«Махаббат тәлкегі» («Ирония любви») фильмі де сөз қылуға  тұрарлық  ғажап дүние емес. Жәй, қарапайым, үйреншікті құлдық сананың тағы бір көрінісі. Күйін, күйін бе, не шара? Көретін жұрт көрді. Одан сорақысы болып жатыр. Бірақ бізді шошытқаны осы фильмнің ізімен, қазақ қызын бұл кинодағыдай тек орысқа ғана емес, африкалыққа, түрікке беретін фильмдер циклы дайындалып жатыр дегенде төбе шашымыз тік тұрды. Қазақ қызының намысы елдің намысы еді. Оны әкесі, ағасы ауылы қорғайтын. Ал, бүгінде сол намыс та бізден алыстап бара ма деп қалдық...

Расында да қазақ қыздарын шетеледіктерге беретін кинолар тізбегі бар ма деп, аталған киноның басы-қасында болған бас киногер Аманшев мырзаға телефон соғып, анық-қанығын сұрап көрдік. Сұхбатпен қатар, осы мәселеге қатысты да бірнеше адамның пікірін білген едік, оқып, танысып көріңіз.

Ермек АМАНШАЕВ, «Қазақфильм» АҚ-ның президенті, «Махаббат тәлкегі» комедиялық фильмінің продюсері:

«Махаббат тәлкегі» («Ирония любви») фильмі де сөз қылуға  тұрарлық  ғажап дүние емес. Жәй, қарапайым, үйреншікті құлдық сананың тағы бір көрінісі. Күйін, күйін бе, не шара? Көретін жұрт көрді. Одан сорақысы болып жатыр. Бірақ бізді шошытқаны осы фильмнің ізімен, қазақ қызын бұл кинодағыдай тек орысқа ғана емес, африкалыққа, түрікке беретін фильмдер циклы дайындалып жатыр дегенде төбе шашымыз тік тұрды. Қазақ қызының намысы елдің намысы еді. Оны әкесі, ағасы ауылы қорғайтын. Ал, бүгінде сол намыс та бізден алыстап бара ма деп қалдық...

Расында да қазақ қыздарын шетеледіктерге беретін кинолар тізбегі бар ма деп, аталған киноның басы-қасында болған бас киногер Аманшев мырзаға телефон соғып, анық-қанығын сұрап көрдік. Сұхбатпен қатар, осы мәселеге қатысты да бірнеше адамның пікірін білген едік, оқып, танысып көріңіз.

Ермек АМАНШАЕВ, «Қазақфильм» АҚ-ның президенті, «Махаббат тәлкегі» комедиялық фильмінің продюсері:

- Ермек аға, әңгімені төтесінен бастайық, көрермендер «Махаббат тәлкегі» киносын көріп, қатты сынап жатыр. Бұл сынауға, әрі дауға себеп болған - қазақтың намысы. Яғни бұл фильмдегі жатқа кеткен қазақ қызы үшін болған намыс. Бұған не айтасыз?
- Осыны да дау деп айтуға бола ма?.. Біріншіден, оны қазақтың қызы деп есептеуге бола ма? Ол байдың қызы, екеуі де Мәскеуде өмір сүреді. Таңертеңнен кешке дейін оның ойындағы нәрсе ең қымбат ресторандарда өмірін өткізу және ол қыз еш жерде жұмыс істемейді. Астында мініп жүргені ешбір қазақ қызының арманына түспеген қымбат көлік. Жүрісі - жеңілтек. Ендеше оны қалай қазақтың қызы деп айтуға болады?
- Киноны түсірген «Қазақфильмнің» қатысы бар ғой, оның үстіне қазақтың қызы екені түрінен-ақ көрініп тұр емес пе?
- Кино саласында комедия деген жанр бар. Комедия дегеніміз - күлкі арқылы кейбір адамның мінезін сынау. Өмірдегі тағдыр басқаша болады. «Махаббат тәлкегі» комедия жанрында түсірілген. Ондағы Әсел өзі Мәскеуде тұратын болса, қазақтың қызына қай жері келіп тұр? Туған жері - Алматы. Істеген ісі, былайша айтқанда өмірінің бәрі өңшең ойын. Ол өз топырағынан алыстаған, ешқандай тамыры, түбі жоқ адам.
- Сұрағым ауыр тимесін, егер өзіңіздің қызыңыз болса, өзге ұлттың жігітіне тұрмысқа берер ме едіңіз?
- Ол киноны шынайы өмірмен шатастырмайық. Егер біз оны осылай түсінетін болсақ, ендеше «Менің атым Қожа» деген атақты киноны мысалға алайық. Таңертеңнен кешке дейін Қожаның істейтіні бұзақылық. Жұртты да, шешесін де алдайды. Бұл да комедия жанры. Одан бүгінгі қазақтың баласы Қожа секілді бұзық деген пікір тумайды ғой. Бұлар да сол сияқты дүние. Және де оның ар жағында мұндай болмау керек деген ой жатады. Кинодағы осындай қарапайым қағидаларды қайта-қайта түсіндіріп жатудың өзі артық. Бұл - біріншіден. Екіншіден, бұл кино әлі біткен жоқ, оның әлі жалғасы, яғни екіншісі шығуы мүмкін. Онда ол қыз қайтадан Қазақстанға қайтып келуі де мүмкін, орыс жігітімен кетіп қалғаны болмаса, оған күйеуге шығып жатқан ештеңесі жоқ. Екінші фильмінде қыз одан қайтып келіп, қайтадан қазақтың жігітіне тұрмысқа шығуы мүмкін. Ол кино ғой.
- Естуімізше, «Махаббат тәлкегі» комедиялық фильмінің сценарийін көркемдік кеңес қабылдамай қойыпты. Айтпақшы,  «Махаббат тәлкегінің» сюжетіне ұқсас, яғни қазақ қызының афроамарикандыққа, түрікке тұрмысқа шығатын варианттары бар деген рас па?
- Шығып қойған дүниелерді «анау алай депті, мынау былай депті», «қабылдамай қойыпты» деген қауесет сөздердің қажеті не? Өсек сөздер, әр жерден құралған сөздердің қажеті не сіздерге? Мұның бәрі - бос сөздер.
- «Қазақфильм» болғасын, оның үстіне мемлекеттің қаржысы бөлініп жатқасын қазақы иісті немесе ұлттық, мемлекеттік мүдде, мұратты насихаттайтын, көрерменге салмақты ой салатын кинолар түсірген жөн ғой. Ал мына фильмнің идеологиялық кері әсерін қайда қоямыз?
- Қазақы идея дейсіңдер, осы қаншама фильмдер шығып жатыр, соларды неге айтпайсыңдар? Мысалы, «Біржан сал», «Мұстафа Шоқай», «Қош бол, Гүлсары» т.б. Олар да қазақы идея жоқ па? Сол киноларды айтыңыздар. Ал, мына киноларды бұлай талқылауға болмайды, оның өзінің заңдылықтары бар. Мысалы, мына «Келінге» байланысты, көбісі байқамай кете береді. «Келін» фильмін көрдің бе?
- Иә.
- Соның басындағы титрін көрдің бе? «Алтай. Біздің заманымыздың 2-ғасыры» деген титрді.
- ....?
- Ол мен «Қазақфильмге» келгенге дейін түсіріліп қойған фильм болатын. Сол киноны прокатқа шығарар алдында қазаққа қатысы жоқ екенін көрсету үшін «Алтай. Біздің заманымыздың 2-ғасыры» деп жазуды талап етіп қойдым. Біздің заманымыздың 2-ғасырының қазаққа қандай қатысы бар? Оның үстіне Алтайда болып жатқан оқиға. Тырнақ астынан кір іздемей, фильмге дұрыстап қарау керек қой. Қазір қазақ фильмінің көрермені жоқ. Бүкіл республикаға қаншама көшірмесін жасап, «Біржан салды» жар салып шығардық. Сол «Біржансалға» Қазақстан бойынша барлық кинотеатрларда 2 мың адам ғана көруге барды. Біздің елде кино көруге көрермен жылына 7 млн. рет барады. Ал, «Мұстафа Шоқайды» көп болса 15 мың адам көрді. Қайта БАҚ көрерменді қазақтың киносын көруге насихаттамай ма? Себебі, мен «Қазақфильмге» келгенше, 2008 жылға дейін кинотеатрларда қазақтың киносын көрсетпей келді. 2008 жылдың күзінен бастап «Мұстафа Шоқай», «Қош бол, Гүлсары» т.б. фильмдерді шетінен шығарып, кинотеатрларда көрсетіле бастады. «Барыңдар, көріңдер» деп көбірек айтып, көрерменді киноға тартыңдар. Арасынан бір-екі фильмді шоқып алып, «пәлен, түген екен» дегенше.
- Мұндай ұйымдастырушылық мәселе өз алдына. Мәселе мынада болып тұр - отандық киностудияның тарапынан түсіріліп жатқан кинолардың көбісі неге идеялық жағынан жұтаң, мешеу және идеологиялық зардабы бар?
- Жылына 2 жүзден астам сценарий келеді. Соның 1 пайызға жетер-жетпесі ғана тұшымды болып шығады. Сценарийдің көбісі атыс-шабыс, төбелес, қазіргі жастардың түсініктері мүлдем басқа, көбі американдық киноға еліктейді. Мысалы, бірдеңені ұрлап кету, соғып кету, зорлап кету... Бұл бүгін қалыптасқан жоқ, мұның негізі 10-15 жыл бұрын елімізде қаланып қойған. Сценарийлердің сиқы осындай. Сол себепті біз сценарийларға конкурс жариялап, шамамыз келгенше, сапасын көтеруге тырысып жатырмыз.
- Әңгімеңізге рахмет!

Әкім Тарази, жазушы:

-  Негізінен мұндай образ жасауға құмарлар - шала қазақ, не өтірік қазақ, не қазақтың атын жамылып жүрген арам пиғылды «өнер қайраткерлері». Біздің кинорежиссерлердің көбі Мәскеуде оқып, тәрбиеленгендіктен сондай сұмдықты сомдайды. Елін жамандаса, басқаға жақсы көрінем деп ойлайды. Содан болар елін, елінің қызын жамандаған адамдар фильмді орыс тілінде және ағылшын тілінде титрмен шығарып, фестивальдарға қарай өкпесін ала жүгіретіні.
Ал, қазақ қызының өзге ұлттың жігітіне қашып кетуін жарнамалаудың астарында идеологиялық мән жатыр. Одан басқа да жарнамаларда қазақ қызы мен орыс жігітінің сүйісіп тұрғанын көрсете беруді әдетке айналдырған. Екіншіден, сіз Астананың көшелерін араласаңыз, өзге ұлттың жігітінің қазақ қызын құшақтап тұрғанын көресіз. Неге? Елдің еті үйренсін дегені. Бұл - құбыжық құбылыс.
Неге Шәкен Айманов, Мәжит Бегалин, Абдолла Қарсақбаевтың деңгейіне жеткен биік тұлғалы режиссер жоқ? Өйткені қазіргі режиссерлер өз халқына мінсінбей қарайды. Олар кино фестивальдерден бір нәрсе жеңіп келемін, пайда табамын, жеңіске жетемін дейді. Мұның бәрі сылтау емес. Ұлты белорусь режиссер Александр Карпов қазақ халқын, қазақ әйелін дәріптейтін «Ана туралы аңыз» деген ғажап кино түсірді. Сондағы ана да, жесір қалған келін де қандай биік образ?! Бірақ бүгінгі арзан идеялы фильмдердің дәуірі өтеді де кетеді. Нағыз қазақ қызының, жігітінің образы сомдалатын дүниелер туындайтынына сенемін. Нағыз халқын сүйетін режиссерлер келетініне сенемін.

Нұрлан Өнербаев,
ҚР Парламенті Мәжілісінің депутаты:

- Елімізде түсіріліп жатқан фильмдер мемлекеттің абыройын асқақтатуы керек. Ол қандай фильм? Ол - көне тарихты айтпағанның өзінде алмағайып заманда аттың жалында, түйенің қомында жүріп, ақ білектің күшімен, ақ найзаның ұшымен ұлы даламызды қорғап кеткен батырлар мен даналарды насихаттайтын, сипаттайтын фильм. Бұдан ұтатынымыз көп. Біріншіден, жас ұрпақтың санасына, жүрегіне патриоттық сезімді ұялатады. Екіншіден, мемлекеттің абыройын көтеретін үлкен іс болады. Өкінішке қарай, осы мұраттың үдесінен шыға алмай отырмыз. Қазір біз көріп жүрген мемлекеттік телеарналардың саны да шамалы. Оның бірі таңертеңнен кешке дейін түрік фильмін, екіншісі кәрістің киносын, үшіншісін қарасаңыз, қытайлық киноны көрсетеді. Құдды меншіктеп алған телеарнасы сияқты. Бұл өзіміздің көрсететін киномыз жоқ деген сөз. Ал айқайлатып жарнамалатып түсіріп жатқан фильмнің түрі мынау - «Махаббат тәлкегі» («Ирония любви»). Қазақтың не бүгінгі, не кешегі тарихына қатысы жоқ. Ол аз болғандай қазіргі түсірілген фильмнің бәрі азғындық, қазақ жастарының, бүгінгі қоғам мүшелерінің өмірі тек сол ағыммен келе жатқан сияқты. Адам мен адам арасындағы қарым-қатынастың бәрі әбден құнсызданған, төмендеген кейіпте, анайы түрде бейнелеген. Фильм ұлттық намысты таптайды және біздің менталитетке жат. Менің пікірім осы. Парламенттен осы фильмге байланысты Мәдениет министріне депутаттық сауал жолданған. Бірақ министрлік, не тиісті мекеме тарапынан ешқандай уәж айтылған жоқ.
Бұл киноның идеологиялық зардабы бар. Қоғамның құнсыздыққа құнығып, адамгершілік припциптерінің салмағы төмендейді. Адам мен адамды жақындастыратын нәзік, пәк сезімнің бәрін жоқ қылған. Бұл - ұлттың өзінің болмысына байланысты ұяңдығын, биязылығын, кішіпейілділігін, үлкенді сыйлау деген биік сезімдерін аяқ асты етуге жұмыс істейтін фильм.

Смағұл Елубай, жазушы:

- Қазақы тәрбие алмаған шала қазақ сценаристер, режиссерлер көбінесе еуропалық моральға еліктейді және жақын болады. Өйткені ұлттық моральден аулақ болады. Олар атыөшкір кеңестік идеологияның жетпіс жыл бойы тәрбиелеген ұрпағы. «Шала қазақтар» деген не қазақ емес, не орыс емес, әйтеуір бір дүбәра маргиналдар пайда болды. Бұлар ешқандай мәдениетке жатпайды. Өкінішке қарай, бүгінгі туындылар осылардың қолынан шығып жатыр. «Апама жездем сай» демекші, мұндай кинолардың көрермені қалалық жастар болып келеді. Жат идеологиямен қалыптасқан олар мұны «өнер» деп түсінеді. Оларға ұлттық мораль туралы айтып түсіндіре алмайсың. Сол себепті олардан шыққан туынды табиғатымызға сай келмей жатады. Бұған осындай көзғараспен қарайтын болсақ, кино түсіруші азаматтарды қазаққа жау деп түсінбеу керек. Яғни режиссерлер қойыртпақ мәдениеттен шыққасын қазақы қалыпты көре алмайды. Олардан қоспа, дүбәра туындылар туады. Олардың көрген, білген дүниесі сол. Мұны біздің мәдениетіміздің 70 жыл бойы шайылып кеткенімен түсіндіруге болады. Алайда қалыпқа келтіру үшін күрес жүріп жатыр. Шынын айтқанда, киностудияның сценарийлік коллегиясында жеті сайын бірнеше сценарий қайтарамыз. Олардың 90 пайызы орыс тілділердің жазғаны, қазақ тілінде жазылған сценарийлерді қолдап отырамыз. Бірақ олардың саны өте аз.
Мен «Махаббат тәлкегін» көрген жоқпын, бірақ сценарийді қабылдаған кезде болдым. Ол кезде қыз да, жігіт те қазақ болатын. Сонсоң бұл киноөнімді Ресей рыногына шығарып, «Қазақфильмді» құтқару керек болды. Киноға кетіп жатқан миллиондаған қаржы, қызметкерлердің жалақысын қайтару күн тәртібіне қойылды. Кино деген соры қайнаған сала болды. Кино өзін-өзі ақтауы үшін құрығанда 150 миллион көрермен керек. Қазақстанда оқыстан жарық етіп шыққан фильм болмаса, өзін-өзі ешқашан ақтамайды. Үкімет, рас,  бүгін, ертең ақша берер, үшінші күні қысқартып тастайды. Бұл «суға кеткен тал қармайдының» тірлігі. Енді оны Ресей рыногына шығару үшін олар «біреуін орыс қыл» деген талап қояды. Әйтпесе, ресейлік әріптестер киноңа пысқырып қарамайды. Тіпті Еуропада азиялықтардың киносын телеэкрандарынан шығартпайды. Байқасаңыз, осындай да расизм бар. Тек түрікпен бірігіп жасалған дүниелерді көрсетеді. Ресейде де солай. «Қыз Жібек» тек Қазақстан мен Қырғызстанда табысқа ие болды. Ресей халқы көрген де жоқ. Тіпті, оған бәйге де бермеді, тігілген костюмдерін ғана бағалады да қойды. Ал, оны Ресейдің рыногына шығару үшін ішінде орыс актерін қосу керек. Сосын киноның моралі де ұлттықтан гөрі интернационалдыққа ауысады. Отандық киностудияның трагедиясы міне осылай.

P.S.

Ш. Айманов атындағы «Қазақфильм» АҚ мен ресейлік «Интерфест» компаниясының бірлесіп түсірген «Махаббат тәлкегі» атты романтикалық комедия көрермендерге жол тартты. Фильмнің премьерасы наурыз айында бір уақытта төрт елде - Қазақстанда, Ресей мен Украинада және Белоруссияда көрсетілді.
«Бұл фильм - көптен күтілген қазақстандық-ресейлік жоба және ол алғаш рет мейлінше көп - 600 көшірмемен шығып отыр. Бұған дейін көшірме саны 50-ден аспайтын. Біздің кинематография үшін бұл үлкен жетістік», - дейді «Қазақфильм» АҚ директоры Ермек Аманшаев.

Бұл фильм өте сұлу, ақсүйектер тарланы және олигархтың қалыңдығы Әсел (Әсел Сағатова) деген қыз туралы екендігі айтылады. «Ықпалды жарының арқасында Әселді қоғамның ақсүйектері қабылдайды, бірақ ол өзін дербес тұлға ретінде мойындағанын қалайды. Ол атақ-даңққа ең тез апаратын жол - тележүргізушісі болу деп шешеді. Және оның Женя (Ольга Орлова) деген құрбысы да қолтығына су бүркіп, бірақ жай емес, бір шарт қояды: Әсел кафеге келген бірінші ер азаматты өзіне ғашық етуі керек, - деп шешеді. Ал бірінші кірген адам, қатардағы ботаник және өмірде жолы бола бермейтін Иван (Алексей Чадов) болып шығады. Ол үшін өмірдегі жалғыз әйел - ол оның анасы (Ирина Розанова) болады. Осы жерден бастап Әселдің тыныш өмірі төңкеріліп кетеді. Ол өте өжет жоспар құрып, оның нәтижесі күтілмеген жағдайларға соқтырады», - дейді сюжеттік желісі туралы «Қазақфильм» студиясының баспасөз қызметі. Сондай-ақ фильмде қазақ қызы - Әсел Иванды төсекке икемдеуге тырысып баққан тұстары да, жартылай жалаңаштанатын кезі де бар. Ал, фильм соңында қазақ олигархына тұрмысқа шыққалы отырған қалыңдықты (Әселді) орыс жігіті Иван той үстінен алып кетеді. Тойға жиналған жұрт ат үстінде кетіп бара жатқан Иван мен Әселге қол шапалақтап, мәз болып қала береді. «Күлдіргі» кино осылай тәмам болады.
«Махаббат тәлкегі» фильмінің түсірімдері Астана мен Мәскеуде өтті. Фильмді жарыққа шығару үшін 2 миллион АҚШ доллары жұмсалған.

«Махаббат тәлкегі» фильмінің режиссерлері Александр Черняев (Ресей), Ержан Рүстембеков (Қазақстан) продюссерлері Ренат Давлетяров (Ресей), Ермек Аманшаев (Қазақстан), Александр Котелевский (Ресей). Фильм Данияр Күмісбаев, Ержан Рүстембеков, Владимир Забалуевтің сценарийі бойынша түсірілген. Картинаның операторы Дмитрий Мальцев, композиторы - Аркадий Укупник. Рольдерде:Алексей Чадов («Дневной Дозор», «Девятая рота», «Любовь в большом городе»), Әсел Сағатова («Рэкетир», «Меч Махамбета»), сондай-ақ Ирина Розанова, Ерік Жолжақсынов, Фархат Әбдраимов және басқалар ойнады.

Сұхбаттасқан:
Дәурен Сейітжанұлы.

«Үш қиян» газеті, 6-мамыр, 2010 жыл