عايبات – اۋىر كۇنا،  ومىردەن ءسال تۇيگەنى بار ادام سانالى تۇردە بۇعان جول بەرمەيدى. ويتكەنى، ءدىنىمىز -  ادام حاقىن، ادام جانىن قورلاۋعا مۇلدەم جول بەرمەيدى، ادامنىڭ ار-نامىسىن قورعاۋ يسلام ءدىنىنىڭ باستى نازارىندا. پايعامبارىمىز (ع.س.س) حاديستەرىندە  ادام جانىنا، ونىڭ ومىرىنە زيان تيگىزەتىن، ادامدى ازاپقا دۋشار ەتەتىن، قوعامدىق قاتىناستارعا زيانىن تيگىزەتىن عايباتتان اۋلاق بولۋدى ۇنەمى ەسكە سالىپ وتىردى. 

ءدىنتانۋشى عالىم، فيلوسوف، يمام ءابۋ حاميت ءال –عازالي (1058 —1111 جىلدارى ءومىر سۇرگەن) وسىعان  قاتىستى بىلاي جازادى:   

«يسلامدا عايبات ايتۋ - حارام سانالادى، عايبات سوزبەن ايتىلىپ قانا  قويمايدى، تۇسپالداپ، استارلاپ، مىسقىلداپ تا ايتىلادى، ادام ءىس ارەكەتىمەن دە عايبات ەتەدى،  بىرەۋگە نۇسقاۋ بەرۋ ارقىلى دا جۇزەگە اسىرادى. 

ادامدى مۇقاتۋ، ءجونسىز ءتيىسۋ، ورىنسىز سىنعا الۋ دا عايبات. بىرەۋدى بالاعاتتاۋ دا، ادام تۋرالى جامان ويلاۋ دا، كۇدىكتەنۋ دە، ادام كەمشىلىگىن كورسەتۋ دە دۇرىس ەمەس» دەپ سانايدى.

«عايباتتىڭ ەڭ جامانى -  ەكىجۇزدىلىك، ارام پيعىلدى ادام ءادىل جازعىرۋشى  كەيپىن كيىپ، ءوزىن ادال ادام سانايدى، باسقالاردى ۇيرەتە باستايدى، ءوزىن باسقالاردان جوعارى سانايدى. ال كەيدە بۇنداي ادامداردىڭ قاراپايىمدىلىعى استىندا تاككاپارلىعى، تاقۋالىعى استىندا  اتاققۇمارلىعى، داڭقۇمارلىعى تىعىلىپ جاتادى»، - دەيدى يمام ءال –عازالي.    

قازىرگى ادامدار كۇندەلىكتى ومىرىندە: وتباسىندا بولماسىن، تۋىستىق قارىم - قاتىناسىندا، جۇمىستا، قىزمەتىندە بولماسىن، قوعامدىق ورتادا، جينالعان جەردە بولماسىن - بىرەۋدى سىرتىنان ءسوز ەتۋ، جامانداۋ، بۇرىن ومىردەن وتكەن، نە قازىر ءومىر ءسۇرىپ جۇرگەن ادامداردىڭ سىرتىنان وسەك ايتۋ، ولاردى جامانداۋ ادامداردىڭ قالىپتى ادەتىنە اينالدى.  

اسىرەسە، قازىرگى ينتەرنەت جەلىلەردە ماداقپەن بىرگە، عايبات ءسوزدىڭ ءورشۋ  تەندەنتسياسى دا مورالدىق - ەتيكالىق تۇرعىدان ەشقانداي سىن كوتەرمەيدى، ادامدار بارلىق قۇقىقتىق نورمالار شەڭبەرىنەن شىعىپ كەتكەندەي،  بۇل بارشانى ويلاندىرۋعا ءتيىستى دەپ ويلايمىن.

سونداي-اق، ۇلت كەمەڭگەرلەرى، بۇرىنعى جانە قازىرگى كورنەكتى تۇلعالاردىڭ ومىرىنە قاتىستى سىن ايتۋ، ولاردىڭ ەسىمدەرىنە كىر كەلتىرۋ، لاستاۋ جانە ولار تۋرالى جاعىمسىز كوزعاراستاردى، نەگىزسىز دەرەكتەردى جاريالاۋ، ماقالالار جازۋ، ونى تالقىلاۋ نەمەسە تۇتاس ۇلت تۋرالى، قازاق رۋلارى مەن جۇزدەرى تۋرالى جاعىمسىز پىكىرلەر جازۋ، بالاعات سوزدەردىڭ ايتىلۋى ەتەك الىپ بارادى، بۇل قاراپايىم ادەپسىزدىك پەن كورگەنسىزدىك كورىنىستەرىنە اينالىپ، ەل تاريحى مەن داستۇرلەرىنىڭ، عاسىرلار تامشىلاپ جيعان قۇندىلىقتاردىڭ، ادامداردىڭ  تانىمى مەن تالعامىنىڭ جويىلۋىنا اكەلىپ سوقتىراما دەگەن قاۋىپتى دە ايتقىم كەلەدى، بۇنداي قۇبىلىستار ءبىر ۇيات شەڭبەرىندە عانا ەمەس، اركىمنىڭ قۇقىقتىق-مورالدىق، ەتيكالىق قاعيدالار اياسىنداعى جاۋاپكەرشىلىگىن تۇسىنسە ەكەن دەيمىن. 

ادامنىڭ اۋزىنان شىققان ءاربىر جامان ءسوز، عايبات  ءسوز اۋەل باستان عايبات ايتقان ادامنىڭ ءوزىن جوياتىنىن، ادامشىلىعىن  قۇرتاتىنىن، باسقانىڭ جانىن جارالايتىنىن، قوعامدى ءبولىپ جاراتىنىن، ەلدىڭ اۋىز بىرلىگىنە نۇقسان كەلتىرەتىنىن ۇمىتپايىق، عايبات سوزدەن اۋلاق بولايىق! 

سالاۋات كارىم

Abai.kz