1, ءارىپ ساناعان بيلىك

«گازەتتىڭ ءوزى ءبىر كۇندىك بولعانىمەن، ءسوزى مىڭ كۇندىك» دەيتىن ءتامسىل ەرتەدەن بار. ونى گازەت وقيتىن ءبىزدىڭ اعا بۋىننىڭ وكىلدەرى جاقسى بىلەدى. ەلەكتروندى باق پەن ينتەرنەتتىڭ داۋرەنى ءجۇرىپ تۇرعان قازىرگى كەزەڭدە، جۇرتتىڭ كۇندەلىكتى باسىلىمدارعا دەگەن ىقىلاسى ازداپ تومەندەگەنى راس. بىراق، بۇل گازەت پەن جۋرنال بۇدان بىلاي قوعامعا مۇلدە قاجەت ەمەس دەگەندى بىلدىرمەيدى. گازەت پەن جۋرنال قاي ۋاقىتتا دا، قاي كەزەڭدە دە ومىرشەڭدىگىن جوعالتقان ەمەس.  ونداعى سوزدەر – تاسقا تۇسكەن رۋحاني قازىنا، وتكەن كۇندەردىڭ ۇمىتىلماس شەجىرەسى. «گازەتتىڭ ءسوزى مىڭ كۇندىك...» دەگەن سول!

باسقالاردى قايدام، ءوزىمىز گازەت-جۋرنالدىڭ قادىرىن كارانتيندە «ۇيقاماقتا» وتىرعان كەزدەرى قاتتى سەزىندىك. «بۇكىل دۇنيەنى ءبىر تارىنىڭ قاۋىزىنا سىيعىزعان» سىن ساعاتتاردا ەلگە رۋحاني كۇش-قۋات بەرگەن گازەتتەردىڭ ورنى بولەك بولدى. ول راس. ءوزىم جازدىرىپ الاتىن «قازاق ادەبيەتى»، «جاس الاش»، «دات»، «الماتى اقشامى» گازەتتەرىن ۇيگە باس سۇققان تۋعان-تۋىستار قالاپ، سۇراپ اكەتىپ ءجۇردى. ياعني، شىن وقىرمانىن تاپسا (مۇمكىندىك تۋعىزسا), گازەتتەر ءالى دە وقىلادى ەكەن.

ال، وسى گازەت-جۋرنالداردى ۋاقىت سىنىنا قاراماي، مەزگىلىندە شىعارىپ، اسىعا كۇتكەن وقىرماندارعا جەتكىزىپ وتىرعان كىمدەر؟ ارينە، جۋرناليستەر. قالىڭ كوپشىلىك باق-تىڭ ارقاسىندا ەلىمىزدە قانشاما مەديتسينا، پوليتسيا قىزمەتكەرىنىڭ كۆي جۇقتىرعانىن، قانشا سىياقى العانىنا دەيىن ءبىلىپ وتىردى. بىراق، العى شەپتە وزگەلەردەن قالىسپاي، زىر قاعىپ جۇرگەن جۋرناليستەردىڭ قانشاسى اۋىر سىرقاتقا ۇشىراعانىن جۇرتشىلىق بىلمەي دە قالدى. ويتكەنى، قوعامنىڭ وگەي بالاسى سەكىلدى كۇي كەشكەن بۇل تىلشىلەردىڭ جاعدايى ەشكىمدى قىزىقتىرمايدى. بيلىك تاراپىنان بارشاعا ۇلەستىرىلگەن العىس حات تا ولارعا بەرىلمەدى، سىياقى تولەنبەدى (ەسەسىنە، قاراماعىنداعى قىزمەتكەرلەرى بلوكپوستا پارامەن ۇستالعان جەتىسۋ اۋدانىنىڭ اكىمى «قۇقىق ءتارتىبىن قامتاماسىز ەتۋگە قوسقان ۇلەسى ءۇشىن» مەدالىمەن ماراپاتتالدى. پارادوكس!). 

شەرحان مۇرتازا ايتقانداي: «ارقالاعانى – التىن، جەگەنى – جانتاق تۇيە سەكىلدى» باق قىزمەتكەرلەرىنىڭ باعى نەگە اشىلماي كەلەدى؟ «جاپالاقتى تاسپەن ۇرساڭ دا، تاسپەن جاپالاقتى ۇرساڭ دا، جاپالاق ولەدى» دەگەندەي، جازىقسىز تاياق جەيتىن دە سولار. نەلىكتەن؟

وسىعان بايلانىستى، الماتى قالالىق ىشكى ساياسات باسقارماسىنىڭ باق بولىمىندە قىزمەتتە جۇرگەن كەزىمدەگى ءبىر-ەكى وقيعا ەسىمە ءتۇسىپ وتىر.

الماتى – ەۋرازيا كەڭىستىگىندەگى ۇلكەن مەگاپوليس، ءىرى رۋحاني، مادەني، بيزنەس ورتالىعى ەكەندىگى بەلگىلى. سوندىقتان، ەلىمىزدەگى بەدەلدى، تانىمال اقپارات قۇرالدارىمەن تىعىز بايلانىس ورناتۋعا تىرىسامىز. رەسپۋبليكالىق «ايقىن»، «ليتەر»، قالالىق «الماتى اقشامى»، «ۆەچەرني الماتى»، رەسەيلىك بىرقاتار باسىلىمدار بار. ءبىر كۇنى، 2012 جىلدىڭ اقپانىندا  وڭىرلىك تەكسەرۋ كوميسسياسىنىڭ ادامدارى كەلە قالىپ، اقپارات سالاسىنداعى تەندەرلىك قاراجاتتىڭ جۇمسالۋىن تەكسەردى. سولاردىڭ ءبىرى شاڭ باسقان گازەت تىگىندىلەرىن الدىنا جيىپ الىپ، ورىنداۋ اكتىسىمەن سالىستىرىپ، الدەنەگە باسىن شايقاي بەردى.

–  اعاسى، باس شايقاۋىڭىز ۇزاپ كەتتى عوي؟ –  دەدىك سىر تارتىپ. 

–  تىڭداڭىز، – دەدى ءتۇسى سۋىق تەكسەرۋشىمىز ءتۇسىن ودان ارى سۋىتىپ. –  سىزدەر  كەلىسىم-شارتتاعى مىنا ءبىر پۋنكتتى ورەسكەل بۇزىپ وتىرسىزدار. قاراڭىزدار. ءبىر شارشى سانتيمەتردە 9 بەلگى (زناك) بولۋ كەرەك. ال، سىزدەردىڭ گازەتتەرىڭىز 6-7 بەلگىدەن اسىرماعان. ۇقتىڭىزدار ما؟ – ودان ءارى ورىسشالاپ كەتتى. – ۆوت گدە سوباكا زارىتا...

ويپىرم-اي، قانشاما جىل رەسپۋبليكالىق باسىلىمداردا قىزمەت ىستەسەم دە، ءدال وسىنداي ءارىپ ساناعان يت تىرلىكتى كورمەپپىن. جالما-جان زاڭگەرىمىزدى كومەككە شاقىردىم. وكىنىشكە وراي، ول دا تەكسەرۋشىگە ەشتەڭە ايتا المادى.

–  باسى ارتىق جۇمسالعان قارجى تەگىس قايتارىلسىن! ءبىر اي ۋاقىت بەرەمىز! – دەدى تەكسەرۋشىلەر.  

زاڭنىڭ اتى زاڭ. ورىندالۋ كەرەك. بىراق، الدەقاشان جۇمسالىپ كەتكەن قىرۋار قارجىنى قايتارۋ دا وڭاي شارۋا ەمەس ەكەن. «اكتىگە قول قويدىڭىزدار ما؟ قويدىڭىزدار! قابىلدادىڭىزدار ما؟ قابىلدادىڭىزدار! بۇلارىڭىز نە ەندى؟» –  دەپ باس رەداكتورلار شىرىلداپ قويا بەردى. ءبىر جاعىنان ولاردىڭ ايتقاندارى دا دۇرىس. مىڭ جىلدىق تاريحى بار الماتى تۋرالى تەرەڭنەن تولعاعان،  ايىزىڭدى قاندىرار نەبىر قىزىقتى ماتەريالدار ۇلكەن ىزدەنىستەن تۋعانى كورىنىپ تۇر. كولەمدى-اق. كوركەم بەزەندىرىلگەن. مازمۇنى دا، ماڭىزدىلىعى دا جاپ-جاقسى. وقىرمانداردى تارتادى. بىراق، ءارىپ، نۇكتە، ءۇتىر ساناعان بيلىكتىڭ وكىلدەرىنە ونىڭ قاجەتى شامالى بوپ شىقتى. دالاعا كەتكەن ەسىل  ەڭبەك!

سونىمەن، جوق جەردەن «كىنالى» بوپ قالعان باسىلىمدار العان قارجاتىنىڭ ەدۋىر بولىگىن قايتارىپ، ءبىراز ۋاقىت اۋرە-سارساڭعا ءتۇستى. بارىنەن بۇرىن، قاتارداعى جۋرناليستەردىڭ جىل بويى قالاماقىدان قاعىلعانى وبال بولدى. 

مۇنى نە ءۇشىن ەسكە الىپ وتىرمىن؟ ەلىمىزدەگى قولدانىستاعى زاڭداردىڭ باق مۇددەسىن قورعامايتىنىن ايتۋ ءۇشىن. جۋىردا سۇراستىرىپ بىلسەم، اقپارات كەڭىستىگىندەگى تەندەرلىك قارجىنى جۇمساۋدىڭ سول ءتارتىبى ءالى وزگەرمەگەن ەكەن. ياعني، بۇل مەملەكەتتەن قارجىلاندىراتىن كەز-كەلگەن ءباسپاسوز قۇرالى، مەنشىك نىسانىنا قاراماستان، تىكەلەي بيلىك ىقپالىندا قالا بەرەدى دەگەن ءسوز. 

بۇدان كەيىن باسىلىم باسشىسىنىڭ تاعدىرى قانداي كۇيدە بولاتىنىن ءوزىڭىز باعامداي بەرىڭىز. كەز-كەلگەن ۋاقىتتا باسىنا نوقتا كيگىزىلۋى مۇمكىن ەكەنىن بىلەتىن رەداكتور گازەتتىڭ وتكىرلىگىن ويلاي ما؟ ارينە، جوق. تاپسىرىس بەرۋشى بيلىكتىڭ ماداققا تولى ماتەريالدارىن جاريالاپ، تىپ-تىنىش وتىرا بەرەدى. ساپا ەمەس، سان قۋالاعان باسىلىمنىڭ بەدەلى قۇلدىرايتىنىن، باسەكەگە قابىلەتتىلىگى تومەندەيتىنىن بىلسە دە، قىلار قايرانى جوق. مۇنىڭ مىسالىن جالعىز ادەبي جۋرنالىمىز «جۇلدىزدىڭ» باسىنداعى جاعدايدان كورۋگە بولادى. رەداكتسيا ۇجىمىنىڭ تورىندە مىقتى رەداكتور وتىرعانىنا قاراماستان، جۋرنالعا مەملەكەتتىك زاكاز اياسىنداعى عىلىمي-پەداگوگيكالىق ماتەريالدار ەرىكسىز توعىتىلىپ جاتىر. 

بۇل نە دەگەن ءسوز؟ بۇل بيلىك پەن باق-تىڭ ىرگەسىن اجىراتپايىنشا، باسىلىمدارعا  شىعارماشىلىق جانە ماتەريالدىق ەركىندىك بەرىلمەيىنشە، ءباسپاسوز الەۋەتى ىلگەرى دامىمايدى دەگەن ءسوز. ونىڭ مىسالىن الىستان ىزدەۋدىڭ قاجەتى جوق. حالىقارالىق «شەكاراسىز رەپورتيورلار» («رەپورتيورى بەز گرانيتس») ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمنىڭ 2020 جىلعى ءبىرىنشى توقسانداعى زەرتتەۋىن الىپ قاراساڭىز، ءبارىن تۇسىنەسىز. 180 ەلدىڭ اراسىندا نورۆەگيا، فينليانديا، دانيا باق ەركىندىگى بويىنشا الدىڭعى ءۇش ورىندى يەلەنسە، قازاقستان 157 ورىندا تۇر ەكەن. بىلتىرعىدان ءبىر ساتى عانا ىلگەرىلەپپىز. ءبىزدىڭ الدى-ارتىمىزدا وزبەكستان مەن سينگاپۋر تۇر. كورشىلەس تمد ەلدەرىندەگى اعايىنداردىڭ دا قاراسى كوش سوڭىندا. 

ال، ەندى، وسىلايشا وتىز جىلدان بەرى وتاندىق ءباسپاسوزىمىزدىڭ الەمدىك دەموكراتيالىق ۇردىسكە ىلەسە الماي وتىرعاندىعىن ايعاقتايتىن بۇل كورسەتكىشتىڭ الداعى ۋاقىتتا وڭالاتىنىنا ءۇمىت ارتۋعا بولا ما؟ كەسىپ ايتۋ قيىن. بىراق، ءۇمىت بار. 

جۋىردا اقپارات جانە قوعامدىق دامۋ مينيسترلىگىنىڭ تىزگىنىن ۇستاعان ايدا بالاەۆا باق سالاسىن دامىتۋ ماسەلەلەرىنە ارنالعان «دوڭگەلەك ۇستەل» بارىسىندا ۇكىمەتتىڭ بەكىتۋىمەن 2020-2022 جىلدارعا ارنالعان «اقپارات سالاسىن دامىتۋدىڭ ۇلتتىق جوسپارى» قابىلدانعانىن جاريالادى. 

وسىندا كورسەتلگەن وتاندىق اقپارات كەڭىستىگىن دامىتۋدىڭ ءۇش نەگىزگى باعىتى – بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنىڭ باسەكەگە قابىلەتتىلىگىن ارتتىرۋ; ادامي كاپيتالدى دامىتۋ; اقپارات سالاسىنداعى زاڭناما مەن قۇقىقتىق ماسەلەلەردى جەتىلدىرۋ ۋاقىت سۇرانىسىنا جاۋاپ بەرە الاتىن قادامدار. ەگەر، شىنداپ جۇزەگە اسىرا الساق، بۇل ءۇش باعىت بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنىڭ تىنىسىن اشىپ، ءورىسىن كەڭەيتۋى ابدەن مۇمكىن. 

ال، مينيستر ايدا بالاەۆا ۇلتتىق جوسپاردىڭ جۇزەگە اسىرىلاتىنىنا سەندىرىپ وتىر. «باق-تىڭ باسەكەگە قابىلەتتىلىگىن ارتتىرۋ ءۇشىن مەملەكەتتىك قولداۋدىڭ بىرقاتار تاسىلدەرى قايتا قارالادى. ەڭ الدىمەن، وڭىرلەردەگى مەملەكەتتىك اقپاراتتىق تاپسىرىستىڭ تيىمدىلىگىن جەتىلدىرۋدى قولعا الاتىن بولامىز» دەيدى ول.  بيلىكتىڭ تومەنگى بۋىننان باستاپ، بارلىق ساتىلارىنان ءجۇرىپ وتكەن بىلىكتى مامانعا سەنۋگە بولاتىن سياقتى. ويتكەنى، مينيستر حانىم جاڭاعى ءبىز ايتىپ وتىرعان پروبلەمالاردىڭ سەبەپ-سالدارلارىن جانە ولاردى جويۋدىڭ جولدارىن جاقسى بىلەدى. سونىمەن قاتار، باق سالاسىن جاقسارتۋعا قاتىستى بىرنەشە ۇسىنىستى مينيستر حانىمنىڭ نازارىنا جەتكىزۋدىڭ دە ورايى كەلىپ تۇر. ونىڭ العاشقىسى – مەرزىمدىك جازبا باسىلىمداردىڭ تاراتىلۋىنا قويىلعان شەكتەۋدى الۋ.

كەزىندە الماتى قالالىق اكىمدىگى «كوشە كەلبەتىنە كەرى نۇقسان كەلتىرىپ تۇر» دەگەن قيسىنسىز سىلتاۋمەن مىڭعا جۋىق گازەت كيوسكىلەرىن («قوس» دەگەن سوزدەن شىققان) تۇگەل سىرعىزىپ تاستادى. نەگە ەكەنىن قايدام، بيلىكتىڭ «كاراۆان» جۇيەسىندەگى كيوسكىلەرگە عانا شاماسى كەلمەدى. ولار مىزعىماستان سول قالپىندا تۇر. مىنە، وسى گازەت-جۋرنال ساتاتىن شاعىن نىسانداردى تەگىس قالپىنا كەلتىرۋگە ىقپال ەتۋدى سۇرايمىز. سونىمەن قاتار، ءىرى ساۋدا-ساتتىق ورتالىقتارىندا كورنەكتى جەردەن قازاق تىلىندەگى باسىلىمداردى تاراتاتىن ارنايى نۇكتەلەر اشۋدى ۇسىنامىز. ەكى ميلليونداي تۇرعىنى بار الىپ مەگاپوليستىڭ 800 مىڭى جاستار ەكەنىن ەسكەرسەك، قانشاما وقىرماندى قايتارار ەدىك؟ بۇل ۇسىنىس مينيسترلىكتىڭ ۇلتتىق جوسپارىنداعى «ادامي كاپيتالدى دامىتۋ» باعىتى مەن الماتىنى «اقىلدى قالاعا» اينالدىرۋدى كوزدەگەن اكىمدىكتىڭ جوباسىمەن دە ۇندەسىپ تۇر. «اقىلدى قالانىڭ» ادامدارى دا ءسوز جوق، اسقان  مادەنيەتتى، رۋحاني باي بولۋى پارىز. ونىڭ باستاپقى كورىنىسى كۇندەلىكتى گازەت-جۋرنال وقۋدان باستالادى.

ءمينيستردىڭ ەكىنشى ايتقان ءسوزى – باق-تىڭ باسەكەگە قابىلەتتىلىگىن ارتتىرۋ تاسىلدەرى قايتا قارالاتىنى ءبىراز ويعا جەتەلەيدى. باسەكەلەستىك دەگەندە، الدىمەن اڭگىمەنىڭ باسىن اشىپ العانىمىز ءجون. بۇل ارادا، قازاق پەن ورىس تىلدەرىندەگى باسىلىمداردى ءوزارا جارىستىرۋدىڭ رەتى جوق. ارقايسىسىنىڭ بولەك  اۋديتورياسى بار. ءبىر عانا ەسكەرەتىن نارسە، تاۋەلسىز قازاقستاندا ءومىر ءسۇرىپ وتىرعاندىقتان، نەگىزگى باسىمدىقتى قازاق ءتىلدى ۇلتتىق باق-تارعا بەرۋ كەرەك.

مىسالى، انگليا، بالتىق ەلدەرىنىڭ تاجىريبەسىندە ۇلتتىق باسىلىم ساناتىنداعى گازەتتەر مەن تەلەارنالار  مەملەكەت تاراپىنان تىكەلەي قارجىلاندىرىلادى. بۇل ءۇردىستى بىزدە نەگە قولدانباسقا؟ بالالار مەن جاستارعا ارنالعان («ۇلان»، «بالدىرعان»، «اق جەلكەن»، «جاس الاش»), ادەبي، رۋحاني («قازاق ادەبيەتى»، «انا ءتىلى»، «جۇلدىز») باسىلىمدارى ۇلتتىق دەڭگەيدە مەملەكەتتىڭ قولداۋىنا لايىقتى! جانە بۇل قاتارعا عىلىمي-تەحنيكالىق باعىتتاعى ارنايى جۋرنال شىعارىپ، قوسۋعا بولادى. وسىنىڭ ءبارىن قولجەتىمدى باعامەن قالىڭ وقىرمانعا، اسىرەسە، جاس ۇرپاققا جەتكىزۋ يگىلىكتى ءىستىڭ باسى بولماق.

باق-تىڭ باسەكەگە قابىلەتتىلىگىن ارتتىرۋ ءۇشىن باسىلىمداردى «مەملەكەتتىك» نەمەسە «مەملەكەتتىك ەمەس» دەپ ءبولۋدى توقتاتۋدان باستاعانىمىز دۇرىس. مىسالى، ۇستىڭىزدەگى كيىمدى كىم تىككەنى ماڭىزدى ەمەس. قونىمدى، جاراسىمدى بولسا جەتكىلىكتى. كەڭەس وكىمەتى كەزىندە «جەتىسۋ» اياق كيىم فابريكاسىنىڭ بىركەلكى، سۇرەڭسىز ونىمدەرىنەن جۇرتتىڭ جۇرەگى شايلىعاتىن. سول سياقتى، بۇگىنگى وقىرماندار دا مەرزىمدى ءباسپاسوز ونىمدەرىنىڭ ەڭ الدىمەن، ساپالى بولعانىن قالايدى. ال، ەلىمىزدەگى رەسپۋبليكالىق، وڭىرلىك دەڭگەيدەگى 200-دەن اسا  (ورىسشا نۇسقاسىن قوسساڭىز، ەكى ەسە كوپ) رەسمي باسىلىمداردىڭ ساپاسى جۇرت كوڭىلىنەن شىعادى دەپ ويلايسىز با؟ وتە كۇماندى. الگى ايتقان «جەتىسۋدىڭ» بىركەلكى ونىمدەرى كوز الدىڭىزعا ەلەستەيتىنى ءسوزسسىز.

ەندەشە، سولاردىڭ بارلىعىن بيۋدجەتتەن قارجىلاندىرۋدى توقتاتىپ، باسەكەلەستىك ورتادا باق سىناسىپ كورۋگە جىبەرەتىن ۋاقىت جەتتى. بۇل ارادا پارتيالىق گازەتتەر تۋرالى اڭگىمە جوق. ءسوز ەل قالتاسىنان قىرۋار قارجى جۇمسالىپ وتىرعان مەملەكەتتىك باسىلىمدار تۋرالى بولىپ وتىر. قارا نان مەن قارا سۋعا قاراپ قالعان كەدەيشىلىكتەگى جۇرتتىڭ پروبلەمالارىن جازۋدىڭ ورنىنا، اكىمدەردىڭ شاشباۋىن كوتەرىپ جۇرگەن قولبالا باسىلىمداردىڭ قوعامعا نە پايداسى بار؟ ەشقانداي. ەندەشە، ەڭسەسى بيىك ەل بولامىز دەسەك، الدىمەن، ءباسپاسوزىمىزدى ساۋىقتىرايىق.

ەندىگى ءبىر وزەكتى ماسەلە، مينيسترلىكتىڭ جوسپارىندا كورسەتىلگەندەي، اقپارات سالاسىنداعى زاڭناما مەن قۇقىقتىق ماسەلەلەردى جەتىلدىرۋ باعىتى. بۇل ورايدا، العاشقى قادامدى تەندەر قاراجاتىنىڭ ءبولىنۋ ەرەجەسىن قايتا قاراۋدان باستاعان ءلازىم. باق ساپاسىزدىعىنا اپارىپ ۇرىندىراتىن وسى ءبىر «ەڭ تومەنگى باعا ۇسىنۋ» تارتىبىنەن باس تارتىپ، تەندەرگە قاتىساتىن باسىلىمنىڭ ساپاسى مەن تارالىمىنا نازار اۋدارعانىمىز دۇرىس. ادىلدىككە جۇگىنسەك، باق-تار وقىرمان ءۇشىن وزدەرى تالاسۋى قاجەت. سونىڭ ناتيجەسىندە، ەڭ كوپ وقىرماننىڭ سەنىمىنە يە بولعان باسىلىم عانا قارجىعا يە بولۋى زاڭدىلىق. نارىق تالابى سولاي! 

ءبىر مىسال. ەگەر، تەندەر بولىسىندە ناعىز باسەكەلەستىك دودا بولسا،  الماتىدان شىعاتىن قوعامدىق «دات»، «قازاق ءۇنى»، شىمكەنتتەن شىعاتىن «زامانا» گازەتتەرى رەسپۋبليكالىق ساناتتاعى ۇكىمەتتىك گازەتتەردى شاڭ قاپتىرىپ كەتەرىنە كۇمانىم جوق. بۇلاردىڭ وقىرمانداردى تارتاتىن ەرەكشەلىگى – اشىقتىعى، باتىلدىعى جانە حالىق كوكەيىندە جۇرگەن ساۋالداردى ءدوپ باسىپ، تاني الاتىندىعىندا. كوتەرىلگەن تاقىرىپتارعا ساراپتامالىق تالداۋ جاساپ، تياناقتى جاۋاپ بەرە الاتىن وسىنداي قارىمدى باسىلىمدارعا مەملەكەتتىك تاپسىرىستى ورنالاستىرۋ بيلىككە دە، قوعامعا دا الدەقايدا ءتيىمدى ەكەنىن كىمگە ايتارىڭدى بىلمەي، دال بولاسىڭ.

دەگەنمەن، كەڭەس جۇيەسىنەن بەرى قاتىپ قالعان سەڭ قوزعالدى. وتاندىق باق اراسىنداعى شىنايى باسەكەلەستىكتى قالىپتاستىرۋ – ءارىپ ساناعان بيلىكتىڭ باقىلاۋشىلىق ءرولىن توقتاتىپ، اقپارات ايدىنىنداعى جۋرناليستەردىڭ ەركىن تىنىستاۋىنا مۇمكىندىك اشاتىنى ۇمىتتەندىرەدى.

2, قاسىمنان اقسۇڭقارعا دەيىن...

«بەرسەڭ بەر، بەرمەسەڭ قوي باسپاناڭدى...» دەيتىن ءور داۋىستى قاسىمدى تانىستىرۋدىڭ قاجەتى جوق-اۋ. كەڭەستىك جۇيەنىڭ اششىسى مەن تۇششىسىن قاتار تاتىپ، بۇ دۇنيەدەن ارىنداپ، ارقىراپ، ءوز وتىنا ءوزى ورتەنىپ وتكەن ارقالى اقىن. ال، اقسۇڭقار... 

اقسۇڭقار اقىنباباقىزى – التايدىڭ ارجاعىنان كەلگەن تالانتتى اقىن قىزىمىزدىڭ ءبىرى. بەلگىلى جۋرناليست. «دارىن» مەملەكەتتىك جاستار سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى. قۇدايعا شۇكىر، ورتامىزدا امان-ساۋ. اندا-ساندا جازۋشىلار وداعى وتكىزەتىن جيىنداردا توبەسىن كورىپ قالامىن. جاقسى تانىماسام دا، سالەمىمىز ءتۇزۋ. ال، ول قاسىم مەن بۇل اقسۇڭقاردى نە بايلانىستىرىپ تۇر؟ ەڭ الدىمەن، كيەلى ولەڭ. ەكىنشىدەن، ءومىر تاۋقىمەتى. ءجا، باسىنان باستايىن...

2007 جىلدىڭ 15 ناۋرىزى. قالا اكىمدىگىنىڭ 700 ادامدىق ۇلكەن زالىندا مەملەكەت باسشىسىنىڭ «جاڭا الەمدەگى جاڭا قازاقستان» اتتى كەزەكتى جولداۋىن تالقىلاۋ ءوتىپ جاتىر. جيىندى جۇرگىزىپ وتىرعان يمانعالي تاسماعامبەتوۆ ءسوز سويلەۋشىلەر بىتكەن كەزدە: «تاعى دا وي-پىكىر قوسام دەۋشىلەر بار ما؟» دەپ، كەڭ زالعا شولا قارادى. الدىڭعى جاقتان «مەن...» دەگەن نازىك ءۇن ەستىلدى.  مۇنداي  جيىنداردىڭ رەگلامەنتى الدىن-الا كەلىسىلىپ، بەكتىلەتىندىكتەن، وقىس جاعدايدى ەشكىم كۇتكەن جوق ەدى. ەل ەسىن جيعانشا، لىپ ەتىپ مىنبەگە كوتەرىلگەن اق كويلەكتى بويجەتكەن جۇرتپەن ءبىر سالەمدەسىپ الدى دا، «يمانعالي اعا! –  دەدى داۋىسى دىرىلدەپ. – ءور التايدان اسقار الاتاۋعا  ۇشىپ كەلگەن  قارىنداسىڭىزدىڭ وزىڭىزگە ارناعان نازىن تىڭداۋىڭىزدى وتىنەمىن».

ءسىز كەلگەلى – الماتىعا
ەكى جىل.
مەن كەلگەلى – الماتىعا
جەتى جىل.
اعا دا جوق،
جاعا دا جوق.
پاناسىز،
جىرى – وزعان،
مۇڭى – توزعان جەتىممىن!
... الماتىعا
سور قۋعا كەلىپ پە ەم؟
كۇندە كوشەم...
وگىز اتتى كولىكپەن...
جانى جومارت
قولىڭىزدان ءۇي الماي،
باي قالادا
قاڭعىپ ءجۇرمىن! نەلىكتەن؟..

زال سىلتىدەي تىنىپ قالعان. تىلسىم تىنىشتىقتىڭ اۋىرلىعى ما، الدە، سىڭعىرلاي توگىلگەن اششى زاپىرانعا تولى ولەڭنىڭ اسەرى مە، ادەمى قىزعا قارشىعاداي قادالىپ قالعان يمانعالي كەنەت ساڭق ەتە ءتۇستى: «بولدى، قالقام، ءبارى تۇسىنىكتى. اكەل، ماعان بەرە عوي ولەڭىڭدى. سونان سوڭ وقيمىن. بۇيىرسا، كومەكتەسەرمىن».  

ولەڭىن اياقتاي الماي توسىلىپ قالعان اقسۇڭقار سەنەر، سەنبەسىن بىلمەي، ءسال بوگەلىپ، مىنبەدەن ءتۇستى دە، قاعازىن اكىمگە بەردى. كوپ ۇزاماي، قالالىق تۇرعىن ءۇي باسقارماسىنا اقسۇڭقاردىڭ ءوتىنىشىن تەزدەتىپ شەشىپ بەرۋ تۋرالى شۇعىل نۇسقاۋ ءتۇستى. بىراق، ونداعى شەنەۋنىكتەر جاپ-جاقسى باستالعان شارۋانى «قالادا تىركەلمەگەنسىڭ» دەگەن سىلتاۋمەن سوزىپ ءجۇرىپ، يمەكەڭ ەلورداعا اۋىسقاندا، اياعىن قۇردىمعا جىبەرىپتى. وكىنىشتى-اق! 

«ەلىم» دەپ، «جەرىم» دەپ، التاي اسىپ كەلگەن بۇل ءجۋرناليستىڭ باسىنداعى جاعدايدى سول ۋاقىتتا الماتى قالالىق ىشكى ساياسات باسقارماسىن باسقارعان، بۇگىنگى مينيستر ايدا بالاەۆا ويىنا ءتۇسىرىپ كورەر، بالكىم. مۇمكىندىك بولسا، ءالى دە كومەك قولىن سوزار دەپ ويلايمىن. قالامنان باسقا سۇيەنەرى جوق جانداردىڭ الماتى سىندى الىپ شاھاردان باساپانا الۋعا شاماسى كەلمەسى انىق. ونى كەزىندە اكىمنىڭ تاپسىرماسىمەن «ۇرەرگە ءيتى جوق» قالامگەرلەردىڭ قۇجاتتارىن بىرلەسە دايىنداعاندا اڭعارعانبىز. قازاق پوەزياسىنىڭ كوشىن باستاعان تەمىرحان مەدەتبەكتەن تارتىپ، ەركىن جاپپاسۇلى، مارالتاي ىبىراي، اقبەرەن ەلگەزەك، قالدىبەك قۇرمانالى، تاناكوز ءىلياسوۆا، سەرجان مولداسان، ماقپال جۇماباي،  باقىت ويساعا دەيىن... جيىنى جۇزدەن اسىپ جىعىلاتىن ۇلكەندى-كىشىلى قالامگەرلەردىڭ بارلىعى دا يمانعالي تاسماعامبەتوۆتىڭ شاپاعاتىمەن باسپانالى بولدى. قالامگەرلەردەن تىس قۇمان تاستامبەكوۆ، ءشامىل ءابىلتاي، باعدات سامەدينوۆا، ساۋلە جانپەيىسوۆا، سايان اقمولدا سىندى ونەر جۇلدىزدارىنىڭ دا پاتەر كىلتىن العان قۋانىشتى ساتتەرىن كوردىك... 

ءيا، زامانىندا پەيىلى كەڭ سونداي ءبىر اكىمنىڭ بولعانىنا بۇگىنگى جۋرناليستەر سەنبەۋى دە مۇمكىن! ويتكەنى، قاستەرلى قالام مەن قۇدىرەتتى ونەر يەلەرىن قۇرمەتتەۋدىڭ يگىلىكتى ءداستۇرى يمانعالي تاسماعمابەتوۆتىڭ تۇسىندا ەرەكشە كورىندى. 

وسىندايدا «ارا» جۋرنالىن باسقارعان قالتاي مۇحامەدجانوۆتىڭ ايتقان: «قاجىتاي پاتەر كەزەگىنە تۇرعاندا، ستالين ءتىرى ەدى» دەگەنى ەرىكسىز ەسكە تۇسەدى. سول ايتقانداي، قاسىمنان اقسۇڭقارعا دەيىن جالعاسقان باسپانا جىرى برەجنەۆ داۋىرىنەن بەرى سوزىلىپ كەلەدى. ءالى ۇشى-قيىرى كورىنەتىن ەمەس. ويتكەنى، تۋعان ەلىنىڭ پەرزەنتى بولا تۇرا، جۋرناليستەر ساندا دا، ساناتتا دا جوق. ەڭبەكاقىسى مەكتەپ مۇعالىمىنىڭ ايلىعىنا جەتپەيتىن قالام يەلەرى ادام قۇساپ، جەڭىلدەتىلگەن ءۇي كەزەگىنە دە تۇرا المايتىنى وزەگىڭدى ورتەيدى.

ءيا، ەندىگى ۋاقىتتا اقپارات جانە قوعامدىق دامۋ مينيسترلىگى باق قىزمەتكەرلەرىنىڭ الەۋمەتتىك-تۇرمىستىق جاعدايىن ءوز قۇزىرەتىنە الىپ شەشۋگە ىقپال جاساماسا، جۋرناليستەر قاۋىمى قوعامنىڭ وگەي بالاسى سياقتى كۇيىنەن بۇل عاسىردا دا شىعا الماسى حاق. 

قايىم-مۇنار تابەەۆ،

جۋرناليست-جازۋشى

Abai.kz