Sәrsenbi, 24 Sәuir 2024
Betbúrys 7915 27 pikir 24 Sәuir, 2019 saghat 10:11

Reseyde «Nazarbaev Ziyatkerlik mektepterin» ashugha yqpal etseniz, Toqaev myrza!

Qazaqstan Respublikasynyng

Preziydenti

Q. K. Toqaevqa

 AShYQ HAT

 Asa qúrmetti Qasym-Jomart Kemelúly!

Mәskeude bilim alyp jatqan, ghylymmen shúghyldanyp jýrgen qazaqtyng bir top azamaty elimizding damuyna, Reseyde bilim alyp jatqan qazaq jastarynyng intellektualdyq quatyn el iygiligine júmyldyrugha, әlemdegi ghylym men bilimning jana damu ýrdisterin saraptaugha qatysty mәseleler boyynsha ózara oy bólisip, talqylap otyru maqsatynda beyformaldy týrde «Qazaq joly» intellektualdyq kluby ayasyna toptasqan edi. Búghan Qazaqstannyng Túnghysh Preziydenti – Elbasy Núrsúltan Ábishúly Nazarbaevtyng el júrtshylyghyna úsynghan «Bolashaqqa baghdar: ruhany janghyru» jәne «Úly Dalanyng jeti qyry» maqalalaryndaghy manyzdy baylamdar erekshe serpin berdi. Osyndaghy jetekshi oilar men ómirsheng bastamalardy iske asyru tetikterin payymdau baghytyndaghy kóptegen bas qosular men pikir alysular nәtiyjesinde birqatar úsynystar tújyrymdaldy.

Solardyng biri Resey Federasiyasynda mekendep jatqan qandastarymyzdyn, naqtyraq aitqanda, olardyng ana tilinen, últtyq bolmysynan ajyrap qalmau mәselesin sheshuge qatysty úsynys bolatyn. Múny biz eki jyl búryn kóterip, Qazaqstannyng Reseydegi Tótenshe jәne Ókiletti Elshisine úsynghan edik. Elshi búl úsynysymyzdy qoldap, búl eki elge qatysty manyzdy shara jәne eng jogharghy dengeyde rúqsat aludy, sheshim qabyldaudy qajet etetin is bolghandyqtan, múny tiyisti túlghalar men oryndardyng kelisimin ala otyryp, birlese atqaru qajet dep sheshti.

Osy orayda atalghan úsynyspen Ózinizdi tanystyrudy jәne búl mәselening ong sheshimin tabuyna yqpal etu turaly súraudy jón kórip otyrmyz.

Ózinizge mәlim, beyresmy mәlimetter boyynsha, Resey Federasiyasynda 1,5 (bir jarym) millionnan astam qazaq meken etedi. Resey Federasiyasynyng Memlekettik statistika federaldyq qyzmetining (Federalinaya slujba gosudarstvennoy statistiky RF) 2010 jylghy halyq sanaghynyng kórsetkishinine sýiensek,olardyng sany – 647 myng adam. Negizgi shoghyrlana qonystanghan ónirleri boyynsha, Astrahani oblysynda – 149 415, Orynbor oblysynda – 120 262, Omby oblysynda – 78 303 jәne Saratov oblysynda – 76 007 adam jәne t.b.Reseydegi qazaqtardyng jalpy sanyna qatysty múnday alshaqtyqtar jogharyda atalghan halyq sanaghynda qazaqtardyng túrghylyqty ónirlerine oray altaylyqtar, qosaghashtyqtar dep birneshe últ retinde atalyp ketuine baylanysty bolsa kerek.

Sovettik kezende Reseyde 200-dey qazaq mektebi bolghan edi. 1966 jyldan bastap qazaq mektepteri orys mektepterine auystyrylyp, qazaq tili birqatar mektepterde tek fakulitativtik pәn retinde ghana oqytyldy. Songhy kezde Resey Federasiyasynda Altay ónirinde jalghyz ghana qazaq mektebi júmys istegen edi. Tayauda búl mektep te jabyldy. Sonymen qazirgi kezde Reseyde birde-bir qazaq tilinde bilim beretin mektep joq. Al qazaqtar shoghyrlana qonystanghan birqatar ónirlerding key mektepterinde qazaq tili ishinara tek fakulitativtik pәn retinde ghana ótiledi. Sondyqtan Reseyde túratyn bir millionnan astam qandastarymyzdyng ana tilinen ajyrap qalu qaupi kýn ótken sayyn kýsheyip barady.

Reseyde mekendep jatqan qazaqtardyng birli-jarymy bolmasa, týp kóterile elge oralmaularynyng bir sebebi jәne bastysy – olardyng (irredentter) bayyrghy óz ata qonystarynda otyrularyna baylanysty. Atamekenning qazaq ýshin qanday qadirli ekenin jәne odan irge ajyratudyng onay emestigin Óziniz jaqsy bilesiz ghoy. Sondyqtan bizding aldymyzda Reseydegi qazaqtardyn, әsirese jastarynyng túrghylyqty jerlerinde ana tili men ata dәstýrinen alshaqtamaytynday jolyn qarastyru, jónin tabu airyqsha ózekti mindet, taghdyrsheshti mәsele bolyp túr.

Ózinizding juyrda Qazaqstan Respublikasynyng Preziydenti retindegi Resey Federasiyasyna jasaghan resmy saparynyzda da eng jogharghy dengeyde ótken ekijaqty kelissózder barysynda osynau bilim mәselesi sóz boldy. Resey Federasiyasynyng Preziydenti Vladimir Putin ekijaqty ghylymiy-mәdeny baylanystardy terendetip, bolashaqta Qazaqstanda reseylik mektepter men uniyversiytet ashu mәselesin úsyndy. Sonymen birge Resey ghylym jәne mәdeniyet ortalyghynyng (Rossotrudnichestvo) Almaty qalasynda filialyn ashu mәselesining de qarastyrylyp jatqanyn jetkizdi.

Olay bolsa, Qazaqstan da óz kezeginde osy jyldar aralyghynda Resey elimen arada qalyptasqan gumanitarlyq baghyttaghy ózara tiyimdi de jemisti qarym-qatynasty eskere otyryp, Resey aumaghynda qazaqstandyq mektepter men uniyversitterdi ashu bastamasyn úsynghany jón dep esepteymiz.

Múny iske asyrudyng jolyn biz bylaysha elestetemiz. Búl rette basty nazardy Reseyde túratyn qandastarymyzdyng qazaq tilinde bilim alu mәselesin sheshuge audarghan oryndy. Osy maqsatta biz eki týrli baghytty kórip otyrmyz.

Birinshisi, qazaq balalary bilim alatyn barsha mektepte qazaq tili pәnin fakulitativtik sabaq retinde engizuge qol jetkizu. Óitkeni qazaqtar shoghyrlana qonystanghan eldimekenderde birynghay qazaq tilinde bilim beretin memlekettik mektepter ashu mәselesin sheshu óte qiyn (mashaqaty kóp, nәtiyjesi belgisiz júmys), onyng ýstine ol mektepterge ata-analardyng óz balalaryn bere qonglary da neghaybyl. Sonday-aq, Reseydegi qazaq mektebin bitirip shyqqan oqushylardyng bolashaqtary da búlynghyr bolmaq. Sondyqtan eng dúrysy әri sheshilui onayy – orta bilim beretin mektepterge qazaq tilin fakulitativtik pәn retinde engizu. Búl úsynysqa Resey Federasiyasynyng Bilim jәne ghylym ministrligi qarsy bolmas, ong sheshuge yqpal eter dep ýmittenemiz.

Ekinshisi, qazaqtar shoghyrlana qonystanghan ónirlerding ortalyqtarynda (Astrahani, Orynbor, Omby, Saratov, Volgograd, t.b.) daryndy balalargha arnalghan «Nazarbaev atyndaghy Euraziya intellektualdyq mektep-internaty» halyqaralyq mektepter jelisin ashu.

Búl mektepter jelisi Qazaqstandaghy «Nazarbaev Ziyatkerlik mektepteri» derbes bilim beru úiymy ayasynda jәne sonyng tikeley qamqorlyghymen (materialdyq, oqu-әdistemelik, ýilestirushilik) ashylghany jón. Qazaqstandaghy atalghan bilim beru úiymy 2008 jyly qúrylyp, ózining jemistiligin kórsetip keledi. Qazirgi kezde osynau bilim beru jelisi tәjiriybeden ótip, ýzdik nәtiyje berip otyr. Bilim baghdarlamasy men oqu jýiesi jaqsy jolgha qoyylghan. Zamanauy bilim beru jýiesi salasynda ýzdik, bәsekege qabiletti bilim ordasy dep sanaugha bolady. Búl mektepte oqushylar ýsh tilde – qazaq, orys jәne aghylshyn tilderinde oqidy. Soghan sәikes ýsh tildi de jetik mengerip shyghady. Mektep bitirgen song joghary bilimdi Nazarbaev uniyversiytetinde jalghastyrugha mýmkindik alady.

Búl mektepte sabaqtar ýsh tilde – qazaq, orys jәne aghylshyn tilderinde ótui kerek. Mektepke daryndy balalar arnayy konkurs arqyly iriktelip qabyldanady. Oghan qoyylatyn sharttardyng biri әri bastysy – qazaq tilin mengerui boyynsha joghary ball alu. Osynday sharttarmen búl bilim ordasynyng ashyluy:

birinshiden, mektepke qazaq balalaryn iriktep alugha mýmkindik tughyzady;

ekinshiden, Reseydegi jalpy qazaq jastarynyng qazaq tilin ýirenulerin yntalandyrady;

ýshinshiden, Resey qazaqtarynyng últtyq ruhyn kóteredi, senimin nyghaytady;

tórtinshiden, reseylik qazaqtardyng daryndy jastarynyng elimizge oraluyna jol ashyp, otanshyldyq sezimderining qalyptasuyna negiz qalaydy;

besinshiden, Qazaqstannyng shet elderge ruhani-intelektualdyq ónim – bilimdi eksporttauyna jol ashady, yaghny Qazaqstannyng ghylym-bilimi damyghan, әleueti zor, irgeli el ekendigin kórsetedi;

altynshydan, Qazaqstannyng Euraziya kenistigindegi ózindik ornyn, ústanghan baghytyn isharalap, әigileydi.

Atalghan mektepti ýzdik bitirushilerge Astanadaghy Nazarbaev uniyversiytetine týsuge arnauly grant berilui kerek (arnayy kvota belgileu). Sonymen qatar, mektep týlekteri ýsh tildi (qazaq, orys, aghylshyn tilderin) jetik mengerip shyqqannan keyin Reseydin, sol siyaqty әlemning basqa da joghary oqu oryndaryna týsulerine mýmkindik alady. Búl faktor Reseydegi qazaqtar ghana emes, sonymen qatar ózge últ ókilderin de qyzyqtyruy mýmkin (bauyrlas týrki halyqtaryn).

Osyny eskere otyryp, eng aldymen, bir mektepti salyp (Orynborda), tәjiriybeden ótkizu kerek. Eger ol jaqsy nәtiyje kórsetip, júrtshylyqtyng qyzu súranysyn tughyzyp jatsa, әr ónirden osynday bes-alty mektep úiymdastyru qajet. Sodan keyin bauyrlas týrki halyqtarynyng elderinde de (tatar, bashqúrt, noghay, qarashay, t.b.) atalghan mektepter jelisin ashugha bolady. Óitkeni osynau az sandy týrki halyqtarynyng qazaqty arqa tútatyny belgili, soghan say Qazaq elining de olargha qamqorlyq tanytqany jón bolmaq.

Keyinnen tәjiriybeden ótken osy ýlgige say atalghan mektepter jelisin Mongholiya, Qytay, Ózbekstan, Iran jәne t.b. elderding qazaqtar shoghyrlana qonystanghan ónirlerinde de jaghalay taratugha mýmkindik tuady. Búl óz kezeginde kórshiles eldermen dostyq qarym-qatynasty nyghaytyp qana qoymay, ózara tiyimdi әleumettik-ekonomikalyq baylanysty damytuda útymdy kadrlyq mehanizm qyzmetin atqarmaq. Mektepter jelisi jergilikti jaghdaygha beyimdelip, jýieli týrde qalyptasqannan keyin Nazarbaev uniyversiytetining filialyn ashu mәselesin de kýn tәrtibine qoigha negiz bolady.

Mektep ghimaratyn sәuleti kelisken, zamanauy ozyq tehnologiyamen jabdyqtalghan, kóz tartatyn keremet, enseli etip salu kerek. Mektep qúrylysy, ony ústau shyghyndary bastapqy kezde tolyqtay Qazaqstan tarapynan qarjylanyrylsa, tynghylyqty qalyptasyp alghannan keyin Reseydegi mektepter jelisining júmysyn ýilestiretin, qarjylandyratyn jeke qor qúru qajet. Onyng qamqorshylar kenesine Reseydegi qazaq kәsipkerlerin mýshe etken jón.

Sayyp kelgende, Reseyde múnday mektepter jelisin ashugha Elbasy N. Á. Nazarbaevtyng halyqaralyq arenadaghy, sonday-aq Reseydegi zor bedeli, Euraziyalyq Odaq iydeyasynyng bastamashysy retindegi kóshbasshylyghy, Qazaqstannyng orta jәne joghary bilim beru salasynda ýlgi eterlik naqty ozyq, bәsekege qabiletti tәjiriybesining boluy, Resey men Qazaqstan arasynda ornyqqan ózara dostyqqa, yntymaqtastyq pen tiyimdilikke negizdelgen berik te teng qarym-qatynastyng jolgha qoyylghany, Qazaqstannyng atalghan jobany iske asyrugha qarjylyq, kadrlyq, ghylymiy-әdistemelik әleueti men resurstarynyng jetkiliktiligi mýmkindik beredi dep sanaymyz.

Sonday-aq, atalghan jobany iske asyrugha Qazaqstan Respublikasynyng 2011 jylghy 19 qantardaghy № 394-IV «Nazarbaev uniyversiyteti», «Nazarbaev ziyatkerlik mektepteri» jәne «Nazarbaev qory» mәrtebesi turaly» Zany, Qazaqstan men Resey arasyndaghy ghylymi, mәdeny jәne bilim mәseleleri boyynsha elaralyq qarym-qatynasty retteuge baghyttalghan normativtik-qújattar sayasiy-qúqyqtyq negiz bola alady.

Atalghan úsynysty dóngelek ýstelderde, ghylymy bas qosularda birneshe ret júrtshylyq talqysyna saldyq. Baspasóz qúraldarynda da jariyalandy. Búl iydeya qogham tarapynan qyzu qoldaugha ie bolyp otyr.

Osynda aitylghandardy eskere kele, Sizden atalghan úsynysty qarap, Reseydegi qandastarymyzgha arnap «Nazarbaev ziyatkerlik mektepterinin» filialy retinde «Nazarbaev atyndaghy Euraziya intellektualdyq mektep-internaty» halyqaralyq mektepter jelisin ashu jobasynyng iske asyryluyna yqpal etuinizdi súraymyz.

Siz el Preziydenti retinde ant qabyldau rәsiminde sóilegen sózinizde Elbasy N. Á. Nazarbaevtyng Qazaqstandy jana túrpatty ilgerishil el retinde damytugha qosqan zor ýlesin eskerip, el Ýkimetine barynsha úlyqtau sharalaryn qolgha aludy tapsyryp qana qoymay, ony Óziniz naqty ispen kórsettiniz. Sabaqtastyqty ústanatynynyzdy da birneshe ret qadap aittynyz. Biz Sizge sheteldegi qandastarymyzdyng tildik, ruhany mәselesin sheshuge arnalghan osynau úsynysymyzdy qoldaydy әri naqty iske asyrugha yqpal etedi dep ýmit artamyz.

Búl joba, eger iske asyrylatyn jaghdayda, Resey qazaqtarynyng ghana emes, Qazaq Elining de óz-ózine degen senimin nyghaytatyn, ruhyn asqaqtatatyn, halyqaralyq ayadaghy bedeli men rólin arttyratyn, sóitip jýielik serpilisterge jol ashatyn auqymdy tarihy oqigha bolmaq dep esepteymiz. Reseydegi millionnnan astam qandasymyzdyng taghdyryna әser etetin, rizashylyghyn tughyzatyn bayandy is bolar dep shamalaymyz.

Qúrmetpen, Asqarov Núrlan Áuezhanúly, M.V. Lomonosov atyndaghy Mәskeu memlekettik uniyversiytetining doktoranty, filologiya ghylymdarynyng kandidaty;

Núrbekov Sәken Júmanúly, M.V. Lomonosov atyndaghy Mәskeu memlekettik uniyversiytetining doktoranty, tarih ghylymdarynyng kandidaty; 

Dautaliyev Qazybek Nýrseyitúly, Resey Federasiyasy Ýkimeti janyndaghy Zannama jәne salystyrmaly qúqyqtanu institunyng doktoranty, zang ghylymdarynyng kandidaty;

Kemeshov Jomart Ómirbekúly, Resey memlekettik agrarlyq uniyversiyteti – K.A. Timiryazev atyndaghy Mәskeu auylsharuashylyq akademiyasynyng doktoranty, veterinariya ghylymdarynyng kandidaty;

Baymagulov Múhtar Dýisenbekúly, Resey Federasiyasy Syrtqy ister ministrligi Diplomatiyalyq akademiyasynyng magistranty, Reseydegi «Jas túlpar» qazaq jastary úiymynyng tóraghasy;  

«Qazaq joly» intellektualdyq kluby;

Mәskeu qalasy

Abai.kz

 

27 pikir