جۇما, 29 ناۋرىز 2024
ادەبيەت 5425 3 پىكىر 2 قاراشا, 2020 ساعات 13:27

پريكاسپيسكوە براتستۆو

كاك يزۆەستنو، ازەربايدجانسكايا رەسپۋبليكا يمەەت سۋحوپۋتنىە گرانيتسى س پياتيۋ سترانامي –  روسسيەي، گرۋزيەي، ارمەنيەي، تۋرتسيەي، يرانوم. ۆ مورە جە مى سوسەدستۆۋەم س چەتىرميا: وپيات جە س روسسيەي ي يرانوم، ا تاكجە س دۆۋميا تيۋركسكيمي گوسۋدارستۆامي –  تۋركمەنيستانوم ي كازاحستانوم.

كاك سكازال پرەزيدەنت ازەربايدجانا يلحام اليەۆ: «كازاحستان دليا ناس ناچيناەتسيا س مانگيستاۋ. مانگيستاۋ – ەتو زاپادنىە دۆەري كازاحستانا ي ساموە بليجنەە زارۋبەجە. كاسپي – فاكتور، وبەدينيايۋششي دۆا براتسكيح گوسۋدارستۆا».

سەگودنيا ۆ مانگيستاۋ پروجيۆايۋت 4 تىسياچي ازەربايدجانتسەۆ، ا ۆ تسەلوم، ۆ ەتوي براتسكوي سترانە - بولەە 150 تىس. ناشيح سووتەچەستۆەننيكوۆ.

كازاحستان دليا مەنيا رودنايا سترانا. ۆ پروشلوم گودۋ يا بىل پريگلاشەن ۆ نۋر-سۋلتان (بىۆشايا استانا) نا پروۆوديۆشيسيا س 4 پو 6 سەنتيابريا فورۋم پيساتەلەي.

ەتو ۋجە موي پياتىي ۆيزيت ۆ براتسكۋيۋ سترانۋ. ەششە ۆ سوۆەتسكوە ۆرەميا يا پوبىۆال ۆ الما-اتە، پوسلە وبرەتەنيا ازەربايدجانوم نەزاۆيسيموستي ۆ سوستاۆە دەلەگاتسي، ۆوزگلاۆلياەموي وبششەناتسيونالنىم ليدەروم گەيداروم اليەۆىم، پرينيال ۋچاستيە ۆ پرازدنوۆاني يۋبيلەيا ابايا.

استانۋ (نۋر-سۋلتان) يا پوسەتيل ۋجە ۆ ترەتي راز.

دني، پروۆەدەننىە منوي ۆ استانە ۆ نويابرە 2012 گودا، ناپولنەنى ۆوسپومينانيامي، كوتورىە نيكوگدا نە سوترۋتسيا بولەە 150 تىس.  ەي  يز موەي پامياتي. توگدا، ۆ توم دالەكوم زاسنەجەننوم گورودە منە ۆرۋچيلي ناگرادۋ «چەلوۆەك ليتەراتۋرى تيۋركسكوگو ميرا». ۆ ەتوت راز ۆ گورود نۋر-سۋلتان، نازۆاننىي ۆ چەست پەرۆوگو پرەزيدەنتا ەلباسى (ليدەرا) ن.نازارباەۆا، مى پوەحالي س رۋكوۆوديتەلەم پرەسس-سلۋجبى سويۋزا پيساتەلەي حايالوم رزوي. ۆو ۆرەميا ناشەگو پرەبىۆانيا ۆ نۋر-سۋلتانە پوسول سترانى ۆ كازاحستانە راشاد مامەدوۆ ۋدەليال نام وسوبوە ۆنيمانيە ي پروياۆليال زابوتۋ.

س مويمي درۋزيامي، كازاحسكيمي پيساتەليامي ولجاسوم سۋلەيمەنوۆىم، مۋحتاروم شاحانوۆىم، نۋرلانوم ورازالينىم، تولەنوم ابديحوم مى ۆرەميا وت ۆرەمەني ۆسترەچاەمسيا ۆ كازاحستانە، تۋرتسي، ا تاكجە ۆ موسكۆە ي باكۋ. س پەرەۆودچيكوم موەي پەرۆوي ۆىشەدشەي ۆ كازاحستانە كنيگي بەريكوم شاحانوۆىم ناس سۆيازىۆاەت سەمەينايا درۋجبا، ا ەگو سىن گازىبەي – ودين يز اكتيۆنەيشيح ي   پوسلەدوۆاتەلنىح مويح چيتاتەلەي. نيكوگدا نە زابۋدۋ تو نەيزگلاديموە ۆپەچاتلەنيە، تەح ەموتسي، پەرەجيتىح منوگو لەت نازاد ۆ الما-اتە، كوگدا ۆ دومە بەريكا يا ۆپەرۆىە ۋسلىشال مۋزىكۋ كۋرمانگازى، پروپيتاننۋيۋ بەسكونەچنوي توسكوي كازاحسكيح ستەپەي. ي س نىنەشنيم پرەدسەداتەلەم سويۋزا پيساتەلەي كازاحستانا ۋلىكبەكوم ەسداۋلەتوم ناس سۆيازىۆايۋت دوبرىە وتنوشەنيا.

كاك پراۆيلو، پرەجدە چەم وتپراۆيتسيا ۆ كاكۋيۋ-ليبو سترانۋ، يا ستارايۋس پوگلۋبجە وزناكوميتسيا س ەە يستوريەي ي ليتەراتۋروي. يز رازگوۆوروۆ س راشادوم مامەدوۆىم، س كازاحسكيمي درۋزيامي ي زناكومىمي، ا تاكجە يز پريوبرەتەننىح منوي ۆ نۋر-سۋلتانە كنيگ يا ەششە بولشە ۋزنال وب ەتوي سترانە.

ۆ يستوري ازەربايدجانسكوگو ي كازاحسكوگو نارودوۆ، ۆ پرويدەننىح يمي پوليتيچەسكيح يسپىتانياح، سۋدباح ۆزراششەننىح يمي ۆەليكيح ليچنوستەي ەست منوگو وبششەگو، وبەدينيايۋششەگو. ۆ فۋندامەنتالنوم ترۋدە ناتالي زادەرەتسكوي «دۆا نارودا – ودنا سۋدبا» وتوبراجەنى نەكوتورىە ينتەرەسنىە فاكتى وب ەتوم سحودستۆاح. يمەننو ەتي سحودستۆا ۆ سۋدباح ناشيح نارودوۆ سپودۆيگلي مەنيا ك ناپيسانيۋ ەتيح ستروك.

ۆ ەتوم پەرۆوم فورۋمە ازياتسكيح پيساتەلەي پود دەۆيزوم «وبششيە كورني، وبششەە ميروۆوززرەنيە، وبششايا تسيۆيليزاتسيا» پرينيالي ۋچاستيە 90 ماستەروۆ پەرا يز 44 ستران، ۆ توم چيسلە ي نوبەلەۆسكيە لاۋرەاتى.

ۆ 10 چاسوۆ ۋترا پلەنارنوە زاسەدانيە فورۋما ۆ ۆەليكولەپنوم كونگرەسس-تسەنترە سۆويم ۆىستۋپلەنيەم وتكرىل پرەزيدەنت كازاحستانا كاسىم-جومارت توكاەۆ. ون گوۆوريل وب وتۆەتستۆەننوستي پيساتەلەي ۆ دۋحوۆنوم ي كۋلتۋرنوم سبليجەني نارودوۆ ازي، و نەوبحوديموستي ۋچرەجدەنيا ليتەراتۋرنوي پرەمي «ازياتسكيە گيگانتى»، انالوگە نوبەلەۆسكوي پرەمي، زاتەم سلوۆو بىلو پرەدوستاۆلەنو گوستيام.

يا ۆ سۆوەم ۆىستۋپلەني راسسكازال وب ازەربايدجانو-كازاحسكيح ليتەراتۋرنىح سۆيازياح ي ۆىدۆينۋل نەسكولكو پرەدلوجەني.

پوسلەدۋيۋششيە زاسەدانيا سەكتسي فورۋما پرودولجيليس ۆ رازنىح رايوناح نۋر-سۋلتانا. ۆ دني فورۋما پرەزيدەنت مەجدۋنارودنوي تيۋركسكوي اكادەمي دارحان كادىرالي پريگلاسيل مەنيا دليا ۆسترەچي ۆ شتاب متا.  نا ۆسترەچە پريسۋتستۆوۆال پوسول ناشەي سترانى راشاد مامەدوۆ. ۆ حودە بەسەدى بىلو وتمەچەنو، چتو متا وپۋبليكوۆالا پەرۆىي سبورنيك «انتولوگيا ازەربايدجانسكوي ليتەراتۋرى» يز سەري  «انتولوگيا تيۋركسكوي ليتەراتۋرى». ۆ كنيگۋ ۆوشلي يزبراننىە پرويزۆەدەنيz 20 ازەربايدجانسكيح كلاسسيكوۆ.

ناريادۋ س ەتيم ۆ رامكاح مەروپرياتي، پوسۆياششەننىح 650-لەتيۋ يمادەددينا ناسيمي، اكادەميا ۆپەرۆىە وپۋبليكوۆالا ستيحي پوەتا نا كازاحسكوم يازىكە. كرومە توگو، پرەدستاۆلەننىي نا ۆسترەچە ۆ كاچەستۆە پروەكتا ۋچەبنيك «وبششەتيۋركسكايا يستوريا» (اۆتورى دارحان كىدىرالي ي گايبۋللا بايبار) ۋجە يزدان ۆ باكۋ مينيستەرستۆوم وبرازوۆانيا رەسپۋبليكي نا رۋسسكوم ي ازەربايدجانسكوم يازىكاح. ۆ حودە ۆسترەچي مى تاكجە دوگوۆوريليس و سوترۋدنيچەستۆە مەجدۋ تيۋركسكوي اكادەميەي ي سويۋزوم پيساتەلەي ازەربايدجانا.

پەرۆىي زامەستيتەل رۋكوۆوديتەليا ادمينيستراتسي پرەزيدەنتا كازاحستانا مارات تاجين پرينيال نەسكولكيح ۋچاستنيكوۆ فورۋما. ۆ حودە سوستوياۆشەيسيا بەسەدى وبسۋجدالسيا ۆوپروس و مەستە پروۆەدەنيا ۆتوروگو فورۋما. يا پرەدلوجيل پروۆەستي ەگو ۆ باكۋ. نو پوچەمۋ-تو پيساتەل يز يۋجنوي كورەي، ۆىرازيۆ سۆوە نەسوگلاسيە، زاياۆيل، چتو ي ۆتوروي فورۋم ستويت پروۆەستي ۆ كازاحستانە. يا وتۆەتيل ەمۋ، چتو ەسلي ۆتوروي فورۋم ۆسە جە سوستويتسيا ۆ ازەربايدجانە، تو ون تاكجە بۋدەت پريگلاشەن دليا ۋچاستيا ۆ نەم، ي يا ۋبەجدەن، چتو پوسلە ەتوگو ون سام پرەدلوجيت باكۋ دليا پروۆەدەنيا ترەتەگو فورۋما.

زدەس ي سەيچاس يا حوچۋ پوۆتوريت سۆويۋ مىسل، يزلوجەننۋيۋ ۆ موەم ەسسە وب اباە ي پروزۆۋچاۆشۋيۋ نا وتكرىتي فورۋما، ۆىستۋپلەنياح ۆ باكينسكوم گوسۋدارستۆەننوم ۋنيۆەرسيتەتە ي نا يۋبيلەە ابايا: سحودستۆو ۆ ليتەراتۋرنوي ي پروسۆەتيتەلسكوي دەياتەلنوستي كازاحسكيح ي ازەربايدجانسكيح پيساتەلەي پرويستەكاەت يز وبششنوستي سۋدەب ناشيح نارودوۆ.

ەسلي ۆ XIX ۆەكە ناۋچنايا، ليتەراتۋرنايا دەياتەلنوست، ۆكلاد ۆ رازۆيتيە yfitq پرەسسى ي كۋلتۋرى ابباسكۋلي اگا باكيحانوۆا، ميرزى فاتالي احۋندزادە، گاسان بەكا زاردابي وسنوۆىۆاليس نا يدەە پروسۆەتيتەلستۆا، تو ي تاكيە كازاحسكيە مىسليتەلي، كاك چوكان ۆاليحانوۆ (1835-1856), يبراي التىنسارىن (1841-1889), اباي كۋنانباەۆ (1845-1904), ۆيدەلي پۋت ك ۋسپەحۋ ۆ پروسۆەششەني نارودا، ۋسۆوەني رۋسسكوگو يازىكا ي كۋلتۋرى، ت.ە. شلي تەم جە پۋتەم. يستوريك، ەتنوگراف، گەوگراف، پۋتەشەستۆەننيك چوكان ۆاليحانوۆ، تاك جە، كاك ي پەداگوگ، پروسۆەتيتەل، فولكلوريست يبراي التىنسارىن، ۋچيليس ۆ رۋسسكيح شكولاح. ۆەليكي پوەت، كومپوزيتور اباي پەرەۆوديل رۋسسكيح كلاسسيكوۆ – كرىلوۆا، پۋشكينا، لەرمونتوۆا. ينتەرەسنو، چتو ۆ تۆورچەستۆە ابايا موجنو ۋۆيدەت ۆىراجەنيا، پريسۋششيە اشۋگۋ ابباسۋ («ەست چەلوۆەك…»), پروتەست پروتيۆ تاكيح تسارسكيح چينوۆنيكوۆ، كاك گاسىم بەك زاكير، انالوگيۋ س حلەستكوي ساتيروي سابيرا. ۆپولنە ۆوزموجنو، چتو اباي، بۋدۋچي زناتوكوم ۆوستوچنوي پوەزي، ستراستنىم پوكلوننيكوم نيزامي ي فيزۋلي، نيچەگو نە زنال وب اشۋگە ابباسە، زاكيرە ي داجە و سۆوەم سوۆرەمەننيكە سابيرە. نو يح وبەدينيالا وبششايا وبەسپوكوەننوست پو پوۆودۋ سحوجيح پروبلەم، سترەملەنيە يزباۆيت نارودى وت نەۆەجەستۆا.

زانيمايا ۆ پەتەربۋرگە ۆىسوكيە دولجنوستي، چوكان ۆاليحانوۆ بىل بليزكو زناكوم س تسەلىم ريادوم ۆىدايۋششيحسيا رۋسسكيح ينتەللەكتۋالوۆ، ۆ توم چيسلە ي س ۆەليكيم فەدوروم دوستوەۆسكيم، كوتورىي س پەرۆوي ۆسترەچي ۆوسپرينيال مولودوگو كازاحا كاك دۋحوۆنو وچەن بليزكوگو چەلوۆەكا. نو بىلي ي بەسسوۆەستنىە تسارسكيە چينوۆنيكي، بەزجالوستنىە كولونيزاتورى، وتنوسيۆشيەسيا ك پوكورەننىم نارودام يمپەري كاك ك رابام. س كاجدىم گودوم سلۋجبى تسارسكومۋ رەجيمۋ چوكان ۆاليحانوۆ ۋبەجداەتسيا ۆ ەتوم ۆسە گلۋبجە ي ناكونەتس، وكونچاتەلنو رازوچاروۆاۆشيس، وتكازىۆاەتسيا وت ۆسەح سۆويح زۆاني ي رەگالي، وستاۆلياەت ەتوت پولنىي نەسپراۆەدليۆوستي، سۋەتنىي ستوليچنىي مير ي ۆوزۆراششاەتسيا ۆ سۆويۋ دەرەۆنيۋ، گدە ۆسكورە ۋميراەت ۆ 30-لەتنەم ۆوزراستە ي ەگو حورونيات ۆ رودنوي زەملە. كوروتكايا جيزن چوكانا ۆاليحانوۆا چەم-تو ناپوميناەت منە سۋدبۋ ا.باكيحانوۆا، نەسموتريا نا ەگو سراۆنيتەلنو دولگي جيزنەننىي پۋت پوسلەدنەگو.

ولجاس سۋلەيمەنوۆ ۆ سۆوەم ەسسە «موي چوكان»، پوسۆياششەننوم ۆەليكومۋ مىسليتەليۋ، پيشەت: «كاك دوروگو نارودۋ دايۋتسيا گەني، ي س كاكوي لەگكوستيۋ ون س نيمي راسستاەتسيا. زاكونى جيزني سۋروۆى. نارود، نە پوداريۆشي چەلوۆەچەستۆۋ ۆەليكيح ليۋدەي، وبرەچەن نا زابۆەنيە. ۆ حح ۆەكە ۆسە نارودى وسوزنالي ەتۋ يستينۋ ي ۆسەمي سيلامي سترەمياتسيا ۆزراستيت ي پوددەرجيۆات گەنيالنىح ليچنوستەي. ي تولكو سامىە گلۋپىە، سامىە جەستوكيە سلوي وبششەستۆا پىتايۋتسيا ۋنيچتوجيت تالانتليۆىح ليۋدەي ۋنيچتوجايا تەم سامىم سۆوە بۋدۋششەە».

ەتي سلوۆا ولجاس سۋلەيمەنوۆ وتنوسيت ك چوكانۋ، نو كاكيم-تو وبرازوم وني پريمەنيمى ي ك نەمۋ سامومۋ. ولجاسۋ، روديۆشەمۋسيا ۆ سەمە جەرتۆ ستالينسكيح رەپرەسسي، پريشلوس ۋچيتسيا ي پيسات ستيحي، ناۋچنىە يسسلەدوۆانيا نا رۋسسكوم يازىكە. تاكيم وبرازوم، ون وبوگاتيل نە تولكو كازاحسكۋيۋ، نو ي رۋسسكۋيۋ كۋلتۋرۋ. ۆ وتۆەت ون بىل رەزكو راسكريتيكوۆان روسسيسكيمي ۋچەنىمي-شوۆينيستامي. ەتا كريتيكا ناچالاس س كنيگي ولجاسا «از ي يا». ۆ ەتوي كنيگە اۆتور ناپيسال و توم، چتو ۆ وبرازوۆاني رۋسسكوگو گوسۋدارستۆا ناريادۋ سو سلاۆيانامي پرينيمالي ۋچاستيە تاكجە ي تيۋركو-تاتارسكيە نارودى. وبنارۋجيۆ ۆ «سكازاني و پولكۋ يگورەۆە» منوجەستۆو كاك وتكرىتىح، تاك ي سكرىتىح تيۋركيزموۆ، ولجاس سچيتاەت ەتو پرويزۆەدەنيە ناسلەديەم كاك سلاۆيان، تاك ي تيۋركوۆ. «از ي يا» - پوپىتكا پوەتا وسپوريت وفيتسيالنۋيۋ تراكتوۆكۋ سرەدنەۆەكوۆوگو ليتەراتۋرنوگو پامياتنيكا.

ۆ تراكتوۆكە ي رازوشەلسيا كازاحسكي سوۆەتسكي پوەت س يدەولوگيچەسكيم رۋكوۆودستۆوم سترانى. نەوجيداننوي دليا نەگو وكازالاس رەاكتسيا ناۋچنوگو يستەبليشمەنتا سەميدەسياتىح. «ياروستنو انتيرۋسسكايا كنيگا»، - تاك وحاراكتەريزوۆال كنيگۋ «از ي يا» ديرەكتور ينستيتۋتا ارحەولوگي ان سسسر، اكادەميك رىباكوۆ، وچەۆيدنو پرويگنوريروۆاۆشي منوگيە يزۆەستنىە فاكتى ي زابىۆ و ۆەليكوم رۋسسكوم تيۋركولوگە لۆە گۋميلەۆە، كوتورىي دوكازال، چتو رۋسسكايا گوسۋدارستۆەننوست پرويسحوديت يز دۆۋح كورنەي - سلاۆيانسكوگو ي تيۋركسكوگو، يز پراۆوسلاۆيا ي يسلاما، يز كيەۆسكوي رۋسي ي زولوتوي وردى…

كاك بى تام ني بىلو، ناۋچنىە ديسكۋسسي ي دەباتى پو «از ي يا» بىلي پەرەۆەدەنى نا پوليتيچەسكي ۋروۆەن. سۋلەيمەنوۆا وبۆينيلي ۆ ناتسيوناليزمە ي پانتيۋركيزمە. نو ۆ تو جە ۆرەميا ولجاس پولۋچيل منوگو پيسەم س تەپلىمي سلوۆامي پوددەرجكي ەگو پوزيتسي، ي ودنو يز نيح بىلو پوسلانو راسۋلوم رزوي.

ۆ سۆوە ۆرەميا موەگو وتتسا وچەن زاينتەرەسوۆالا ستاتيا ولجاسا ۆ گازەتە «كومسومولسكايا پراۆدا» و تيۋركسكيح پيسمەناح، وبنارۋجەننىح ۆبليزي وزەرا يسسىك-كۋل، ي ون ناپيسال ولجاسۋ پيسمو. كوگدا كنيگا «از ي يا» ۆىشلا ۆ سۆەت، ولجاس پوسلال ەە موەمۋ وتتسۋ، س اۆتوگرافوم: «ۋۆاجاەمىي راسۋل اگا! يا س بلاگودارنوستيۋ ۆسپومينايۋ پولۋچەننوە وت ۆاس پيسمو پو پوۆودۋ ودنوي يز مويح ستاتەي (و نادپيسياح ۋ وزەرا يسسىك-كۋل). پۋست ەتا كنيگا ستانەت وتۆەتوم نا ۆاشە بلاگوسلوۆەنيە. ۆاش ولجاس. 20 يۋليا 1975 گ.».

كوگدا پروتيۆ ەتوي كنيگي ولجاسا بىلا رازۆيازانا كامپانيا تراۆلي، راسۋل رزا سنوۆا ناپيسال پيسمو مولودومۋ كازاحسكومۋ پوەتۋ: «دوروگوي ولجاس! بلاگوداريۋ ۆاس زا پوداروك. پەرەليستال ۆاشۋ كنيگۋ. موە پەرۆوە ۆپەچاتلەنيە تاكوە، چتو ەتو سەرەزنوە ناۋچنوە پرويزۆەدەنيە، وتكرىۆايۋششەە نوۆىە سترانيتسى ۆ يسسلەدوۆاني وچەن سلوجنوگو يستوريچەسكوگو پەريودا ۆ وتنوشەنياح مەجدۋ نارودامي ناشەي سترانى. وبەششايۋ، چتو نايدۋ ۆرەميا ي وبيازاتەلنو پروچتۋ ۆاشۋ كنيگۋ سامىم ۆنيماتەلنىم وبرازوم. س براتسكيم پريۆەتوم، راسۋل رزا».

ولجاس ناۆسەگدا زاپومنيل ەتي سلوۆا. ۆ تو ترۋدنوە ۆرەميا توگداشني پارتينىي رۋكوۆوديتەل كازاحستانا دينمۋحاممەد كۋناەۆ دولوجيل و پروبلەمە ل.برەجنەۆۋ. لەونيد يليچ، نايديا ۆرەميا ي وزناكوميۆشيس س كنيگوي، سۆويمي سلوۆامي: «ا ۆ چەم پروبلەما…» پولوجيل كونەتس كريتيكە ي داۆلەنيۋ.

ودنيم يز نايبولەە اكتيۆنىح ۋچاستنيكوۆ پلاتفورمى «ديالوگ ەۆرازيا» ۆ ستامبۋلە، گدە پريسۋتستۆوۆالي ي يا س ولجاسوم، بىل پروفەسسور روستيسلاۆ رىباكوۆ يز موسكۆى. ۋ نەگو س ولجاسوم بىلي وچەن تەپلىە وتنوشەنيا. ودناجدى يا سپروسيل ۋ ولجاسا: «كەم پريحوديتسيا ەتوت پروفەسسور تۆوەمۋ گلاۆنومۋ وپپونەنتۋ اكادەميكۋ رىباكوۆۋ؟» - « سىنوم»، – وتۆەتيل ولجاس.

ولجاس ۆسەگدا گوۆوريت، چتو كوگدا كۋناەۆا وتسترانيلي وت رۋكوۆودستۆا كازاحستانوم، ەدينستۆەننىم چەلوۆەكوم، زاششيششاۆشيم ەگو ۆ پوليتبيۋرو، بىل گەيدار اليەۆ. كۋناەۆ سكازال توگدا: «كازاحسكي نارود نيكوگدا نە دولجەن ەتوگو زابىۆات».

ۆمەستو كۋناەۆا نا دولجنوست پەرۆوگو سەكرەتاريا تسك كپ كازاحستانا نازناچيلي نەكوگو كولبينا، نيكوگدا پرەجدە نە پروجيۆاۆشەگو ۆ كازاحستانە. ەتو ۆىزۆالو گنەۆنىە پروتەستى پو ۆسەي رەسپۋبليكە.

ودنيم يز اكتيۆنىح ورگانيزاتوروۆ منوگوليۋدنىح ميتينگوۆ ۆ الما-اتە بىل توگدا وچەن مولودوي پيساتەل مۋحتار شاحانوۆ. پروتەستى ميرنوگو ناسەلەنيا بىلي جەستوكو پوداۆلەنى، سرەدي جەرتۆ بىلي ۋبيتىە ي رانەنىە. پوسلە ەتوگو گرۋبوە ناسيليە سوۆەتسكوگو رەجيما پروتيۆ نارودا كازاحستانا پوۆتوريلوس ۆ تبيليسي ي ۆيلنيۋسە. نو سۆوەگو پيكا، پو سۆويم ماسشتابام ي كوليچەستۆۋ جەرتۆ، جەستوكوست دوستيگلا ۆ باكۋ ۆ تراگيچەسكيە دني چەرنوگو يانۆاريا 1990 گودا.

سوۆرەمەننىي پيساتەل، پوەت، پۋبليتسيست، يستوريك، پەرەۆودچيك ي مۋزىكانت باكىت رۋستاموۆ ۆ سۆوەي كنيگە «ۆەليچيە سۆەرشاەمىح دەل» ناپيسال، چتو يستيننايا يستوريا كازاحوۆ ليش س نەداۆنيح پور ناچالا يزۋچاتسيا مەستنىمي اۆتورامي. پو ەگو منەنيۋ، وسوبايا رول ۆ ەتوم دەلە پرينادلەجيت كۋلتۋرولوگۋ مۋراتۋ اۋەزوۆۋ – سىنۋ يزۆەستنوگو كازاحسكوگو پيساتەليا مۋحتارا اۋەزوۆا. مۋحتارا اۋەزوۆا زنايۋت ۆ ميرە كاك كرۋپنەيشەگو ۆوستوكوۆەدا، كۋلتۋرولوگا ي وبششەستۆەننوگو دەياتەليا. ۆ سۆويح يسسلەدوۆانياح ون ناچيستو وتمەچاەت ۆەس دوگماتيزم سوۆەتسكوي ەپوحي.

سوۆرەمەننىە كازاحسكيە يستوريكي نە سۆيازىۆايۋت وبرازوۆانيە كازاحسكوي نارودنوستي تولكو س كيپچاكامي. ۆەد س VI پو XIII ۆەك نا تەرريتوري سوۆرەمەننوگو كازاحستانا ۆوزنيكالي كرۋپنىە تيۋركسكيە گوسۋدارستۆا.  تيۋرگەشسكي كاگانات بىل موششنوي دەرجاۆوي، ودناكو سو ۆرەمەنەم ون راسپالسيا نا كارلۋكسكي ي كيماكسكي كاگاناتى. پوسلە نيح وبرازوۆالوس كاراحانيدسكوە گوسۋدارستۆو، ۆپەرۆىە سرەدي تيۋركسكيح ستران پرينياۆشەە يسلامسكۋيۋ رەليگيۋ. نەسموتريا نا سۋششەستۆوۆاۆشي رانەە ۆەليكي تيۋركسكي كاگانات، يستوريۋ ورحونسكيح نادپيسەي، تاك نازىۆاەمىح ەپيتافي - بوگاتەيشەە ليتەراتۋرنوە ي لينگۆيستيچەسكوە ناسلەديە، وتسچەت يستوري كازاحسكوي گوسۋدارستۆەننوستي ۆەدەتسيا س XIV ۆەكا، كوگدا وبرازوۆالوس كازاحسكوە حانستۆو. ۆ 2014 گودۋ پراۆيتەلستۆو رەسپۋبليكي پرينيالو رەشەنيە و پروۆەدەني 550-لەتيا كازاحسكوگو حانستۆا. ۆ سۆيازي س ەتيم سوبىتيەم ۆ 2015 گودۋ ۆ باكۋ بىلا يزدانا كنيگا پود نازۆانيەم «كازاحسكوە حانستۆو. يستوچنيك، تراديتسي ي ناسلەديە».

ۆ XIX ۆەكە ۆ ازەربايدجانە ا.باكيحانوۆ، م.ف.احۋندزادە ي گ.زاردابي زالوجيلي وسنوۆى رازۆيتيا پروسۆەتيتەلستۆا. ۆ حح ۆەكە يح دەلو پرودولجيلي ميرزا دجاليل مامەدكۋليزادە، ميرزا الەكپەر سابير، اليبەك گۋسەينزادە، احمەد بەك اگاەۆ. نو ۆ پەرۆوم دەسياتيلەتي پروشلوگو ۆەكا پرەدستاۆيتەليام ازەربايدجانسكوي ينتەلليگەنتسي، تاكيم كاك اليماردان بەك توپچۋباشەۆ، مامەد ەمين راسۋلزادە ي يح ەدينومىشلەننيكي، پريشلو وسوزنانيە توگو، چتو فورميروۆانيە ناتسي، كاك پراۆيلو، سوچەتاەتسيا سو سترەملەنيەم ك سوزدانيۋ ۆ توي يلي ينوي فورمە سوبستۆەننوي گوسۋدارستۆەننوي ورگانيزاتسي، وبەسپەچيۆايۋششەي ەە ۋستويچيۆوە فۋنكتسيونيروۆانيە. يمەننو ەتو سترەملەنيە زاروجدايۋششەيسيا ازەربايدجانسكوي ناتسي وبۋسلوۆيلو ۆوزنيكنوۆەنيە ناتسيونالنوگو دۆيجەنيا ۆ ناچالە حح ۆەكا.

سوزدايۋتسيا پەرۆىە پوليتيچەسكيە پارتي، پوترەبوۆاۆشيە پرەدوستاۆلەنيا ناتسيونالنو-كۋلتۋرنوي اۆتونومي ۆ سوستاۆە روسسيسكوي يمپەري.

ۆ 1912-1917 گگ. يزداۆاليس ەجەدنەۆنىە گازەتى «يگبال»، «يەني يگبال»، «اچىگ سەز»، شيروكو وسۆەششاۆشيە ۆوپروسى ناۋكي، وبرازوۆانيا، كۋلتۋرى ي دەموكراتيچەسكوگو دۆيجەنيا. نا يح سترانيتساح ۆىستۋپالي اۆتورى س شيروكيم سپەكتروم پوليتيچەسكيح ۆوززرەني – م.ە.راسۋلزادە، ن.ناريمانوۆ، گ.دجاۆيد، ۋ.گادجيزادە، ا.سيححات ي در. ۆ ستيحاح ازەربايدجانسكيح ي تۋرەتسكيح پوەتوۆ، پۋبليكوۆاۆشيحسيا ۆ ەتيح يزدانياح، رازداۆاليس پريزىۆى ك تيۋركسكيم نارودام وبرەستي سۆويۋ گوسۋدارستۆەننوست ي سۆوبودۋ.

پوحوجيە سوبىتيا رازۆيۆاليس ۆ كازاحستانە، گدە يز زەرەن پروسۆەتيتەلستۆا، پوسەياننىح چوكانوم ۆاليحانوۆىم، يبراەم التىنسارىنوم ي اباەم، ۆ 1917 گودۋ ۆوزنيكلا «الاش وردا» - پەرۆايا  كازاحسكايا ناتسيونالنايا پوليتيچەسكايا پارتيا.

ۆ 2018 گودۋ ۆ باكۋ ۆىشلا كنيگا «زناچەنيە «الاش وردى» ۆ يستوري كازاحسكوي گوسۋدارستۆەننوستي»، سوستاۆلەننايا يز ستاتەي كازاحسكيح ي ازەربايدجانسكيح اۆتوروۆ.

ورگانيزاتسيوننوە وفورملەنيە پارتي «الاش» پرويزوشلو نا پەرۆوم ۆسەكازاحسكوم سەزدە، پرويسحوديۆشەم ۆ گ.ورەنبۋرگە ۆ يۋلە 1917 گودا. گلاۆنىم رەشەنيەم سەزدا بىلو وتستايۆانيە پراۆو كازاحوۆ نا تەرريتوريالنو-ناتسيونالنۋيۋ اۆتونوميۋ ۆ ۆيدە كازاحسكوي گۋبەرني ۆ سوستاۆە روسسي. ورگانيزاتورامي پارتي ستالي تاكيە يزۆەستنىە ليۋدي، كاك اليحان بۋكەيحانوۆ، احمەت بايتۋرسىن، مۋستافا شوكاي ي درۋگيە پرەدستاۆيتەلي كازاحسكوي ينتەلليگەنتسي. ۆىسوكو وتسەنيۆ زاسلۋگي «الاش وردى»، سىگراۆشەي يسكليۋچيتەلنۋيۋ رول ۆ پروبۋجدەني كازاحسكوگو ناتسيونالنوگو ساموسوزنانيا، ن.نازارباەۆ وتمەتيل، چتو «الاش» بىلا نە ناتسيوناليستيچەسكوي، ا پاتريوتيچەسكوي ورگانيزاتسيەي».

ەتي سلوۆا پودتۆەرجدايۋتسيا تەم، چتو يز پياتنادتساتي مينيستروۆ، ۆحوديۆشيح ۆ پراۆيتەلستۆو، رۋكوۆوديموە اليحانوم بۋكەيحانوۆىم، ليش پياتەرو بىلي كازاحامي. اليحان بۋكەيحانوۆ بىل ۋچەنىم-ەكونوميستوم، ۆلادەۆشي گلۋبوكيمي پوزنانيامي ۆ ماركسيزمە.

گرومادنۋيۋ رول ۆ رازرابوتكە يدەولوگي پارتي «الاش وردا» پري اكتيۆنوم ۋچاستي ا.بۋكەيحانوۆا پرينادلەجالا گازەتە «كازاح». رەداكتوروم گازەتى بىل احمەت بايتۋرسىن. ەگو يميا بىلو ۋپوميانۋتو ۆ ستەنوگرامماح پروۆوديۆشەگوسيا ۆ باكۋ ۆ 1916 گودۋ پەرۆوگو (ي، ك سوجالەنيۋ، پوسلەدنەگو) تيۋركولوگيچەسكوگو سەزدا. نا ەتوم سەزدە وبوزناچيليس زناچيتەلنىە راسحوجدەنيا ۆو منەنياح مەجدۋ گاليمدجانوم شارافوم ي احمەدوم بايتۋرسىنوم - س ودنوي ستورونى ي درۋگيمي ۆىستۋپاۆشيمي - س ينىح پوزيتسي. ا.بايتۋرسىن پرەدلوجيل ۆمەستو پەرەحودا نا لاتينسكۋيۋ گرافيكۋ ۆۆەستي دليا كازاحوۆ پودگوتوۆلەننىي يم ساميم ۋسوۆەرشەنستۆوۆاننىي ارابسكي الفاۆيت. ۆپوسلەدستۆي، زناكومياس س پەچالنوي سۋدبوي ەتوگو ۆيدنوگو ۋچەنوگو، پوەتا، پۋبليتسيستا، ليتەراتۋروۆەدا، ۋزنال، چتو كازاحي نازىۆايۋت ەگو سوزداتەلەم سۆوەگو الفاۆيتا، كازاحسكيم  «كيريللوم ي مەفوديەم».

ۆ سۋدباح اليحانا بۋكەيحانوۆا، احمەدا بايتۋرسىنا ي مۋستافى شوكايا ەست ي سحوجيە مومەنتى، ەست ي رازنيتسا. ۆسيۋ سوزناتەلنۋيۋ جيزن پوسۆياتيۆشيە سلۋجەنيۋ ەدينوي تسەلي بۋكەيحانوۆ ي بايتۋرسىن زاكونچيلي «تيۋرەمنىمي كولودكامي»، ۆ تو ۆرەميا كاك سامىم زاگادوچنىم وبرازوم كونچاەتسيا جيزنەننىي پۋت پوليتيچەسكوگو ەميگرانتا مۋستافى شوكايا.

ا.توپچۋباشەۆ بىل پرەدسەداتەلەم مۋسۋلمانسكوي فراكتسي تسارسكوي دۋمى، ا بۋكەيحانوۆ، بايتۋرسىن ي شوكاي - دەپۋتاتامي.

ەسلي مى سوۆەرشەننو سپراۆەدليۆو ۆەدەم وتسچەت يستوري ناشەي نەزاۆيسيموستي س 1918-1920 گودوۆ، كوگدا ازەربايدجان ستال سۋۆەرەننىم دەموكراتيچەسكيم گوسۋدارستۆوم، تو كازاحستان وتمەچاەت سۆويۋ نەزاۆيسيموست ۆ 1991 گودۋ. ي ەتو پراۆيلنو، پوتومۋ چتو پروۆوزگلاشەننوە 13 دەكابريا 1917 گودا الاش وردا، س توچكي زرەنيا تەرريتوري ي پولنوموچي، نە سموگلو زالوجيت وسنوۆۋ كازاحسكوي گوسۋدارستۆەننوستي. ۆ 1920 گودۋ الاش وردا بىلا ليكۆيديروۆانا بولشەۆيكامي. پوۆەريۆ لجيۆىم پوسۋلام كوممۋنيستيچەسكوي پروپاگاندى، نەكوتورىە رۋكوۆوديتەلي الاش وردى، ۆ توم چيسلە بۋكەيحانوۆ ي بايتۋرسىن، ۆستۋپايۋت ۆ كوممۋنيستيچەسكۋيۋ پارتيۋ. ا مۋستافا شوكاي، كاك ي مامەد ەمين راسۋلزادە، پوكيدايۋت سۆويۋ سترانۋ. ۆ ەۆروپە ي تۋرتسي وني پرودولجايۋت زانيماتسيا پوليتيكوي ي پۋبليتسيستيكوي. شوكاي ۆىپۋسكاەت گازەتۋ «مولودوي تۋركەستان». ۆو ۆرەميا ۆتوروي ميروۆوي ۆوينى گيتلەروۆتسى سوزدايۋت «تۋركەستانسكي لەگيون» ي پرەدلاگايۋت مۋستافە شوكايۋ ۆوزگلاۆيت ەگو. «گلياديا نا وبراششەنيە س ۆوەننوپلەننىمي ناتسي، ۆزراستيۆشەي گەتە، فەيەرباحا، باحا، بەتحوۆەنا ي شوپەنگاۋەرا، يا نە موگۋ پرينيات ەتو پرەدلوجەنيە، - وتۆەتيل ون. سوگلاسنو دوكۋمەنتالنىم داننىم، 27 دەكابريا 1941 گودا مۋستافا شوكاي ۋميراەت وت زاراجەنيا كروۆي. نو ەست ي تە، كتو نە بەز وسنوۆاني سچيتايۋت، چتو ەگو ۋسترانيلي نامەرەننو.

احمەد بايتۋرسىن پوناچالۋ زانيمال ۆىسوكيە دولجنوستي. ەگو نازناچايۋت كوميسساروم وبرازوۆانيا كازاحستانسكوي اۆتونومنوي رەسپۋبليكي (دو 1936 گودا كازاحستان ۆحوديل ۆ سوستاۆ رسفسر ۆ ستاتۋسە اۆتونومنوي رەسپۋبليكي). نو ۆ 1933 گودۋ ەگو ارەستوۆىۆايۋت. پروجيۆاۆشي ۆ تو ۆرەميا ۆ موسكۆە، بۋدۋچي ۆحوجيم ۆ كابينەت  ستالينا، وبلاداۆشي بولشيم ۆليانيەم اليحان  بۋكەيحانوۆ سموگ دوبيتسيا ەگو وسۆوبوجدەنيا. ودناكو ماشينا رەپرەسسي، ۋراگانوم پرونەسشاياسيا پو سترانە، بىلا نەۋموليما. چەرەز چەتىرە گودا ي بايتۋرسىنا، ي بۋكەيحانوۆا راسسترەليۆايۋت بەز سۋدا ي سلەدستۆيا.

سوۆەرشەننو ەستەستۆەننو، چتو بولشينستۆو پوليتيكوۆ، سۋمەۆشيح سپاستيس وت سوۆەتسكوگو رەجيما، ەميگريروۆاۆ ۆ درۋگيە سترانى، وتنوسيليس س نەپريازنيۋ ي نەدوۆەريەم ك وستاۆشيمسيا ۆ رەسپۋبليكە ي زانيماۆشيم كاكوە-تو ۆرەميا وتۆەتستۆەننىە دولجنوستي كوممۋنيستيچەسكيم چينوۆنيكام. ودناكو ۆ نەكوتورىح سلۋچاياح پودوپلەكوي تاكوگو وتنوشەنيا سلۋجيلا پروستايا چەلوۆەچەسكايا زاۆيست.

كونەچنو، ۆ رەسپۋبليكە سرەدي مەستنىح پارتينىح فۋنكتسيونەروۆ بىلو نەمالو جەستوكيح ي بەزرازليچنىح ك سۋدبە سۆوەگو نارودا ليۋدەي. نو بىلي ي تاكيە، كوتورىە ۆ سامىح تياجەلىح ۋسلوۆياح، پود پوستوياننىم كونترولەم تسەنترا، سرەدي نەكوتورىح پروداجنىح سووتەچەستۆەننيكوۆ، ستروچيۆشيح دونوسى ۆ موسكۆۋ، دەلالي ۆسە وت نيح زاۆيسياششەە رادي سۆوەگو نارودا، - يستيننىە پاتريوتى. تاكيە، كاك دوستوينىي سىن كازاحسكوگو نارودا تۋرار رىسكۋلوۆ.

ۆ 1935 گودۋ ۆ پاريجە نا رۋسسكوم يازىكە يزداەتسيا كنيگا مۋستافى شوكايا پود نازۆانيەم «تۋركەستان پود ۆلاستيۋ سوۆەتوۆ»، ۆ كوتوروي اۆتور نازىۆاەت تۋرارا رىسكۋلوۆا «ستالينسكيم فاۆوريتوم»، ت.ە. ليۋبيمچيكوم ديكتاتورا. نا سترانيتساح شوكاەم پريۆوديتسيا تسيتاتا، ۆەروياتنو ۆىرۆاننايا يز كونتەكستا ي ياۆنو يسكاجەننايا. ياكوبى تۋرار رىسكۋلوۆ ناپيسال، چتو «س توچكي زرەنيا ماركسيستسكوي ناۋكي، ەكونوميچەسكي سلابىە كيرگيزى دولجنى ۆىتەرپەت» (ناپومنيۋ، چتو ۆ تە ۆرەميا «كيرگيز-كايساكامي» نازىۆالي كازاحوۆ، ا سوبستۆەننو كيرگيزوۆ - «چەرنىمي كيرگيزامي»). كونەچنو، پو وتنوشەنيۋ ك كازاحام ي كيرگيزام ەتي سلوۆا نەپريەملەمى.

نو پراۆدا ۆ توم، چتو رىسكۋلوۆ بىل پاتريوتوم سۆوەگو نارودا، يسكرەننە جەلال ەمۋ دوبرا، يزنۋتري زنال ەگو پروبلەمى ي چايانيا. ۋجە ناحودياس نا ۆىسوكيح دولجنوستياح ۆ بولشەۆيستسكوي پارتي ي پراۆيتەلستۆە، ون، نەسموتريا نا ۋگروزۋ سوبستۆەننوي كارەرە ي ليچنوي بەزوپاسنوستي، نەودنوكراتنو ۆىستۋپال ۆ زاششيتۋ ينتەرەسوۆ كورەننوگو ناسەلەنيا س تريبۋن سەزدوۆ ي كونفەرەنتسي.

سوۆەرشەننو ناگليادنو ەتو پودتۆەرجداەتسيا دوكۋمەنتالنىمي فاكتامي، پريۆەدەننىمي ۆ كنيگە «رىسكۋلوۆ» گۋسەينا ادىگەزالا، يزداننوي ۆ ستامبۋلە ۆ 2005 گودۋ. اۆتور كنيگي نازىۆاەت پوليتيچەسكۋيۋ دەياتەلنوست ازەربايدجانتسا ناريمانا ناريمانوۆا، تاتارينا ميرسەيدا سۋلتانگاليەۆا، كازاحا تۋرارا رىسكۋلوۆا «بوربوي ۆ نەۆولە». تراگيچنوست سۋدەب ەتيح گەروەۆ داجە سەگودنيا، سپۋستيا پولۆەكا پوسلە يح گيبەلي، زاستاۆلياەت زادۋماتسيا و پودۆيگە ليۋدەي، نە پوبوياۆشيحسيا ۆىستۋپيت پروتيۆ جەستكوگو ستالينسكوگو رەجيما. ليۋدەي، كوتورىە جيلي سۋدبامي سۆويح نارودوۆ ي بىلي گوتوۆى وتدات زا نيح جيزن.

12 سەنتيابريا 1919 گودا ۆ گازەتە «مولودوي كوممۋنيست» ت.رىسكۋلوۆ ناپيسال: «پرەداتەلي سوۆەتوۆ وبمانوم رازدەليايۋت نارودى پود ۆيدوم كلاسسوۆىح رازليچي. ۆەليكودەرجاۆنىي شوۆينيزم ۆ رۋكاح سپلوچەننىح راسيستوۆ ي شوۆينيستوۆ ياۆلياەتسيا سيلنەيشيم ورۋجيەم يمپەرياليستوۆ. ۆ ەتوم وني نيچەم نە وتليچايۋتسيا وت پراۆيتەلەي تسارسكوي روسسي. سۆەرگنۋۆ ودين رابسكي ستروي، مى ۋجە نە حوتيم ۆنوۆ ستات رابامي».

ۆ رەسپۋبليكاح «بولشەۆيستسكيە نامەستنيكي» سۆويمي جەستوكيمي دەيستۆيامي پرەۆزوشلي تسارسكيح نامەستنيكوۆ. ودين يز تاكيح نامەستنيكوۆ ۆ سرەدنەي ازي، يزۆەستنىي بولشەۆيك ميحايل فرۋنزە پيسال لەنينۋ: «مەستنىح كوممۋنيستوۆ نەلزيا نازۆات پودليننىمي كوممۋنيستامي. ۆ دەيستۆيتەلنوستي ەتو پانتيۋركيستى، ۆىنۋجدەننىە وبستوياتەلستۆامي پودنيات كوممۋنيستيچەسكوە زناميا. ناستوياششەي يح تسەليۋ ياۆلياەتسيا سوزدانيە ۆ تۋركەستانە وتدەلنوگو وت سوۆەتسكوي روسسي ناتسيونالنوگو گوسۋدارستۆا. تۋرار رىسكۋلوۆ – يح ليدەر ي ناستوياششي ۆراگ سوۆەتيزاتسي. ۆەريۋ، چتو پريشلو ۆرەميا ناكازات ەگو زا سودەياننوە».

ۆ تە جە گودى درۋگوي يزۆەستنىي نامەستنيك موسكۆى ۆ تۋركەستانە ۆالەري كۋيبىشەۆ سكازال: «رىسكۋلوۆششينا ۆىستۋپاەت پروتيۆ پروۆوديموي روسسيسكوي كوممۋنيستيچەسكوي پارتيەي ۆ تۋركەستانە ناتسيونالنوي پوليتيكي. وني دوبيۆايۋتسيا ودنوگو، راۆەنستۆا ۆسەح ناتسي، پروجيۆايۋششيح ۆ تۋركەستانە» (يش، چەگو زاحوتەلي؟! – ا.).

ۆ.كۋيبىشەۆ پرودولجاەت: «وني سچيتايۋت، چتو دليا رۋسسكيح كوممۋنيزم ەتو ۆسەگو ليش ماسكيروۆكا، ي وني ۆوۆسە نە سوبيرايۋتسيا وتكازىۆاتسيا وت كولونياليزما، كاك ەتو بىلو ي پري تسارە. س ەتوي توچكي زرەنيا، رىسكۋلوۆششينا – ەتو پوليتيكا، ناپراۆلەننايا پروتيۆ ركپ، ي بولشينستۆو يز پريۆەرجەنتسەۆ تاكوي پوليتيكي رازدەليايۋت يدەيۋ پانتيۋركيزما. دليا توگو، چتوبى نە پوزۆوليت ي درۋگيم نارودام زارازيتسيا ەتوي يدەەي، نەوبحوديمو ناكازات رىسكۋلوۆا ي ەگو ەدينومىشلەننيكوۆ».

ۆسە ەتي سيگنالى - دونوسى نە وستاليس بەزوتۆەتنىمي. س ۋچەتوم پوپۋليارنوستي رىسكۋلوۆا (كاك ي ناريمانوۆا) ۆ نارودە، پريبەگنۋۆ ك تراديتسيوننومۋ مەتودۋ، ەگو (كاك ي ناريمانوۆا) ۋداليايۋت وت رودينى. فورمالنو ۆ موسكۆە ەگو نازناچايۋت نا ەششە بولەە ۆىسوكۋيۋ دولجنوست – زامەستيتەلەم پرەدسەداتەليا سوۆەتا كوميسساروۆ رسفسر. ۆ ەتو ۆرەميا پريبىۆشي ۆ باكۋ ۆ كاچەستۆە پرەدستاۆيتەليا تسەنترا رىسكۋلوۆ پوددەرجيۆاەت ناريمانوۆا. ودناكو، كاك ي ناپيساننىە ناريمانوۆىم لەنينۋ پيسما، تاك ي وبراششەنيا رىسكۋلوۆا ك يليچۋ وستايۋتسيا بەزوتۆەتنىمي. ۆ 1925 گودۋ ۆ موسكۆە ۋميراەت ناريمانوۆ (يز-زا وتراۆلەنيا يادوم؟ – ا.). سپۋستيا دۆەنادتسات لەت ارەستوۆىۆايۋت رىسكۋلوۆا. نا ۆوپروس، زاداننىي ەمۋ نا سلەدستۆي: «ۆى زناكومى س مۋستافوي كەمالەم؟»، رىسكۋلوۆ وتۆەچاەت: «كونەچنو، زنايۋ. ۆسە ۆوستوچنىە نارودى زنايۋت ي ليۋبيات ەگو كاك گەرويا زا بوربۋ س يمپەرياليزموم».

نو سلەدستۆيە يستولكوۆالو ەگو وتۆەت ينىم وبرازوم، بۋدتو رىسكۋلوۆ، بۋدۋچي ليچنو زناكوم س مۋستافوي كەمالەم، پولۋچيۆ وت نەگو ينسترۋكتسي، دەيستۆوۆال ۆ تۋركمەنيستانە كاك تۋرەتسكي شپيون. س تاكيم جە ۋسپەحوم وتۆەتيۆشەگو «دا» نا ۆوپروس: «گيتلەرا زناەتە؟»  چەلوۆەكا موجنو بىلو بى وبۆينيت ۆ پوسوبنيچەستۆە گيتلەرۋ.

نۋ چتو تۋت سكاجەش؟ تاكيە بىلي ۆرەمەنا. نيكتو نە موگ چۋۆستۆوۆات سەبيا زاستراحوۆاننىم وت پودوبنوي ۋچاستي. وسوبەننو دوستوينىە ليۋدي -  تە، ك چەمۋ منەنيۋ پريسلۋشيۆالسيا نارود.

ناحودياس ۆ تيۋرمە، رىسكۋلوۆ ۆەل سەبيا مۋجەستۆەننو. نەسموتريا نا داۆلەنيە سلەدستۆيا، ون تاك ي نە دال لوجنىح پوكازاني، نيكوگو نە وكلەۆەتال.

ناپيساننىە «ستالينسكيم فاۆوريتوم» پيسما ستالينۋ وستاليس بەزوتۆەتنىمي. «ستالينسكوگو بالوۆنيا» راسسترەليالي س سوگلاسيا ستالينا.

ۆ پارتينوم لەكسيكونە ك تەرمينام «ناريمانوۆششينا»، «سۋلتانگاليەۆششينا» دوباۆليالوس ەششە ودنو كلەيمو – «رىسكۋلوۆششينا».

ي پودوبنىم جە ۆارۆارسكيم وبرازوم ۆ تيۋركسكيح رەسپۋبليكاح سسسر بىلي وكلەۆەتانى، زاكلەيمەنى ي ليكۆيديروۆانى تىسياچي كوممۋنيستوۆ.

لادنو، دوپۋستيم، پوليتيكي پالي جەرتۆامي سۆويح ۋبەجدەني. نو، ۆ تاكوم سلۋچاە، ۆ چەم بىلي ۆينوۆنى ي زاچەم راسسترەليانى منوگيە ينتەلليگەنتى، پرەدستاۆيتەلي ەتيح نارودوۆ، ۆ پەرۆۋيۋ وچەرەد پوەتى، پيساتەلي ي ۋچەنىە؟ ۆ چەم وكازاليس ۆينوۆاتى دجاۆاد ي مۋشفيگ ۆ ازەربايدجانە، چۋلپان ۆ ۋزبەكيستانە، ماگچان دجۋماباەۆ ۆ كازاحستانە، گاليمدجان يبراگيموۆ ۆ تاتارستانە؟ تولكو ۆ ليۋبۆي ك سۆويم نارودام ي ۆ نارودنوي ليۋبۆي ك نيم.

پو ينيتسياتيۆە گەنەرالنوگو سەكرەتاريا مەجدۋنارودنوي ورگانيزاتسي تيۋركسوي ديۋسەنا كاسەينوۆا ۆ انكارە بىلا ۆىپۋششەنا كنيگا «تري وپورى 1894-1938»، پوسۆياششەننايا ترەم ۆىدايۋششيمسيا كازاحسكيم پيساتەليام - ساكەنۋ سەيفۋللينۋ، يلياسۋ جانسۋگۋروۆۋ ي بەيمبەتۋ مايلينۋ. ەتي تري چەلوۆەكا، تري ستولپا سوۆرەمەننوي كازاحسكوي ليتەراتۋرى سامىم ۋديۆيتەلنىم وبرازوم وكازاليس وبەدينەننىمي ودنوي ەپوحوي ي ودنوي سۋدبوي. ۆسە تروە روديليس ۆ ودنوم 1894 گودۋ ي ۆ ودنوم جە، 1938-م، بىلي راسسترەليانى.  ساكەن سەيفۋللين، ك تومۋ جە، بىل پرەدسەداتەلەم سوۆەتا كوميسساروۆ كازاحستانا ي پەرەپيسىۆالسيا    س ناريمانوم ناريمانوۆىم.

«ناتسيوناليستيچەسكي زاگوۆور» - ساموە سەرەزنوە ي وپاسنوە وبۆينەنيە ستالينسكوگو رەجيما، نە كانۋلو ۆ لەتۋ ۆمەستە سو سمەرتيۋ «ۆەليكوگو ستالينا». ۆ كنيگە ل.ي.برەجنەۆا (ليبو پريپيساننوي ەمۋ) «تسەلينا» ەست ۆوسپومينانيا و توم، كاك ۆو ۆرەمەنا پارتينوگو رۋكوۆودستۆا كازاحستانوم لەونيد يليچ سپاس وت زاكلەيمەنيا ۆ ناتسيوناليزمە لاۋرەاتا لەنينسكوي پرەمي، پيساتەليا مۋحتارا اۋەزوۆا ي پرەزيدەنتا اكادەمي ناۋك كازاحستانا ساتپاەۆا.

بەزجالوستنايا سيستەما سوۆەتسكيح رەپرەسسي نە وگرانيچيۆالاس وتدەلنىمي ليۋدمي، ونا وبرۋشيۆالاس ي نا تسەلىە نارودى. منوگيە ناتسي، ي ۆ پەرۆۋيۋ وچەرەد مۋسۋلمانسكيە ي تيۋركسكيە نارودى، يزگونياليس س رودنىح زەمەل، سسىلاليس ۆ ۋدالەننىە مەستا. ۆ ۋپوميانۋتوي منوي كنيگە ناتالي زادەرەتسكوي تومۋ پريۆودياتسيا ۋجاسايۋششيە فاكتى: «ۆسەميرنايا يستوريا پريزناەت پەرۆىم «راسسەيۆاتەلەم» نارودوۆ تساريا ناۆۋحودونوسورا، ۆلاستيتەليا ۆاۆيلونا، ا ەۆرەەۆ - پەرۆىمي يزگناننيكامي س رودنىح زەمەل. سپۋستيا 2500 لەت ەگو وپىت پرەتۆورياەت ۆ جيزن ستالين ۆ تاكيح ماسشتاباح، كوتورىە ناۆۋحودونوسورۋ ي نە سنيليس. ينوگدا سپراشيۆاەت: «كوگدا ۆپەرۆىە ازەربايدجانتسەۆ ۆ ماسسوۆوم پوريادكە پەرەسەليلي ۆ كازاحستان؟ ناسيلستۆەننوە پەرەسەلەنيە يز رودنىح كراەۆ سوستويالوس 10 مايا 1937 گودا. پەرۆىە 600 سەمەي بىلي ۆىسلانى ۆ چۋيسكۋيۋ دولينۋ كازاحستانا. زاتەم ۆ كراتچايشيە سروكي بىلي سوستاۆلەنى سپيسكي پەرەسەلەنتسەۆ يز شەستي رايونوۆ ازەربايدجانا، ۆ كوتورىح زناچيلوس بولەە پولۋتورا تىسياچ چەلوۆەك. زامەستيتەل كوميسسارا ۆنۋترەننيح دەل ازەربايدجانا ر.ماركاريان دولوجيل كوميسسارۋ ۆنۋترەننيح دەل سسسر ن.ەجوۆۋ و توم، چتو «ەسلي ۆ 1937 گودۋ پلانيروۆالوس پەرەسەليت يز كيروۆابادا 266 چەلوۆەك، فاكتيچەسكي بىلو ۆىسلانو 590 چەلوۆەك، ۆمەستو زاپلانيروۆاننىح ۆ گەيچاە 197 چەلوۆەك – 387 چەلوۆەك، يز كارياگينو ۆمەستو 68 – 185, يز كۋبى ۆمەستو 161 – 373, يز زاگاتال ۆمەستو 40 – 153, يز شەماحي ۆمەستو 40 ۆىسلانو 277 چەلوۆەك».

كاك گوۆوريتسيا، پرەستۋپنىي پلان بىل پەرەۆىپولنەن. پودوبنايا «دوبروۆولنايا جەستوكوست» پو وتنوشەنيۋ ك وتدەلنىم ليۋديام ي داجە تسەلىم نارودام زاسلۋجيۆالا سووتۆەتستۆۋيۋششەي وتسەنكي.

پوسلە راسسترەلا ەجوۆا ەگو پوست زانيماەت ل.بەريا. ۆوت چتو پود گريفوم «تولكو دليا ۆاشيح گلاز» سووبششاەت لاۆرەنتيۋ پاۆلوۆيچۋ پولكوۆنيك گۆيشياني يز گروزنوگو: «…ۆۆيدۋ وتسۋتستۆيا ۆوزموجنوستي رازمەششەنيا نا ترانسپورتە ۆ چەچەنسكوي دەرەۆنە حايباح دوپولنيتەلنو راسسترەليانو ەششە 700 چەلوۆەك». نارودنىي كوميسسار بەريا ۆ وتۆەت ەمۋ ناپيسال: «زا پرينياتيە سۆوەۆرەمەننىح مەر ۆى پرەدستاۆلەنى ك گوسۋدارستۆەننوي ناگرادە ي پوۆىشەنيۋ ۆ زۆاني. پوزدراۆليايۋ».

كاك ۆى دۋماەتە، زناەت لي يستوريا پريمەروۆ بولشەگو تسينيزما؟

ناش ۆيدنىي پوەت زەليمحان ياگۋب سوچينيل پرونيكنوۆەننۋيۋ پوەمۋ پود نازۆانيەم «بەسەدا س يزگناننيكوم»، پوسۆياششەننۋيۋ ازەربايدجانتسام، ناسيلنو پەرەسەلەننىم ۆ كازاحستان. ۆ موەم ۆستۋپيتەلنوم سلوۆە ۆ يزداني ەتوي پوەمى گوۆوريتسيا: «پوەمۋ پروچەل نا ودنوم دىحاني ي پو تەلەفونۋ پوزدراۆيل زەليمحانا ياگۋبا».  زەليمحان پوسەتيل كازاحستان ي كىرگىزستان. ۋ پوەتا بىلو منوگو ينتەرەسنىح ۆسترەچ س چيتاتەليامي، پوكلوننيكامي ەگو تۆورچەستۆا. ۆمەستە س تەم پۋتەشەستۆيە ەتو ون پەرەنەس وچەن بولەزنەننو. ۆەد ون سام پوتوموك ودنوي يز تاكيح منوگوسترادالنىح سەمەي. ەگو سەردتسە سجيمالوس وت توسكي ي پەچالي وت ۋچاستي تىسياچ زەملياكوۆ. ۆ سۆوە ۆرەميا ي يا ۆسترەچالسيا س سووتەچەستۆەننيكامي، سوسلاننىمي ۆ كازاحستان ي  كىرگىزستان. نيكوگدا نە زابۋدۋ سۆوي رازگوۆور سو ۆسترەچەننىم منويۋ ەششە ۆ سوۆەتسكوە ۆرەميا ۆ الما-اتە پوجيلىم ازەربايدجانتسەم. جەلايا حوت كاك-تو ۋسپوكويت ستاريكا، پوۆەداۆشەگو منە و سۆوەي گورەستنوي سۋدبە، يا سكازال ەمۋ، چتو زدەس ون حوتيا بى سرەدي ەدينوۆەرتسەۆ، گوۆورياششيح نا رودستۆەننوم يازىكە. ستاريك وتۆەتيل: «نەت، سىنوك، چتو ني گوۆوري، وني درۋگيە. ۆكۋس رودينى سوۆسەم ينوي».

ۆوزموجنو، چتو «ۋلتراتۋرانتسام» نە پونراۆياتسيا موي ۆوسپومينانيا وب ەتيح سلوۆاح ستارتسا. ودناكو، نە بۋدۋچي رەاليستوم، نەۆوزموجنو بىت تۋرانتسەم. ي كازاحي، ي كيرگيزى – ەتو براتسكيە ناتسي، نو… «نو ۆكۋس رودينى سوۆسەم ينوي. ينوي ۆكۋس ۆوزدۋحا، ۆودى، پەسەن، پيششي، شۋتوك، يۋمورا ي جالوب».

كونەچنو، زادەرەتسكايا وتمەتيلا ي تو، چتو كازاحي دەليليس س سسىلنىمي ازەربايدجانتسامي پوسلەدنيم كۋسكوم حلەبا. ترۋدياس رۋكا وب رۋكۋ، ازەربايدجانتسى ي كازاحي ۆمەستە دوبىۆالي مەتالل ۆ دجەزكازگانە، مەد ۆ كاراگاندە، ۋگول ۆ ەكيباستۋزە، زاسەيۆالي تسەلينۋ. ۆمەستە وسۆايۆالي ۆسە بوگاتستۆا كازاحاستانا. ي ۆ تو جە ۆرەميا… سنوۆا پريۆوجۋ تسيتاتۋ يز كنيگي زادەرەتسكوي: «ۆ گودى رەپرەسسي ۆ كازاحستانە پوگيبلي 150 تىسياچ ازەربايدجانتسەۆ، يز نيح 28 تىسياچ بىلي راسسترەليانى بەز سۋدا ي سلەدستۆيا».

كازاحستان ي سام پونەس تياجەلىە پوتەري. ۆ 1936 گودۋ بىل پوۆىشەن وفيتسيالنىي ستاتۋس كازاحستانا. يز اۆتونومنوي رەسپۋبليكي ۆ سوستاۆە رسفسر ون ستانوۆيتسيا سويۋزنوي رەسپۋبليكوي سسسر، س تەرريتوريەي 700 تىس. كۆادراتنىح كيلومەتروۆ، ناسەلەنيە پرەۆىشاەت 1 ميلليون 468 تىس. چەلوۆەك. نو زا چەي سچەت؟ ۆ تو ۆرەميا، كاك دو 1917 گودا كازاحي ۆ روسسي پو چيسلەننوستي بىلي ۆتورىمي يز تيۋركسكيح نارودوۆ، ۆ سەرەدينە حح ۆەكا ۆ سۆوەي رەسپۋبليكە چيسلەننوست سوبستۆەننو كازاحوۆ سوستاۆليالا ۋجە ۆسەگو ليش 29 پروتسەنتوۆ وت وبششەگو ناسەلەنيا. پومنيۋ سۆوە ۋديۆلەنيە، كوگدا ەششە ۆ سوۆەتسكوە ۆرەميا، پريەحاۆ ۆ الما-اتۋ، ۋزنال، چتو ۆ ستوليتسە كازاحستانا نەت ني ودنوگو ۆىسشەگو ۋچەبنوگو زاۆەدەنيا، گدە پرەپوداۆانيە ۆەلوس بى نا كازاحسكوم يازىكە. ۆ ميلليوننوم گورودە بىلا ۆسەگو ودنا سرەدنيايا شكولا، ۆ كوتوروي دەتي وبۋچاليس نا رودنوم يازىكە. پو پريچينە توگو، چتو نا سەۆەرە كازاحستانا رۋسسكيە ي پرەدستاۆيتەلي درۋگيح ناتسي سوستاۆليالي بولشينستۆو ناسەلەنيا، نەكوتورىە رۋسسكيە ينتەلليگەنتى، ۆ توم چيسلە، ك سوجالەنيۋ، ي ا.سولجەنيتسىن، پرەدلوجيلي پريسوەدينيت ەتي تەرريتوري ك روسسي. ن.نازارباەۆ، كاك مۋدرىي رۋكوۆوديتەل، پەرەنەس ستوليتسۋ سترانى ۆ استانۋ. ۆ سامىە كراتچايشيە سروكي استانا ستالا ودنيم يز سامىح ديناميچنو رازۆيۆايۋششيحسيا گورودوۆ ميرا. نوۆايا ستوليتسا ناحوديتسيا ۆ تسەنترە دەلوۆوي، كۋلتۋرنوي ي پوليتيچەسكوي جيزني. ۆ نەگو حلىنۋلي فينانسوۆىە پوتوكي، زاكيپەلو ماسسوۆوە سترويتەلستۆو ۋلتراسوۆرەمەننىح زداني، كوتورىە دولجنى ستات ليتسوم كازاحستانا دليا پريەزجايۋششيح ۆ گورود گوستەي. تەپەر ۋجە نيكومۋ ۆ گولوۆۋ نە پريدەت پەرەدات درۋگوي سترانە ستوليتسۋ نەزاۆيسيموگو گوسۋدارستۆا ي پريلەگايۋششيە تەرريتوري.

1 يۋنيا 2000 گودا يا بىل پريگلاشەن ۆ گورود گارامان نا تراديتسيوننىي پرازدنيك يازىكا. سرەدي گوستەي بىلي ي زنامەنيتىي كازاحسكي ۋچەنىي راحمانكۋل  بەرديباي، س كوتورىم يا پوزناكوميلسيا. فيلولوگ، تيۋركولوگ، پروفەسسور، اكادەميك كازاحستانسكوي اكادەمي ناۋك ر.بەرديباي – ۆەدۋششي ەكسپەرت ۆ وبلاستياح ليتەراتۋروۆەدەنيا ي تيۋركولوگي. ون اۆتور ليتەراتۋروۆەدچەسكيح ترۋدوۆ «وت بايكالا دو بالكان»، «وت لەگەندى ك رومانۋ»، «ليتەراتۋرا ي جيزن»، «كازاحسكي يستوريچەسكي رومان»، 32 فۋندامەنتالنىح ترۋدا، پوسۆياششەننىح تيۋركسكيم نارودام – التايتسام، ساحا، تۋركمەنام، تاتارام، كۋمىكام، كاراچاي-بالكارتسام ي ازەربايدجانتسام، ي بولەە چەم 1200 ستاتەي. ۆوت چتو پيشەت ۋچەنىي وب ازەربايدجانتساح: «ۆ يستوري ميروۆوي كۋلتۋرى ازەربايدجانسكيە تيۋركي زانيمايۋت وچەن ۆاجنوە مەستو. پو سۆوەي چيسلەننوستي، بۋدۋچي ودنيم يز بولشيح تيۋركسكيح نارودوۆ، وني وبلادايۋت بوگاتوي يستوريەي. وچەن جال، چتو ازەربايدجانسكيە تيۋركي، كاك ي منوگيە درۋگيە تيۋركسكيە وبششينى، رازبروسانى پو ۆسەمۋ ميرۋ. نو ازەربايدجانتسى –ناتسيا، سفورميروۆاۆشاياسيا ۆ پرەدەلاح سۆوەي رودينى، ۆ ازەربايدجانسكوي رەسپۋبليكە».

ناشي بەسەدى س راحمانكۋل اكوي سوستوياليس س پەرۆوي جە ۆسترەچي، پوسكولكۋ ناشي منەنيا پو منوگيم ۆوپروسام سوۆپادالي. راحمانكۋل اكا دال منە سۆويۋ ستاتيۋ و كەزكاماناح. وزناكوميۆشيس س نەي، پو ۆوزۆراششەني ۆ باكۋ س كوروتكيم ۆستۋپلەنيەم يا وپۋبليكوۆال ەە ۆ پرەسسە.

كاك ي مانكۋرتى چينگيزا ايتماتوۆا، كەزكامانى – ەتو تەرمين، يسپولزوۆاننىي ۆ ەپوسە «ماناس». گلاۆنايا وسوبەننوست كەزكامانوۆ زاكليۋچالاس ۆ نەزناني يستوري سۆوەي ناتسي ي ۆ وتسۋتستۆي ۆسياكوگو جەلانيا ۋزنات ەە. ۆسە كراسوتى ميرا وني ۆيديات ۆ درۋگيح ستراناح ي سچيتايۋت، چتو ۆ يح سوبستۆەننوي سترانە گورديتسيا نەچەم ي پودراجات نەچەمۋ. راحمانكۋل اكا سچيتاەت، چتو سحوجۋيۋ پوزيتسيۋ زانيمايۋت ي نەكوتورىە پرەدستاۆيتەلي سوۆرەمەننوي كازاحسكوي ينتەلليگەنتسي. نەداۆنو س چۋۆستۆوم گلۋبوكوي سكوربي يا ۋزنال و كونچينە ر.بەرديبايا.

سلوۆا بولشوگو ۋچەنوگو وب ەتيح سوۆرەمەننىح كەزكاماناح (يلي مانكۋرتاح), ادرەسوۆاننىە نەكوتوروي چاستي ينتەلليگەنتسي، ۆسپومنيليس منە، كوگدا يا پروچەل ستاتيۋ «مير پروگنەتسيا پود لاتينيتسۋ؟» ۆ «ليتەراتۋرنوي گازەتە» (15-21 يانۆاريا 2020 گودا). نا مانشەت ستاتي، پوسلاننوي الماتوم كوپتلەۋوۆىم، ۆىنەسەنى سلوۆا: «ەسلي نا پروتياجەني 50 لەت ۆسە ناشي حانى پروسيلي رۋسسكيح تسارەي و ۆحوجدەني ۆ يح پوددانستۆو، تو و كاكوي وككۋپاتسي موجەت يدتي رەچ؟»  ۆسپومينايا پەرەحود كازاحوۆ نا لاتينسكۋيۋ گرافيكۋ ۆ 1929 گودۋ، كوتورايا ۆ 1940-م بىلا زامەنەنا نا كيريلليتسۋ، اۆتور پيشەت: «تەپەر ۆنوۆ رەشيلي پويسكات سچاستيا ۆ لاتينيتسە. پو منەنيۋ ودنيح گراجدان كازاحستانا، ەتو پريبليزيت سترانۋ ك تاك نازىۆاەمومۋ تسيۆيليزوۆاننومۋ ميرۋ، پو منەنيۋ درۋگيح – وتتولكنەت نا دەسياتيلەتيا نازاد».

اۆتور، كونەچنو، نا ستورونە تەح، كتو نە جەلاەت ۆوزۆراتا ك پروشلومۋ ي ۋبەجدەننىي پروتيۆنيك لاتينسكوي گرافيكي. دليا توگو چتوبى وكونچاتەلنو وپرەدەليتسيا پو ەتومۋ ۆوپروسۋ، پرەزيدەنت نازارباەۆ سوزدال كوميسسيۋ. اۆتورۋ ستاتي ەتو پو دۋشە. ك سچاستيۋ، پوچتي پولوۆينا چلەنوۆ كوميسسي بىلا پروتيۆ. نو ۆدرۋگ ۆەسنوي 2018 گودا بىل يزدان ۋكاز و ۆۆەدەني لاتينيتسى س پولنوي زامەنوي كيريلليتسى ك 2025 گودۋ. اۆتور پريۆوديت نەسكولكو تەزيسوۆ، وبوسنوۆاۆشيح ەتو رەشەنيە:

1. لاتينسكايا گرافيكا بۋدەت سپوسوبستۆوۆات سبليجەنيۋ كازاحوۆ س تيۋركسكيمي نارودامي ي ۋكرەپلەنيۋ يدەنتيچنوستي كازاحسكوگو نارودا.

2. لاتينسكايا گرافيكا – گلاۆنوە سرەدستۆو وسۆوبوجدەنيا كازاحوۆ وت يمپەرسكوگو ۆليانيا روسسي ي رۋسسكوي كۋلتۋرى، ا تاكجە سرەدستۆو رازۆيتيا ناتسيونالنوگو يازىكا.

المات كوپتلەۋوۆ پرودولجاەت: «كازالوس بى، س چەگو ەتو ۆدرۋگ دالەكايا تۋرتسيا ۆوسپىلالا ك نام ليۋبوۆيۋ؟ وتۆەت پروست – بۋدۋچي چلەنوم ناتو، ونا، ۆەروياتنو، ۆسەگو ليش يسپولنيالا ديرەكتيۆۋ سشا ي ناتو پو وترىۆۋ بىۆشيح سويۋزنىح گوسۋدارستۆ وت روسسي».

چيتاەش ەتوت برەد ي دۋماەش: پرودۋكتوم كاكوي ەپوحي موجەت بىت ناستولكو دەشەۆايا ي دالەكايا وت پراۆدى دەماگوگيا؟ توي ەپوحي، كوگدا بىۆشيە سوۆەتسكيە رەسپۋبليكي – نىنە نەزاۆيسيمىە گوسۋدارستۆا - ۆزيالي سۆوي سۋدبى ۆ سۆوي رۋكي يلي تەح لەت، كوگدا ناتسيونالنايا ينتەلليگەنتسيا، وبۆينەننايا ۆ «پانتيۋركيزمە»، ۆ ماسسوۆوم پوريادكە راسسترەليۆالاس، سسىلالاس ي ارەستوۆىۆالاس؟ پوچەمۋ تاكوە چيستو كۋلتۋرنوە سوبىتيە، كاك پەرەحود نا لاتينيتسۋ، سرازۋ پەرەنوسيتسيا ۆ پوليتيچەسكۋيۋ پلوسكوست، ا موسكوۆسكايا پرەسسا سپەشنو تيراجيرۋەت لجيۆىي دونوس و توم، چتو تسەليۋ ياكوبى ياۆلياەتسيا وتدالەنيە وت رۋسسكوي كۋلتۋرنوگو پروسترانستۆا. نەۋجەلي پولۋچيۆشايا شيروكوە راسپروسترانەنيە ۆو ۆسەم ميرە ي سچيتايۋششاياسيا ۆ ناش ۆەك ينتەرنەتا ساموي پودحودياششەي لاتينسكايا گرافيكا يسپولزۋەتسيا يسكليۋچيتەلنو پروتيۆ روسسي؟ پرودولجايا «كەزكامانستۆو»، اۆتور پيشەت: «…ۆسيا ەتا ميفيچەسكايا تيۋركسكايا وبششنوست نۋجنا ليش ۋچەنىم-يازىكوۆەدام، ا پروستوي كازاح ۆسە راۆنو نە پويمەت، و چەم پيشەت توت جە ۋزبەك، ازەربايدجانەتس يلي تۋركمەن. پونيات موجنو تولكو كيرگيزوۆ، پوتومۋ چتو يح رەچ بولەە-مەنەە پونياتنا، وسوبەننو كوگدا وني گوۆوريات مەدلەننو. كستاتي، ۋ نيح كيريلليتسا سوحرانياەتسيا، ا رۋسسكي يازىك ياۆلياەتسيا ۆتورىم گوسۋدارستۆەننىم يازىكوم!»

ۆ سۆيازي س ەتيم ۆوپروسوم الماتا كوپتلەۋوۆا بەسپوكويت سۋدبا نە تولكو كازاحوۆ، نو ي درۋگيح تيۋركسكيح نارودوۆ، ون پيشەت: «ۋۆاجاەمىە سوگراجدانە، راتۋيۋششيە زا لاتينيتسۋ! پوسموتريتە نا سوسەدەي، پرينياۆشيح لاتينيتسۋ – ۋزبەكيستان، ازەربايدجان ي در.، - جيتەلي كوتورىح ۆىنۋجدەنى يسكات رابوتۋ ۆ روسسي».

نەپونياتنو، ناپيساۆشي ەتو ي ۆپراۆدۋ گلۋپەتس يلي تولكو پريكيدىۆاەتسيا؟ سلەدۋيا ەگو لوگيكە، ۆىحوديت، چتو رابوتا ازەربايدجانتسەۆ ي ۋزبەكوۆ ۆ روسسي كاك-تو سۆيازانا س لاتينسكيم الفاۆيتوم؟ نو ۆ تاكوم سلۋچاە چەم موجنو وبياسنيت رابوتۋ ۆ رۋسسكيح گوروداح، نە پرينياۆشيح لاتينيتسۋ تادجيكوۆ، كيرگيزوۆ ي تاتار، كوتورىح تام گورازدو بولشە، چەم ازەربايدجانتسەۆ ي ۋزبەكوۆ؟ دليا ۋكرەپلەنيا سۆويح كەزكامانسكيح پوزيتسي اۆتور سسىلاەتسيا نا درۋگيح ليۋدەي ي پيشەت: «يا بىل ۋديۆلەن، چتو تاكوي، كازالوس بى، ناتسيوناليست ي يستيننىي پاتريوت، كاك ب.تلەۋگانوۆ (مۋزىكانت ي وبششەستۆەننىي دەياتەل) ۆىستۋپيل پروتيۆ ۆۆەدەنيا لاتينيتسى. ناراۆنە س پيساتەلەم ولجاسوم سۋلەيمەنوۆىم، پەرۆىم كوسموناۆتوم ت.اۋباكوروۆىم ي منوگيمي درۋگيمي پاتريوتامي-كازاحامي».

س تلەۋگانوۆىم ي كوسموناۆتوم نە زناكوم، نو ەسلي تاكوي يستيننىي پاتريوت، كاك ولجاس، توگو جە منەنيا، تو منە وستاەتسيا تولكو سوجالەت.

نۋ لادنو… داۆايتە سوسرەدوتوچيمسيا نا پوزيتيۆنىح سوبىتياح ۆ جيزني ناشيح نارودوۆ. ۆ 2009 گودۋ نا 9-م سامميتە تيۋركسكيح گوسۋدارستۆ، سوستوياۆشەمسيا ۆ ناحچىۆانە، پرەزيدەنتى كازاحستانا ي ازەربايدجانا پودپيسالي دەكلاراتسيۋ و درۋجبە ي سوترۋدنيچەستۆە مەجدۋ گورودامي اكتاۋ ي سۋمگايىتوم. ازەربايدجانسكايا دياسپورسكايا ورگانيزاتسيا، دەيستۆۋيۋششايا ۆ كازاحستانە پود رۋكوۆودستۆوم پروفەسسورا ەلدارا گيۋنايدىنا، اكتيۆنو سپوسوبستۆۋەت ۋكرەپلەنيۋ ەكونوميچەسكوگو ي كۋلتۋرنوگو سوترۋدنيچەستۆا مەجدۋ  دۆۋميا سترانامي. ۆىپۋسكنيكي ازەربايدجانسكوي نەفتيانوي اكادەمي سىگرالي رەشايۋششۋيۋ رول ۆ پويسكە ي ەكسپلۋاتاتسي كازاحستانسكوي نەفتي. سەگودنيا ازەربايدجانسكيە بيزنەسمەنى ەففەكتيۆنو رابوتايۋت ۆ كازاحستانە، ۆ توم چيسلە ي ۆ اكتاۋ.

اكتاۋ ي سۋمگايىت ناحودياتسيا نا پروتيۆوپولوجنىح بەرەگاح كاسپيا، نو مورە نە رازدەلياەت، ا سبليجاەت يح.

وسنوۆاننايا وبششەناتسيونالنىم ليدەروم گەيداروم اليەۆىم ي پرەزيدەنتوم نۋرسۋلتانوم نازارباەۆىم درۋجبا مەجدۋ ازەربايدجانوم ي كازاحستانوم ياۆلياەتسيا سيمۆولوم سوترۋدنيچەستۆا ۆ مەجدۋنارودنوم سووبششەستۆە.

كازاحستان ۆسەگدا پوددەرجيۆاەت سپراۆەدليۆۋيۋ ي زاكوننۋيۋ پوزيتسيۋ ازەربايدجانا پو كاراباحسكومۋ ۆوپروسۋ نا ساموم ۆىسشەم ۋروۆنە.

ەتۋ ستاتيۋ، پوسۆياششەننۋيۋ سلاۆنومۋ ي پرەودولەۆشەمۋ ستولكو يسپىتاني نارودۋ كازاحستانا، يا ناچال سلوۆامي پرەزيدەنتا ازەربايدجانا يلحاما اليەۆا ي زاكونچۋ سلوۆامي پەرۆوگو پرەزيدەنتا كازاحستانا نۋرسۋلتانا نازارباەۆا، سكازاننىمي ۆو ۆرەميا ودنوگو يز ۆيزيتوۆ ۆ باكۋ:

«كاسپيسكوە مورە، ياۆليايۋششەەسيا دليا كوگو-تو ۆودنوي پرەگرادوي، داۆنو ستالو دليا ناشيح ستران موستوم درۋجبى ي ۆزايمووتنوشەني. ي كاك تۋت نە ۆسپومنيت پرەكراسنىە ستيحي ۆىدايۋششەگوسيا ازەربايدجانسكوگو پوەتا راسۋلا رزى:

«مورە، مورە، ۆەچنوە ۆولنەنيە، سيلى نەيزبىۆنايا ۆودا،  نەسكۋدەيۋششەە ەدينەنيە، درۋجەستۆو ي ۆەرنوست ناۆسەگدا.

انار،

نارودنىي پيساتەل،

پرەدسەداتەل سويۋزا پيساتەلەي ازەربايدجانا

Abai.kz

3 پىكىر

ۇزدىك ماتەريالدار

العىس ايتۋ كۇنى

العىس ايتۋ كۇنى جانە ونىڭ شىعۋ تاريحى

جومارتبەك نۇرمان 1582
الاشوردا

قوجانوۆ مەجەلەۋ ناۋقانىندا (جالعاسى)

بەيبىت قويشىباەۆ 2282
عيبىرات

قايسار رۋحتى عازيز جان

مۇحتار قۇل-مۇحاممەد 3618