Beysenbi, 28 Nauryz 2024
Janalyqtar 3241 0 pikir 1 Tamyz, 2011 saghat 07:47

Gýlnaz Qadyr. Qazaqstandy «qara tizimge» iliktirgender neni kózdeydi?

Egemendigimizdi jariyalaghan song әlipting artyn baghyp, el ýshin ghana tiyimdi emes, ózgelerge ýlgi bolarlyq iygi qadamdargha baru arqyly halyqaralyq sayasi  sahnada beybitshilik pen yntymaqtastyqtyng otany retinde oiyp túryp oryn aldyq. Endi mine «Lankestik qauip tóndirgen el» degen «ataqty» elimizge tanu arqyly ózin әlemde tendesi joq quatty memleket sanaytyn AQSh 20 jyl qasyqtap jinaghan abyroyymyzdy bir-aq kýnde shómishtep tókpek. Nәtiyjesinde bizding elden AQSh-qa shyghatyn jolaushylar tekseru punktinde erekshe baqylaudan ótedi dep baybalam saluda. Baqqan adamgha múnyng astynda jay baqylaudaghy qyraghylyq tanytu ghana emes, ózge sayasy astar bar.

Egemendigimizdi jariyalaghan song әlipting artyn baghyp, el ýshin ghana tiyimdi emes, ózgelerge ýlgi bolarlyq iygi qadamdargha baru arqyly halyqaralyq sayasi  sahnada beybitshilik pen yntymaqtastyqtyng otany retinde oiyp túryp oryn aldyq. Endi mine «Lankestik qauip tóndirgen el» degen «ataqty» elimizge tanu arqyly ózin әlemde tendesi joq quatty memleket sanaytyn AQSh 20 jyl qasyqtap jinaghan abyroyymyzdy bir-aq kýnde shómishtep tókpek. Nәtiyjesinde bizding elden AQSh-qa shyghatyn jolaushylar tekseru punktinde erekshe baqylaudan ótedi dep baybalam saluda. Baqqan adamgha múnyng astynda jay baqylaudaghy qyraghylyq tanytu ghana emes, ózge sayasy astar bar.

Áriyne, búl mәlimdeme jaydan-jay jasalynghan joq. Songhy kezderi elding keybir ónirlerinde atys-jarylystar oqtyn-oqtyn boy kórsetip,  sýttey úiyghan tynyshtyghymyzgha syzat týskendey boldy. Mәselen, aghymdaghy jyldyng 17-mamyrynda Aqtóbe qalasynyng ÚQK-ti ghimaratynyng manynda 25 jasar qazaqstandyq azamat ózin-ózi jaryp jiberdi, al tura bir aptadan song Astana qalasynyng ÚQK ghimaraty manynda jenil avtokólik jaryldy. 11 shildede Balqashtaghy abaqtydan qashpaq bolghan azamattar arnayy jasaqtalghan topqa qarsylyq bildirip, jarylys úiymdastyrdy.  Búl Talibterding Qazaqstangha jasaghan eskertuining kórinisi degen jandar da boldy. Alayda, búl jaghdaydyng eshqaysysy da qúqyq qorghau organdary tarapynan «lankestik» dep tanylmaghanymen, AQSh-tyng kózqarasyn elimizdi atyshuly tizimge engizuinen-aq bayqaugha bolady.

Oqighanyng bastauyna kóz jýgirter  bolsaq, 18-mamyr kýni Qazaqstan parlamentining tómengi palatasy NATO-nyng Aughanstanda jýrgizip jatqan soghysyna әsker jiberu turaly zang jobasyn maqúldap, senatqa ratifikasiyalaugha jibergen bolatyn. Múny estigen talibandyqtar búl is-әreketting arty auyr jaghdaylargha әkelui mýmkin degen eskertpe jasady. «(Qazaqstan) el halqynyng tilegi jәne aumaqtyq mýddelerdi eskeruding ornyna AQSh mýddesin qorghaugha niyetti...», - dep keltiredi Reuters tәlipterding mәlimdemesin. Aqyr ayaghynda búl zang jobasyn Senat maqúldamasa da, bastapqy sheshimning ózi ózara týsinispeushilik otynyng tútanuyna sebep bolghany aiqyn. Elimizdi ózderining әskery operasiyasyna aralastyru arqyly lankes ataghyna jol salyp bergen sol elding ózi emes pe eken degen saual tuyndaydy.

Mine, abaylamaghan adymnyng sony ainaldyrghan 2,5 ay ishinde Qazaqstandy lankestik órken jayyp bara jatqan el dep jahangha jar salugha mýmkindik tughyzdy. Bir tanqalarlyghy búl qara tizimge kóbine músylmandyqty ústanatyn, qara altyngha bay elder iligude. Ondaghy 35 el ishinde әlemdik múnay qorynyng 25 payyzyna ie Saud Arabiyasy, múnaygaz qorynan әlemde ekinshi orynda túrghan Irak, ýshinshi oryndy iyelenetin Birikken Arab Ámirlikteri, múnay gaz baylyghy boyynsha әlemde besinshi oryndaghy Týrkmenistan da bar. Endi mine qara altynnan kende qalmaghan Qazaqstan da osy tizimge ilikti.

Sonda AQSh-tyng kózdegeni ne degen zandy súraq tuyndaydy. Osy jayly pikirlerin ortagha salu ýshin, sayasy sarapshylarmen arnayy habarlasqan bolatynbyz:

Dos Kóshim, sayasattanushy, «Últ taghdyry» qozghalysynyng jetekshisi:

-  Qazir ghalamdanu prosesi bolyp jatyr ghoy.         Osy ýrdisting ózi Shyghys, Aziya elderine, jalpy músylman elderine qarsy jasalynyp jatqan baghdarlama synayly. Songhy kezde anyq bayqalatyny, batystyqtargha kez kelgen jerde syltau kerek. Mysaly, Liviyadaghy jaghdaygha, Muammar Kaddafiyge qatysty mәselege de batys elderi әserese AQSh eli qarap qalmay, óz baghytyn berip, óz kózqarasmen aralasty. Jәne búl elderde kýsh qoldanu mәselesi, basqa elderdegi jaghdaylargha belgili bir bagha berip, sanksiya jasau mýmkinshiligi mol. Biz AQSh-tyng Qazaqstandy lankestik qauip tóndirip túrghan elderding qataryna qosuyna baylanysty bir nәrseni jaqsy týsinuimiz kerek. Bizding elde sektalardyng oiyna kelgenin jasaugha qolayly jaghday jasalghan. Elimizding týrli aimaqtarynda bolyp jatqan kelensizdikterge kóz júma qaramay, oghan kónil audarghanymyz abzal. AQSh tarapynan berilgen bagha bizdi terrorizmge qarsy kýresti búdan da belsendirek jýrgizuge iytermeleui tiyis.

Ázimbay Ghali, sayasattanushy:

- AQSh-tyng búl mәlimdemesine ókpeleuding qajeti joq. Shyndyghynda 16 million halyqtyng bәrine biz kepildik bere almaymyz. Búl bizge qosymsha problema tudyratyny aiqyn. Bizding halyqty dabyrlatpau ýshin elimiz kóp kelensizdikterdi qúpiya saqtap qalugha tyrysady. «Saqtyqta qorlyq joq» demekshi, búl Qazaqstannyn, әri AQSh-tyng qauipsizdigi maqsatynda jasalghan mәlimdeme dep baghalaymyn. - dedi.

«Aytylghan sóz - atylghan oq» demekshi AQSh-tyng búl mәlimdemesinen song qazaqstandyq biylik qol qusyryp otyrmay, AQSh-tan birden týsinikteme beruin  ótindi. Qazaqstandaghy AQSh elshisining kenesshisi Djefry Sekston:

"AQSh ýkimeti Qazaqstandy qanday da bir jolmen terrordy qoldap otyrghan el dep qarastyrmaydy. Kerisinshe, biz Qazaqstandy terrorgha qarsy ortaq kýrestegi strategiyalyq әriptes dep tanimyz" dep jyly jauyp qoydy. Alayda elimiz búl talaby arqyly útqany shamaly. Sebebi, Qazaqstandy qara tizimnen shyghara qoyghan AQSh joq. Biylik tizginin ústap otyrghandar múnymen shektelip qalghan joq. Ótken aptada Elbasy N.Nazarbaev Qauipsizdik Kenesining kezekti otyrysynda qúqyq qorghau organdary men ózge memlekettik organdargha dini-ekstremistik kórinisterdi ashu jәne jedel әreket etu jóninde tapsyrma berdi. Astana, Almaty qalalarynyng jәne oblystardyng әkimderi tәrbie júmystaryn kýsheytip, diny birlestikterding qoldanystaghy zannama normalaryn qatang saqtauyn qadaghalaulary kerek ekenin eskertip, is jýzinde auqymdy mindetter Din isteri agenttigine jýkteletinin jetkizdi.
Sol kýni Elordamyz Astanada lankestikke qarsy kýres taqyryby halyqaralyq konferensiyada talqylanyp, irgeli oilar qozghaldy. Onda sóz sóilegen  Qúrannyng orys tilindegi týsinigining avtory,  akademiyk Valeriya Porohovanyng «Islam sózining ózi - beybitshilik, tynyshtyq, qauipsizdik degendi bildiredi. Sondyqtan baspasóz «islamdyq terrorizm» degen termindi qoldanghanda, beybit, qauipsiz terrorizm bolyp shyghady... Osynday filologiyalyq bylyq-shylyqtyng bәri baspasózden shettetilui kerek.... Eng aldymen terrorizmge ne iytermeleytinin jәne búl kim ýshin tiyimdi ekenin týsine bilgen jón» degen sózi oy salarlyq.

Elimizde týrli diny aghymdar órisin kenge jayyp bara jatqandyghy ashy da bolsa shyndyq. Qogham arasynda iritki salyp, tynyshtyghymyzdy búzatyn búl aghymdar ózdiginen joqtan bar bolghan joq, әldekimderding myqty qarjylandyruy men qoldauynyng arqasynda óris jangda. Al qazekeng bolsa, teris pighyldy ózge elderding maqsatyn sol aghymdargha ayaq basu arqyly óz erkimen jýzege asyratyn qolbalagha ainalyp bara jatyr. Ózimizdi óz qamshymyzben sabau degen osy. Jalpy elding bolashaghy ýshin tek sayasatkerler men biren-saran últjandy azamattar ghana emes, әrbir túrghyn alandauly bolmayynsha, jan-jaqtan jalmandaghan aidaharlargha tótep beruge kelgende әlsiz bolatynymyz aiqyn.

Elimizge terrorizm men ekstremizm syndy әreketter ghana emes, ken, múnay salasy qyzmetkerlerining ereuili siyaqty әreketter de abyroy әpermeydi. Qarap túrsanyz, syrttaghy synshylar songhy kezderi   oghash keter túsymyzdy tyshqan aulaghan mysyqtay andyp otyrghan synayly.  Juyrda Qaraghandy ónirine arnayy kelgen Europalyq parlament deputaty Pol Merfi  «Vremya» gazetine bergen súhbatynda «Biz «Arselor Mittal» kenshilerimen kezdestik. Olar maghan óndiriste qauipsizdik tehnikasynyng óreskel búzyluy faktileri jayly habarlady... «Arselor Mittaldyn» qazaqstandyq jәne shetel júmyskerlerining kóz jasy negizinde gýldenip kele jatqanyn týsindim. Al biylik júmyskerlerdi qorghaugha dayyn emes, olar daugha tek júmys berushilerding mýddesin qorghau ýshin ghana aralasady» dep jar saldy. Óz qúqyghyn qorghaugha shyqqan Manghystaulyq múnayshylarmen de kezdesken Merfy jýzdegen júmyskerlerding sanyn, kózine elestedi me eken, 4 mynnan asady dep, múndaghy jaghdaydy da Europarlament deputtaryna tolyq bayandaytynyn aitumen boldy. Sayasatkerding óz elinde bolyp jatqan katolikter men protestanttar arasyndaghy qaqtyghysqa emes, bizding eldegi demokratiya men adam qúqyghynyng búzyluyna bas auyrtuynyng týbinde de shiykilik bar ekenin týsinu qiyngha soqpaydy. Qaraghandylyq shahterlermen kezdespes búryn  Astanada ayaldaghan Irlandiyanyng Sosialistik partiya seksiyasy hatshysynyng sayasy kenesshisi Tanya Niymeyer de elordamyzda kórgen әdiletsizdikti BAQ ókilderine ashyq aitudan tayynbady. Onyng sózinshe Astananyng syrt kelbetinen-aq bay jәne kedey audandar bolyp bólinetinin bayqaugha bolady. «Búl naghyz әdiletsizdik qoy» deydi Tanya hanym. «Saq it kórip ýrse, sabalaq it erip ýredi» degenning dәl ózi. El ishindegi sayasy jaghdaylargha ózge elding aralasuyna memleket ratifikasiyalaghan halyqaralyq qújattar negiz bolary haq. Alayda kóp jaghdayda búl aralasudyng týbinde qarapayym halyqtyng mýddesin qorghau emes, sol qolaysyz jaghdaydan ózderine tiyimdi túsyn óndirip alu jatqanyn eskergen abzal.

Áriyne, jas bolsa da, kósegeli elge ainalu ýshin kósheli oy qozghaytyn elding sayasy sahnada sózi salmaqtyraq keledi. Osy orayda óz mýddesi ýshin bir auyldyn, bir aimaqtyn, tipti kýlli eldin  atyna kir keltiretin is-әreketke baru qanshalyqty bizding el ýshin tiyimdi? Osy jaghyn tarazylasaq, artyq bolmas. Áriyne, óz qúqyghy ayaqasty bolmauyn әr azamat qalaydy. Onymen kýresuding arty ýlken daugha ainalmas ýshin qarapayym halyqty júmyspen qamtyp otyrghan júmys berushiler de óz әleumettik jauapkershiligi jayly oilansa eken. Búl óz kezeginde isterining esh kedergisiz ilgeri basuyna, sonymen qatar, elding әri qaray damuyna aitarlyqtay yqpalyn tiygizbek. Elbasymyz N.Nazarbaev aitpaqshy «Býgingi istelip jatqandardyng barlyghy da bolashaq úrpaq ýshin». Endeshe ertenim degen әrbir azamat býlikpen emes, birlikpen tang atyrsa iygi.

«Abay-aqparat»

0 pikir

Ýzdik materialdar

Alghys aitu kýni

Alghys aitu kýni jәne onyng shyghu tarihy

Jomartbek Núrman 1562
Alashorda

Qojanov mejeleu nauqanynda (Jalghasy)

Beybit Qoyshybaev 2256
Ghibyrat

Qaysar ruhty ghaziz jan

Múhtar Qúl-Múhammed 3531