«قىزىل اتاۋلاردان» قۇتىلا الماي كەلەمىز
بەردىبەك بياروۆ، فيلولوگيا عىلىمىنىڭ كانديداتى:
جەر-سۋ اتتارىنا، كەيبىر قۇرىلىس نىساندارى مەن كوشەلەرگە بايىرعى ۇلتتىق اتاۋلارىن قايتارۋ العاش ەگەمەندىك العان جىلدارى قارقىندى جۇرگەنى بەلگىلى. قازىر بۇل ءۇردىس سايابىرسىپ تۇر. جالپى، جەر-سۋ اتاۋلارىنىڭ لينگۆيستيكالىق تابيعاتى، ونى قويۋداعى ەرەكشەلىكتەر جونىندە وسى سالانىڭ مامانى، فيلولوگيا عىلىمىنىڭ كانديداتى بەردىبەك بياروۆپەن از-كەم اڭگىمەلەسكەن ەدىك.
بەردىبەك بياروۆ، فيلولوگيا عىلىمىنىڭ كانديداتى:
جەر-سۋ اتتارىنا، كەيبىر قۇرىلىس نىساندارى مەن كوشەلەرگە بايىرعى ۇلتتىق اتاۋلارىن قايتارۋ العاش ەگەمەندىك العان جىلدارى قارقىندى جۇرگەنى بەلگىلى. قازىر بۇل ءۇردىس سايابىرسىپ تۇر. جالپى، جەر-سۋ اتاۋلارىنىڭ لينگۆيستيكالىق تابيعاتى، ونى قويۋداعى ەرەكشەلىكتەر جونىندە وسى سالانىڭ مامانى، فيلولوگيا عىلىمىنىڭ كانديداتى بەردىبەك بياروۆپەن از-كەم اڭگىمەلەسكەن ەدىك.
- بەردىبەك نۇرالداۇلى، مامان رەتىندە جالقى ەسىمدەردىڭ، ءتۇرلى ات-اتاۋلاردىڭ وزىندىك ەرەكشەلىكتەرى تۋرالى پىكىرىڭىزدى بىلسەك...
- ادامزات بالاسى العاش جاراتىلىپ ءتىلى شىققاندا، ەڭ الدىمەن دەنە مۇشەلەرىنىڭ اتتارى مەن تۋىستىق اتاۋلار، زات، سىن، سان ەسىمدەر، ەتىستىكتەر پايدا بولدى دەگەن عىلىمي بولجام بار. سونىمەن بىرگە، مەن ايتار ەدىم، جالقى ەسىمدەر دە وسى توپتارمەن قاتار شىققان كونە تىلدىك قۇبىلىس بولىپ تابىلادى دەپ. ويتكەنى جالقى ەسىمدەردىڭ نەگىزگى قىزمەتىنە باعىت-باعدار بەرۋ، ءبىر نارسەنى باسقاسىنان ءبولىپ كورسەتۋ جاتادى. العاشقى ادامدار بارار جەرىن بەلگىلەپ، بىرىنەن-ءبىرىن اجىراتۋ ءۇشىن ات قويىپ، ايدار تاعۋعا ءماجبۇر بولعان. العاشقى جالقى ەسىمدەر ءتىلدىڭ دامۋىنا وراي ءبىر بۋىندى سوزدەردەن قۇرالىپ، كەيىن ويدىڭ كۇردەلەنۋىنە ساي كۇردەلى اتاۋلار پايدا بولعانى داۋسىز. ماسەلەن، تاۋدى «تاۋ»، سۋدى «سۋ» دەگەن. تاۋلاردى ءبىر-بىرىنەن اجىراتۋ ءۇشىن اقتاۋ، قاراتاۋ دەپ جىكتەگەن. سوندا جالقى ەسىم العاشقى قاۋىمدىق قۇرىلىستان باستاپ ۇزبەي قوعامنىڭ ەڭ ماڭىزدى ءبىر قىزمەتىن اتقارىپ كەلەدى دەۋگە بولادى.
- ءسىزدىڭ پىكىرىڭىزشە، جالقى ەسىمدەر كادىمگى شارتتى تاڭبا بولعانى عوي؟
- اتاۋلاردىڭ تاڭبالىق سيپاتى بار. ونى قويىپ، بۇكىل ءسوزدىڭ ءوزى زات، قۇبىلىسقا بەرىلگەن تاڭبا عوي. مىسالى، بور ءسوزى بوز سوزىمەن ۇيالاس كەلىپ، «اق ءتۇستى» دەگەن ماندە زاتتى تاڭبالايدى، اتايدى. ال ەندى جالقى ەسىمدەردىڭ تاڭبالىق قاسيەتتەرى بىردەي ەمەس. ادام ەسىمدەرى (انتروپونيمدەر) تازا تاڭبالىق سيپاتتا بولادى. بالا تۋعاندا كەز كەلگەن ات قويىلىپ كەتۋى مۇمكىن. ول ەسىم بالانىڭ تابيعاتىنا ساي كەلۋى دە، كەلمەۋى دە مۇمكىن. ال تورى ءتۇستى جىلقىعا «جيرەن» ءسوزىن قاتىستىرىپ ات قويا المايسىز. وعان تورىقاسقا، تورجورعا، تورشولاق سەكىلدى اتاۋلاردىڭ ءبىرى سايكەس كەلۋگە ءتيىس. سودان كەيىن جەر-سۋ اتتارىن تازا تاڭبا دەۋگە كەلمەيدى. ولار وزدەرى اتايتىن تابيعي نىسانمەن تىعىز بايلانىسىپ، ەرەكشە ءبىر بەلگىسىنە سۇيەنىپ بارىپ جاسالادى. ماسەلەن، باسى ەكىگە ايىرىلا بىتكەن تاۋدى اتاۋ ءۇشىن ايىرتاۋ، وركەشتاۋ، ەمشەكتاۋ سەكىلدى توپونيمدەردىڭ ءبىرىن تاڭداپ الماسا، باسقا ات نىسانمەن سايكەسپەيدى.
- جالقى ەسىمدەردىڭ ىشىنەن جەر-سۋ اتتارىن بولە-جارا اتاپ وتىرعانىڭىزعا قاراعاندا، وسى باعىتتا زەرتتەپ-زەردەلەگەن ءبىراز پايىمدارىڭىز بار سياقتى.
- جەر-سۋ اتتارى ءبىزدىڭ زەرتتەۋ سالامىز ەكەنى راس جانە توپونيمدەر نىسانمەن تىعىز بايلانىستى بولعاندىقتان، ول كادىمگى تولىققاندى ءسوز سياقتى قىزمەت ەتەدى. ءماسەلەن، شىعىس قازاقستانداعى مورتى قاباعى دەگەن جەردىڭ اتى كوپتەن بەرى قىزىقتىرىپ ءجۇردى. مورتى دەگەن نە ءسوز ەكەن دەگەندەي. كەيىن جەرگىلىكتى قارت تۇرعىننان ەرتەرەكتە ول جەردىڭ اق تاستارىن قايناتىپ، اك الاتىنىن ەستىدىم. ەندەشە، ول اتاۋ بورتى/بورلى اتاۋىنىڭ كونە نۇسقاسى ەكەن عوي دەگەن تۇجىرىمعا كەلدىم.
توپونيمدەر - حالىقتىڭ دۇنيەتانىمىنان، ءتىل بايلىعىنان، ەستەتيكالىق ويلاۋ جۇيەسىنەن مول حابار بەرەتىن سالا. اسىرەسە كوشپەلى حالىقتار جاساعان جەر-سۋ اتتارى اسا قىمبات مۇرالار قاتارىنا جاتادى. ولار جەر بەدەرىنىڭ ەرەكشە ءبىر بەلگىسىن ءدال تاۋىپ، ءتىل بايلىعىن سارقا پايدالانىپ بارىپ ات قويعان. تابيعاتپەن ەتەنە ارالاسىپ وسكەندىكتەن دە بولار، ماڭگى مۇزداعى بار تاۋدى مۇزتاۋ، قارى جاسىل تۇسپەن ارالاسىپ جازداي جاتاتىن تاۋدى الاتاۋ، قىسى-جازى قارايىپ جاتاتىن تاستى تاۋدى قاراتاۋ دەپ اتاي سالعان. سونداي-اق قالىڭسايا، تاسۇيەز، سارىولەڭ، قاراساز، مۇزبەل، بۇلدىرگەنساي، كۇركىرەمە، مويىلدى سياقتى جەر-سۋ اتتارىن بۇكىل الەمنىڭ بايلىعىنا دا ايىرباستاۋعا بولمايدى. وسى ۋاقىتقا دەيىن نەبىر اسىل اتاۋلارىمىزدى جوعالتىپ الدىق. ارىدەن قوزعايىن، سوناۋ ساق، عۇنداردان تارتىپ التىن يىش (التاي), ەرتىس، جايىق، ەدىل، ۇلىتاع (ۇلىتاۋ) اتاۋلارى كەلە جاتىر. كونە تۇركى زامانىنداعى جەر-سۋ اتتارى تازا تۇركى تىلىندە. ورتا عاسىرلاردا، م.قاشقاري كەزىندە ازداپ اراب-پارسى اتاۋلارى ارالاسا باستاعانىمەن، تۇركىلىك قالپى بۇزىلماعان. موڭعول شاپقىنشىلىعىمەن ءبىراز جەر-سۋ اتتارى موڭعولداندى، بىراق اعايىن ءتىل بولعاندىقتان، دىبىستىق جاعىنان تىلىمىزگە تەز بەيىمدەلىپ كەتتى. ونىڭ ۇستىنە موڭعولدار كوشپەلى حالىق بولعان سوڭ جەردىڭ اتىن ءدال قوياتىن ەدى. سودان بارىپ تۇرىكشە اتىن كالكالاپ اۋدارىپ قانا قويىپ وتىردى: التىنتاع، التىندى - التاي، سۋىرلىتاع (م.قاشقاري) - تارباعاتاي، بۇلاندى - قانداعاتاي ت.ب.
ءبىزدىڭ توپوجۇيەمىزدى ويسىراتا قيراتقان رەسەيدىڭ وتارلاۋ ساياساتى مەن كەڭەستىك ءداۋىر بولدى. ول تاريح بەلگىلى بولعاندىقتان، وعان توقتالماي-اق قويايىق، بىراق سلاۆيان ءتىلى بوتەن ءتىل توبىنا جاتادى جانە ادام ەسىمدەرىنەن كوپ جاسالادى. سوندىقتان ول قازاق دالاسىنا مۇلدە جاراسپايدى. وسىنداي كىرمە اتاۋلار مەن ساياساتتانعان اتاۋلار قانشاما قازاقى اتاۋلاردى ىعىستىرىپ شىعاردى. ماسەلەن، ۇنەمى سوققان جەلى قاردى ايداپ كەتەتىن قاراجەر دەگەن جەرگە كەڭەس داۋىرىندە ستاندارتتى قوي قوراسى سالىندى دا، كوپ ۇزاماي-اق ستاندارت دەپ اتالا باستادى. ونى كوزىمىز كوردى. ەندى سول كىرمە اتاۋلاردى اۋىستىرۋ جۇمىسىمەن اينالىسىپ ءجۇرمىز.
ەگەمەندىك العاننان سوڭ بۋىرقانعان پاتريوتتىق سەزىمنىڭ اسەرىمەن ءبىراز جەردى قازاقشالاپ تاستادىق. جاڭعىرعان توپونيمدەردىڭ ىشىندە ءساتتى قويىلعانى دا، ءساتسىز قويىلعانى دا بولدى. ساتتىلەرىنە بۇرىنعى تاريحي اتتارىن قايتارىپ بەرۋدى جاتقىزۋعا بولادى: شەۆچەنكو - اقتاۋ، گۋرەۆ - اتىراۋ، مەدۆەدكا - بەلقاراعاي ت.ب. ءساتسىز اتاۋلارعا ورگەباس، شاتتىق اۋىلى، حالىقتار دوستىعى اۋىلى دەگەندەر جاتادى. بۇل جەردە جەر-سۋ اتى تابيعي نىساننىڭ ەرەكشە ءبىر بەلگىسىن ءبىلدىرىپ تۇرۋى كەرەك دەگەن ۇستانىم بۇزىلعان.
- سوندا اتاۋلاردى وزگەرتكەندە ەڭ ءبىرىنشى نەنى ەسكەرۋ كەرەك دەيسىز؟
- بىزدەگى كەيىننەن قابىلدانعان كوپ اتاۋلار سول ەلدى مەكەننىڭ ناقتى سيپاتتاماسىمەن سايكەس كەلە بەرمەيدى. جالپى ماعىنالى سوزدەر جالقى ەسىم ورنىنا جۇرە المايدى. ونوماستيكالىق كوميسسيالاردىڭ الدىندا تۇرعان مىندەتتەردىڭ ءبىرى كىرمە اتاۋلاردان قۇتىلۋ بولسا، ەكىنشىسى - كەڭەستىك ساياساتپەن كەلگەن ەڭبەكشى، جاڭاداۋىر، قىزىل جۇلدىز، ەكپىندى، العاباس سياقتى اتاۋلاردى الاستاۋ. سولاي مىندەت قويىپ وتىرساق، ەندى كەلىپ ورگەباس، بىرلىكشىل، ماحاببات سياقتى اسىرەقىزىل سوزدەر قايتادان قويىلىپ جاتىر. مۇنى ساۋاتسىزدىق دەمەگەندە نە دەيمىز؟ كەڭەستىك داۋىردە «قىزىل» سوزىمەن كوپتەگەن ەلدى مەكەن اتتارى (ويكونيمدەر) قالىپتاستى: قىزىل قىرمان، قىزىل اسكەر، قىزىل اۋىل ت.ب.
- ءسىز جەر-سۋ اتاۋلارى رەتىندە ادام ەسىمدەرىن قولدانۋعا بولمايدى دەگەن وي ايتىپ ءجۇرسىز. سونى تاراتىپ ايتىپ بەرسەڭىز.
- ونى مەن ويلاپ شىعارعانىم جوق، ونداي زاڭ بار. جەر-سۋعا ادام ەسىمدەرىن قويۋ، نەگىزىنەن، ورىس اتاۋلارى ارقىلى كەلگەن (الەكسەەۆكا، نيكولاەۆكا ت.ب.). قازاقتار دا قولدانعان: نارتاي جۇرتى، بورانباي كوڭى ت.ب. بىراق قازاقتار ءىرى-ءىرى تابيعي نىساندارعا (ماكروتوپونيمدەرگە) ەشقاشان ادام ەسىمىن بەرمەگەن. ەگەر ادام ەسىمدەرىن جەر-سۋعا قويا بەرەتىن بولساق، كوپ ۇزاماي-اق ولار توپونيمدەردى ىعىستىرىپ شىعارادى. ويتكەنى ادام بالاسى وسەدى، اتاقتىلار دا شىعادى، ال ەندى جەر وسپەيدى. سوندا ءبىزدىڭ ۇرپاق كەيىن «مۇراتتان» شىعىپ، «قايراتقا» كەلدىم، ودان پويىزبەن «ساماتقا» جەتتىم دەپ سويلەي مە؟
قازىر اكىمشىلىكتە ىستەيتىن نەمەسە كاسىپكەر ازاماتتار بايلىعىنا ماستانىپ، ءوز اتا-بابالارىنىڭ ەسىمدەرىن ەلدى مەكەندەرگە بەرۋگە ۇمتىلۋدا. جەر جەكەمەنشىككە ءوتىپ كەتكەن سوڭ، كاسىپكەر ءوز اتىن قويۋعا ۇمتىلۋدا. مۇنداي ءۇردىستى توقتاتاتىن زاڭ بار. جەر-سۋ اتتارى مەملەكەتتىك قورعاۋعا الىنعان. ءار ۇلتتىڭ كارتاسى ءوزىنىڭ مەملەكەتتىك تىلىندە تۇرۋىنا بۇۇ دا مۇددەلى. مىسالى، اقمولا وبلىسىنىڭ قارابۇلاق اۋىلى «قاراۋىل قاناي بي اۋىلى» دەپ اتالدى. ال وسى شۇباتىلعان اتاۋدى كارتاعا، پوشتالىق قۇجاتتارعا سىيدىرىپ كورىڭىز. سىيمايدى. ونىڭ ايتۋعا اۋىرلىعىن، ەستەتيكالىق جاعىن ايتپاي-اق قويايىق. ەلگە ەڭبەگى سىڭگەن ادامدار ەسىمىن ءتاربيەلىك ماقساتتا كوشەگە، مەكتەپكە، مەكەمەگە، الاڭدارعا بەرسە جاراسادى.
جالپى، جەر-سۋ اتتارىن ءتىلشى دە، تاريحشى دا، گەوگراف تا زەرتتەي بەرەدى، بىراق باسىمدىق تىلگە بەرىلەدى. ونى جاسايتىن - ءتىل. سوعان كەلگەندە جاڭا قازاقستاننىڭ گەوگرافيالىق، ساياسي كارتالارى مەملەكەتتىك تىلدە سويلەۋى كەرەك. الەمدىك تالاپ، الەمدىك ءۇردىس سونى تالاپ ەتەدى. ءتىپتى ەلدىڭ ازاماتتارىنىڭ اتى-ءجونى دە ۇلتتىق سيپاتتا بولۋى كەرەك، ويتكەنى بۇلار دا ۇلتتىق رامىزدەر قاتارىنا جاتادى.
سوڭعى كەزدە گەوگرافيالىق كارتالار قازاقشالاندى، الايدا قاتە جازىلعان اتاۋلار كوپ. ول كارتالاردى جاساعاندا ءتىلشى-عالىم قاتىسپاعانى كورىنىپ تۇر. ماسەلەن، شىعىستاعى ءۇرجار - ۇرىجار، ورەل - ءورگىەل، شاناعاتى - شاناقاتتى تۇرىندە بۇرمالانىپ بەرىلگەن. ونى بىلاي قويعاندا، سولتۇستىك قازاقستان وبلىسىنداعى كيرگيزسكايا زەمليا اتاۋى كەزىندە پاتشالىق رەسەي ءبىزدى «كيرگيز» دەپ اتاعان كەزدەن قالعان توپونيم ەدى. قازىرگى قازاقشا كارتادا ول جەردى قىرعىزدىڭ جەرلەرى دەپ تىكەلەي اۋدارا سالعان. بۇل ساۋاتسىزدىق پا، الدە ناداندىق پا؟ ول رەسمي اتاۋ قازاقتىڭ جەرلەرى دەپ اتالۋى كەرەك ەدى. «كيرگيزسكايا زەمليا» دەگەن اتاۋدىڭ ءوزىنىڭ ءححى عاسىردىڭ باسىنا دەيىن سول قالپىندا وزگەرتىلمەي كەلۋى ءبىزدىڭ ءيىسالماس حالىق ەكەنىمىزدى كورسەتەدى.
- كىرمە توپونيمدەر اسىرەسە ەلىمىزدىڭ شىعىسىندا، سولتۇستىگىندە ءالى دە كوپ كەزدەسەدى. ونىڭ ءبارىن اۋىستىرۋ ءمۇمكىن بە؟
- ءسلاۆيانتىلدى اتاۋلاردىڭ العاشقى لەگى بۇدان 300 جىل بۇرىن ەنە باستاعان، سوندىقتان ولار ىعىستىرىپ شىعارعان تۇركىلىك توپونيمدەر ەل جادىنان ءوشىپ كەتكەن. مۇراعاتتاردان تابۋ دا قيىن. ەل ەسىندە نەمەسە تاريحي قۇجاتتاردا ساقتالىپ قالعاندارىن زاڭدى ورنىنا قايتارۋ - اتاۋلاردى اۋىستىرۋدىڭ ەڭ وڭاي جولى. ەكىنشى ءبىر ىڭعايلى جولى «قايىرا كالكالاۋ» دەپ اتالادى، ياعني كەزىندە ورىس تىلىنە تىكەلەي اۋدارىلعان اتاۋدى قايتادان قازاقشاعا تىكەلەي اۋدارا سالۋ: جىلاندىتاۋ - زمەينوگورسك - جىلاندىتاۋ، قۇمداق - پەسچانكا - قۇمداق ت.ب. ال تاريحي اتى ساقتالماسا، مەن ءوز زەرتتەۋلەرىمدە «جاڭادان ات قويۋ» ءادىسىن ۇسىنىپ ءجۇرمىن. ول ءۇشىن اتى اۋىسۋعا ءتيىس نىساندى كوزبەن كورىپ، ونىڭ ەرەكشە بەلگىلەرىنىڭ ىشىنەن ءبىرىن تاڭداپ الىپ، تىڭ اتاۋ جاساۋ. ول ءۇشىن قازاق توپونيمدەرىنىڭ جاسالۋ جولدارىن جاقسى ءبىلۋ كەرەك. وسىنداي قاجەتتىلىكتەردى كورگەن سوڭ، مەن «جەر-سۋ اتتارىنىڭ ءسوزجاسامدىق ۇلگىلەرى» اتتى عىلىمي كىتاپ جازدىم. قازىر باسپادا جاتىر.
- ول ادىستەردى تاجىريبەدەن وتكىزىپ كوردىڭىز بە؟ ناتيجە بار ما؟
- ارينە، شىعىس قازاقستاننىڭ وبلىستىق ونوماستيكالىق كوميسسياسىنىڭ مۇشەسى رەتىندە بىرنەشە رەت قولداندىق. ماسەلەن، چەرنوۆايا وزەنى مەن ەلدى مەكەنىنىڭ بۇرىنعى اتى شۋ ەكەنىن انىقتادىق، الايدا شۋ اتاۋى قازاقستاندا بار، قايتالاۋعا بولمايدى. قاراسۋ دەپ تىكەلەي اۋدارساق بولار ەدى، بىراق قاراسۋ اتتى ەلدى مەكەندەر دە كوپ بولىپ شىقتى. جالپى، توپونيمدەردىڭ قايتالانۋى پوشتا قىزمەتىن قيىنداتادى. اۋىل ماڭىنداعى كوپتەگەن قاينار، تۇمالاردىڭ بولۋىن ەسكەرىپ، اققاينار اتاۋىن تاڭداپ الدىق تا اۋىستىردىق. كەزىندە ءبىر ماقالامدا ۋست-كامەنوگورسك اتاۋىن تاسقورعان دەگەن اتقا اۋىستىرساق دەگەن پىكىر ايتقان ەدىم. وعان سەبەپ قالانىڭ تاستى تاۋلارمەن قورشالىپ تۇرۋى، كەزىندە بەكىنىس رەتىندە سالىنۋى، «قورعان» ءسوزىنىڭ كونە تۇركىدە «قالا» ءمانىن بەرەتىندىگى جانە رەسەي زەرتتەۋشىسى ميللەردىڭ 1723 جىلدارى ول جەردەن ءۇش ۇلكەن ساق قورعانىن تابۋى سياقتى دەرەكتەر ەدى. ەگەر تاسقورعان بولسا، تالدىقورعان، جاڭاقورعان، شولاققورعان سياقتى اتاۋلار تيپىنە ەنەتىن ەدى. الايدا وسكەمەن اتاۋى ەلدىڭ اۋىزەكى تىلىندە قالىپتاسىپ كەتتى. ءتىپتى كەيبىر ورىستاردىڭ ءوزى «ۋستكامان» دەپ اتايدى. سوندىقتان ماعىناسى بولماسا دا، فونەتيكالىق وزگەرىسكە تۇسكەن اتاۋ رەتىندە قولدانا بەرۋگە بولادى. وندا تاڭبالىق قانا قىزمەت اتقارادى. قازىرگى سەمەي سياقتى. سەميپالاتينسك اتاۋىنىڭ ورنىنا جەتىكەنت اتاۋىن دايارلاعانبىز. مۇندا جوڭعار-قالماق تىلىندە دولونكيد - ورىسشا سەميپالاتينسك - قازاقشا جەتىكەنت بولسا دەگەن وي بولعان. مۇنداعى دولون موڭعولشا «جەتى»، كيد موڭعولشا «عيباداتحانا» ەدى عوي. ورىستار سونى اۋدارىپ العان. «كيد» ءسوزىنىڭ ورنىنا پارسىدان كىرگەن «كەنت» (قالا) ءسوزىن قولدانساق، شىمكەنت، جەزكەنت قاتارىنا جاتار ەدى.
پاۆلودار قالاسىنىڭ اتىنا قيماقوردا دەگەن اتاۋ ۇسىنعانبىز. كونە قيماق مەملەكەتىنىڭ استاناسى سول ماڭدا بولعان دەگەن تاريحشىلاردىڭ دەرەگى بار. قيماقتىڭ تەمىر ساۋىتتى جاۋىنگەرى دە تابىلعان. قيماقوردا قىزىلوردا اتاۋىمەن ءبىر تيپكە ەنەر ەدى. وردا ءسوزىنىڭ ءوزى «ورتالىق»، «قالا» ۇعىمدارىن بەرەتىنى بەلگىلى. ال پەتروپاۆلدىڭ ورنىنا تاريحي قىزىلجار اتاۋىن نەگە قايتارماي جۇرگەنىنە مەن ءتۇسىنبەيمىن.
- جالپى، ەلىمىزدەگى جەر-سۋ اتتارىن تۇگەلدەي اۋىستىرۋ مۇمكىن بە؟
- تۇگەلدەي اۋىستىرۋ دەگەن ءسوز جوق. كىرمە، كەڭەستىك جانە كىسى ەسىمدەرى مەن ابستراكتىلى ماندەگى اتاۋلاردى عانا اۋىستىرامىز. ال اۋىستىرۋ، جاڭعىرتۋ جۇمىستارىنىڭ قاشان اياقتالاتىنىن بىلمەيمىن، بىراق وسى ءبىر جاۋاپتى جۇمىس ءبىزدىڭ بۋىن اتقاراتىن مىندەت ەكەنىن تۇسىنەمىن. كەلەسى ۇرپاقتىڭ ءوز مىندەتتەرى مەن جۇمىستارى بولادى. ەگەمەندىك العان سوڭ، ەشكىمنەن جاسقانباي-اق ساۋاتتى تۇردە، كوپكە سوزباي بىتىرەتىن شارۋا ەدى عوي بۇل...
- بىزدە جەر-سۋ اتتارىن قازاقشالاۋعا قاتىستى ارنايى جوبا-جوسپار بار ما؟ ءتىل كوميتەتى ۇيىمداستىراتىن جىل سايىنعى كونفەرەنتسيالار مەن وبلىستارداعى ونوماستيكالىق كوميسسيالاردىڭ جۇمىسىن ۇيلەستىرىپ، جوسپارلاپ وتىراتىن تەتىكتەر قاراستىرىلعان با؟
- ازىرگە ونداي ستراتەگيالىق جوسپاردى ءوز باسىم كورگەن ەمەسپىن. سوعان قاراعاندا جوق سياقتى. نەگىزى، ستراتەگيالىق جوسپار دا، ونوماستيكالىق زاڭ دا كەرەك-اق. انگليادا يتكە قالاي ات قويۋ تۋرالى ارنايى زاڭ بار. ماسەلەن، يتكە كىسى اتىن، مەملەكەت اتىن بەرسەڭىز قوماقتى ايىپپۇل تولەۋگە تۋرا كەلەدى. جىل سايىن ونوماستيكالىق كونفەرەنتسيالار بولىپ جاتادى، بىراق ناقتى شەشىم شىعارىپ، ونى جۇزەگە اسىرۋعا قاۋقارسىز. ءبىز ۇسىنعان شەشىمدەردى جۇزەگە اسىراتىن اكىمشىلىك بولسا كەرەك ەدى، ال ولار جالتاق. ءوز حالقىنان وزدەرى قورقىپ، ءجيى-ءجيى موراتوري جاريالاپ جاتادى. سول سەبەپتى اتاۋلاردى اۋىستىرۋ، جاڭعىرتۋ، رەتتەۋ جۇمىستارى 20 جىلدان بەرى سوزىلىپ كەلەدى. ءار مەملەكەتتىك قىزمەتكەر، ءار كاسىپكەر، ءاربىر قازاق ازاماتى پاتريوت بولماسا، ءبارى دە بەكەر ەكەن...
المات ءيسادىل
"الاش ايناسى" گازەتى
