Júma, 29 Nauryz 2024
Anyq 7290 15 pikir 29 Tamyz, 2019 saghat 11:02

Qaterli qarusyz әlem qúru – beybitshilik kepili

Almaty qalasynda 29 tamyz – Yadrolyq synaqtargha qarsy is-qimyldyng halyqaralyq kýnine oray arnayy basqosu ótti. Is-sharany Syrtqy ister ministrligining Almaty qalasyndaghy ókildigi, BÚÚ-nyng Qazaqstandaghy aqparattyq burosy jәne әl-Faraby atyndaghy Qazaq últtyq uniyversiyteti birlesip úiymdastyrdy.

Qazaqstan Respublikasy Syrtqy ister ministrligi Almaty qalasyndaghy ókildigining jetekshisi Erlan Ysqaqov sózining әlqissasyn 2009 jyly 2 jel­toq­san kýni BÚÚ Bas Assambleyasy №64\35 qararyn qabyldap, 29 tamyz Yadro­lyq synaqtargha qarsy is-qimyldyng Halyq­aralyq kýni retinde bekitkenin eske týsi­rumen bastady. «Kenes Odaghynyng Se­mey yadrolyq poligonynda 1949 jyldan bastap jýrgizgen yadrolyq synaqtary 1991 jyly jabylghan bolatyn. 40 jylgha sozylghan osynday synaqtar barysynda 2000 yadrolyq synaq jýrgizildi. 1949-1963 jyldary Semeydegi ashyq yadrolyq jarylystar kezeni bolyp sanaldy», dep atap ótti diplomat.

Qazaqstan Respublikasy Últtyq Ghy­lym akademiyasy Joghary energetika institutynyng esebi boyynsha Se­mey poligonynda synalghan yadrolyq zaryadtardyng quaty Hirosimadaghy sy­nalghan yadrolyq bombanyng quatynan 2,5 myng ese kóp ekenin kórsetti. Yadrolyq bәse­kelestikting ekinshi kezeni 1963 – 1989 jyldar aralyghy. 1963 jyly KSRO, AQSh jәne Úlybritaniya arasynda jer betindegi jәne auada, su astynda atom qaruyn jarugha tyiym salu turaly kelisimge qol qoyyldy. Jer betindegi jәne auadaghy yadrolyq jarylystar toqtatyldy, biraq yadrolyq bәsekelestikti toqtatqan joq. Kelisim tek yadrolyq jarylystardy jerding astyna әketti. Áriyne búl eki elding yadrolyq bәsekelestigine eshqanday jaqsy nәtiyje bergen joq, tek qana halqymyzdyng ómirine, densaulyghyna, mәdeniyetine, ekonomikasyna ýlken ziyanyn tiygizdi. KSRO siyaqty alyp imperiya qúlaghanda oghan qarasty strategiyalyq yadrolyq kýshter tórt elde qaldy. Resey jerinde 20750, Ukrainada 4025, Belarusite 825, Qazaqstanda 1216 yadrolyq oqtúmsyqtar saqtalghan eken. Amerika ýkimeti Nevada shtatynda jýrgizilgen synaqtardyng adamzat pen tabighatqa alyp kelgen shyghyn kólemin 100 milliard dollargha shaqqan kórinedi. «Qazaqstan jerindegi jýzdegen jarylysqa úlasqan búl synaqtardyng saldary aimaqta túratyn adamdargha ýlken qasiret әkeldi», dep atap ótti diplomat.

yadroly

Odan әri diplomat, búl mәsele halyqaralyq qoghamdastyqtardyng nazarynda túruy tiyis ekenin jiylghan qauym­nyng qaperine salyp ótti. «Ót­kendi ózgertu mýmkin emes, alayda keleshekti ózgertu mýmkindigi bar. Qazaq­stannyng ghalamdyq bastamasy, ATOM jobasy arqyly Qazaqstan yadrolyq qa­rudan azat әlemning jana bolashaghyn qa­lyp­tastyrugha óz ýlesin qosyp otyr. Biz múnday basqosular alany arqyly ha­lyqaralyq qauipsizdik mәseleleri bo­yynsha dialogty damytu mýmkindik­terining jana qyrlaryn tanytatyn bolamyz. Yadrolyq qaru bar jerde adam­zattyng jarqyn bolashaghy nemese ertengi kýnge senim turaly sóz qozghaudyng ózi mýmkin emes. Sol sebepti biz býgingi jiyngha jastardy tartyp otyrmyz» dep atap ótti diplomat.

Qazaqstannyng BÚÚ-daghy Qazaq­stan­nyng tún­ghysh ókili Aqmaral Arys­tanbekova 1991 jyldaghy sayasy ahualdy eske alyp ótti. «Qazaqstan kóp­vek­torly syrtqy sayasat baghytyn jýrgize otyra basqa memlekettermen biri­gip ózining yqpal etu aimaghynda mem­lek­et­aralyq qatynastardyng qazirgi zamanghy jýiesin qalyptastyryp, Ortalyq Aziya men Qazaqstan yadrolyq qarudan azat aimaqqa ainaldy.

Qazaqstangha asa iri yadrolyq arsenal KSRO-dan «múragha» qaldy. Oghan qosa, respublika aumaghynda әlemdegi eng iri poligondardyng biri – Semey yadrolyq synaq poligony ornalasqan edi. Osylaysha tәuelsizdikting bastapqy jyldarynan respublikamyz ózin ózge eldermen keng auqymdaghy yntymaqtastyq ýshin ashyq, beybitsýigish memleket retinde kórsetti. Kóbine osy sheshimderding arqa­synda elimiz auqymdy sheteldik inves­tisiyalar tartugha qol jetkizip, әlemdik derjavalardyng keng qoldauyna ie boldy», dep atap ótti A.Arys­tanbekova.

Kezdesu – pikir almasuy formatynda ótken halyqaralyq jiynda Qazaq­standaghy qoghamdyq birlestikter atynan sóilegen jastardyng batyl pikiri ha­lyqaralyq úiym ókilderining nazaryn audarghany jiyn barysynda bayqalyp túrdy. Aqparattyq tehnologiya salasynyng mamany, sarapshy Medeu Ábishovting «Adamzatqa tóngen qauip eselenip ketti. Kýni keshege deyin biz tek yadrolyq qarugha ghana nazar audaryp keldik. Qazir jasandy intellekterding mýmkindigi adamzattyng baqylauynan shyghyp ketti. Býgingi ghalymdar kompiuter mýmkindigin birneshe myng esege kýsheytkenimen, ony baghdarlamalau kodynyng shenberinen shygharugha qol jetkizbey, shektep tastady. «Jasandy intellekt» tirkesi adamnyng sanasyn jasandy jolmen jasau iydeyasyn arqalaghandyqtan, ol adam siyaqty erkin oilau qabiletine ie boluy tiyis. Búdan keyingi jaghday ne bolmaq? GoogleX ghalymdary adam miy men kózderining arasynda aqparat tasymaldaytyn neyrondardyng funksionaldyq jýiesin kóshirip ala aldy. Qazir búl әdisti Qytay ýkimeti halqyn baqylauda ústaugha paydalanyp otyr. Olar kóshelerdegi kameralardyng kómegimen ótip bara jatqan azamattyng betin skanerleu arqyly onyng kim ekenin anyqtay alady. Ókinishke qaray, jasandy intellekt osynday maqsatta da qoldanylyp jatyr. Adamzatqa tóngen jappay qyryp-joydy kózdeytin yadrolyq qarumen shektelip otyrghan joq. Qauip eselenip ketti. Sol sebepti osy mәseleni jastar atynan nazarlarynyzgha úsynghym keledi», dep sózin týiindedi Medeu Ábishov.

Abai.kz
15 pikir

Ýzdik materialdar

Alghys aitu kýni

Alghys aitu kýni jәne onyng shyghu tarihy

Jomartbek Núrman 1582
Alashorda

Qojanov mejeleu nauqanynda (Jalghasy)

Beybit Qoyshybaev 2281
Ghibyrat

Qaysar ruhty ghaziz jan

Múhtar Qúl-Múhammed 3613