ي مەن ۋ-دىڭ ماسەلەسى شەشىلمەگەن سوڭ التىن جالاتقان ءالىپبي بولسا دا ءبارىبىر كەلەر عاسىرعا جەتەتىندەي پروبلەما ءومىر سۇرە بەرەدى. ءبىزدىڭ ەل رەفورماعا كەلگەندە ءوزىنىڭ تۇرىك ەكەنىن ۇمىتىپ كەتەدى. قازاقتىڭ داۋىسسىز ي دىبىسىنا y, ءى دىبىسىنا ءى، ى دىبىسىنا I (نۇكتەسىز) السا، اڭگىمە ءسال جەڭىلدەر ەدى. ال داۋىسسىز ۋ-ىمىزعا w-دى السا دەگەن ۇسىنىستى دا ەسكەرمەپتى. بۇل قابىلدانعان الىپبيدەگى ي-i, ى-y, ۋ-u بولىپ بەكىتىلىپتى. وسى ءۇش ءارىپ ەندىگى عاسىردىڭ جىرىنا اينالۋى مۇمكىن. وسى جولى كوكەيگە قونىمدى ەكى ءارىپ ش مەن ڭ عانا. ال ف مەن ۆ-عا ارنايى تاڭبا بەرىپ، تورگە شىعارۋ – بولدىرعان سىيىر ءار ءتۇرلى ب.... ت... دەگەنگە كەلەدى. ءبىزدىڭ ەلدىڭ ادەتى سول – وزدەرى پروبلەما جاسايدى، سول پروبلەمامەن ۇزاق ۋاقىت اينالىسادى.

شىن مانىندە وسى لاتىن الىپبيىنە كوشۋدىڭ قاجەتى دە جوق ەدى. مىقتى ۇلتتىق مەملەكەت بولامىن دەگەن ەل ءتول الىپبيىنە كوشەدى. جاھاندانۋدىڭ تاسقىنىنا اعىزا جونەلەتىن عالامدىق ورتاق ءالىپبي بولعان لاتىنعا ەمەس، ءوزىنىڭ ۇلتتىق ءتىلىنىڭ تازا دىبىستىق ءتول قاسيەتتەرىن بەينەلەيتىن الىپبيگە كوشەدى.

قازاق كونە تۇرىك الىپبيىنە كوشۋى كەرەك ەدى. تۋىستاس تۇرىك تەكتى 40 شاقتى ۇلتتىڭ ىشىنەن كوش باستاپ دايىن تۇرعان كونە تۇرىك الىپبيىنە كوشسەك، عالامدا تۇركىلىك رۋح جاڭعىرىپ، قاعاناتتىق (يمپەريالىق) سانا قايتا قالىپتاسىپ، شىن مانىندە ازات ەل بولىپ، ۇرپاقتار ەشكىمنىڭ الدىندا بۇگەجەكتەمەيتىن ەڭسەلى بولار ەدى. سەبەبى، جازۋدا ۇلتتىڭ مىڭ جىلدىق تامىرىندا ساقتالعان رۋح بولادى. ياعني جازۋ سول كەزەڭدەگى ادامدار رۋحىنىڭ تاڭباسى.

ال، قازىرشە كونە تۇرىك الىپبيىنە كوشۋدىڭ مۇمكىندىگى جوق دەپ تانىساق، وندا الاشتىڭ ايبوزى، ۇلت ۇستازى احمەت بايتۇرسىنۇلىنىڭ توتە جازۋىنا كوشۋ كەرەك ەدى. سەبەبى، كونە تۇرىك الىپبيىنەن كەيىن مىڭ جىل بويى اراب جازۋىن كوپ ساندى مۇسىلمان تۇرىك جۇرتى تۇگەلدەي قولداندى. مىڭ جىلدىق مۇرامىز سول ارىپپەن تاڭبالاندى. ۇرپاقتار بابالار اماناتىن ءتول الىپبيدەن وقىسا رۋحتانادى. ەندى، باسقاسى از بولعانداي، وتكەن عاسىردىڭ العاشقى قىرىق جىلىندا ءۇش رەت ىرىقسىز تۇردە اۋىستىرعان الىپبيلەردىڭ كەسىرىنەن بۇگىنگى ۇرپاققا ءۇش جازۋداعى قازاق كىتاپتارىن اۋدارىپ، الدىنا اكەلىپ بەرىپ ءجۇرمىز. وعان بۇگىنگى ءتورتىنشى ءالىپبي قوسىلدى. ويلاڭىزشى، وسىدان 80-100 جىل عانا بۇرىن ءومىر سۇرگەن ءوز اتاڭنىڭ نە ايتىپ، نە جازعانىن اۋدارما ارقىلى وقيسىڭ. تىپتەن، جازۋىن تانىماعان سوڭ، وقۋعا دا نيەت تانىتپايسىڭ. سونىڭ قاسىرەتى از بولعانداي، تاۋەلسىزدىك العاننان كەيىن، ءىرى ەل بولۋدى ويلاعانىمىز بىلاي تۇرسىن، ايدالاداعى لاتىننىڭ قۇيىنا باتتىق تا قالدىق. جىعىلعان كۇرەسكە تويمايدى دەگەن وسى دا. ال لاتىنعا كوشسە دە ۇلتتىق ءتىلىنىڭ ءيىسىن شىعارىپ، كوشىپ العان ەلدەر بار. دەگەنمەن، ولار دا مىڭ جىلدىق مۇرالارىن اۋدارماشىسىز وقي الماي كەلەدى. وعان مىسال تۇركيا، وزبەكستان، ت.ب. ال، بابالارىنىڭ ءتول الىپبيىنە ادال بولىپ، سول قۇپيا جازۋىنىڭ رۋحىمەن ءوسىپ، الەمدە الدىڭعى قاتارعا وتكەن ەلدەر بار: قىتاي، جاپون، كارىس، اراب، ءۇندى،ت.ب. باسقاسىن قويشى، 60 ميلليون يەروگليفى بار قىتايلار دامۋعا ىلەسە المايمىز دەپ، لاتىنعا كوشتى مە؟ ارابتىڭ كومپيۋتەرى لاتىنشاعا كوشپەگەندىكتەن ارابقا وكپەلەپ پە؟ ءبىز تەحنولوگياعا ەمەس، تەحنولوگيا بىزگە قىزمەت ەتۋى كەرەك. لاتىن جازۋى – كومپيۋتەر ءتىلى دەگەن نە ءسوز؟ تايلاندتىڭ ءيىر-قيىر جازۋىن كومپيۋتەر يتەرىپ شىعارىپ تاستاپ پا؟ ءتول جازۋ – جاھاندانۋدان ساقتايتىن قالقان. بىرەۋدى قۇداي قاڭعىرتادى، بىرەۋ ءوزى قاڭعىرادى.

ءبىز جەتپىس جەتى اتامىزبەن ءۇش قايناسا سورپاسى قوسىلمايتىن اعىلشىنشىلمىز. وسى اعىلشىنشىلدىق پەن زامانعاسايشىلدىق ءبىزدى ۇلت رەتىندە جويىلىپ كەتۋدىڭ اپانىنا باستايتىن جول بولۋى دا مۇمكىن.

لاتىنعا كوشپەسەك بولمايتىنداي بولىپ بارا جاتسا، پروفەسسور ءالىمحان جۇنىسبەكتىڭ نۇسقاسىنا داۋ-دامايسىز ءبىراۋىزدان كوشە سالساق بولار ەدى ء(ۇشىنشى سۋرەت). احمەتتىڭ الىپبيىنە كوشە الماساق، ەملەدەگى ۇستانىمىنا مۇراگەر بولا الماساق، ءبىز ءوزى تاۋەلسىز ەلمىز بە؟

ءجۇز جىلدا ءتورت رەت ءالىپبي اۋىستىرىپ، ءۇش جىلدا ءتورت ءالىپبي نۇسقاسىن تالقىلاپ، عالامعا كۇلكى بولۋ جاعىندا الدا كەلە جاتىرمىز. ۇلتتىڭ قامىن، ۇرپاق بولاشاعىن ويلايتىن ەل كەلەشەككە باسىنان مۇڭ ارىلماعان قويىرتپاق جازۋدى قالدىرماس بولار؟!

ادىلەت احمەتۇلى،

اقىن، گۋمانيتارلىق عىلىمداردىڭ ماگيسترى

Abai.kz