دۋمان اناش. مۇحتار اۋەزوۆتىڭ 50 تومدىعى جارىققا شىقتى
ءسۇيىنشى!
سەنساتسيا!
ۇلى مۇحاڭدى، مۇحتار اۋەزوۆتى كوزى تىرىسىندە ەسىمى شارتاراپقا كەتكەن عۇلاما رەتىندە باقىتتى عۇمىر ءسۇردى دەگىسى كەلەتىندەر بار. دەسە دە، تۇلعانىڭ ىشكى ارپالىسى مەن قوعامداعى سىرتقى كۇشتەر اراسىنداعى تايتالاس جازۋشى جانىنا بەيمازا كۇي كەشتىرگەنى راس. ابايدى تانۋعا كەتكەن ءومىردى بىلاي قويعاندا، تەكتىلىكتىڭ كوزىندەي الاش ارىستارىنىڭ ءتالىمىن العان كەزدەر، ۇلى زيالىلاردان ايرىلۋ، رۋحاني اكەلەردىڭ اماناتىن ارقالاۋ، وعان ادالدىقپەن قاراۋ ءھام كەڭەستىك قوعامدا مايدان قىل سۋىرعانداي كەيىنگى بۋىنعا سونىڭ نەگىزگى وزەگىن كلاسسيكالىق ۇلگىدە قالدىرۋ - مۇحاڭا عانا ءتان جاۋاپكەرشىلىك، قيلى دا قاستەرلى تاعدىر.
ۇلىلىقتى تانۋ دا ادامدى وسىرەتىن تىلسىم ءىلىم.
ەرتەڭ ەلىمىزدە ۇلىلىق سالتانات قۇرادى.
ناقتى ايتقاندا، م.اۋەزوۆ اتىنداعى ادەبيەت جانە ونەر ينستيتۋتىنىڭ قۇرىلعانىنا 50 جىل تولۋىنا وراي ءوتىپ جاتقان حالىقارالىق عىلىمي-تەوريالىق كونفەرەنتسيا شەڭبەرىندە ۇلى جازۋشى مۇحتار اۋەزوۆ شىعارمالارىنىڭ 50 تومدىق اكادەميالىق عىلىمي تولىق جيناعىنىڭ تۇساۋكەسەرى وتەدى.
ءسۇيىنشى!
سەنساتسيا!
ۇلى مۇحاڭدى، مۇحتار اۋەزوۆتى كوزى تىرىسىندە ەسىمى شارتاراپقا كەتكەن عۇلاما رەتىندە باقىتتى عۇمىر ءسۇردى دەگىسى كەلەتىندەر بار. دەسە دە، تۇلعانىڭ ىشكى ارپالىسى مەن قوعامداعى سىرتقى كۇشتەر اراسىنداعى تايتالاس جازۋشى جانىنا بەيمازا كۇي كەشتىرگەنى راس. ابايدى تانۋعا كەتكەن ءومىردى بىلاي قويعاندا، تەكتىلىكتىڭ كوزىندەي الاش ارىستارىنىڭ ءتالىمىن العان كەزدەر، ۇلى زيالىلاردان ايرىلۋ، رۋحاني اكەلەردىڭ اماناتىن ارقالاۋ، وعان ادالدىقپەن قاراۋ ءھام كەڭەستىك قوعامدا مايدان قىل سۋىرعانداي كەيىنگى بۋىنعا سونىڭ نەگىزگى وزەگىن كلاسسيكالىق ۇلگىدە قالدىرۋ - مۇحاڭا عانا ءتان جاۋاپكەرشىلىك، قيلى دا قاستەرلى تاعدىر.
ۇلىلىقتى تانۋ دا ادامدى وسىرەتىن تىلسىم ءىلىم.
ەرتەڭ ەلىمىزدە ۇلىلىق سالتانات قۇرادى.
ناقتى ايتقاندا، م.اۋەزوۆ اتىنداعى ادەبيەت جانە ونەر ينستيتۋتىنىڭ قۇرىلعانىنا 50 جىل تولۋىنا وراي ءوتىپ جاتقان حالىقارالىق عىلىمي-تەوريالىق كونفەرەنتسيا شەڭبەرىندە ۇلى جازۋشى مۇحتار اۋەزوۆ شىعارمالارىنىڭ 50 تومدىق اكادەميالىق عىلىمي تولىق جيناعىنىڭ تۇساۋكەسەرى وتەدى.
شىنىن ايتايىق، قازاق جۇرتىندا ەشقانداي شىعارماشىلىق وكىلىنىڭ ءدال مۇنشالىقتى كولەمدى ەڭبەگى بۇعان دەيىن جاريالانباعان ەكەن. م.اۋەزوۆتىڭ قازاق مادەني ومىرىندە ارقاشان سالتانات قۇراتىنىنا ءشۇبا جوق. سونىمەن بىرگە، تمد اۋماعىندا دا وسىنداي اۋقىمدى ەڭبەگى شىققان اقىن-جازۋشى جوقتىڭ قاسى. بۇل - قازاق رۋحانياتىنىڭ تاۋەلسىزدىك جىلدارىندا قول جەتكىزگەن سۇبەلى جەڭىسى دەۋگە بولارلىق ۇلكەن وقيعا. 15 جىل بويى دايىندالعان 50 تومدىق اكادەميالىق باسىلىمدا ەسىمى ەلگە بەلگىلى ايتۋلى عالىمدارىمىز ەڭبەك ەتتى. ولاردىڭ ماڭداي تەرى مەن كوز مايىنا مىڭ العىس. سوناۋ سۇراپىل جىلداردا ي.ءستاليننىڭ ءوزى تولستويدىڭ توقسان تومدىعىن شىعارۋعا پارمەن بەرىپ، «تولستويسىز - ورىس حالقى جوق» دەگەن دەسەدى. اۋەزوۆسىز - قازاقتىڭ دا ادەبيەتى كەمەل ەمەس. وسى رەتتە، ۇلى جازۋشىنىڭ مۇراعاتىندا كۇن دەمەي، ءتۇن دەمەي وتىرعان عالىمداردىڭ، م. اۋەزوۆ اتىنداعى ادەبيەت جانە ونەر ينستيتۋتى مەن «م.اۋەزوۆتىڭ» مۇراجاي-ءۇيىنىڭ عىلىمي قىزمەتكەرلەرىنە قانداي ماراپات ايتسا دا، قالاي ماراپاتتاسا دا ورىندى.
ءبىر قىنجىلارلىعى، مۇحاڭنىڭ اسىل ءسوزى تولىق جيناقتالعان كوپتومدىقتىڭ تارالىمى وتە از. ءتىپتى، ەلىمىزدەگى كىتاپحانالارعا دا تولىق جەتپەيدى. وسى جاعىن ءتيىستى ورىندار ەسكەرسە، قۇبا-قۇپ.
سەيىت قاسقاباسوۆ، م.اۋەزوۆ اتىنداعى ادەبيەت جانە ونەر ينستيتۋتىنىڭ ديرەكتورى:
مۇحاڭنىڭ شىعارماشىلىعىن زەرتتەيتىن عالىمدارعا بۇدان ارتىق ولجا جوق
- 1997 جىلى مۇحتار اۋەزوۆتىڭ 100 جىلدىق مەرەيتويى قارساڭىندا قر ۇكىمەتى ۇلى جازۋشىنىڭ اكادەميالىق تولىق جيناعىن جارىققا شىعارۋ جونىندە قاۋلى قابىلداعان بولاتىن. اتالعان قاۋلىنىڭ نەگىزىندە 1997 جىلى باستالعان ۇلكەن جۇمىس وڭايلىقپەن جۇرگەن جوق. ءبىراز قيىندىقتارعا ۇشىراسا دا ءبىتتى. العاشقى 12 تومدىعىنىڭ ءوزى وتە قيىندىقپەن شىققان بولاتىن. ءتىپتى، شىقپاي قالاتىنداي قاۋىپ بولدى. شىعاراتىن باسپا جاۋاپكەرشىلىكسىز قاراعاندىقتان، امال جوق، «جىبەك جولى» باسپاسىنا ۇسىنىس جاسادىق. باقىتجان قاناپيانوۆ باسقاراتىن «جىبەك جولى» باسپاسى ءبىزدىڭ ۇسىنىسىمىزدى قابىل الىپ، 12 تومدىقتى ءوز قارجىلارىنا تەگىن شىعاردى. وسىلايشا، قالعان تومداردىڭ بارلىعىن مەملەكەتتىك تاپسىرىس بويىنشا «جىبەك جولى» باسپاسى شىعاردى.
مۇنداي 50 تومدىق قازاق تاريحىندا بۇرىن-سوڭدى شىققان ەمەس، قازاق جازۋشىسىنىڭ ماڭدايىنا بۇيىرماعان باقىت. بۇل 50 تومدىققا مۇحاڭنىڭ جازعان دۇنيەلەرىڭنىڭ بارلىعى تولىق ەندى. مۇحاڭنىڭ كوزى تىرىسىندە شىعارمالارىنىڭ 6 تومدىعى شىققان بولاتىن. كەيىن 12 تومدىعى، سونان سوڭ 20 تومدىعى شىقتى. بىراق، وندا دا كوپتەگەن دۇنيەلەرى قامتىلماي قالعان بولاتىن. ويتكەنى، سوۆەتتىك يدەولوگياعا، كوممۋنيستىك پارتيانىڭ ساياساتىنا سايكەس كەلمەدى. اسىرەسە، «قيلى زامان»، «حان كەنە»، ت.ب. شىعارمالارى تسەنزۋراعا ءىلىنىپ، شىقپاي جۇرگەن-ءدى. مۇنىڭ قاتارىندا جازعان حاتتارى دا بار بولاتىن. سونداي-اق، كوپتەگەن شىعارمالارى كەزىندە كۇزەلگەن، تۇزەلگەن بولاتىن. وسى شىعارمالار قالپىنا كەلتىرىلىپ، جارىققا شىعارىلىپ وتىر.
بۇل 50 تومدىقتا حرونولوگيالىق شارت ساقتالعان. العاشقى كەزدەگى ماقالالارى دا، جازعان كوركەم شىعارمالارى دا حرونولوگيالىق ءتارتىپ بويىنشا ورنالاسقان. بۇل - تازا عىلىمي اكادەميالىق باسىلىم. ءار شىعارماعا ۇلكەن تۇسىنىكتەمەلەر جازىلعان. ولاردىڭ كەيبىرىنىڭ ءبىر-بىرىمەن ءوزارا بايلانىستارى دا قامتىلادى. ماسەلەن، شىعارما قاي ۋاقىتتا جاريالاندى، قانداي تاعدىردى باستان كەشىردى، شىعارمانىڭ تۇپنۇسقاسى قانداي ەدى، جارىققا شىققان كەزدەگى نۇسقاسى قانداي بولدى؟ وسىعان وراي، بارلىق تاريحي، ادەبي تۇسىنىكتەر بار. سونىمەن قاتار، حاتتارى، ماقالالارى، سويلەگەن سوزدەرى، شەتەلگە بارعانداعى سوزدەرى، جازعان وچەركتەرى تۇگەل قامتىلدى. سوندىقتان، بۇل ءبىزدىڭ مادەني ومىرىمىزدەگى ۇلكەن وقيعا دەۋگە بولادى. مۇحاڭنىڭ 50 تومدىعى قايتا شىعا ما، كىم ءبىلسىن، بىراق، وسى شىعۋى قازاق مادەني ومىرىنە قوسىلعان ۇلكەن ۇلەس بولسا، ەكىنشىدەن، ەلىمىزدىڭ دە وركەندەگەنىنىڭ ءبىر بەلگىسى دەپ ويلايمىن. ويتكەنى، باسقا ەلدەردە، اسىرەسە، كەڭەس وكىمەتى قۇلاعاننان كەيىنگى ۋاقىتتا تمد ەلدەرىندە بىردە-ءبىر جازۋشىنىڭ 50 تومدىعى جاريالاندى دەگەندى ەستىگەن جوقپىن. بۇل ۇلكەن مۇرامىزعا، ۇلى قايراتكەرىمىزگە دەگەن ءىلتيپاتىمىزدى، قۇرمەتىمىزدى كورسەتەدى.
مۇحاڭنىڭ شىعارماشىلىعىن زەرتتەيتىن ادامدارعا بۇدان ارتىق ولجا جوق. عالىمدار بۇرىنعىداي مۇحاڭنىڭ مۇراجاي ۇيىنە بارىپ، اۋرە بولمايدى. بارلىعى وسى 50 تومدىقتا ايتىلعان، قامتىلعان، تۇسىنىك بەرىلگەن. شىعارمالارىن ەستەتيكالىق، كوركەمدىك تۇرعىدان زەرتتەۋگە تولىق مۇمكىندىك بار. سوندىقتان، بۇل ماقتانۋعا، ءسۇيىنشى سۇراۋعا تۇرارلىق باسىلىم. ءبىزدىڭ ينستيتۋتىمىز ۇلى اۋەزوۆتىڭ اتىنداعى ينستيتۋت بولعاندىقتان، 50 تومدىقتى شىعارۋ بىزگە ۇلكەن ابىروي بولدى.
ارينە، توقسانىنشى جىلدارى باسپالاردىڭ جاۋاپسىزدىعىنان كوپتومدىقتىڭ تارالىمى دۇرىس بولمادى. بۇل ماسەلە جولعا قويىلعاننان كەيىن 2000 دانامەن شىعا باستادى. توقسانىنشى جىلدارى كوپتومدىققا جازىلۋدى باستاعانىمىزبەن، كەيىن اياقسىز قالدى دا، سول كەزدەگى جازىلىم بويىنشا 3 مىڭ دانامەن شەكتەلىپ قالدى. قازىر 3000 دانامەن شىعۋدا.
50 تومدىقتى شىعارۋ جولىندا كوپتەگەن عالىمدار، ينستيتۋت، سونىڭ ىشىندە اۋەزوۆتىڭ مۇراجاي ۇيىندە ىستەيتىن عالىمدار ەڭبەك ەتتى. رەدكوللەگيا قۇرامىندا كوپتەگەن ەلگە بەلگىلى مەملەكەت جانە قوعام قايراتكەرلەرى بار.
«الماتى اقشامى»، №113, 27-قىركۇيەك، 2011
