Beysenbi, 28 Nauryz 2024
46 - sóz 4925 3 pikir 24 Mausym, 2019 saghat 12:14

Mariya Terenik degen kim?

Pavlodardyng tәuelsiz orystildi basylymdary qala tarihy jayynda materialdar dayyndaghanda, әdette, tarih ghylymdarynyng kandidaty Mariya Terenik hanymnyng jazbalaryna sýienedi. Mariya Serafimovnanyng tarihshylyq qyzmeti, azamattyq ústanymy, sayasy dýniyetanymy qanday? Osy oraydaghy oi-pikirimizdi ortagha salamyz.

M.S. Terenik 1929 jyly Reseyding Novosibirsk oblysynda tughan. Kenestik kezende «Ocherky po istoriy komsomola Pavlodarshiny» atty kitap jazu barysynda ghylymy zertteu taqyrybyn jәne onyng kezenin (1921-1925 j.j.) aiqyndap, tarih ghylymdary kandidaty ataghyn qorghady (1966), shiyrek ghasyr Pavlodar industrialdy institutynda (qazirgi S.Torayghyrov atyndaghy PMU) KOKP tarihy kafedrasynyng dosenti, mengerushisi bolyp istedi, Kompartiya mýshesi, 1991 jyldan bastap zeynetker.

Mariya Terenikting jazbalaryn negizinen jergilikti «Novoe vremya» gazeti (qúryltayshysy - pavlodarlyq iri kәsipker S.M. Struk, bas redaktory - I. A. Lebedeva) údayy jariyalap túrdy. Ol KOKP tarihyna mamandanghan tarihshy bola túra, Qazaqstan Respublikasynyng tarihi, zandyq qújattary jayynda óz kózqarasyna sәikes teris bayyptaular jasady. Atap aitqanda, QR Bilim jәne ghylym ministrligi bekitken orta ghasyrlardaghy Qazaqstan tarihynyng shynayylyghyna, Ata Zanda bekitilgen Qazaqstan Respublikasynyng territoriyalyq aumaghynyng tarihiy-qúqyqtyq negizdiligine kýmәn keltirdi. Sóite otyryp, patshalyq Resey imperiyasy әskerlerining qazaq jerine jasaghan basqynshylyq joryqtaryn, otarshyldyq sayasatyn joqqa shygharyp, patshazada Pavel Romanovtyng (1860-1919) jaghymdy tarihy beynesin jasaugha tyrysty. Patshalyq-kenestik kezennen qalghan ghimarattar men eskertkishterdi, simvolikalardy, ataulardy әbden tozyghy jetkenine, sayasi-iydeyalyq mәn-maghynasynyng eskirgenine qaramastan barynsha qorghashtap, ghalamnyng ghajayyp qúrylystaryna jeteqabyl qúndylyqtar tәrizdi dәriptedi! Kerisinshe, egemendik kezenindegi sәulet ónerining tuyndylaryn meylinshe synady! Mariya Terenikting Pavlodar qalasy tarihy men ólke onomastikasy jónindegi jazbalary Slavyan mәdeny ortalyghynyng jetekshisi Tatiyana Kuzina hanymnyng múryndyq boluymen «Pavlodari – ne Kereku» (!) degen ataumen jinaq bolyp jaryq kórdi.

Onyng jariyalanymdaryn basshylyqqa alghan Pavlodardaghy patshashyl-kenesshil top ata-babamyzdyng tasqa týsirgen suretteri negizinde jasalyp oblys mәslihaty bekitken oblystyng logotiyp-tanbasyn ózgertu, qazirgi kezde qirandysy ghana qalghan «Rossiya» qonaq ýiin oblystyq budjet esebinen bastapqy qalpyna keltiru, Pavel Romanov patshazadanyng 155 jyldyghyn toylau mәselelerin kóterdi!.. Sonday-aq 9 Mamyr memlekettik merekesi kýni Pavlodar qalasynyng ortalyq alanynda bir kezde patsha әskerlerining jauyngerlik belgisi bolghan, qazirgi kezde separatizmning simvolikasyna ainalghan georgiy lentalarynyng júrtshylyqtyng jappay qoldanuyn nasihattady.

Osy top juyrda, Mәdeniyet jәne óner qayratkerleri kýni G.N.Potanin atyndaghy tarihiy-ólketanu muzeyining aldynda ótkizilgen merekelik sharada bir kezde oblysta Jana ekonomikalyq sayasatty (NEP) jýzege asyruda belsendilik kórsetken kommunisterdi obkomnyng I hatshysy Kolmogorovtyng (A. Vervekiyn) qyzyl jalaushalarmen marapattau kórinisin sahnalaugha yqpal etken siyaqty. Olar tәuelsiz orystildi BAQ ókilderimen jeng úshynan jalghasyp ózderining is-әreketterine tosqauyl qongdy kózdegen memleketshil, otanshyl azamattardy jaghymsyz renkke ie «naspat» degen sózben atap, júrtshylyqqa qúbyjyq keypinde kórsetudi kókseude, endi әkimderding ózderine auyz salyp, olargha óz yqpalyn jýrgizudi oilastyruda dep bayyptaymyz.

M.S. Terenik hanym Pavlodar oblysynyng aumaghy qazaqtardyng tarihy mekeni emes, múnda bastapqyda jongharlar, keyin orystar qonystanghan degen payymdauyn túspaldap ta, ashyq ta aituda! Osy pikirin biyl, 27 mamyrda «Qazaqstan-Pavlodar» telearnasynan sóilegeninde taghy qaytalady.

Mariya Serafimovna qazaq jerin jaulaghan patsha әskerlerining 1720 jyly qazaqtar «Kerege jar» dep ataghan, qazirgi kezde Pavlodar qalasy ornalasqan jerge «Koryakov Yar» bekinisin salghanyna 270, 280, 290 jyl tolghanyn saltanatty mereke (!) retinde toylau jóninde 1990, 2000, 2010 jyldary ýsh mәrte mәsele kóterdi! Abyroy bolghanda, oblys pen qalanyng sol kezdegi basshylary onyng úsynystarynyng birde-birin qabyldaghan joq! Kerisinshe, jergilikti ziyaly qauym ókilderining oryndy uәjderine, Jambyl Artyqbaev, Qayyrbolat Núrbaev, Qyryqbay Aldabergenov tәrizdi tarih ghylymdary doktorlarynyng ghylymy dәleldemelerine qúlaq asyp, әlgindey datalardy merekeleuden bas tartty, sóitip tek Qala kýni merekesin úiymdastyrdy.
Mariya Serafimovna Pavlodar komsomoly tarihyn jetik bilgenimen, orta ghasyrlardaghy Ertisting Kereku óniri tarihyn: bayyrghy babalarymyz – týrkiler, qimaqtar, qypshaqtar qaghanattary turaly habary az tәrizdi. Áytpese, búl aimaq – qazaqtardyng tarihy mekeni emes degen sózdi aitpas edi ghoy.

Degenmen egde jasqa jetkendikten be, kim bilsin, keyde Mariya Serafimovna tarihshy-ghalymnan góri yrymshyl taqua, dindar, astrolog, tipti ekstrasenske de… úqsap ketedi. Mysaly, Pavlodardyng 280 jyldyghy mereytoy emes, qala kýni retinde atalyp ótiluine bylaysha renish bildirdi: «… No to ly diyavol poputal, to ly vydavlennyy Solnsem protuberanes okazalsya namnogo dlinnee svoih predshestvennikov (govoryat, v inye gody Solnse vybrasyvaet ogromnye massy raskalennyh gazoobraznyh veshestv, vysota kotoryh dostigaet 500 kilometrov) – no proizoshel u mnogih «sdvih po faze» («Eshe raz o yubiyleyah, sporah i… protuberensah» «Novoe vremya», 20.09. 2000.).

M.S. Terenik hanym pavlodarlyq jazushy, jurnalist, úzaq jyldar oblystyq «Zvezda Priirtyshiya» gazetining bas redaktory bolyp abyroyly qyzmet atqarghan S.P. Shevchenkonyng (1927-2001) tarihy tuyndysyn jariya synay otyryp, avtordyng ar-namysyna tiyetin asa auyr sózder aitqany da shygharmashyl ziyalylardyng jadynda.
Sóz sonynda, Pavlodardyng logotip tanbasy men qala kýni jayynda zerdeleuge niyettengen azamattar osynday jayttardy esine alsa eken deymiz.

Arman Qanidyng facebook paraqshasynan

Abai.kz

3 pikir

Ýzdik materialdar

Alghys aitu kýni

Alghys aitu kýni jәne onyng shyghu tarihy

Jomartbek Núrman 1562
Alashorda

Qojanov mejeleu nauqanynda (Jalghasy)

Beybit Qoyshybaev 2256
Ghibyrat

Qaysar ruhty ghaziz jan

Múhtar Qúl-Múhammed 3530