بەيسەنبى, 25 ءساۋىر 2024
جاڭالىقتار 6015 0 پىكىر 22 اقپان, 2012 ساعات 12:39

دۇزەن تۇيتەۇلى. ءماجيت بەگالين - 90 جىلدىق

بيىلعى جىلى 90 جىلدىق مەرەيتويى اتالىپ ءوتىپ جاتقان ءماجيت ساپارعاليۇلى بەگالين - قازاق  ونەرىندەگى ۇلى تۇلعالاردىڭ ءبىرى. ول ۇلتتىق كينونىڭ دامۋىنا سۇبەلى ۇلەس قوستى. كەشەگى الىپتار شوعىرىندا شاكەن ايمانوۆ، سۇلتان قوجىقوۆ، ابدوللا قارساقباەۆتارمەن بىرگە كلاسسيكالىق دۇنيەلەر جاساپ، ۇرپاق يگىلىگىنە قالدىردى. ماجەكەڭ شوقان ءۋاليحانوۆ، مانشۇك مامبەتوۆا، باۋىرجان مومىشۇلى تۋرالى كوركەم تۋىندىلار جاسادى. ال، «تۇلپاردىڭ ءىزى» فيلمىنە مال باققان قاراپايىم شارۋا وتباسىنىڭ ءومىرىن ارقاۋ ەتتى. رەجيسسەر ەڭ الدىمەن ادام جانىنىڭ تىلسىم سىرلارىنا ءۇڭىلدى دەسەك،  جاڭىلىسپايمىز.

اسا  كورنەكتى  رەجيسسەر ماجيت ساپارعاليۇلى بەگالين  1950-جىلدان 1978 جىلعا دەيىن "قازاقفيلم" كينوستۋدياسىندا رەجيسسەر بولدى. ءوز زامانداستارى تۋرالى "بۇل شۇعىلادا بولعان ەدى" (1955), "جەرگە قايتا  ورالۋ" (1959), "تۇلپاردىڭ ءىزى" (1964) اتتى كوركەم فيلمدەرىن ءتۇسىردى. جوعارىدا ايتىپ وتكەندەي، ش.ءۋاليحانوۆ تۋرالى "ونىڭ كۇنى تۋادى" (1957) كارتيناسىن ءتۇسىردى، ب.مومىشۇلى جايىنداعى "ەل باسىنا كۇن تۋسا" ءفيلمى ستسەناريىنىڭ اۆتورى ءارى قويۋشى رەجيسسەرى بولدى.

بيىلعى جىلى 90 جىلدىق مەرەيتويى اتالىپ ءوتىپ جاتقان ءماجيت ساپارعاليۇلى بەگالين - قازاق  ونەرىندەگى ۇلى تۇلعالاردىڭ ءبىرى. ول ۇلتتىق كينونىڭ دامۋىنا سۇبەلى ۇلەس قوستى. كەشەگى الىپتار شوعىرىندا شاكەن ايمانوۆ، سۇلتان قوجىقوۆ، ابدوللا قارساقباەۆتارمەن بىرگە كلاسسيكالىق دۇنيەلەر جاساپ، ۇرپاق يگىلىگىنە قالدىردى. ماجەكەڭ شوقان ءۋاليحانوۆ، مانشۇك مامبەتوۆا، باۋىرجان مومىشۇلى تۋرالى كوركەم تۋىندىلار جاسادى. ال، «تۇلپاردىڭ ءىزى» فيلمىنە مال باققان قاراپايىم شارۋا وتباسىنىڭ ءومىرىن ارقاۋ ەتتى. رەجيسسەر ەڭ الدىمەن ادام جانىنىڭ تىلسىم سىرلارىنا ءۇڭىلدى دەسەك،  جاڭىلىسپايمىز.

اسا  كورنەكتى  رەجيسسەر ماجيت ساپارعاليۇلى بەگالين  1950-جىلدان 1978 جىلعا دەيىن "قازاقفيلم" كينوستۋدياسىندا رەجيسسەر بولدى. ءوز زامانداستارى تۋرالى "بۇل شۇعىلادا بولعان ەدى" (1955), "جەرگە قايتا  ورالۋ" (1959), "تۇلپاردىڭ ءىزى" (1964) اتتى كوركەم فيلمدەرىن ءتۇسىردى. جوعارىدا ايتىپ وتكەندەي، ش.ءۋاليحانوۆ تۋرالى "ونىڭ كۇنى تۋادى" (1957) كارتيناسىن ءتۇسىردى، ب.مومىشۇلى جايىنداعى "ەل باسىنا كۇن تۋسا" ءفيلمى ستسەناريىنىڭ اۆتورى ءارى قويۋشى رەجيسسەرى بولدى.

ءماجيت - باسقا رەجيسسەرلەرگە ۇقسامايتىن، تەك وزىنە عانا ءتان قولتاڭباسى بار شەبەرلىك يەسى. بۇل ەرەكشەلىك ونىڭ تۇسىرگەن بارلىق كينوفيلمدەرىنە ءتان ەدى. ول ۇساق-تۇيەك، جەڭىل-جەلپى تۋىندىلاردى تۇسىرە سالۋدان اۋلاق بولدى. الدىنا ۇنەمى زور مىندەت قويىپ، الەۋمەتتىك ماڭىزى بار تاقىرىپتارعا باردى. ول تۋعان ەلى مەن وتانى ءۇشىن وت كەشكەن قاھارلى كۇندەردە قايىسپاعان قاھارمانداردى اسقاقتىقپەن جىرلاپ، بيىك ونەرگە قول سوزعان ارداگەر ازامات ەدى.

ونىڭ شىعارماشىلىعى ءوز داۋىرىندە-اق جوعارى باعالانىپ، ءتۇرلى ماراپاتتارمەن اتالىپ ءوتىلدى. 1968 ج. فرۋنزە (قازىرگى بىشكەك) قالاسىندا وتكەن ورتا ازيا مەن قازاقستان كينو ونەرى بايقاۋىنىڭ باس جۇلدەسى مەن 1- دارەجەلى ديپلومىن الدى. م.مامەتوۆا تۋرالى "مانشۇكتىڭ ءانى" ءفيلمى (1969 جىلى تۇسىرىلگەن)  1970 جىلى مينسك قالاسىندا وتكەن بۇكىلوداقتىق كينوبايگەدە  كسرو قورعانىس مينسترلىگىنىڭ باس جۇلدەسىن يەلەندى. ول «ەڭبەك قىزىل تۋ»، "قۇرمەت بەلگىسى" وردەندەرىمەن ماراپاتتالعان. قازكسر-نىڭ  ەڭبەك سىڭىرگەن ونەر قايراتكەرى اتاندى. ا.دوۆجەنكو اتىنداعى جۇلدەنى يەلەندى.

ءماجيت بەگالين كينورەجيسسەرلىگىمەن قاتار، بىلىكتى ۇيىمداستىرۋشى رەتىندە دە كوزگە ءتۇستى. ول كسرو كينەماتوگرافيستەر وداعى باسقارماسىنىڭ مۇشەلىگىنە سايلاندى.  قازاقستان كينەماتوگرافيستەر وداعىن قۇرۋ جولىندا زور ەڭبەك ءسىڭىردى.

ءبىزدىڭ ازاماتتىق پارىزىمىز ابدوللا قارساقباەۆ، ءماجيت بەگالين، سۇلتان قوجىقوۆ، شاكەن ايمانوۆ سىندى كينوونەر مايتالماندارىن  تاعى دا ەسكە الىپ، ولاردىڭ قازاق  مادەنيەتىنە،  قازاق ونەرىنە، ەل دامۋىنا قوسقان ۇلەسىن ايشىقتاۋ. ەڭ باستىسى، بۇگىنگى ۇرپاققا سول بۋىن وكىلدەرىنىڭ  ەرەكشەلىگىن، تالانتى مەن تانىمىن  پاش ەتۋ. اتاپ وتسەك، بىلتىرعى جىلى قازاق كينوسىنىڭ قۇلاگەرى  - ابدوللا قارساقباەۆتىڭ 85 جىلدىعى «قازاقفيلمنىڭ» قولداۋىمەن  كەڭىنەن تويلانىپ ءوتتى.  ابدوللا اعامىز تۋرالى دەرەكتى فيلم دە كوپ ۇزاماي، ەكرانعا شىعىپ قالادى.

مىنە، بۇگىن ءماجيت ساپارعاليۇلى بەگاليننىڭ 90 جىلدىعىنا وراي «سۋرەتكەر» («جانىم بايىز تاپپاعاندا»، - «كوگدا دۋشا نە موجەت مولچات») اتتى دەرەكتى ءفيلمىنىڭ تۇساۋكەسەرىن وتكىزدىك.

ەستەرىڭىزدە بولسا، 1981 جىلى ءماجيت بەگالين تۋرالى دەرەكتى فيلم تۇسىرىلگەن بولاتىن.

ال، مىنا «سۋرەتكەر» دەرەكتى ءفيلمى - ۇلى تۇلعامىزدىڭ اشىلماعان، ايتىلماعان قىرلارىن اشا تۇسەتىن جاڭا دۇنيە.
جالپى، «قازاقفيلم» 2011 جىلى  قازاقستاننىڭ مادەنيەت جانە عىلىم قايراتكەرلەرى تۋرالى 43 دەرەكتى فيلم ءتۇسىردى. اتالمىش دەرەكتى فيلمدە قازاق كينوسىنىڭ ءۇش الىبىنىڭ ءبىرى - ءماجيت بەگاليننىڭ ءومىرى، كينوداعى قىزمەتى، دۇنيەگە اكەلگەن فيلمدەرىنىڭ تاريحى باياندالادى. وندا رەجيسسەردىڭ كەزىندە شىعارۋىنا تىيىم سالىنعان، ۇزاق ۋاقىت بويى سورەدە جاتىپ قالعان "وتقا ورانعان ورال" ءفيلمىنىڭ تاعدىرى قامتىلعان.

سونىمەن قاتار، قازىر ءماجيت بەگاليننىڭ اتا-بابا جولى، تۋعان جەرى، ءومىرى مەن شىعارماشىلىعى جايىندا سىر شەرتەتىن «ءماجيت بەگالين» اتتى 2008 جىلى جارىق كورگەن  - ەستەلىك كىتاپ تولىقتىرىلىپ، دايىندالىپ جاتىر.

كينوستۋديا ءماجيت بەگالين مەرەيتويىن ءساۋىر ايىندا تويلاعالى وتىر.

الداعى ۋاقىتتا، «قازاقفيلم» كينوستۋدياسىنىڭ شاكەن ايمانوۆ (2014 جىلى - 100 جاسقا تولادى), سۇلتان قوجىقوۆ (2013 جىلى - 90 جاسقا تولادى) تۋرالى فيلمدەر جاساماق نيەتى بار.
«اباي-اقپارات»

0 پىكىر