Senbi, 20 Sәuir 2024
Kórshining kólenkesi 5916 32 pikir 16 Shilde, 2019 saghat 16:04

Arab elderi Qytaydyng músylmandargha qarsy sayasatyn qoldady

Qytay aqparat qúraldary "37 elding Jenevada túraqty túratyn bas elshileri BÚÚ Adamdyq qúqyq isteri alqalar kenesining tóraghasy men Adam qúqyghy jónindegi joghary dәrejeli arnauly mansaptysyna birlesken hat joldap, Pekinning Shynjandaghy sayasatyn qoldaytynyn jetkizdi" dep jarysa jazuda.

Qytay baspasózi taratyp otyrghan habarlargha sýiensek, atalghan hatqa qol qoishylar Shynjandaghy adamdyq qúqyq isterining damu jetistikterine, lankestikke qarsy túru men radikalizmdi alastau nәtiyjelerin joghara baghalaghan. Ári resmy Pekinning Shynjangha qatysty mәselelerdegi maydanyn qoldaghan.

"Terrorizm jәne ekstremizm siyaqty iri qauip-qaterge kezikken Qytay Shynjandaghy terrorizm men radikalizmmen kýresu ýshin birqatar shara qoldandy, kәsiby bilim beru jәne oqytu ortalyqtaryn ashty" delingen hatta.

37 elding ókili qol qoyghan hatta Shynjanda barlyq etnikalyq toptardyng negizgi qúqyqtary saqtalatyny, Pekin әreketining arqasynda "aymaqtaghy jaghdaydyng qauipsiz bola bastaghany", songhy ýsh jylda múnda terroristik shabuyl bolmaghany aitylady. Hat avtorlary búghan qosa Shynjang túrghyndarynyng "baqytty әri tatu-tәtti ómir sýrip jatqanyn" atap ótken.

Sonymen qatar, bas elshiler birlesken hatta Qytaydyng halyqty ózek etken damu iydeyasyna tabandy bolyp, damu arqyly adamdyq qúqyqty qorghaudy ilgerletip, adamdyq qúqyq isterinde zor jetistikke qol jetkizgenin, halyqaralyq adamdyq qúqyq isterine ýlken ýles qosqanyn madaqtaghan.

Hatqa qol qoyghan elder arasynda Saud Arabiyasy, Resey, Soltýstik Koreya, Venesuela, Kuba, Belarusi, Miyanma, Filippiyn, Siriya, Pәkistan, Oman, Kuveyt, Katar, Birikken Arab Ámirlikteri, Bahreyn bar.

37 elding hatynan tórt kýn búryn 22 elding BÚÚ-daghy elshileri Qytaydan Shynjandaghy diny azshylyqtargha jasalyp jatqan qysymdy toqtatudy talap etip, hat jazghan bolatyn. Ol hatta Qytaydyng az últtargha sonyng ishinde úighyr, qazaq, qyrghyz jәne ózge etnikalyq toptargha jasap otyrghanyn qysymyn aiyptaghan bolatyn.

8 shildede jazylghan hatqa Avstraliya, Úlybritaniya, Kanada, Fransiya, Germaniya, Japoniya, Shveysariya jәne basqa da EO elderinin elshileri qol qoyghan.

Elshiler hatty BÚÚ adam qúqyghy kenesining preziydenti Koly Sek pen Adam qúqyqtary jónindegi komissary Miysheli Bacheletke joldady. Elshiler "búl hatty BÚÚ adam qúqyqtary kensesining Shynjandaghy jaghdaygha qatysty resmy ústanymy" deydi.

Hatta elshiler "Shynjanda úighyrlar men basqa da az últtardyng qudalanyp, qamalyp jatqanyna alandaushylyq bildirgen". Olar Pekinnen Shynjanda úighyrlar men basqa da diny azshylyqtaghy elderge erkindik berip, qysymdy toqtatudy súraghan.

Búl hatta aitylghan mәlimetterdi Pekin mýlde moyyndaghan joq. Ári aimaqta adam qúqyghy búzylyp jatyr degen derekting bәrin joqqa shyghardy. Tipti "Shynjangha sayatyn mәselelerden paydalanyp, Qytaydyng ishki isine aralasugha qarsy túramyz" dep mәlimdedi.

Qytay syrtqy ister ministrligining ókili Gyn Chuan "keybir elderding shyndyqty búrmalap, Qytaydy qaralap hat jazyp, adamdyq qúqyq mәselesin sayasilandyryp, Qytaydyng ishki isine aralasqanyna qatty narazylyq bildiremiz" dedi.

Qytay SIM ókili sonymen qatar, Shynjang mәselesi býkildey Qytaydyng ishki isi degen oiyn aitty. "Shynjang mәselesine qatysty pikir aitugha Qytay biyligi men Qytay halqynyng ghana qúqyghy bar. Basqa syrtqy kýshterding kiyliguine jol joq. Lankestikting aldyn alu ýshin Shynjang rayony zang boyynsha kәsiptik sheberlikke tәrbiyeleu ortalyghyn salu arqyly, ónirding qauipsizdik jaghdayyn ózgertti. Aymaqta eki jyl boyy terrorlyq oqigha bolmady. Qogham ornyqty" dedi.

Bәrimiz biletindey, Shynjang aimaghyndaghy lageriler jayly alghash ret 2017 jyldyng kókteminde aityla bastaghan. BÚÚ Shynjandaghy "sayasy tәrbiyeleu ortalyqtarynda" milliongha juyq adam "erkinen tys" qamauda otyrghanyn, olardyng arasynda qazaqtardyng da bar ekendigin mәlimdegen bolatyn. Sonday-aq Qytayda tuysy bar Qazaqstan azamattary da búl mәseleni jii aityp jýrdi. Kóptegen qandastarymyz Qazaqstan ýkimetine, Syrtqy ister ministrligine aryz jazyp, tuystaryna arasha týsuin súraghan.

Qytay ýkimeti basynda sayasy tәrbiyeleu ortalyqtarynyng baryn joqqa shygharyp kelgenimen, keyin búnday ortalyqtardyng baryn moyyndady. Biraq, Pekin Shynjandaghy sayasatyn "ekstremizmge qarsy shara" dep atap, adamdar erkinen tys otyrghan lagerilerdi "til ýirenip, kәsipke baulityn " ortalyqtar dep týsindirgen edi.

Ótken aptada BÚÚ Adam qúqyqtary jónindegi kensesine kelip týsken qos hatqa baylanysty Qytay tarapy óz oilaryn aitty. 22 elding elshisi jazghan hat mazmúnyn joqqa shygharyp, oghan qarsy uәj aitty. Al 37 elding hatyn baspasózde jariyalap, jerden jeti qoyan tapqanday quanyp jatyr.

Abai.kz

32 pikir