Senbi, 20 Sәuir 2024
Pikir 5022 43 pikir 16 Qyrkýiek, 2019 saghat 09:14

«Qorghansyzdyng kýninen» Joldaugha deyin

Qazaqstan Respublikasynyng Preziydenti Q-J.Toqaevtyng halyqqa alghashqy Joldauynyng týpkilikti mәni elimizding túraqtylyghy men órkendeuining negizi – syndarly qoghamdyq dialog ekendigin jetkizudi maqsat tútqany aiqyn angharyldy.

«Búl әn búrynghy әnnen ózgeshe» demekshi, qújattyng basty ereksheligining ózi - búdan bylay biylik pen qogham arasynda nemqúrayly, jasandy emes, tiri, tiyimdi qarym-qatynas ornatu kózdelip otyrghany býkil el túrghyndary arasynda eleuli yqylaspen qabyldanuynyng da syry osynda bolsa kerek.

Osy tústa qoghamdyq dialog, ashyqtyq, adamdardyng mún-múqtajyna jedel nazar audaru barlyq memlekettik organdar qyzmetining negizgi basymdyqtary sanalatyndyghy jariyalanuynyng manyzy teren. Memleket basshysy aitqandarynyng sóz jýzinde qalmaytynyn, yaghny osy maqsatta Preziydent Ákimshiliginde qarapayym azamattardan kelip týsetin ótinishterdi tiyisinshe memlekettik organdardyng uaqtyly, formalidi emes, sapaly qarauyn qadaghalap, jedel sharalar qabyldaytyn arnayy bólim qúrylghandyghyn jetkizui ýlken ýmit úyalatty. Demek, halyqpen tiyimdi keri baylanys ornatylatyny mәlimdeldi. Óitkeni úzaq jyldar boyynda azamattar «ortalyq jәne jergilikti organdar basshylarynyng qúlyqsyzdyghy men beyqamdyghyna baylanysty eng joghary biylikke - Preziydentke jýginuge mәjbýr» bolyp kelgen. Memleket basshysy býkpesiz mәlimdegendey, túrghyndar tarapynan belgili bir saladaghy sheshimderding әdiletsizdigine qarsy shaghymdardyng kóbengi memlekettik organdarda, sonday-aq aimaqtarda kýrdeli týitkilderdin, búghan bizding qosarymyz, tereng daghdarystyn, ruhany qúldyraudyng bar ekenin kórsetedi. Birinshi kezekte, qoghamda mәdeniyettilikting tómendeumen bitispes kýres turasynda jaqynda ghana ótken Qoghamdyq kelisim últtyq kenesining alghashqy otyrysynda ashyq ortagha salynghany mәlim.

Basqasyn aitpaghanda, Joldauda el ishinde jynystyq zorlyq-zombylyq, pedofiliya, esirtki taratu, adam saudasy, әielderge qatysty túrmystyq zorlyq-zombylyq jәne basqa da auyr qylmystargha, әsirese, balalargha qatysty qylmystardyng jiyilegeni, endeshe olargha qatysty qoldanylatyn jazany shúghyl týrde qataytu qajettigi parlament pen ýkimetke tapsyryldy.

IYә, býgingidey adamzat óz damuynyng orasan jetistikterine qol jetkizip otyrghan kezende múnday jabayylyq beynedegi qiyanat qylmystardyng oryn aluynyng jalghasyp kele jatuy sózsiz ashyndyrady, sonymen birge eldegi әleumettik jaghday men adamgershilik, izgilik qasiyetterding ahualy jóninde eleuli alandatady. Onyng tamyryn izdegende oi-jelisi elimizding ótken tarihyna jetelep, qoldan biylik, bastan erik ketken otarlyq kezenderding kómeski, kólenkeli kýnderine, sol zildi zamannyng zúlmatyn úrpaq sanasynan óshirmeudi múrat tútqan Alash qayratkerlerining ósiyetterine, óshpes últtyq әdeby tuyndylargha taghy bir oralyp, terenirek úghynudy talap etedi. Óitkeni, biz ómir sýrip otyrghan kenistikte songhy jýz jyl kóleminde qoghamdyq qúrylystyng ataulary men syrtqy belgileri birneshe mәrte ózgergenimen, ishki dýniyede, sana-bolmysta aina-qatesiz qaytalanyp kele jatqan kelensiz jayttardyng qalyp qoyghandyghyna kóz jetude.

Búl túrghyda bizding kóz aldymyzgha dәuir suretkeri, úly gumanist Múhtar Áuezovtyng әigili «Qorghansyzdyng kýni» әngimesining auyr oqighasy keledi. Sheksiz keng saharanyng iyen bir týkpirinde ýitkigen borandy qysta japadan jalghyz qystauda asyraushy azamatynan airylyp, qasiretten qan jútyp otyrghan:  biri tórinen kóri jaqyn kәri kempir, ekinshisi kózi su qaranghy jesir, ýshinshisi endigi bir ýiding jalghyz sýieneri, songhy ýmitindey bolghan kýnәdan pәk on ýsh jastaghy Ghaziza – osynau beyshara ýsh әielding basyndaghy qisapsyz tauqymet, sheti-shegi kórinbes qasiret. Múnyng barlyghy azday, endi olardy  basynyp, qaraly otaugha bata jasaghansyp kelip otyryp,  óz ýiinde zorlyqpen Ghazizanyng abyroyyn tókken Aqan degen bolystyng aiuandyghy. Qorlyq pen mazaqqa, súm dýniyening tozaghyna kóne almaghan Ghaziza ghaziz janynyng songhy zaryn aitugha borandy týnde әkesi men bauyry jatqan molagha jetip, ayazdy dalada qatyp ólgen súmdyq jayt.

Osylaysha, «Qorghansyzdyng kýninde» dana Múhang bir ýiding basyna týsken zil-batpan qasiret oqighasy arqyly  týpsiz daghdarysqa týsken jalpy qoghamnyng soraqy beynesin, adamdyq qalyptan shyghyp, azghyndap  bara jatqan keybir el juandarynyng opasyzdyghyn, qyrdaghy qarapayym adamdardyng bastan keship otyrghan orasan tauqymetining tereng tamyrlaryna deyin jalanashtap,  aiqara ashyp qapysyz bayandap bergen. Kólemi shaghyn, maghynasy túnghiyq osynau tuyndyda әdiletsizdikting súmdyq kórinisi, óreskel, shekten shyqqan, adamnyng aqylyna syimaytyn zúlymdyq әshkerelenip, barsha adamzat aldyna ashy saual tastalghan. Múnday adamdyqtan tym alys, hayuan ekesh hayuannyng da jasamaytyn jauyzdyghyn qazaqtyng nadan, azghyn, opasyz bayshykeshi óz qaryndasyna jasaugha nege bardy?  Úly gumanist M.Áuezov qogham basyna týsken osynau tereng tragediyanyng tabighatyn tanugha, odan qorytyndy jasaugha, keler úrpaqtardyng múnday jabayylyqtan qamyryghyp qarsy shyghuyna shaqyrady.

«Qorghansyzdyng kýninde» biz ótken ghasyr basyndaghy qazaq qoghamynyng kýrdeli sayasi, әleumettik, etnikalyq problemalaryn kóremiz: eldik qúrylymnyng kýireui, әleumettik tensizdik, adam qúqyghynyng ayaqqa taptaluy, kýshtilerding әlsizge ashyq qiyanaty, әiel tensizdigi, túrmystyq qiyanattyng órshui, adamgershilik qasiyettin, moralidik, diny qúndylyqtardyng qúldyrauy. Shyndyghynda, búl bayandaghy qorghansyzdar ayauly Ghaziza, onyng soqyr sheshesi, kәri әjesi emes – sol kezende otarlyq qamyty moynyn qiyp, ensesin ezgen jalpy, últ, әleumet, halyq bolatyn.

Tәuba! Sodan beri de, mine, býtindey bir ghasyrdy artqa tastap, tarihtyng qatygez tolqyndarynan qisapsyz zardap shekse de ruhy synbaghan, jigeri jasymaghan mәngilik ata júrtta ornaghan tәuelsiz memleketimizde onyng Preziydentining eline Joldauynda tayda tanba basqanday mәlimdelgendey, Qazaq halqynyn memleket qúraushy últ retindegi róli barghan sayyn bekemdelip, etnosaralyq tatulyq pen dinaralyq týsinistik nyghaya bermek. Múnday mәueli maqsattargha qol jetkizuding jalghyz jәne birden bir sara joly - ýlken sayasattyng qúralyna ainalghan memlekettik qazaq tilining sayasy hәm qoghamdyq quatynyng týbegeyli moyyndalyp, týrli tarihy sebeptermen, anyghynda kóp jaghdayda óz erikterinen tys, Qazaqstangha qonys audaryp túryp jatqan  týrli etnostardyng últaralyq qatynas tili boluynda. Olay bolsa, «Qorghansyzdyng kýnindegi» sonau kónilsiz jayttar býgingi zamanymyzda endi qaytalanbastay kelmeske ketip, Joldauda ortagha salynghan ózekti, ýmitti jayttardyng qapysyz sheshimderin tabatyndyghyna kәmil senimdemiz.

Múhtar Kәribay

QR SIM qyzmetkeri

Abai.kz

43 pikir