىمي بلاگورودنىمي ليۋدمي، كوتورىە ۆىستۋپايۋت نا ستورونە وبيجەننوگو گۆالوم ومپاپى ي س ناچالا دو كونتسا پوكازىۆايۋتسيا ۆ رولي دوبرودەتەلەي، گۋماننىح چەلوۆەكوليۋبتسەۆ پرەنەبرەگايۋششيح سوكروۆيششامي سولومونا. كرومە ەتوگو زدەس ۋتۆەرجداەتسيا يدەيا راسوۆوي ديسكريميناتسي.

پري تاكوم پولوجەني ۆەششەي اۆتور سكورەە ۋپودوبلياەتسيا، ۆ لۋچشەم سلۋچاە، پەرەۆودچيكۋ حاگگاردا، نەجەلي ۋچەنيكۋ ابايا. ديسسەرتانت سۆويم اناليزوم وپراۆدىۆاەت پوەمۋ اكىلبايا «زۋلۋس»، پرەدستاۆلياەت ەە ۆ ينوم سۆەتە، ا نە كاك يدەينو-نەۆىدەرجاننۋيۋ پوەمۋ ي تەم سامىم نەۆولنو وپراۆدىۆاەت رەاكتسيوننۋيۋ كونتسەپتسيۋ انگليسكيح بۋرجۋازنىح كونسەرۆاتيۆنىح پيساتەلەي.

ۆ وتنوشەني پوەمى ماگاۆي «مەدگات كاسىم» موجنو ۆ نەكوتوروم سمىسلە گوۆوريت وب ەيو اۆتورە كاك ۋچەنيكە ابايا، نو ي تو س سووتۆەتستۆۋيۋششيمي وگوۆوركامي.

ۆاجنەيشەي چەرتوي تۆورچەستۆا ابايا ياۆلياەتسيا ەگو نارودنوست، وتراجەنيە دۋحا نارودا. چتو جە كاساەتسيا ەگو ۋچەنيكوۆ، تو ني ودين يز نيح نە وترازيل ۆ سۆويح پرويزۆەدەنياح جيزن ي بوربۋ رودنوگو كازاحسكوگو نارودا. ەتو گلاۆنوە زەرنو وتسۋتستۆۋەت ۋ اكىلبايا ي ماگاۆي.

دالشە. ۆ وتنوشەني كوكپايا. نا سترانيتسە 212 ديسسەرتانت پيشەت: «كوكپاي بىل سامىم لۋچشيم، سامىم بليزكيم درۋگوم ابايا. كازاحسكي نارود ۋۆاجاەت ەگو كاك ۋچەنيكا ابايا».

كوكپاي ني ۆ كوەي مەرە نە موجەت ياۆلياتسيا ۋچەنيكوم ابايا. ۆو-پەرۆىح، پوتومۋ چتو ون ۆ سۆويوم كۋلتۋرنوم رازۆيتي نە موگ دوستيگنۋت ۋروۆنيا ابايا. ۆو-ۆتورىح، ەگو پوەمى «سابالاك» ي «كەنەسارى-ناۋرىزباي» ياۆليايۋتسيا رەاكتسيوننىمي. ۆ ەتيح پوەماح يم ۆوسپەۆاەتسيا حانسكو-مونارحيچەسكوە دۆيجەنيە كاسىموۆىح ي گلاۆنىمي «پولوجيتەلنىمي» گەرويامي پوەمى ياۆليايۋتسيا كەنەسارى، ناۋرىزباي ي يح سپودۆيجنيكي. ۆوسحۆالەنيە كازاحسكيح حانوۆ كوكپاەم نە دايوت نيكاكوگو وسنوۆانيا ديسسەرتانتۋ سچيتات كوكپايا ۋچەنيكوم ابايا.

ۆوت وسنوۆنوە كرەدو توۆ. مۋحامەدحانوۆا ۆ ديسسەرتاتسي: ون ۆسياكيمي پراۆدامي ي نەپراۆدامي پىتاەتسيا دوكازات، چتو كوكپاي بىل دەيستۆيتەلنو ۆەرنىم ۋچەنيكوم ابايا.

نا ستر. 225 ديسسەرتانت پيشەت: «پوەما سابالاك»، گدە ۆوسپەۆايۋتسيا پودۆيگي كەنەسارى ي ناۋرىزبايا ...  (تسيتاتا)

پرەجدە ۆسەگو، نادو وتۆەتيت نا ۆوپروس: وتكۋدا يديوت لەگەندا، چتو كوكپاي ناپيسال ەتۋ پوەمۋ پو پورۋچەنيۋ ابايا؟ ۆو-ۆتورىح، ۆوسحۆالەنيە كەنەسارى موجەم لي سچيتات ۆ داننىي مومەنت تولكو پروتيۆورەچيەم.

نا پەرۆىي ۆوپروس موجنو وتۆەتيت تاك: نيكاكيح زاكوننىح وسنوۆاني دليا ەتوگو نەت.

ي ۆوت پوياۆلياەتسيا ستاتيا م.و. اۋەزوۆا، ناپيساننايا ۆ 1933 گودۋ پو ەتومۋ پوۆودۋ. ي ون ەتو نەودنوكراتنو پودتۆەرجدال ۆ درۋگيح سۆويح رابوتاح. وستالنىە يسسلەدوۆاتەلي دوۆەريليس ەمۋ كاك زناتوكۋ ابايا. ي ەتي داننىە سچيتاليس دو سەگودنياشنەگو ۆرەمەني دوستوۆەرنىمي، چتو اباي پوددەرجيۆال ينيتسياتيۆۋ ەتوي مولوديوجي، نەكوتورىم، ناپريمەر، كوكپايۋ سام داۆال تەمۋ ي ت.د. ەتو ون سنوۆا ۋتۆەرجداەت ۆ رومانە «اكىن-اگا»، كوتورىي نەداۆنو ۆىشەل يز پەچاتي.

( دالشە گوۆوريت نا كازاحسكوم يازىكە)[1]

داۆايتە پريۆەديوم تسيتاتۋ يز كوكپايا. ۆ سۆوەم پرويزۆەدەني «كەنەسارى»، گدە وپيسىۆايۋتسيا پودۆيگي ناۋرىزبايا ي كەنەسارى، ون پيشەت تاك: (زاچيتىۆاەت تسيتاتۋ). پوتومۋ چتو ەتي رودستۆەننيكي كەنەسارى بىلي ۆ پلەنۋ ۋ رۋسسكيح، ون وتدال چەتىرەح رۋسسكيح بۋحارسكومۋ حانۋ ي پولۋچيل ودنوگو كونيا، كوتورىي نازىۆاەتسيا «...».

ۆوت تاكوە ۆوسحۆالەنيە كەنەسارى، موجەم لي مى سكازات و كريتيچەسكوم پودحودە كوكپايا ك دەيستۆيام كەنەسارى ي ناۋرىزبايا؟

زدەس توۆ. مۋحامەدحانوۆ دوپۋسكاەت بولشۋيۋ وشيبكۋ، مى نە موجەم پوجەرتۆوۆات اباەم - كلاسسيكوم كازاحسكوي ليتەراتۋرى. ەسلي حوتيتە، اباي دال زادانيە كوكپايۋ ناپيسات پرويزۆەدەنيە، نو اباي پروۆوديل يدەيۋ درۋجبى مەجدۋ رۋسسكيم ي كازاحسكيم نارودامي، ون سچيتال پريمەرنىمي ليۋدمي پۋشكينا، تولستوگو ي نيكاك نە موگ ودوبريات پوەمۋ، ۆ كوتوروي رۋسسكيە سچيتاليس ۆراگامي كازاحسكوگو نارودا.

منە دۋماەتسيا، ەسلي كوكپاي چيتال ەتۋ پوەمۋ ابايۋ، تو ون نە تولكو نە سلۋشال بى ەيو ۆ ۋپوەني، كاك گوۆوريت ديسسەرتانت، نو ون بى پروگنال ەگو.

ەتو ودين ۆوپروس. ۆو-ۆتورىح، ۆ ەتوي پوەمە ون ياۆلياەتسيا سام فەودالوم، بايسكيم پەۆتسوم، وزلوبلەننىم پروتيۆ...، زدەس پودتۆەرجدەنيە توگو، چتو ون ياكوبى ۆىستۋپال پروتيۆ...، كاك گوۆوريت توۆ. مۋحامەدحانوۆ. زدەس ون تسيتيرۋەت تولكو ۆ ودنوم مەستە پوەمۋ،  نو نە پريۆوديت تاكيە فرازى.../تسيتاتا نا كازاحسكوم يازىكە/.

پوسلە ەتوگو موجنو لي سچيتات كوكپايا ۋچەنيكوم ابايا؟ ي پوسلەدنەە ستيحوتۆورەنيە ابايا.../ نا كازاحسكوم يازىكە/, ون پيشەت ەتو ۆ 1926 گودۋ. پروتيۆ كوگو جە ون گوۆوريت - پروتيۆ سوۆەتسكوي ۆلاستي، يا تاك پونيمايۋ.

دالەە. كوكپاي ني ۆ كوەي مەرە نە موگ ياۆلياتسيا ۋچەنيكوم ابايا. ۆو-پەرۆىح، پوتومۋ چتو ۆ سۆويوم كۋلتۋرنوم رازۆيتي ون نە موگ دوستيگنۋت ۋروۆنيا ابايا.

ۆو-ۆتورىح، ەگو پوەما «كەنەسارى-ناۋرىزباي» - رەاكتسيوننايا، گلاۆنىمي گەرويامي ەيو ياۆليايۋتسيا كەنەسارى، ناۋرىزباي ي يح سپودۆيجنيكي. ۆوسحۆالەنيە كازاحسكيح حانوۆ نە دايوت پراۆا سچيتات كوكپايا ۋچەنيكوم ابايا.

ورگانى پارتينوي پەچاتي ۆ ناستوياششەە ۆرەميا ستاۆيات پەرەد سوۆەتسكوي وبششەستۆەننوستيۋ زاداچۋ ۆىكورچەۆات ۆسە پروياۆلەنيا يدەي ۆوسحۆالەنيا دۆيجەنيا كەنەسارى. سلەدوۆاتەلنو، موجەم لي مى سچيتات پوەتا، كوتورىي پيسال پانەگيريچەسكۋيۋ پوەمۋ وب ەتوم، ۋچەنيكوم ابايا ي ستاۆيت ەتو ۆ زاسلۋگۋ ديسسەرتانتۋ؟

ديسسەرتانت نا ستر. 5 سۆوەي ديسسەرتاتسيوننوي رابوتى پيشەت: «مۋحتار اۋەزوۆ ۆ سۆوەي ستاتە ۆپەرۆىە ۆىسكازال يدەيۋ و توم، چتو زاداچا يسسلەدوۆاتەليا زاكليۋچاەتسيا ۆ توم، چتوبى سوزدات سپەتسيالنۋيۋ رابوتۋ وب ۋستانوۆلەني ليتەراتۋرنوي شكولى ابايا ي دال ياسنوە ناپراۆلەنيە بۋدۋششەمۋ يسسلەدوۆاتەليۋ». ەتۋ ۋستانوۆكۋ ون پودتۆەرديل ۆ ستاتە «وكرۋجەنيە ابايا»، ناپيساننوي ۆ 1934 گودۋ (جۋرنال «ادەبيەت مايدانى»).

ۆ ەتوي ستاتە ون پيسال، چتو اباي - ۋچەنيك ۆوستوكا، پانتيۋركيستوۆ ي پانيسلاميستوۆ، ي اباي پوددەرجيۆاەت شيابيدي، مارجاني، كوتورىي ياۆلياەتسيا ۆىحودتسەم يز تاتاري. كرومە ەتيح دۆۋح، ون پوددەرجيۆاەت سماگۋلا گاسپرينسكوگو، راتسيوناليستوۆ 60-ح گ. (ستر. 15).

دالەە اۆتور ستاتي پەرەچيسلياەت جالياليددين اۋگانى، مۋحاممەد گابدۋلي، پوسلەدنيە بىلي نوۆىمي پانيسلاميستامي ەگيپتا. وني بىلي ليدەرامي تەچەنيا پانيسلاميستوۆ، وني ودنوۆرەمەننو ياۆلياليس چلەنامي لوجي پاريجسكيح ماسونوۆ. «ەسلي بى سووتۆەتستۆوۆال پەريود، ەسلي بى اباي نە بىل زانيات مەجرودوۆىمي راسپريامي، ەسلي بى ون يمەل گوسۋدارستۆەننىي بولشوي رازماح، - زامەچاەت دالەە اۆتور، تو اباي بىل بى دەيستۆيتەلنىم يدەينىم پرودولجاتەلەم ۆىشەۋكازاننىح ليۋدەي، ت. ە. پانتيۋركيستوۆ ي پانيسلاميستوۆ».

ۆسە ۆىشەۋكازاننىە داننىە ياۆليايۋت سوبوي حۋدشۋيۋ فورمۋ پروتاسكيۆانيا پانتيۋركيزما ي پانيسلاميزما ي پريپيسىۆانيە ابايۋ توگو، چەگو ي سام اباي نە پودوزرەۆال. ديسسەرتانت ەتۋ وشيبوچنۋيۋ كونتسەپتسيۋ م. اۋەزوۆا، وپروۆەرگنۋتۋيۋ ناشەي وبششەستۆەننوستيۋ، ەششيو ي سەيچاس سچيتاەت وسنوۆوپولاگايۋششيم دوكۋمەنتوم ۆ دەلە ۋستانوۆلەنيا اباەۆسكوي شكولى. نا ستر. 234 يم پريۆوديتسيا بولشايا تسيتاتا، گدە ون سسىلاەتسيا نا ترۋدى پروفەسسورا اۋەزوۆا. ا ۆووبششە ون ۆ سۆوەي ديسسەرتاتسي ۆ 16 مەستاح سسىلاەتسيا نا پروفەسسورا اۋەزوۆا ي ۆەزدە حۆاليت ەگو. سوزداەتسيا ۆپەچاتلەنيە، چتو اۋەزوۆ حۆاليت مۋحامەدحانوۆا زا تو، چتو مۋحامەدحانوۆ حۆاليت اۋەزوۆا.

ستراننو، چتو ديسسەرتانت ۆمەستو توگو، چتوبى پودۆەرگنۋت وستروي كريتيكە ەتي وشيبكي اۋەزوۆا، يديوت ۋ نەگو نا پوۆودۋ. ا م.اۋەزوۆ ۆمەستو پراۆيلنوگو ناپراۆلەنيا مولودوگو ناۋچنوگو رابوتنيكا، حوداتايستۆۋەت پەرەد ۋچيونىم سوۆەتوم و پريسۋجدەني ەمۋ ستەپەني!

ديسسەرتاتسيا وستاۆلياەت ۆپەچاتلەنيە نە ناۋچنو-يسسلەدوۆاتەلسكوي رابوتى وب ۋستانوۆلەني شكولى ابايا، ا كاك بى وبشيرنىح كوممەنتاريەۆ ك رومانۋ اۋەزوۆا «اباي»، پودتۆەرجدايۋششيح يستوريچنوست، ا گلاۆنوە، پولوجيتەلنۋيۋ رول ليتس، وكرۋجايۋششيح ابايا، چتو نە ۆسەگدا ۆەرنو. نە چۋۆستۆۋەتسيا ساموستوياتەلنوي يسسلەدوۆاتەلسكوي مىسلي اۆتورا رابوتى.      منوگيە فاكتى، نا كوتورىح بازيرۋەتسيا اۆتور ديسسەرتاتسي، ياۆليايۋتسيا وچەن سومنيتەلنىمي، ناپريمەر، پوەما اكىلبايا «ەنليك-كەبەك»، ستيحوتۆورەنيە كوكپايا و ۆ. ي. لەنينە ي در. ەتي پرويزۆەدەنيا نيگدە نە بىلي وپۋبليكوۆانى ي نيكومۋ نە يزۆەستنى. پو سلوۆام ديسسەرتانتا، پوەما «ەنليك-كەبەك» نايدەنا  يم ۆ ارحيۆاح م. اۋەزوۆا ۆ 1951 گودۋ.

چتو كاساەتسيا پوەتوۆ اسەتا ي اريپا، تو دوكازاتەلستۆا پريۆوديمىە ديسسەرتانتوم نە ياۆليايۋتسيا ۋبەديتەلنىمي. وني ۆسيۋ جيزن بىلي پروتيۆنيكامي ابايا،  ي نە يمەلي نيكاكوگو وتنوشەنيا نە تولكو ك ابايۋ، نو ي ك پيسمەننوي ليتەراتۋرە ۆووبششە.

وب ەتوم بىلا كريتيكا ۆ گازەتە «سوتسياليستيك كازاحستان» وت 1947 گ.، گدە جەستكو وسۋجداەتسيا وشيبوچنايا كونتسەپتسيا مۋحامەدحانوۆا و ليتەراتۋرنوي شكولە. نو اۆتور يز ەتوگو نە سدەلال سووتۆەتستۆۋيۋششيح ۆىۆودوۆ. ۆمەستو توگو، چتوبى ۆىبروسيت يز چيسلا ۋچەنيكوۆ ابايا  اريپا، ەتوگو تسارسكوگو چينوۆنيكا، ون ۋۆەليچيۆاەت كوليچەستۆو ۋچەنيكوۆ ابايا ليۋدمي، نە يمەيۋششيمي وتنوشەنيا ك پوەتيچەسكوي شكولە ۆەليكوگو پوەتا.

نا ستر. 237 ي 249 مۋحامەدحانوۆ ي نا سترانيتسە 250 م.اديلحانوۆ - سكريپاچ، تالانتليۆىي ۋچەنيك ي ت.د. تاكيح «ۋچەنيكوۆ» وچەن منوگو.

منە ۆسپوميناەتسيا ودنو سلوۆو بەلينسكوگو، كوتورىي نەناۆيدەل تەح كريتيكوۆ-ليتەراتوروۆ، كوتورىە پريپيسىۆالي مالەنكيە يمەچكي ك ۆەليكيم يمەنام پوەتوۆ. ون گوۆوريل ۆ وتنوشەني ... گيوتە. ون گوۆوريل، چتو مەششەرسكي پريكرىۆال سۆويو مالەنكوە يمەچكو يمەنەم ۆەليكوگو پوەتا  گيوتە.

«كاك پاۋك پريتسەپيلسيا ك حۆوستۋ ورلا، وريول ۆوزنيوس ەگو نا ۆەرشينۋ وبلاكوۆ، نو پاۋك نە ۆىدەرجال، وبورۆالسيا ي ۋپال ۆ بەزدنۋ، ا ورەل، راسكرىۆ سۆوي موگۋچيە كرىليا، س ۆەليكوي گرومادى رينۋلسيا ۆ پروسترانستۆو».

پوچەمۋ تاكيح مالەنكيح ليۋدەي، كوتورىە نە يمەلي نيكاكوگو وتنوشەنيا ك ليتەراتۋرە، پريۆوديات ۆ پريمەر؟

ديسسەرتاتسيا توۆ. مۋحامەدحانوۆا، پرەدستاۆلەننايا نا سويسكانيە ۋچيونوي ستەپەني كانديداتا فيلولوگيچەسكيح ناۋك، نە سووتۆەتستۆۋەت ترەبوۆانيام، پرەدياۆلياەمىم ك كانديداتسكوي ديسسەرتاتسي، پوتومۋ چتو ونا نوسيت انتيناۋچنىي حاراكتەر. ۆ نەي سوسرەدوتوچەنى ۆوسحۆالەنيە پوەتوۆ، يدەاليزيرۋيۋششيح كەنەسارى كاسىموۆا، پروتاسكيۆايۋتسيا يدەي پانتيۋركيزما، پانيسلاميزما، ناحوديات سەبە وپراۆدانيە پوەتى، چۋجدىە نارودۋ پو سۆوەمۋ ميروۆوززرەنيۋ.

پوەتومۋ يا، كاك چلەن وبەدينەننوگو ۋچيونوگو سوۆەتا گۋمانيتارنىح ينستيتۋتوۆ ان كازسسر پري ۆسيوم ۋۆاجەني ك وفيتسيالنىم وپپونەنتام، نە موگۋ حوداتايستۆوۆات پەرەد ۋچيونىم سوۆەتوم و پريسۋجدەني اۆتورۋ ديسسەرتاتسي ۋچيونوي ستەپەني كانديداتا فيلولوگيچەسكيح ناۋك بەز كورەننوي پەرەدەلكي ەگو رابوتى.

پرەدسەداتەل:

سلوۆو پرەدوستاۆلياەتسيا توۆ. ۋسانوۆيچۋ.

ۋسانوۆيچ:

گلۋبوكوۋۆاجاەمىي ديسسەرتانت نە زناەت مەنيا، ي نە زناەت، چتو يا نە سپەتسياليست-ليتەراتۋروۆەد. بولشينستۆو يز پريسۋتستۆۋيۋششيح ەتو حوروشو زنايۋت.

يا ديسسەرتاتسيۋ نە چيتال، تولكو وچەن ۆنيماتەلنو پروچيتال اۆتورەفەرات، ي پوزۆوليۋ پوپروسيت سلوۆا، چتوبى سكازات سلەدۋيۋششەە ديسسەرتانتۋ:

سەيچاس وچەن وتۆەتستۆەننىي ي تورجەستۆەننىي مومەنت ۆ ۆاشەي جيزني، پوتومۋ چتو ۆام پرياتنو بۋدەت كوگدا-نيبۋد ۆسپومنيت، چتو ستارىي ۋچيونىي، كوتورىي ۆىپۋستيل نەسكولكو دەسياتكوۆ كانديداتوۆ، وزناكوميۆشيس س ۆاشيم اۆتورەفەراتوم، حوچەت ۆىرازيت گلۋبوكوە ۋبەجدەنيە، چتو ۆاشا ديسسەرتاتسيا پرەدستاۆلياەت ياۆلەنيە نەزاۋريادنوە، چتو ونا پرەدستاۆلياەت دەيستۆيتەلنىي ۆكلاد ۆ ناۋكۋ.

 

پرەسەداتەل: سلوۆو يمەەت توۆ. نۋرۋشەۆ.

 

نۋرۋشەۆ:

منە نە سوۆسەم حوتەلوس بى نارۋشيت تو پرياتنوە ۆپەچاتلەنيە، كوتوروە پرويزۆەلو ۆىستۋپلەنيە پروفەسسورا ۋسانوۆيچ، حوتيا ي ەتو پوجەلانيە، كاك منە پوكازالوس، ۆىسكازانو بەز زنانيا ماتەريالوۆ.

پرەجدە چەم ۆىسكازات تو، چتو ۋ مەنيا پودگوتوۆلەنو، يا حوتەل بى سدەلات تاكوە زامەچانيە. نا موي ۆوپروس پو پوۆودۋ ستاتي ۆ «سوتسياليستيك كازاحستان»، ديسسەرتانت ۆ سۆوەم وتۆەتە ستارالسيا يسكازيت تو، چتو ۆىسكازانو پارتينوي پەچاتيۋ. ون سكازال، چتو كتو پروتيۆ ابايا، توگو نەلزيا سچيتات ۆراگوم، ا ۆ گازەتە ناپيسانو نە تاك. يا سچيتايۋ، چتو تاكايا يگرا سلوۆ ديسسەرتانتوم ۋپوترەبلياەتسيا س تسەليۋ، چتوبى وبمانۋت ۆنيمانيە پريسۋتستۆۋيۋششيح. گازەتا سچيتاەت ۆراگوم توگو ساموگو ...، و كوتوروم دال سپراۆكۋ پروفەسسور دجۋماليەۆ، پودۆەرگشەگوسيا  كونفيسكاتسي ۆ 1928 گ. ي پەرەۆەدشەگو «چەلكاش» گوركوگو.

پەرەد ەتوي ديسسەرتاتسيەي پوستاۆلەنى وگرومنىە زاداچي، ۆ رازرەشەني كوتورىح نۋجداەتسيا ۆ داننوە ۆرەميا ناشا وبششەستۆەننوست. ەتي زاداچي ۆ وبششيح چەرتاح تاك موجنو سفورمۋليروۆات. سەيچاس ۆ كازاحسكوم ليتەراتۋروۆەدەني يدەت جەستوكايا بوربا دو سەگودنياشنەگو دنيا (سمەح ۆ زالە), بوربا زا ابايا. ودني ليتەراتۋروۆەدى حوتيات ابايا سدەلات ۆوستوچنيكوم، يدەينو-تەورەتيچەسكيە وسنوۆى ابايا حوتيات ۆوزۆەستي ك تراديتسيام ارابو-پەرسيدسكوي ليتەراتۋرى، ا درۋگيە سچيتايۋت، چتو يدەينو-تەورەتيچەسكيە وسنوۆى ابايا ۆوسحوديات ك تراديتسيام رۋسسكوي كلاسسيچەسكوي ليتەراتۋرى ي رۋسسكوي ليتەراتۋرى ۆووبششە.

ديسسەرتاتسيا ەتا پريزۆانا ك رازرەشەنيۋ نەكوتورىح مومەنتوۆ داننوگو ۆوپروسا. يا وتمەچۋ رياد سەرەزنىح نەدوستاتكوۆ زاششيششاەموي ديسسەرتاتسي.

ەتي سۆوي زامەچانيا ۆ وبششيح چەرتاح يا سدەلال پري وبسۋجدەني داننوي ديسسەرتاتسي ۆ ينستيتۋتە يازىكا ي ليتەراتۋرى ان كازسسر ۆ تسەلياح يح ۋسترانەنيا دو زاششيتى ي، تەم سامىم، سدەلال پوپىتكۋ پوموچ ديسسەرتانتۋ. نو موي كريتيچەسكيە سيگنالى نە بىلي پرينياتى ني ديسسەرتانتوم، ني تەمي توۆاريششامي، كوتورىە گوتوۆيلي ەتۋ ديسسەرتاتسيۋ ك زاششيتە.

پوەتومۋ، نە يمەيا ۆوزموجنوستي پرەدوتۆراتيت ەتي وشيبكي ديسەرتانتا، يا ۆىنۋجدەن و نيح زاياۆيت زدەس پري زاششيتە. ۆ ديسەرتاتسي يمەيۋتسيا تاكيە وشيبكي:

ليتەراتۋرنىە ياۆلەنيا راسماتريۆايۋتسيا ۆ وترىۆە وت ۋسلوۆي ليتەراتۋرنوي جيزني وبششەستۆا. ناپريمەر، ۆ رازدەلە «اباي»، كازاحسكايا ليتەراتۋرا ۆتوروي پولوۆينى 19 ۆەكا، ديسسەرتانت وپرەدەلياەت دۆە گرۋپپى رەاكتسيونىح اكىنوۆ. ودنا يز نيح ۆوسپەۆاەت ينتەرەسى باەۆ، وتريتسايۋششيح سۆياز س روسسيەي، ۆليانيە توۆارنو-دەنەجنىح وتنوشەني. ا درۋگايا، ۆوسپەۆاەت ينتەرەسى باەۆ، ۆوسپرينيمايۋششيح ۆليانيە توۆارنو-دەنەجنىح وتنوشەني كاك پولوجيتەلنىي فاكت، ت.ە. وبۋرجۋازيۆشيحسيا باەۆ.

ديسسەرتانت سچيتاەت، چتو تۆورچەستۆو پەرۆوي گرۋپپى اكىنوۆ پوروجدەنو ينتەرەسامي باەۆ پەرۆوي گرۋپپى، ا تۆورچەستۆو ۆتوروي گرۋپپى اكىنوۆ - ينتەرەسامي باەۆ ۆتوروي گرۋپپى. پري ەتوم ديسسەرتانت نە پريبەگاەت ك كاكيم-ليبو اناليزام وپرەدەلەننىح ماتەريالوۆ، ا پروستو وت سەبيا زاياۆلياەت.

منە كاجەتسيا، چتو تاكوە وبياسنەنيە يستوچنيكوۆ يدەينو-تۆورچەسكيح ۆزگليادوۆ اكىنوۆ نەلزيا سچيتات پراۆيلنىم. ي ينتەرەسى باەۆ ي سووتۆەتستۆۋيۋششەە يم تۆورچەستۆو اكىنوۆ روجدايۋتسيا حودوم سوتسيالنو-ەكونوميچەسكوگو رازۆيتيا.

ۆتوروە. رازدەلەنيە باەۆ نا دۆە گرۋپپى ديسسەرتانت سچيتاەت پولوجيتەلنىم وتنوشەنيەم ودنيح ي وتريتساتەلنىم وتنوشەنيەم درۋگيح ك رەفورمام تساريزما 1822 ي 1868 گودوۆ. پو ناشەمۋ منەنيۋ ەتو توجە نە ۆەرنو. رازدەلەنيە ەتيح سوتسيالنىح گرۋپپ نە وپرەدەلياەتسيا ستيحينىم وتنوشەنيەم ك تەم يلي ينىم  رەفورمام، ا وپرەدەلياەتسيا زاكونامي يستوريچەسكوگو ي ەكونوميچەسكوگو رازۆيتيا.

ترەتە. ديسسەرتانت يسكۋسستۆەننو سوزداەت ەتي دۆە گرۋپپى اكىنوۆ س تاكيمي وپرەدەلەننىمي يدەينو-تۆورچەسكيمي ۆزگليادامي. پو منەنيۋ ديسسەرتانتا داجە ەششە ۆ پەرۆوي پولوۆينە حIح ۆەكا، پوسلە رەفورمى 1822 گودا، بىلا كازاحسكايا بۋرجۋازيا ي كازاحسكايا بۋرجۋازنايا ليتەراتۋرا. ك تاكيم ۆىۆودام موجنو پريتي تولكو ۆ رەزۋلتاتە وترىۆا ليتەراتۋرنىح ياۆلەني وت ۋسلوۆي ماتەريالنوي جيزني وبششەستۆا.

دالشە. پرودولجايا سۆوي يسسلەدوۆانيا ۆ تاكوم جە نايۆنوم تونە، پريزناكي بۋرجۋازنوگو ناپراۆلەنيا ليتەراتۋروۆەدوۆ ديسسەرتانت سچيتاەت ۆوسحۆالەنيەم حانوۆ، ي ۆ ەتو جە ۆرەميا ون پريۆوديت وترىۆكي يز پرويزۆەدەني پروتيۆوپولوجنوگو لاگەريا ۆوسحۆاليايۋششيە حانوۆ، تەم سامىم سام ۋنيچتوجاەت سۆوي دوۆودى.

ديسسەرتانت نايۆنو پروتيۆوپوستاۆلياەت ستيحي ابايا ستيحوتۆورەنيام رەاكتسيوننىح اكىنوۆ. تسەلىي رازدەل يسسلەدوۆانيا تولكو ۆ ەتوم ي زاكليۋچاەتسيا. تام ەست تاكيە كۋرەزنىە پروتيۆوپوستاۆلەنيا: پەرەچيسليايا كونكرەتنىە ۆوپروسى ي پودتۆەرجدايا يح تسيتاتامي يز رەاكتسيوننىح اكىنوۆ ي ابايا، ون گوۆوريت، چتو شورتانباي زوۆەت ك پالومنيچەستۆۋ ي ۆ پودتۆەرجدەنيە ەتوي مىسلي پريبەگاەت ك تسيتاتە يز ماركسا. ا اباي زوۆەت ك پريمەرام ۋ تولستوگو ي ششەدرينا. ەتو ودنا مىسل، ودنا كونتسەپتسيا اۆتورا.

وپرەدەليايا حاراكتەرنىە چەرتى تۆورچەستۆا مۋراتا، اۆتور زاياۆلياەت، چتو حاراكتەرنوي چەرتوي ەگو ياۆلياەتسيا رودوۆوە... پو ناشەمۋ پرەدستاۆلەنيۋ نە تولكو ۋ مۋراتا، نو ي ۆو ۆسەح رەاكتسيوننىح ايتىساح رودوۆوە ... سامايا پەرۆايا حاراكتەرنايا چەرتا. تاكيم وبرازوم، مۋرات وستاەتسيا نە راسكرىتىم. اۆتور ۆ ەتوم رازدەلە دەلاەت سلەدۋيۋششي ۆىۆود: «ۆ كونتسە كونتسوۆ، رەاكتسيوننىە پيساتەلي وستاليس نا ۋروۆنە فولكلورا، ا اباي پودنيالسيا دو ۋروۆنيا پيسمەننوي ليتەراتۋرى». ۆوت ۆىۆودى پەرۆوگو رازدەلا.

يلي درۋگوي رازدەل وب وتنوشەني ابايا ك پۋشكينۋ. يسسلەدوۆانيە ەتوگو رازدەلا زاكليۋچاەتسيا  يسكليۋچيتەلنو ۆ توم، چتو ابايۋ تۆورچەستۆو پۋشكينا پونراۆيلوس، ون ۆوسپرينيال ەتو تۆورچەستۆو، ۋچيلسيا ۋ نەگو. پونەۆولە زاداەش ۆوپروس: ۆەد نە ودين اباي يز كازاحسكيح ليتەراتوروۆ ۋچيلسيا ۋ پۋشكينا. ەسلي ۋچەبا ابايا ۋ  پۋشكينا سچيتاەتسيا شكولوي ابايا، تو، كاك بىت س التىنسارينىم ي درۋگيمي، كوتورىە توجە ۋچيليس ۋ پۋشكينا؟ توگدا پريدەتسيا پەرەچيسليات نا وسنوۆە تاكوگو يسسلەدوۆانيا سوتني شكول ۆ كازاحسكوي ليتەراتۋرە، كوتورىە ۋچيليس ۋ پۋشكينا.

ا ەسلي ي ۋ لەرمونتوۆا ۋچيليس، تو كاكايا ەتو بۋدەت شكولا؟ ديسسەرتانت نە زاداەت سەبە ۆوپروسا، پوچەمۋ يمەننو اباي ليۋبيل تۆورچەستۆو پۋشكينا، ا پوچەمۋ نە تولستوگو، نە ششەدرينا ي تەم سامىم پۋشكينا پروتيۆوپوستاۆيل ۆسەم درۋگيم رۋسسكيم كلاسسيكام.

درۋگايا كونتسەپتسيا اۆتورا ديسسەرتاتسي: اباي ۋچيلسيا رەاليزمۋ ۋ پۋشكينا ي لەرمونتوۆا. ي ديسسەرتانت نە پىتاەتسيا دوكازات ەتو كاكيم-ليبو اناليزوم يستوريچەسكيح ي ليتەراتۋرنىح ۆوپروسوۆ، ا پروستو زاياۆلياەت، چتو اباي ۋچيلسيا رەاليزمۋ ۋ پۋشكينا ي لەرمونتوۆا. رازۆە چەلوۆەك، ۆ كاكوي-تو ستەپەني گراموتنىي، نە زناەت، چتو رەاليزمۋ نە ۋچاتسيا، ا ون ۆوزنيكاەت نا وسنوۆە سوتسيالنو-ەكونوميچەسكوگو رازۆيتيا كاجدوگو نارودا، چتو رەاليزم يمەەت سوتسيالنۋيۋ پوچۆۋ، چتو رەاليزمۋ موجنو ۋچيتسيا تولكو توگدا، ەسلي ەتومۋ سپوسوبستۆۋەت سوتسيالنو-ەكونوميچەسكوە، وبششەستۆەننو-پوليتيچەسكوە رازۆيتيە. تولكو توگدا موجنو ۋچيتسيا رەاليزمۋ، ا نە ۆ درۋگوە ۆرەميا.

ۆ وتنوشەني كوكپايا. كاك موجەت بىت كوكپاي ۋچەنيكوم ابايا پوسلە توگو، كاك اۆتور ديسسەرتاتسي ۆىرۆال يز رۋك كوكپايا دۆە بولشيح پوەمى «سابالاك» ي «كەنەسارى ناۋرىزباي».

پري ەتوم يا وبراششايۋ ۆنيمانيە پريسۋتستۆۋيۋششيح نا پودتاسوۆكۋ ماتەريالا. وت ليتەراتۋرنوگو اناليزا «سابالاك» اۆتور وتكازىۆاەتسيا، ياكوبى پوتومۋ، چتو ەتوت ماتەريال نە ياۆلياەتسيا پودليننىم، ا دو ەتوگو ني زۆۋكا نە بىلو سكازانو ۆ كازاحسكوم ليتەراتۋروۆەدەني و ماتەريالە درۋگوگو حاراكتەرا. اۆتور ي درۋگيە ەدينومىشلەننيكي، كوگدا نۋجنو بىلو ۆوسحۆاليات حانوۆ، وني ۆىتاسكيۆالي «سابالاك» پەرەد وبششەستۆوم، ا سەيچاس، كوگدا وسۋجداەتسيا «سابالاك» وبششەستۆەننوستيۋ، وني سپرياتالي ەگو. دليا تاكوي پودتاسوۆكي ماتەريالا اۆتور ۋمالچيۆال تاكۋيۋ پوەمۋ كاك «كەنەسارى ناۋرىزباي». ا ەتو - ساموە گلاۆنوە پرويزۆەدەنيە كوكپايا، ۆوسحۆاليايۋششەە كەنەسارى ي درۋگيح سپودۆيجنيكوۆ ەتوگو حانا.

ۆ ديسسەرتاتسي سكازانو تاك ...، چتو اۋبە...[2] پو پراۆيلنومۋ پۋتي وريەنتيروۆال كوكپايا ي ون ياۆلياەتسيا ەدينومىشلەننيكوم ابايا. ا چتو دەلاەتسيا ۆ جيزني؟

پوسلە سمەرتي ابايا كوكپاي پوسترويل گرومادنۋيۋ مەچەت ي مەدرەسە، يمەل نە ۆ پريمەر درۋگيم مۋللام 200 ۋچەنيكوۆ دليا پروپوۆەدوۆانيا يسلامسكوي رەليگي. كوكپاي ۆ پريۆەدەننوم ستيحوتۆورەني پيشەت، چتو ون بىل مۋللا، ي باي ي پروپوۆەدوۆال يسلام، ا تەپەر پريشلي بولشەۆيكي ي پريحوديتسيا ۆسە ەتو بروسات.

ديسسەرتانت ستاراەتسيا دات اناليز پرويزۆەدەنيۋ كوكپايا ...، ەتو ساموە بەزىدەينوە پرويزۆەدەنيە. ۆ ەتوم سۆوەم پرويزۆەدەني كوكپاي ۆوزمۋششاەتسيا نەكوتورىمي سۆويمي روۆەسنيكامي، چتو وني منوگو ەديات مياسا، سالا، ا ەتو سچيتاەتسيا ناستوياششەي ساتيروي نا باەۆ. نو كوكپاي سام - باي ي سيديت زا ودنيم ستولوم س بايامي ي گوۆوريت پرو نيح، چتو وني منوگو ەديات، ا ون مالو. ديسسەرتانت سچيتاەت ەتو پرويزۆەدەنيە ساتيروي. ۆسە ۋچەنيكي تيانۋت ابايا نازاد ك ستاروي وتجيۆشەي تراديتسي ۆ ليتەراتۋرە، ك ستاروي ارابسكوي ليتەراتۋرە.

ۆ تاكوم تونە ناپيسانا ۆسيا ديسسەرتاتسيا، ۆ نەي چۋۆستۆۋەتسيا كاكايا-تو نەوپرەدەلەننوست، دۆويستۆەننوست. ەسلي وگرانيچيتسيا تولكو چتەنيەم، تو، چتو ناپيسانو ۆ نەي؟ ا ناستوياششەە ليتسو ديسسەرتاتسي موجنو ۆيدەت تولكو توگدا، كوگدا ۆى وبراتيتە ۆنيمانيە نا نەكوتورىە اۆتوريتەتنىە، س توچكي زرەنيا ديسسەرتانتا، ماتەريالى، نا كوتورىە ون سسىلاەتسيا. وزناكوميۆشيس س يدەينو-تەورەتيچەسكيمي ۆزگليادامي ەتيح «اۆتوريتەتنىح» يستوچنيكوۆ، موجنو بۋدەت وتسەنيت تە پروتيۆورەچيا ديسسەرتاتسي، كوتورىە نامي وتمەچەنى ۆىشە.

كاك مى ۋجە وتمەتيلي، ۆ ديسسەرتاتسي نەت ي پريزناكا پوپىتكي وبوسنوۆات زاششيششاەمۋيۋ تەمۋ پۋتەم اناليزا فاكتوۆ زاكونومەرنوگو رازۆيتيا وبششەستۆا. وتدەلنىە ابزاتسى، فرازى ي سلوۆا و ۆلياني روسسي، و توۆارنو-دەنەجنىح وتنوشەنياح، و ۆلياني پۋشكينا ي ت.د. نە پريستايۋت ك ديسسەرتاتسي. وني ۆ وسنوۆنوم سكازانى وت ساموگو اۆتورا، ت.ە. سكازانى نە ۆ سۆيازي س كاكيم-ليبو يسسلەدوۆانيەم. كرومە توگو، منوگيە يز نيح سكازانى نە ك مەستۋ ي نە پو سۋششەستۆۋ. داجە تسيتاتى يز ترۋدوۆ كلاسسيكوۆ ماركسيزما-لەنينيزما ي درۋگيح اۆتوريتەتنىح پرەدستاۆيتەلەي رۋسسكوي كۋلتۋرى ي نەكوتورىح توۆاريششەي يز كازاحستانا، ۆو منوگيح سلۋچاياح پريۆەدەنى نە پو سۋششەستۆۋ، ا دليا فورمالنوستي. ناپريمەر، يز ماركسا ي ەنگەلسا ديسسەرتانت پريۆوديت تسيتاتۋ، چۋت لي نە ەدينستۆەننۋيۋ دليا توگو، چتوبى دوكازات رەليگيوزنوست شورتانبايا. رەليگيوزنوست دوكازىۆاەتسيا اۆتوروم ديسسەرتاتسي يز ماركسا ي ەنگەلسا! (ستر. 35 ديسسەرتاتسي).

پو تاكومۋ جە موتيۆۋ، ت.ە. دليا دوكازاتەلستۆا رەليگيوزنوستي تسيتيرۋەتسيا گوركي. سلوۆا توۆ. شاياحمەتوۆا تسيتيرۋيۋتسيا ديسسەرتانتوم ۆ نەسكولكيح مەستاح، چتوبى كونستاتيروۆات رەاكتسيوننوست تۆورچەستۆا شورتانبايا، كوتورىي داۆنىم-داۆنو وسۋجدەن ۆسەي ناشەي وبششەستۆەننوستيۋ. سۋششەستۆۋەت رەشەنيە پارتينوي ورگانيزاتسي ي نەچەگو دوكازىۆات رەاكتسيوننوست شورتانبايا تسيتاتامي يز ۆىستۋپلەنيا توۆ. شاياحمەتوۆا.

ينتەرەسنىي فاكت پولۋچاەتسيا س سابيتوم مۋكانوۆىم. كتو برال ۆ رۋكي ديسسەرتاتسيۋ، ناۆەرنوە، پودۋمال، چتو تام تسيتيرۋەتسيا سابيت مۋكانوۆ. ون، پراۆدا، فيگۋريرۋەت ۆ نەسكولكيح مەستاح، نو دليا توگو، چتوبى برات پرويزۆەدەنيە رەاكتسيوننىح پيساتەلەي، ا ۆزگليادى ساموگو مۋكانوۆا نيگدە نە پريۆودياتسيا. مەجدۋ تەم، مۋكانوۆ ۆ سنوسكاح نازىۆاەتسيا ۆ دەسياتي مەستاح دليا ...

ەتو ستارىە ۋچەبنيكي، رەاكتسيوننىە ۋچەبنيكي، وتكۋدا بەرۋتسيا ستيحي، ي ستاۆيتسيا يميا مۋكانوۆا، ا يسسلەدوۆانيا مۋكانوۆا ني ۆ ودنوم مەستە نە پريۆودياتسيا. دجۋماليەۆا ي دۋحا نەت ۆ ەتوي ديسسەرتاتسي.

كوگدا ۆى گلۋبوكو پويمەتە ۆسە ەتو، تو ۆ ديسسەرتاتسي ۆ وسنوۆنوم وستايۋتسيا سسىلكي تولكو نا اۋەزوۆا. بولەە چەم ۆ 15-16 مەستاح، كاك گوۆوريل زدەس ي پروفەسسور دجۋماليەۆ، تسيتيرۋەتسيا م.اۋەزوۆ، چتوبى دوكازات شكولۋ ابايا. تاكيم وبرازوم، ليتەراتۋرنايا شكولا ابايا دوكازىۆاەتسيا سسىلكامي نا اۋەزوۆا ۆ وسنوۆنوم. پريچەم، نادو ۋچەست، چتو سسىلكي نا يستوريۋ كازاحستانا توجە بەرۋتسيا يز رازدەلا اۋەزوۆا.

تاكيم وبرازوم، تو رەالنوە، چتو سودەرجيتسيا ۆ ديسسەرتاتسي - ەتو يدەينو-تەورەتيچەسكيە ۆزگليادى م.اۋەزوۆا پو ۆوپروسۋ و ليتەراتۋرنوي شكولە ابايا.

ساموي سۋششەستۆەننوي وشيبكوي ياۆلياەتسيا تو، چتو ۆ ساموم ناچالە ديسسەرتاتسي نە پراۆيلنو وپرەدەلەنا يدەينو-تەورەتيچەسكايا وسنوۆا ليتەراتۋرنوي شكولى ابايا. مى ۆسە زناەم، چتو سامىم وسنوۆنىم ۆ داننوم سلۋچاە دولجنى بىت سسىلكي نا كلاسسيكوۆ ماركسيزما-لەنينيزما. ۆمەستو ەتيح سسىلوك يدەينو-تەورەتيچەسكايا شكولا ابايا وبوسنوۆىۆاەتسيا ستارىمي وشيبوچنىمي ترۋدامي م.اۋەزوۆا.

ديسسەرتانت پراۆيلنو پوستۋپيل، داۆ ۆ ناچالە ديسسەرتاتسي يدەينو-تەورەتيچەسكوە وپرەدەلەنيە ەتوي ليتەراتۋرنوي شكولە، نو ون نەپراۆيلنو پوستۋپيل، ۆزياۆ نەكوتورىە ستارىە وشيبوچنىە ۆزگليادى نەكوتورىح درۋگيح ليتەراتۋروۆەدوۆ زا وسنوۆۋ سۆوەگو وپرەدەلەنيا.

نا چەتۆەرتوي سترانيتسە چيتاەم: «ۆپەرۆىە وبراتيل ۆنيمانيە نا ليتەراتۋرنۋيۋ شكولۋ ابايا، ۆپەرۆىە پرولوجيل پۋت ناۋچنومۋ يسسلەدوۆانيۋ شكولى ابايا ي زالوجيل ەە وسنوۆۋ م.اۋەزوۆ».

مۋحتار اۋەزوۆ ۆ 1933 گودۋ ۆ سۆوەي بولشوي ستاتە «ابايدىن تۋىسى

مەن ...» (اباي. پولنوە سوبرانيە سوچينەني 1933 گ.) يزلوجيل، چتو ناچينايا س 1889 گودا ۋچەبا ۋ ابايا پرەۆراتيلاس ۆ بولشۋيۋ شكولۋ. ۆوكرۋگ ابايا ناچالي سوبيراتسيا مولودىە ليۋدي -  ۋچەنيكي ابايا... يا موگۋ پريۆەستي كازاحسكي تەكست، ەسلي نۋجنو.

ۆ پودتۆەرجدەني ەتوگو ديسسەرتانت پريۆوديت تسيتاتۋ يز ۋپوميانۋتوي ستاتي. دالشە. راسشيفروۆىۆايا ەتۋ زالوجەننۋيۋ م.اۋەزوۆىم «وسنوۆۋ» ليتەراتۋرنوي شكولى ابايا، ديسسەرتانت پريۆوديت تە مەستا ستاتي اۋەزوۆا، گدە گوۆوريتسيا، چتو ۋچەنيكي ابايا پريەزجالي يزدالەكا، چتو ۋچەنيكي ابايا پيسالي نا يستوريچەسكيە تەمى، نا تەمى كاۆكازا، افريكي ي ت.د. ي زاكليۋچاەت سۆوي مىسلي تاكيمي سلوۆامي: «مۋحتار اۋەزوۆ ەتوي سۆوەي ستاتەي پوكازال، چتو ليتەراتۋرنايا شكولا ابايا ياۆلياەتسيا ودنيم يز تاكيح ۆوپروسوۆ، كوتورىە ترەبۋيۋت سپەتسيالنوگو يسسلەدوۆانيا ي ناچەرتيل ياسنوە ناپراۆلەنيە يسسلەدوۆاتەلسكوي رابوتە ۆ دالنەيشەم» (ستر. 4).

ديسسەرتانت دوباۆلياەت: «م.اۋەزوۆ ۆ سۆوەي ستاتە «اباي اكىندىگىنىن اينالاسى»، ناپيساننوي ۆ 1934 گ.، ەششە دالشە پروياسنياەت، چتو ليتەراتۋرنايا شكولا ابايا بىلا ناستوياششەي پيساتەلسكوي شكولوي».

ۆ ەتوي ستاتە ۆ دوباۆلەنيە ك سكازاننومۋ دوكازانو، چتو اباي سۆويم ۋچەنيكام داۆال تەمى، كريتيكوۆال، يسپراۆليايا يح پرويزۆەدەنيا، ۋچيل يح، كاك پيسات، ي تەم سامىم اباي ي ياۆليالسيا رودوناچالنيكوم ليتەراتۋرنوي شكولى. تاك ون يزلاگاەت مىسلي م.اۋەزوۆا و توم، چتو زناچيت ليتەراتۋرنايا شكولا ي، چتو زناچيت بىت ەە ۋچەنيكوم. پوسلە ەتوگو پەرەچيسليايۋتسيا ترۋدى م.اۋەزوۆا، ۆ كوتورىح، پو منەنيۋ ديسسەرتانتا، ون پودتۆەرديل ەتي سۆوي پولوجەنيا و ليتەراتۋرنوي شكولە ابايا. ۆ چيسلە تاكيح ترۋدوۆ پريۆەدەنا «بيوگرافيا ابايا»، ناپيساننايا ۆ 1940 گ.، «جيزن ي تۆورچەستۆو ابايا»، ناپيساننايا ۆ 1945 گ. ناريادۋ س نيمي تسيتيرۋيۋتسيا ي درۋگيە ستاتي، كوتورىە بىلي ناپيسانى ۆ 1949 ي ۆ 1950 گگ.

وتسيۋدا ۆيدنو، چتو دليا ديسسەرتانتا مەجدۋ ەتيمي ستاتيامي اۋەزوۆا نەت نيكاكوي رازنيتسى. ناوبوروت، نەلزيا نە زامەتيت، چتو پەرۆىە دۆە ستاتي ون ستاۆيت ۆىشە ناپيساننىح ۆ پوسلەدنەە ۆرەميا. يا ەتي مومەنتى پودچەركيۆايۋ پوتومۋ، چتو ديسسەرتانت ۆ وسنوۆنوم وپيراەتسيا نا ەتي پەرۆىە ستاتي، ا ەتي پەرۆىە دۆە ستاتي پرەدستاۆليايۋت سوبوي ترۋد، دوكازىۆايۋششي پانيسلاميستسكوە پرويسحوجدەنيە تۆورچەستۆا ابايا. ا ۆ پوسلەدنيح ستاتياح م.اۋەزوۆ ناچيناەت پريۋكراشيۆات ەتي مىسلي. تاك ۆوت ديسسەرتانت دەلاەت ۋپور نا ەتي پانيسلاميستسكيە ترۋدى.

يا تسيتيرۋيۋ ديسسەرتانتا: «ۆوپروس و ليتەراتۋرنوي شكولە ابايا، وسۆەششەننىي ۆ پەرۆىح ستاتياح اۋەزوۆا، وتكرىل پۋت ك ۆىياۆلەنيۋ ي يسسلەدوۆانيۋ اكىنوۆ».  ديسسەرتانتوم ەتي سلوۆا پودچەركنۋتى: «وتكرىل پۋت ك ۆىياسنەنيۋ ي يسسلەدوۆانيۋ اكىنوۆ».

دالشە ديسسەرتانت پەرەچيسلياەت سۆوي ستاتي وب ۋچەنيكاح ابايا. تاكيم وبرازوم، ياسنو ي چەتكو سكازانو، چتو داننايا ديسسەرتاتسيا ۆوزنيكلا نە تولكو پود يدەينىم ۆليانيەم پەرۆىح ستاتەي اۋەزوۆا، نو ياۆلياەتسيا پريامىم پرودولجەنيەم تەح يدەينىح ۆوززرەني، كوتورىە سودەرجاتسيا ۆ ەتيح ستاتياح.

يا پروشۋ وبراتيت ۆنيمانيە نا سلەدۋيۋششەە: ۆسە ەتي ترۋدى م. اۋەزوۆا ديسسەرتانت پرينيماەت پولنوستيۋ، بەز ۆسياكيح زامەچاني ي داجە پودچەركيۆاەت يدەينۋيۋ زناچيموست پەرۆىح دۆۋح ستاتەي اۋەزوۆا ي سسىلاەتسيا نا نيح كاك نا يدەينۋيۋ وسنوۆۋ شكولى ابايا. وتدەلنىە زامەچانيا وپپونەنتوۆ ني ۆ كاكوي مەرە نە وسلابليايۋت ەتوت يدەينىي راسچەت ديسسەرتانتا نا داننىە ستاتي، تاك كاك ون نە تولكو سسىلاەتسيا نا نيح، نو ي ون سدەلال يح يدەينوي وسنوۆوي ۆسەي ديسسەرتاتسي. پوەتومۋ مى پودروبنو وستانوۆيمسيا نا ودنوي يز ەتيح ستاتەي م. اۋەزوۆا.

ۆ ەتيح ستاتياح دەيستۆيتەلنو گوۆوريتسيا و شكولە ابايا، نا فاكتيچەسكيح ماتەريالاح ي تەورەتيچەسكيح پولوجەنياح وبوسنوۆىۆاەتسيا شكولا ابايا. نو دەلو ۆ توم، كاكايا شكولا تام وبوسنوۆىۆاەتسيا، كاكوي سچيتاەت اۋەزوۆ شكولۋ ابايا، كاك ون وسۆەششاەت يدەينو-تەورەتيچەسكيە وسنوۆى تۆورچەستۆا ابايا؟ ۆ ستاتە، ناپيساننوي ۆ 1934 گ. ي ناپەچاتاننوي ۆ 11-12 نومەراح جۋرنالا «ادەبيەت مايدانى»، ون دوكازىۆاەت، چتو اباي يسكليۋچيتەلنو پرەدالسيا پودراجانيۋ ۆوستوچنىم تراديتسيام ۆ ليتەراتۋرە. ي دالەە ۆوستوچنىە تراديتسي ون راسشيفروۆىۆاەت كاك تراديتسي ارابو-پەرسيدسكوي ليتەراتۋرى. پوسلە منوگيح راسسۋجدەني و توم، چتو اباي ۆناچالە ۆنەشنە پودراجال ۆوستوچنىم تراديتسيام، ون پيشەت: «ەتو ناچالو. ۆ دالنەيشەم، حوتيا ي وتوشەل وت پودراجاني دەتسكوگو پەريودا، اباي دو كونتسا سۆوەي جيزني نە وترىۆالسيا وت ۆوستوچنوي ليتەراتۋرى. ون تراديتسي ارابو-پەرسيدسكوي ليتەراتۋرى نازىۆاەت ۆوستوچنىم ناپراۆلەنيەم، ا رۋسسكۋيۋ ليتەراتۋرۋ زاپادنىم.

ۆ تۆورچەستۆە ابايا نيت ۆوستوكا پروتيانۋتا س ناچالا ي دو كونتسا. ونا كونچاەتسيا ۆ 1902 گودۋ ستيحوتۆورەنيەم «بوگ پراۆديۆ سام، پراۆديۆى ي ەگو سلوۆا».

«... تەپەر پوەت ناچيناەت گلۋبوكو پونيمات دۋح، ۆنۋترەننيە ي ۆنەشنيە تراديتسي، وسنوۆنوە ناپراۆلەنيە ۆوستوچنوي سوفيسكوي پوەزي».

دالشە. م.اۋەزوۆ ۆ دوكازاتەلستۆو سۋفيزما ۋ ابايا پريۆوديت ەگو ستيحي «كوزيمنين كاراسى» ي زاكليۋچاەت: «ليۋبوۆنايا فيلوسوفيا اكىنوۆ-سوفيستوۆ زدەس ۆيدنا نە دۆۋسمىسلەننو، سوۆەرشەننو ياسنو».

تاكيم وبرازوم، م.اۋەزوۆ سچيتاەت، چتو شكولا ابايا - ەتو ۆوستوچنىي سوفيزم، سلوجيۆشيسيا نا وسنوۆە يدەينو-تۆورچەسكوگو ۆليانيا ارابو-پەرسيدسكوي ليتەراتۋرى.

پو منەنيۋ اۋەزوۆا، ۆوستوچنوە ناپراۆلەنيە تۆورچەستۆا ابايا نا ەتوم نە وستاناۆليۆاەتسيا. ۆ دالنەيشەم اۆتورۋ ستاتي وچەن لەگكو «ۋداەتسيا» سدەلات ابايا پانيسلاميستوم.

ون پيشەت سلەدۋيۋششەە: «تاكيم وبرازوم، اباي پريبليجاەتسيا ك نوۆاتورام، راتسيوناليستام، رەفورميستام رەليگي، كوتورىە ناچالي پوياۆلياتسيا نا ارەنە ۆوستوچنوي ناۋكي ۆو ۆتوروي پولوۆينە حIح ۆەكا.... راتسيوناليستامي، ۆىشەدشيمي يز مۋسۋلمانسكوگو ميرا ي ۋبەجاۆشيمي ۆ شەستيدەسياتىە گودى سو سۆوەي رودينى ۆ پاريج بىلي جالياليتدين اۋگاني ي مۋحاممەد گادبۋلي. ەسلي بى ابايۋ ۋدالوس دالشە ۋچاستۆوۆات ۆ سوتسيالنىح ۆوپروساح ۆ گوسۋدارستۆەننوم ماسشتابە، ۆىحوديا زا رامكي رودا ي اۋلا، ناستوياششيمي سپودۆيجنيكامي ابايا بىلي بى وني، ت.ە. جالياليتدين اۋگاني ي مۋحاممەد گابدۋلي. پليۋس ك نيم ون ەششە دوباۆلياەت ي كايۋما ناسىري - فەودالا. ەتوت اباي بىل بى اباەم، پوموگاۆشيم بۋرجۋازنومۋ رازۆيتيۋ كازاحسكوگو وبششەستۆا. حوتيا ي نە دوستيگ ون ەتوگو، نو زا پوسلەدنەە ۆرەميا جيزني ون ۆسە جە ستال وسۆوبوجداتسيا وت ستارينى. ابايا، پوۆەرنۋۆشەگوسيا ك ەتومۋ، مى ۆيديم ۆ ەگو ليتسە، پوۆەرنۋۆشيمسيا ك ەۆروپە. پوسلە ابايا، يدۋششەگو پو پۋتي راتسيوناليستوۆ، نوۆاتوروۆ مى ۆيديم ەگو پوۆەرنۋۆشەگوسيا ك ەۆروپە.

يا پرودولجايۋ تسيتيروۆات: «ەسلي بى اباي نە بىل سكلونەن ك تاكومۋ راتسيوناليزمۋ ي پولۋنوۆاتورستۆۋ ۆ وبلاستي مورالي، تو ۋ ابايا مى نە ناشلي بى پريزناكوۆ ەۆروپى». ون ۆ پونياتيە «ەۆروپا» ۆكليۋچاەت ي رۋسسكۋيۋ كۋلتۋرۋ.

ۆ ەتيح وترىۆكاح اۋەزوۆ ۋتۆەرجداەت، چتو يدەينو-تۆورچەسكوە ناپراۆلەنيە ابايا، شكولا ابايا - ەتو پانيسلاميزم. ەسلي بى ون ۆىشەل زا رامكي اۋلا، ون پوشەل بى پو پۋتي پانيسلاميزما. داجە پوۆوروت ابايا ك رۋسسكوي كۋلتۋرە ون وبياسنياەت پانيسلاميزموم. ون ۋتۆەرجداەت، چتو اباي پوۆەرنۋل ك ەۆروپەيسكوي كۋلتۋرە پوتومۋ، چتو ستال نا پۋت راتسيوناليزما، رۋكوۆوديموگو پانيسلاميستامي.

ەتومۋ پوسلەدنەمۋ ۋتۆەرجدەنيۋ م. اۋەزوۆا و توم، چتو اباي ك رۋسسكوي كۋلتۋرە پريشەل چەرەز پانيسلاميزم، سووتۆەتستۆۋيۋت ي تە ۆىۆودى، كوتورىە  يم سدەلانى پو وتنوشەنيۋ ك ۆليانيۋ رۋسسكوي كۋلتۋرى نا ابايا. ون پيشەت، چتو «اباي نە ۆوسپرينيماەت نيچەگو ۋ رەۆوليۋتسيوننو-دەموكراتيچەسكيح پوەتوۆ ي پيساتەلەي كاك چەرنىشەۆسكي». ون پودچەركيۆاەت ەتو. ي دالشە: «ك پۋشكينۋ، ۆوزۆەليچيۆاەمومۋ توگدا ۆسەي كۋلتۋرنوي وبششەستۆەننوستيۋ، اباي وبراششالسيا نە كاك نيجە ەگو ستوياششي، ا كاك راۆنىي، كاك بى گوۆوريا پۋشكينۋ: «نە تاك نادو  پيسات، ا تاك»، - وبراششالسيا س نەكوتورىم ۆىسوكومەريەم.

ۆ ستاتە پو-ۆسياكومۋ دوكازىۆاەتسيا، چتو اباي يلي سوۆەرشەننو نە ۆوسپرينيمال رۋسسكۋيۋ كۋلتۋرۋ يلي ۆوسپرينيمال ەە دليا ۆنەشنەگو وفورملەنيا سۆوەي ۆنۋترەننەي ۆوستوچنوي سۋششنوستي. ۆوستوچنۋيۋ سۋششنوست ابايا اۆتور دوكازىۆاەت، كاك مى پوكازالي، رازنىمي پۋتيامي.

1.پەرۆىي يز نيح - پوپىتكا وبوسنوۆات، چتو ياكوبى اباي پوچتي دو 40 لەت ۆنەشنە پودراجال يسكليۋچيتەلنو ارابو-پەرسيدسكيم تراديتسيام.

2. پوزدنەە اباي ۆوسپرينيال ۆنۋترەننيۋيۋ سۋششنوست ارابو-پەرسيدسكوي كۋلتۋرى ي ستال سوفيستوم.

3. دالنەيشيە پەرسپەكتيۆى ابايا - پانيسلاميزم.

4. ياكوبى اباي نە تولكو نە ۆوسپرينيال، نو ي پروياۆليال ۆراجدەبنىە وتنوشەنيا ك رۋسسكوي كۋلتۋرە.

پرەدسەداتەل:

توۆاريششي، پوستۋپيلو نەسكولكو زاپيسوك وت چلەنوۆ ۋچەنوگو سوۆەتا س ترەبوۆانيەم ك وراتورۋ گوۆوريت پو سۋششەستۆۋ ديسسەرتاتسي.

گولوسا: پراۆيلنو.

نۋرۋشەۆ:

يا پريۆوديل سلوۆا ديسسەرتانتا، كوتورىي ۆسەتسەلو سسىلاەتسيا نا ەتي پرويزۆەدەنيا.

رەپليكا امانجولوۆا: ۆى حوتيتە سكازات، چتو ديسسەرتانت پروپوۆەدۋەت پانيسلاميزم، كاك اۋەزوۆ؟ ۆى ۋتوچنيتە، ا تو پولۋچاەتسيا رازبور ستاتەي اۋەزوۆا، ا نە وبسۋجدەنيە ديسسەرتاتسي.

نۋرۋشەۆ:

يا  بۋدۋ سوكراششاتسيا. توگدا يا پريۆەدۋ كونتسەپتسيۋ ۆ ەتوي ستاتە و شكولە ابايا. چتو يز سەبيا سوبوي پرەدستاۆلياەت شكولا ابايا؟

پياتىي ۆاريانت «دوكازاتەلستۆ ۆوستوچنوي سۋششنوستي ابايا» - ەتو ليتەراتۋرنايا شكولا ابايا، تا سامايا شكولا، كوتورايا ياۆلياەتسيا تەموي وبسۋجداەموي ديسسەرتاتسي. درۋگوي ۆوپروس ۆ ەتوي ستاتە اۋەزوۆا زاكليۋچاەتسيا ۆ توم، چتو ون دولجەن وكونچاتەلنو زاۆەرشيت ارابو-پەرسيدسكۋيۋ سۋششنوست تۆورچەستۆا ابايا.

ەسلي ۆىشەپەرەچيسلەننىە چەتىرە موتيۆا يزۆراششالي، تو، چتو سام اباي پيسال، تو ەتوت پوسلەدني موتيۆ اۆتورۋ ستاتي پونادوبيلسيا دليا توگو، چتوبى ابايۋ پريپيسات ناپيساننىە درۋگيمي پرويزۆەدەنيا. ناپريمەر، ۆسەم يزۆەستنو، چتو اباي نە ۆوسپەۆال حانوۆ، چتو سووتۆەتستۆۋەت پروگرەسسيۆنومۋ دۋحۋ ەگو تۆورچەستۆا، نو ەتو پروتيۆورەچيت دۋحۋ پانيسلاميزما، يبو پانيسلاميزم موگ يمەت مەستو ۆ جيزني كازاحوۆ تولكو نا وسنوۆە ۆسەگو رەاكتسيوننوگو، ۆسەگو وتستالوگو، نا وسنوۆە يدەاليزاتسي ستارينى. پوەتومۋ يسسلەدوۆاتەل پريپيسال ابايۋ ۆوسحۆالەنيە حانوۆ چەرەز تاك نازىۆاەمىح ەگو ۋچەنيكوۆ. يا پروپۋششۋ، كوگو نازىۆاەت م.اۋەزوۆ ۋچەنيكامي ابايا. دالشە، مۋحتار اۋەزوۆ وبياسنياەت، كاك نادو پونيمات «ليتەراتۋرنايا شكولا» ي «ۋچەنيك».

كاكيە نوۆىە پرويزۆەدەنيا روجدايۋتسيا؟ اۆتور گوۆوريت، چتو اباي ۆوسپەۆاەت پو پلانۋ كوكپايا ابلايا ي سىنوۆەي كاسىما، ت.ە. «كەنەسارى ي ناۋرىزبايا». تام پودچەركيۆاەتسيا، چتو «سابالاك» ي «كەنەسارى ي ناۋرىزباي» - پرويزۆەدەنيا كوكپايا، يدەاليزيرۋيۋششيە حانوۆ، ناپيسانى پو زادانيۋ ابايا ي يسپراۆلياليس ەگو سوبستۆەننوي رۋكوي.

...دالشە، ديسسەرتانت ۋكازىۆاەت، چتو ۆ ەتوي ستاتە اۋەزوۆ سچيتاەت ۆاجنوي زاداچەي دالنەيشەە يسسلەدوۆانيە ليتەراتۋرنوي شكولى ابايا. دەلو تولكو  ۆ توم، ۆ كاكوم ناپراۆلەني ون پرەدلاگاەت ەە يسسلەدوۆات؟ ون پرەدلاگاەت يسسلەدوۆات سوفيزم ۆ تۆورچەستۆە ابايا.

پريۆەدۋ سلوۆا اۆتورا: «يسسلەدوۆانيە ۆليانيا گارۋزا ۆ كازاحسكوي ليتەراتۋرە ي يسسلەدوۆانيە ەگو س ودنوي ستورونى ۆ سۆيازي س اباەم ياۆلياەتسيا نوۆوي پروبلەموي، ستوياششەي پەرەد ليتەراتۋروۆەدامي».

ۆوت يدەينو-تەورەتيچەسكوە پولوجەنيە توگو پرويزۆەدەنيا، ۆ كوتوروم، پو سلوۆام ساموگو ديسسەرتانتا، زالوجەنا وسنوۆا ليتەراتۋرنوي شكولى ابايا ي پرودولجەنيەم كوتوروگو ياۆلياەتسيا داننايا ديسسەرتاتسيا. كاكوۆى ەتي پولوجەنيا؟ وني وت ناچالا ي دو كونتسا  پانيسلاميستسكيە. موجنو لي ۆ ەتوي ستاتە نايتي حوت چتو-نيبۋد پولوجيتەلنوگو؟ نيچەگو پولوجيتەلنوگو تام نەت. وتنوسيتسيا لي ەتا ستاتيا ك داننوي ديسسەرتاتسي؟ دا، دەيستۆيتەلنو، وتنوسيتسيا، كاك پرەدمەت كريتيچەسكوگو رازبورا. نادو بىلو بەسپوششادنو كريتيكوۆات ەە س توچكي زرەنيا ماركسيزما، ۆسكرىت سۋششنوست پانيسلاميزما.

كاكۋيۋ وشيبكۋ دوپۋستيل ديسسەرتانت، وبياۆيۆ ەتۋ انتيماركسيستسكۋيۋ ستاتيۋ وسنوۆوي ليتەراتۋرنوي شكولى ابايا ۆ سۆوەي ديسسەرتاتسي؟ ون دوپۋستيل گرۋبۋيۋ پوليتيچەسكۋيۋ وشيبكۋ، پودمەنيۆ ماركسيزم پانيسلاميزموم، يبو يدەينو-تەورەتيچەسكۋيۋ وسنوۆۋ ليتەراتۋرنوي شكولى ابايا موجنو ۋستانوۆيت تولكو چەرەز ماركسيزم.

سچيتات لي ەتو تولكو وشيبكوي، كوتورۋيۋ موجنو بىلو بى تولكو زامەتيت، كاك ەتو دەلاەت م.اۋەزوۆ؟ نەت، نەلزيا. ەتو نادو سچيتات پروتاسكيۆانيەم ۆ سوۆەتسكۋيۋ ناۋكۋ انتيماركسيستسكيح ۆزگليادوۆ، كاك سو ستورونى ديسسەرتانتا، تاك ي سو ستورونى م.اۋەزوۆا.

چتو ەتو زناچيت پو وتنوشەنيۋ ك اۋەزوۆۋ؟ ەتو زناچيت، چتو ون ۆسە ەششە نە وتكازالسيا وت سۆويح وشيبوچنىح ۆزگليادوۆ.

چتو ەتو زناچيت پو وتنوشەنيۋ ك ديسسەرتانتۋ؟ ەتو زناچيت، چتو ون نە سۆوبودەن وت ۆليانيا تاكوگو رودا يدەينىح شاتاني، وتراجەنيە كوتورىح ياۆلياەتسيا دۆويستۆەننوستيۋ ۆ ەگو ديسسەرتاتسي. ون ۆ سۆوەي ديسسەرتاتسي، س ودنوي ستورونى رەكومەندۋەت وبششەستۆەننوستي، ستۋدەنچەستۆۋ انتيماركسيستسكۋيۋ ليتەراتۋرۋ كاك وسنوۆۋ اناليزا ليتەراتۋرنوي شكولى ابايا ي دەلاەت ديسسەرتاتسيۋ تريبۋنوي دليا رەاكتسيوننىح پرويزۆەدەني ريادا اكىنوۆ. پوسكولكۋ رەاكتسيوننوست پريۆەدەننىح ماتەريالوۆ وستالاس نە راسكرىتوي، وني - ەتي پرويزۆەدەنيا وستاليس ۆ رولي يدەاليزاتسي يح. اۆتور سوزناتەلنو ۋكلونياەتسيا وت كريتيچەسكوگو رازبورا پرويزۆەدەني، ۆوسپەۆايۋششيح حانوۆ، پريپيسىۆاەت ابايۋ چۋجدىە دۋحۋ ەگو تۆورچەستۆا پرويزۆەدەنيا، ۆ چاستنوستي ۆوسحۆاليايۋششيح حانوۆ. پىتاەتسيا زاششيششات...... .شكولۋ ابايا، ديسسەرتانت وپرەدەلياەت ەە نە پو ناۋچنىم پۋتيام، ا پو پاتريارحالنو-فەودالنىم تراديتسيام، ت.ە. شكولا ابايا وپرەدەلياەتسيا نە س يدەينو-تەورەتيچەسكوي ستورونى، ا سو ستورونى سەمەيستۆەننوستي: كتو وكرۋجال ۆ تو ۆرەميا ابايا، كتو س نيم ۆمەستە جيل، كتو بىل رودستۆەننيكوم ي ت.د.

ۆسە ەتي وشيبكي ديسسەرتانتا ياۆليايۋتسيا فورموي پروياۆلەنيا بوربى دۆۋح تەندەنتسي زا ابايا: بوربى زا پروگرەسسيۆنوگو ابايا، س ودنوي ستورونى، ي، س درۋگوي ستورونى، چتوبى تۆورچەستۆو ابايا پوكازات رەاكتسيوننىم. مى نادەەمسيا، چتو ناشا وبششەستۆەننوست وتستويت پروگرەسسيۆنوگو ابايا!

رەپليكا: ۆى ۆسە-تاكي نە سكازالي سۆوەگو منەنيا و ديسسەرتاتسي!

نۋرۋشەۆ: يا ۆ ناچالە سۆوەگو ۆىستۋپلەنيا سكازال وب ەتوم.

پرەدسەداتەل:

وت يمەني ۋچەنوگو سوۆەتا وبراششايۋس س پروسبوي، چتوبى ۆىستۋپايۋششيە توۆاريششي نە زلوۋپوترەبليالي ۆرەمەنەم. ا تاكجە پروسبا گوۆوريت تولكو پو سۋششەستۆۋ ديسسەرتاتسي.

سلوۆو پرەدوستاۆلياەتسيا توۆ. بەكماحانوۆۋ

(جالعاسى بار)

«اباي-اقپارات»


[1] نە زافيكسيروۆانو ۆ ستەنوگراممە

[2] منوگوتوچيە ي نەپولنىە سلوۆا پريۆودياتسيا ۆ ستروگوم سووتۆەتستۆي سو ستەنوگرامموي

0 پىكىر

ۇزدىك ماتەريالدار

العىس ايتۋ كۇنى

العىس ايتۋ كۇنى جانە ونىڭ شىعۋ تاريحى

جومارتبەك نۇرمان 1559
الاشوردا

قوجانوۆ مەجەلەۋ ناۋقانىندا (جالعاسى)

بەيبىت قويشىباەۆ 2249
عيبىرات

قايسار رۋحتى عازيز جان

مۇحتار قۇل-مۇحاممەد 3499