ءومىرجان ابدىحالىقۇلى. الاشتىڭ ءانۇرانى
الاش تۋرالى ايتار كوپ. ءبىز بىلسەك، الاش جولى ابايدان باستالىپ، مۇحتار ومارحانۇلىمەن اياقتالادى. مۇحاڭ الاشتىڭ مادەني-رۋحاني، ادەبي ميسسياسىن ورىنداپ كەتكەن ادام. اۋەزوۆتەن كەيىن الاشتىڭ ولمەس يدەياسى جاسامپازدىعىمەن قايتا تۇلەپ، ۇلتتىڭ كۇرەتامىرىندا بۇلكىلدەپ جاتىر.
الاش يدەياسى اسپان استىندا ەش ولمەس. وعان بەك سەنىمدىمىز.
الاش تاريحى زەرتتەلىپ، الاش جولى جالعاسىپ جاتىر.
الاش دەسە، رۋحىڭ سىلكىنىپ، ۇلتتىق «مەنىڭ» ويانىپ، ماقتانىش سەزىم بيلەيدى. وسى سەزىمدى اسپان استىن الاش اتىمەن تۇندىرىپ، ءان سالعىڭ كەلەدى. ال، الاشتان قالعان ءان بار ما؟ بار. بار بولعاندا قانداي!
ەل ىشىندە ايتىلىپ جۇرگەن جاقاڭنىڭ - مىرجاقىپتىڭ «مۇڭ»، جۇسەكەڭنىڭ - جۇسىپبەكتىڭ «كاميلا»، احاڭنىڭ - احمەتتىڭ «اققۇم»، «قاراگوز» اندەرى بار. قازاقتىڭ ءانى مەن كۇيىن جيناقتاعان زاتاەۆيچتىڭ جۇمىسىن ۇيىمداستىرىپ، وعان ۇلت مۋزىكاسىن جيناستىرىپ بەرگەن دە الاش زيالىلارى. بۇل سوزىمىزگە الەكەڭ، ءاليحان مەن احمەتتىڭ ءوزارا جازىسقان حاتتارى دالەل.
«قادىرلى (قۇرمەتتى) ءالي!
ەگەردە سەنىڭ پروفەسسورىڭ تورعاي مەن ىرعىز ۋەزىنە باراتىن بولسا، وندا مەنىڭ دە سونىمەن بىرگە ءجۇرىپ كەتۋىم كەرەك شىعار. ءان-كۇيلەردى جيىستىرىپ، فوتوگرافياعا ءتۇسىرۋ مەنىڭ دە كوپتەن ويىمدا جۇرگەن ءىس ەدى. ەگەردە مەن ونى پروفەسسوردان ۇيرەنىپ السام, ماعان دا پايدالى بولار ەدى».
احمەت بايتۇرسىنۇلىنىڭ بۇل حاتىنا جاۋاپ رەتىندە ءاليحان بوكەيحان:
الاش تۋرالى ايتار كوپ. ءبىز بىلسەك، الاش جولى ابايدان باستالىپ، مۇحتار ومارحانۇلىمەن اياقتالادى. مۇحاڭ الاشتىڭ مادەني-رۋحاني، ادەبي ميسسياسىن ورىنداپ كەتكەن ادام. اۋەزوۆتەن كەيىن الاشتىڭ ولمەس يدەياسى جاسامپازدىعىمەن قايتا تۇلەپ، ۇلتتىڭ كۇرەتامىرىندا بۇلكىلدەپ جاتىر.
الاش يدەياسى اسپان استىندا ەش ولمەس. وعان بەك سەنىمدىمىز.
الاش تاريحى زەرتتەلىپ، الاش جولى جالعاسىپ جاتىر.
الاش دەسە، رۋحىڭ سىلكىنىپ، ۇلتتىق «مەنىڭ» ويانىپ، ماقتانىش سەزىم بيلەيدى. وسى سەزىمدى اسپان استىن الاش اتىمەن تۇندىرىپ، ءان سالعىڭ كەلەدى. ال، الاشتان قالعان ءان بار ما؟ بار. بار بولعاندا قانداي!
ەل ىشىندە ايتىلىپ جۇرگەن جاقاڭنىڭ - مىرجاقىپتىڭ «مۇڭ»، جۇسەكەڭنىڭ - جۇسىپبەكتىڭ «كاميلا»، احاڭنىڭ - احمەتتىڭ «اققۇم»، «قاراگوز» اندەرى بار. قازاقتىڭ ءانى مەن كۇيىن جيناقتاعان زاتاەۆيچتىڭ جۇمىسىن ۇيىمداستىرىپ، وعان ۇلت مۋزىكاسىن جيناستىرىپ بەرگەن دە الاش زيالىلارى. بۇل سوزىمىزگە الەكەڭ، ءاليحان مەن احمەتتىڭ ءوزارا جازىسقان حاتتارى دالەل.
«قادىرلى (قۇرمەتتى) ءالي!
ەگەردە سەنىڭ پروفەسسورىڭ تورعاي مەن ىرعىز ۋەزىنە باراتىن بولسا، وندا مەنىڭ دە سونىمەن بىرگە ءجۇرىپ كەتۋىم كەرەك شىعار. ءان-كۇيلەردى جيىستىرىپ، فوتوگرافياعا ءتۇسىرۋ مەنىڭ دە كوپتەن ويىمدا جۇرگەن ءىس ەدى. ەگەردە مەن ونى پروفەسسوردان ۇيرەنىپ السام, ماعان دا پايدالى بولار ەدى».
احمەت بايتۇرسىنۇلىنىڭ بۇل حاتىنا جاۋاپ رەتىندە ءاليحان بوكەيحان:
«باۋىرىم احمەت!
سەنىڭ 11 ماۋسىمدا جازعان حاتىڭدى الدىم. پروفەسسور تامىز بەن قىركۇيەك ايلارىندا ىرعىز بەن تورعايعا بارىپ، سول جاقتان قىزىلورداعا سوعاتىن بوپ ۋادە بەرىپ، بەرلين قالاسىنا قايتىپ كەتتى. مەن ودان (ساپاردى) قوستانايدان باستاۋدى ءوتىندىم. ول بۇعان كەلىستى. مەن وعان: «ەگەر وسى وڭىرگە بارساڭىز، احمەت بايتۇرسىنۇلىن جولىقتىرۋعا ءتيىسسىز. بۇل كىسى سىزگە سەرىك بولادى»، - دەدىم. ەندى سەنىڭ كەلىسىمىڭدى بىلگەن سوڭ، وعان حات جازىپ، حابارلاسىپ، اقپارىمدى ماسكەۋدەگى نەمىس وكىلدىگىنە تاستاپ كەتپەكشىمىن. قالعانىن ونىڭ ءوزى ءبىزدىڭ قازاق وكىلەتتىگىنە سوعىپ، انىقتاپ ءبىلىپ الاتىن شىعار» (تۇرسىن جۇرتباي، «ۇرانىم - الاش!..»).
ال، الاشتىڭ ءانۇرانى بولعان با؟ البەتتە، بولعان. سەمەي - الاش قالاسى اتانىپ، استانا بولىپ، الاش ۇلتتىق تەرريتوريالىق اۆتونومياسى جاريالانعان كەزدە الاش ميليتسياسى قۇرىلعانى ءمالىم. سول تۇستا الاشتىڭ ءانۇرانى دا جازىلعان. بۇل ۇران ءاننىڭ اۆتورى يا جۇسىپبەك، يا مىرجاقىپ دەپ تۇرلىشە ايتىلادى. ال، الاشتىڭ ۇران ءانى جونىندە ءسابيت مۇقانوۆ ءوزىنىڭ «ءومىر مەكتەبى» رومانىندا بىلاي دەيدى:
«جينالىس بيىكتەۋ ءدوڭنىڭ قىرقا جوتاسىندا اشىلدى. جوتاعا الاشوردا ادامدارى جانە ولارعا تىلەكتەستەردىڭ ءبىرازى، - بارلىعى ەكى جۇزگە تارتا ادام، - سالت اتقا ءمىنىپ، اسكەرشە ون-وننان ساپقا تۇرىپ كومانديرشە ولاردىڭ الدىندا دۋلاتوۆ وعاش وتىرىپ، «ارعى اتام ەر تۇرىك» اتالاتىن، الاشوردانىڭ گيمنىن اندەتە قوسىلىپ ايتىپ باردى...».
سابەڭ وسىلاي دەسە، گۇلنار اپاي (گۇلنار دۋلاتوۆا) «ءومىر وتكەلدەرى» اتتى ەستەلىك كىتابىندا ءسوز بولىپ وتىرعان الاشتىڭ ءانۇرانى جايلى قۇلاعىمەن ەستىپ، كوزىمەن كورگەن جايلاردى جازادى:
«تورعايدا توڭكەرىس قىزۋ ءجۇرىپ جاتقان. ءالى ەسىمدە، تاتەمدەر (اكەسى مىرجاقىپتى ايتىپ وتىر - رەد.) ەلگە كەلگەندە، ولەڭ-جىر اعىلاتىن. سوندا عابباس نۇرىموۆ باستاپ، قالعاندارى شىرقاي قوستاپ، مىنا ولەڭدى ايتىپ بارا جاتتى:
ارعى اتام - ەر تۇرىك،
ءبىز - قازاق ەلىمىز...»
وسى انۇرانعا ۇقساس ءاندى ءانشى جولامان قۇجيمانوۆ «الاش مارشى» دەگەن اتپەن ورىنداپ ءجۇر.
كۇنى كەشە الاشتىڭ ءانۇرانىن تولىق تاپقانداي بولدىق. فەيسبۋك الەۋمەتتىك جەلىسىندەگى الدەبىر تۇرىك ۇيىمىنىڭ پاراقشاسىنان تۇركيادا تۇراتىن 86 جاستاعى تايعاناقۇلى ءمادالىم اقساقال الاشتىڭ ءانۇرانىن ايتىپ وتىرعان بەينەجازباسىن تاپتىق. ءمادالىم قاريانىڭ ايتۋىنداعى ءانۇراننىڭ ءسوزى تولىق كورىنەدى. ءارى ءبىز بىلەتىن ۇران اننەن اۋەنى دە باسقاشا ەكەن.
ەندى، مىنە، سونى الاش جۇرتىنا ۇسىنىپ وتىرمىز. ءبىر ايتا كەتەرلىگى، الاش ءانىنىڭ ءجوندى زەرتتەلمەي جاتقاندىعى. بۇل - الاشتانۋشى عالىمدار مەن مۋزىكاتانۋشىلاردىڭ قاپەرىندە جۇرسە دەگەن ءوتىنىش.
«اباي-اقپارات»
الاشتىڭ ءانۇرانى
ارعى اتام - ەر تۇرىك،
ءبىز - قازاق ەلىمىز،
قايمىعىپ ەش جاۋدان
قايتپاعان بەتىمىز.
ساي-سايلاپ، مال ايداپ،
سايرانداپ، كەڭ جايلاپ
ارقادا ەركە وسكەن
سارىارقا جەرىمىز.
بۇعاۋدان بوسانعان،
ءبىز - دولى ارىستان،
ەگەسسەك ەل بەرمەس،
تۇسەدى-اۋ ەرىمىز.
بىزگە دە ءسوز بە ەكەن،
جاۋىنىڭ از، كوبى.
ولسەك - ءبىز شەيىت،
ولمەسەك - ءبىز قازى.
ەجەلدەن ءور تۇرىك،
وق دەسە نە ەتەمىز؟
قايمىعىپ ەش جاۋدان
قايتپاعان بەتىمىز.
لاپ دەسە ات بولىپ،
زۋىلداپ شابامىز.
لاپ دەسە، وت بولىپ،
دۇرىلدەپ جانامىز.
الاشتىڭ اق تۋىن،
اقىرىپ قولعا الىپ،
الاشتاپ شاپقاندا،
جاۋعا ويران سالامىز.
دولدانسا بولمايتىن
جاڭا ءداۋ-پەرىمىز.
ەر تۇرىك ەجەلدەن،
وق تەسكەن ەتىمىز.
قايمىعىپ ەش جاۋدان
قايتپاعان بەتىمىز.
جاۋسىن وق، اقسىن قان،
شىقسىن جان، قورقۋ جوق.
الاشتىڭ جولىندا
جان قيماق - نيەتىمىز!
