Senbi, 20 Sәuir 2024
Biylik 6969 11 pikir 2 Sәuir, 2019 saghat 11:31

Tauday talaptan – barmaqtay baq

Býginde әlemdik dәrejedegi alghashqy qazaq әnshisi atanyp jýrgen Dimash Qúdaybergenning halyqaralyq dengeyge kóterilgenine eki jyldan artyq uaqyt ótse de, ol turaly aqyn Onaygýl Túrjanovanyng kitapshasynan basqa terennen quzaghan tiyanaqty dýniye, tipti Qazaqstan kóleminde muzykatanushylyq maqala jazyla qoyghan joq. Esseist jazushy Maqsat Tәj-Múrat osy olqylyqtyng ornyn toltyru maqsatynda «Dimash. Kogda jajdut krika» atty kitap jazyp bitirdi. Biz oqyrman nazaryna sol kitaptyng qazaq tiline audarylghan «Jer әlemdi sharlaghan qazaq әni» deytin tarauyn úsynudy jalghastyramyz. 

(Jalghasy. Basy myna siltemelerde: «Baghy barmen talaspa»Teniz týpten tebirenedi,Dimashtyng dauysy jәne әlemning 47 elindegi beytanys tanystar), Dimashtyng dinamikalyq konservatizmi, «Qyr balasy qol sozady aspangha», Dimash jәne qazaq mәdeniyetining integrativtik modeli...

Býginde Dimashtyng Qytaygha alghash tap boluy jóninde ishinde qisyndy-qisynsyzy bar birtalay әngime aitylyp jýr. Singer bayqauy jýrip jatqan kezde latynnyng vini, vidi, visiyine (bardy, kórdi, jendi) úqsas hikayattar aitylghanymen, odan keyin jariya bolghan materialdar jaghday búdan basqasharaq órbigenin kórsetti. Sonyng ishinde keyin qytay tilin biletin jurnalist Ertay Nýsipjanov bergen súhbattar qytay jaghynyng qazaq әnshisin ózderine úzaq andap, tereng barlap baryp shaqyrghanyn, Dimash óz elinde jәne birneshe halyqaralyq konkurstarda jeniske jetkennen keyin ghana, onda da әnshining ózi bir súhbatynda aitqanday, tek tanylghan, ataqty artister ghana qatysatyn Singer-ge jas әnshige eksperiyment retinde shaqyru jóninde sheshim qabyldaghandaryn aighaqtaydy.

Shynynda da Dimash Qytaygha barghangha deyin-aq óz elinde keyin Chanshada oryndaghan S.O.S. «Diva Dans», «Opera-2», «Daydidau», «Úmytylmas kýn» әnderi arqyly tanylyp, turne-konsert ótkizip, halyqtyng qoshemetine bólenip ýlgergen edi jәne 2015 jyly oghan jalpyúlttyq internet-dauys beruding qorytyndysymen «Halyq sýiiktisi» ataghy berilui sol yqylastyng nәtiyjesi bolatyn. Sonymen birge Dimashtyng ózi de Qytaydaghy konkursqa yssylay súghynbay, bayqap, úzaghyraq dayyndalyp kelgeni bayqalady, tipti sodan bir jyl búryn qytaylyq әnshi qyz Koko Ly birinshi oryn alatyn Singerge arnayy baryp, syrttay sholu jasap qaytqan siyaqty. Qazaq onday kezde «sәtin kýtti» deydi.

Osynday psihologiyalyq әzirlikten song ghana bir toqtamgha kelip, keyin ýlken anasy Miua apay aitqanday, «jyrtam ghoy ol jaqty» dep tas-týiin kýide attanady, biraq sonyng ózinde de osy saparda aldyna «Aydy aspangha bir-aq shygharam» degen maqsat qoymaydy, ózi keyin aitqanday, negizgi jospar orta jolgha deyin barudyng tónireginen aspaghan. Áriyne, búl sapargha barmaqtay baq bastap túrghanyn ózi de bilmegen. Biraq ózining dәl sol sәtte ýlken konkursty tilep, qol-ayaghyn bauyryna alyp jýrgenin jәne Singerge kasting ótetin 2016 jyldyng ayaq sheninde naghyz әnshilik babyna kelgenin ishtey sezgen boluy. Yaghny Dimashtyng Qytayda baghy men baby qatar shapqan deymiz. Qalay bolghanda da Singer-ding muzykalyq jaghyna jauap beretin qytay mamandary kasting kezinde búryn ózderine onlayn týzimi arqyly tanys әnshiden anaghúrlym basqa, anaghúrlym artyq artisti, әsirese búrynnan bar shyrqau dauysy shyghan dolplin dybystargha úlasqan ekstrim әnshini jәne jap-jas basymen get control dengeyli joghary kәsiby dayyndyghy bar oryndaushyny kórip, qayran qalady. Sonyng ózinde de Hon Tao bastaghan qytay produserleri qazaq әnshisi birinshi әnimen-aq adam aitqysyz shu tughyzady dep oilamaghan, singerlik «muzagetterdin» Dimashtan bar súraghany zalda otyrghandardy oryndarynan dýrk kóterip, du qol shapalaqtatu bolatyn, al onyng ornyna S.O.S. oryndalghan kýnning ertesine jarty Qytay qazaq әnshisining ayaghynyng astyna japyrlay qúlaghanyn kórip, auyzdary ashylyp qalghany sol alghashqy kýnderi bergen interviulerinen, әsirese Dimashpen tikeley júmys istegen muzykalyq produser Hong Shiaodyng tanghalysty sózderi men shynayy bet qúbylysynan bayqalady. Qytay jaghy әlige deyin múny júmbaq uaqigha, kisining óni týgil týsine kirmegen ghajayyp, bir keremet jaghdaygha balaydy. Biraq Dimashtyng sol kezendegi tamasha vokaldyq babyna jәne eki jaghday ýiles týskenin hanzudyng ózi de anghara bermeytindey.

Onyng birinshisi – Qytayda shou-baghdarlamalardy úiymdastyryp, ótkizuding asa joghary dengeyi. Sonyng ishinde Hunan TV-de jasalatyn muzykalyq ónimning sapasy jәne onyng televiydenie arqyly berilui Gollivudtan bir de kem týspeydi dep nyq senimmen aita alamyz.

Singer ótip jatqan kýnderi ekrannan 21-shi nómirli telekamerany bayqap qaldyq, búl realitiy-shoudy týsiruge osynshama kamera bólindi degen sóz. Olar júmys isteytin týsirilim lokasiyalary aluan týrli, san qyrly. Al kórsetu kezinde eng jana tehnologiyalyq jetistikterding biri – golografiyalyq kamera da paydalanylady. Singer konkursy eng myqty apparattarmen jabdyqtalghanyn bir sózinde Dimashtyng ózi de atap aitty, shynynda da Qytay televiydeniyesining týsiru zaldaryndaghy akustikagha, dybys tazalyghyna batystyq saund-produserlerding ózderi qyzyqqanday: Singer turlary ótetin sahna-studiya kәdimgi lazerlik sәuleler kómegimen núrgha shomyldyryp qoiyn aitpaghanda, ondaghy dybys barynsha tendestirilgen, arhiytekturalyq akustika, odan tuatyn reverberasiya dybystyng kórkemdik-estetikalyq әserine odan әri óng bere týsedi. Al orkestr, ansambli jәne bek-vokal men hor – óz aldyna bir әn. Qytayda jalpy fonogramma oryndaugha tyiym salynghan, sonyng ishinde vokaldyq konkurstarda solo oryndau da, bek te tek jandy dauysta aitylady. Orkestr men ansambliding aspaptyq sýiemeli, olardyng aspaptyq ýilesimi (instrumentovka) jәne partituralyq prinsippen orkestrge týsirilui óte sauatty jasalatynyn bayqadyq. Kóptegen orkestr sýiemelinde muzykalyq aspaptardyng dybysy әnshining dauysyn basyp ketip, solist sodan dauysyn asyrmaq bolyp, saldarynan dybystar qatayyp (forsirovka) jәne intonasiyalyq tazalyghynan aiyrylyp, óni tayyp jatady ghoy, al hunandyq orkestranttar kerek shamany biledi, araqatynasty mýltiksiz saqtap otyrady. Tútas alghanda konkursta zamanauy dybystyq effektiler men qúrylghylar paydalanylmaydy demeymiz, biraq jalpy qytay mamandarynyng әndi ajarlauy men óndeuine tәn erekshelik – teletýsirilimdi teletranslyasiyagha әzirleu kezinde búl isting joghary kәsiby dengeyde jýrgiziletindigi. Yaghny nómir oryndalghannan keyin ol studiyada orkestr, bek (keyde hor) jәne solo oryndaugha bólinip, әrqaysysy jeke jolaq retinde jazylady, biraq búl orkestrding dybysy yaky әnshinin, bekting dauysy kompiuterlik plagin programmamen arnayy óndeledi degen sóz emes, ekvalayzerler kómegimen solo dauys, bek-vokal jәne solo-aspaptyng dybystaluy kóldeneng dybystardan, zalda adamdardyng demimen tolqyn-tolqyn týziletin bógde shudan, guilden tazartylady, taza dybystalu men kýngir dybystalu ózara tengeriledi. Sonyng ózinde de әnshi dauysy monojolaq retinde birinshi túrady jәne qaytalap aitamyz, dauysty búlay óndeu tipti de studiyalyq prerekordqa jatpaydy. Bizding Qazaqstanda әnshilik óner, vokal jәne simfoniyalyq muzyka kýshti damyghan, múny sheteldikter de tamsana aityp otyr, biraq osy qolda barymyzdy Qytaydaghyday ajarlau, týsirilimdik, translyasiyalyq jettiktiru jaghy kemshin.

Ekinshi jaghday qytay halqynyng Dimash ónerin qalay baghalaghanyna baylanysty. Búl taqyryptyng shetine shyghu qiyn, sebebi, Dimashtyng qytaylyq kórermenderi Dimashtyng ózi sekildi qúbylys jәne bizding qabyldauymyzgha onsha syya bermeytin josyn qúbylys. Jalpy hanzu halqy demala biletin jәne sonday estetikalyq demalystar kezinde emosiyasyn, әserlenuin qymtap ústamaytyn, qayghyrsa shyndap qayghyratyn, shattansa shyndap shattanatyn jәne birdeneni únatpasa, tistegen jerinde tisi ketetin, qytymyr, al jaqsy kórse túla boyy omyrylyp týgel jaqsy kóretin aqjarqyn, bir sózben aitqanda syrt kózge ekijaqty, al arghy týbinde shynayy halyq ekendigin Dimash mysalynda bayqadyq. Singer – 2017 kezinde zalda әrtýrli jastaghy, әrqily mamandyqtaghy, biraq muzykalyq talgham-túshymy úqsas bes jýz adamnan túratyn eksperttik top otyrdy jәne solardyng qay-qaysysy da jaqsy әn, sapaly muzyka estise balasha quanatyn, sәbiydey anghal bet qúbylystarynan tipti de qysylyp-qymtyrylmaytyn shynayylyghymen este qaldy. Ótkir tildi bir kommentator «dauys berushi KVN» dep ataghan múnday erekshe orta keyingi singeriadalarda kóp bayqala qoyghan joq. Onyng eleuli bir sebebi Dimashtyng biyik, shyrqau dauysymen baylanysty ma deymiz. Hanzu halqynda onday dauys iyeleri búrynyraqta qatty qúnttalghan: qazaq siyaqty auyzsha damyghan ónerimen de mәshhýr hanzudyng jyrshylyq dәstýrining tarihynda dauysyn eki minut boyy (!) bir demmen jәne shyghanday sozyp túratyn jyrshylar bolghan (ony tyndaghandardyng qúlaghynan әlgi guil úzaq uaqyt ketpey túryp alady eken). Jazba mәdeniyetting bel aluymen jyrshylyq óner tarih enshisine ótkenimen, shyrqau dauysty jyrshylyq saz – әlgi guil halyqtyng janynda, qanynda qalyp qoyghan. Dimash sahnagha shyghyp, sonday biyik registrge shyrqap salghan kezde hanzudyng zәuzatynda búiyghyp jatqan sol babalar ýni qayyra bas kótergen. Múny zalda otyrghan keybir tyndaushylardyng transqa enbegenimen de sonday jaghdaygha jaqyndap baryp qalghanynan da bayqaugha bolar edi. Halyq negizinde osynday әnshini kýtip jýrgende boluy kerek biraq onday talant belgili bir sebeptermen hanzudyng óz ishinen shygha qoymaghan tәrizdi. Milliardjarym qaraqúrym adam múhity bere almaghanymen, býkil halqyn jinaghanda bir Beyjinge syiyp ketetin qazaq shygharghan onday talantty qúdaydyng qúdiretimen. Biraq әlgindey erekshe dauysty ózinde búryn bar bolghandyqtan hanzu týisigimen kýtse de, onday dauystar ózinde әbden bolghan qazaq әldenege kýtpegen, izdemegen, búl jaghdaydy Naushagýl esimdi kommentator qandasymyz: «Kitaysy obojayt takoy or, a my lubim normalinym golosom kogda poit, gde nam, prostym kazaham ponyati takoy kriyk, razve chto novomodnye kazahy da bolishe bogema ponimait...» dep felidfebelidik turalyqpen aityp salypty. Teginde osy sóz ras, sebebi biz bir kezde júmysqa aqyryp-jekirip shygharghan júmysty boqtap-boqtap jasatqan buynnyng nәsil-nesibimiz ghoy, sodan da bolar Dimash keyin Astanada ótkergen «Bastau» konsertinde kórermenderden әnshini qoldap otyrudy qansha ótinip súraghanymen, fan-aymaqtaghy «dears» pen «bogema» otyrghan tústan ónge stadion toly halyq tas mýsin kýiinde qaldy. Sonda qytaylar siyaqty shattanyp emosiyasyn shygharmasa nege keledi eken konsertke?! Halyqtyng qoldauy, kórermenning yqylasy artist ýshin airyqsha manyzdy nәrse, әnshi osyny sezgen kezinde әnning pyraghyn erttep minip ózining tabighy kenistigine enedi de, әn qanatynda meyilinshe parlaydy. Dimash Singer konkursy kezinde beytanys elding sony muzykalyq әserlerine bólenip qana qoymay, ózining talantyna say, erekshe vokal qabiletin baghlay biletin, sodan adam aitqysyz әser, quat alatyn alabóten ortany keziktirgen. Yaghny kerek kezde kerek jerde bola bilgen. Endeshe Dimash býgingi biyigine muzykalyq industriyanyng tehnikalyq jabdyqtaluynyng yaky qytay mamandarynyng arqasynda emes, eng aldymen hanzu kórermenderining ózine erekshe yqylas bildiruinin, qúrmet-qoshemetinin, yaghny olargha eng kerek nәrsenng tauyp beruining arqasynda kóterildi dese layyq.

Múnyng ózi Dimashty eki elding tóbe tobynyng ózara kelisuimen aldyn ala әzirlengen «joba» eken nemese Rinat pen onyng jaqtastary aitatynday ony Qytay jaghy sayasy maqsattaryna paydalanu ýshin Chanshagha әdeyi shaqyrtqan eken dep keletin «bir әjey aitypty» sózderining basyna su qúyady. Qolda bar faktiler jinala kelip Dimashtyng Singer jobasyna kezdeysoq, sonymen birge belgili bir zandylyqpen tap bolghanyn kórsetedi. Basqasha aitqanda, Dimash – taghdyrdyng retti kezdeysoghy. Yaghny jay kezdeysoqtyq emes, ishinde qazaq bar, qytay bar, jer sharynyng basqa da halyqtary bar kópting súranysymen tughan ónerpaz.

Dimashty Qytayda ýzdik tehnika, diarstar jәne osyndaghy produserlik kompaniyalarmen aradaghy ortamerzimdik kontraktiden bólek taghy bir nәrse ústap túr deu jón. Ol – repertuar problemasy. Býginde teatrda jaqsy piesa, kinoda jibi týzu ssenariy jetispeytini siyaqty estradada tәuir әn qasqaldaqtyng qanynday qat. Jalghyz bizding elde ghana emes, jalpy әlem boyynsha jaghday solay. Dimashpen yntymaqtasugha birden qúlyq bildirgen tanymal kompozitorlardan, tipti ataqty Uolter Afanasiefting ózinen әli kýnge bir dúrys әn tambay otyrghanyna qaraghanda jaghday tym kýrdeli. Qytaydyng da búl jaghynan shekesi shylqyp túrghany shamaly siyaqty. Osyny eskertip, Dimashtay siyrek dauysty әnshini vokaldyq ereksheligine, diapazonyna layyqtap әn jasau boyynsha qytaylyq muzyka mamandary búl kýnde tynymsyz izdenis ýstinde ekeni bayqalady. Singerden keyingi kezende Dimashqa arnap jazylghan әnderding ishinde әzirge tizginýzdisi – amerikan superstarlarymen júmys istep jýrgen qytay kompozitory Mugal әuenin shygharyp, Runion aghylshynsha mәtinin jazghan Skreaming bolyp túr. Taghy bir әn Ward Peace («Soghys jәne әlem»), onyng da sózi aghylshyn tilinde, muzykasy qazaqtiki, yaghny kompozisiya Dimashtyng diplomdyq júmysy bolyp tabylady. Ánshi bir sózinde әn búl dýnie әli de óndeudi, ajarlaudy tileydi dep qaldy. Osy kezende, yaghny 2018 jyldyng jazynda әnshi kórermen nazaryna úsynghan Never Land (Nikogda ne priyzemlyatisya) kompozisiyasynyng әuenin jazghan Úlyqpan Joldasov. Osy avtor Dimashqa arnap «Kim eken?» (Who is this?) jәne Moonlight Mama («Ana Ayym») atalatyn jәne eki әn shyghardy. Búl ýsh әnning mәtini qytay tilinde, yaghny putunhuasha. Kompozisiyalardy negizinen qytay mamandary әzirlegen, sәikesinshe ajarlau, akkomponement dengeyleri joghary, hanzu muzykanttary osy orayda eksperiymentke barudan da qoryqpaghan (mysaly, Never Land-da zamanauy trap jәne elektron stiylining elementteri batyl qoldanylghan). Búlardan basqa Dimash mandarin tilinde «Jasmiyn», «Tausylmaytyn mahabbat», If I Never Land Breathe Again, When You Believe, Restart My Love siyaqty hanzu әnderin jәne birneshe saundtrek oryndap jýr. Osy eseppen kelgende negizinen qazaq, qytay, aghylshyn jәne orys tilderindegi әnderden túratyn Dimashtyng repertuarynda keyingi kezde qytay tilindegi әnderding ýles salmaghy, әnshige osy jaghdaydy min etip taghushylar tilge tiyek etkendey, shynynda da birshama kóp bolyp kórinedi. Alayda, ilgeride kórsetkenimizdey, búl әnderding tórteui taza qazaqsha («Húsniy-Horlan» men Dimashtyng ózi shygharghan «Ókinish» әni), jәne a Kappella aitatyn «Bir bala», «Dudaray»), birqatary әueni jaghynan qazaq әnderi, mәtinderi ghana mandaringe audarylghan. Onyng ózi de Dimashqa ghana baylanystyqoldanylyp otyrghan tәsil emes, Qytay muzykanttarynda ejelden bar dәstýr: nouneym tauarlar shygharudan aldyna qara salmay otyrghan búl el basqa halyqtardyng әnderin óz tiline audaryp alyp remey týrinde, óziniki etip jiberu jaghyna kelgende de ghajap kóshirmeshiler. Yaghny búryn shygharylghan әnning әuenine janadan óleng sóz jazu búl halyqtyng qanynda bar. Dәstýr HIH ghasyrdyng ayaq sheninde europalyq bilim beru jýiesin qabylday bastaghan qytay mektepterinen, ondaghy sheteldik dәstýrlerdi ózderine beyimdep alatyn Sue tan yuey ge, yaghny «mektep әni» jýiesinen bastau alady. Keyin ol operagha, estradagha auysqan. Mysaly, hanzu muzykanty Sheni Sinigun amerikan kompozitory Louell Meysonnyng «Búlaq» deytin diny maghynaly әnining әuenin paydalanyp «Kóktemgi sapar» deytin mýldem basqa әn jazyp shyqsa, qytaydyng «Qiyn jol» әnining arghy týbi orystyng «Ey, uhnem!» halyq әnine baryp tireledi. Bizding «Dudar-aydy» da qytaylar mandarinmen ózderining tól әni kórip shyrqaydy. Soghan qaraghanda europalyq tilderdi, sonyng ishinde kópmaghynaly, nәzik sipatty qazaq sózderin qatqyl, shekteuli koyne til putunhua jetkilikti bere almaytyndyqtan qytay aqyndary týpnúsqa mәtindi ózgertip, ózderinshe ketetin siyaqty. Mәselen, «Kim eken?» qúramy negizinen alghashqy qyz mahabbattyng tәtti dәmin kýtumen ómir keshetin jas qyzdardan túratyn Dimashtyng diarstaryna layyqtalyp putunhuasha qayta jazyluy mýmkin. Ózge elderdegi fanat qyzdardyng mәtindi dereu orys jәne aghylshyn tilderine audaryp alyp, shulap aityp jýrgenderi de sol sebepti boluy. Jalpy әnshiler kóp aldyna shyqqanda auditoriyanyng qúram-jasyn, talgham-túshymyn, últtyq belgilerin esepke almay túra almaydy. Dimash ta qalasyn-qalamasyn dәp solay auditoriyanyng ynghayyna beyimdeluge mәjbýr, sodan da kóbinese óz elinde qazaqsha, Reseyge barsa oryssha, Qytaygha kelse putunhuasha aitugha tyrysady. Arasynda әn mәtinindegi jekelegen sózderdi birneshe tilde berip otyrady. Aytalyq, aghylshyn tilindegi Hello kompozisiyasyn oryndaghanda «Men seni sýiemin» tirkesin aghylshynnan qytayshagha, sosyn qazaqshagha audaryp aitty, sol arqyly әr týrli últtaghy tyndaushylarynyn, әsirese әlgindey sózderdi bek únatatyn әiel adamdardyng jýrek týkipirinde jatqan sezimderin terbetip oyatady. Búl – oryndaushylyq esep. Sol siyaqty sol Hello-da shyghystyq maqam qoldanu jәne introsy men ortanghy bóliginde hanzugha da, qazaqqa da, aziyalyq ózge de halyqtargha ortaq etnikalyq muzykalyq aspap – sybyzghy oinatu arqyly býkil Aziyanyng saz әlemin qoyyndastyryp jibergendey boldy. Hello-ny Dimash 2019 jyldyng basynda, Qytaydaghy Kóktem festivali kezinde Tengriymen duette oryndady). Búdan shyghatyn qorytyndy – Aziya qúrlyghynda, onyng kindigi Qytayda óner kórsetip jýrgen Dimashqa shyghystyq, aziyalyq stihiyany eskergeni siyaqty óz auditoriyasynyng denin qúrap otyrghan hanzu semantikasyn, әsirese onyng tilin, muzykalyq lúghatyneskerip otyrmasa bolmaydy. Dimashtyng múnysy, ekinshi jaghynan, ózin kókke kóterip otyrghan hanzu júrtyna aitqan alghysy, syilyq-jauaby. Onyng ýstine tyndaushy ýshin әn mәtinining týsinikti boluy óte manyzdy. Qytayda úzaqqa jýrgen artister túrmaq, qysqa uaqytqa kelip ketken әnshilerding ózi sol elding tilinde әn shyrqap, ózi qonaq bolyp jýrgen elge qúrmetin kórsetedi. Mysaly, monghol әnshisi Tengriydin, malay qyzy Shila Amsahtyng repertuarynda qytaysha әnder az emes. Dimashqa deyin Beyjindegi dәstýrli Kóktem festivali kezinde ataqty Selin Dionnyng ózi jogharydaghy Jasmine әnin putunhuamen shyrqaghanyn da bilemiz. Sonan song basqa tilde әn salu, múnymen birge notagha dәl týsirip intonasiyasyn keltirip aitu әrqanday әnshiden sheberlikti talap etetin jәne sheberlikti úshtap otyratyn ýlken mektep. Jogharydaghy Aysha Ahmet Dimash jóninde taghy da: «...Naghyz talant aldymen óz jerinde, halyq arasynda tanylady, kóbinese ózge elding ónerin nasihattaytyn óner adamdaryn óz jerinde barsha júrt qabylday almaydy», – depti. «Osynday sózdi Rinattar da aitqan. Osy biz býkil qazaqtyng problemasyn ózimiz ghana sheship otyrghanday qazyp, qajyp, tausylyp kesip-piship pikir aitudy qoyayyqshy. At tóbelindey sizderding at týgindey qazaqtyng atynan sóz sóileulerine әrberdesin moralidyq haqylaryng da joq qoy. Kimsinder sonshalyqty kósemning missiyasyn moyyndaryna alatynday jәne osy jolda shala bilimmen tórelik aitatynday?! Bile bilsen, ózge elde jýrgen óner adamy – Dimashty sizder aitqanday «óz jerlerinde barsha júrt qabyldamay otyrghan» joq, kerisinshe, qazaqstandyqtardyn, sonyng ishinde qazaqtyng da kópshiligining tilegi ylghi-ynghay qazaqsha әn salumen emes, býkil ónerimen, tútas túrqymen «Ey, tәkappar dýniye! Maghan da bir qarashy. Tanisyng ba sen meni?! Men – qazaqtyng balasy!» dep jýrgen Dimashtyng ýstinde. Áleumettik jelilerdi ashyp qarasanyz, «Dikontayymyz, botaqanymyz, qúlynshaghymyz, qazaqtyng atyn jaqsy jaghynan shygharyp qayda jýrseng de әiteuir aman jýr» dep keletin jýrekjardy sózderden kóz túnady. Al óner túrghysynan kelgende, ómirlik jaghdayattardyng bizding sanamyzgha tap salyp otyratyny siyaqty kórkemóner de әleumettik, tarihy jaghdaylardan tәn almay túra almaydy. Solardyng ekpin-tekpinimen óz elinen basqa jerde uaqytsha óner kórsetuge mәjbýr bolyp otyrghan әnshige qalayda ózge tilde әn shyrqauyna tura keledi. Ónerde múny «sahnalyq iydeologiya» deydi. Dimashqa әlemdik ýrdis bolyp otyrghan osynau óner shartynan bas tart deu tar ayadaghy kórsoqyr sauatsyzdyqtan basqa eshtene emes. Dimash Qytayda putunhamen ghana emes, aghylshyn tilinde de Memory, Skreaming, «My Heart Will Go On», Hello, Over Here, Sing Different, We Are The World, Singleꞌs Day, Earth Song (qytay reperi Viktor Ma jәne Koko Liymen duette) qatarly birneshe әn aityp jýr, onyng syrtynda osy tilde saundtrekter jazdyrdy. Synshylar múny nege kórmeydi? Logika qayda, Rinat jәne K°? Senderding qisyndatularyna salsaq, mandarinmen aityp, Qytaydyng «qoljabdyghyna» ainalyp, Qytaydyng ónerin nasihattap otyrghan Dimash dәl solay aghylshynsha aitqannan keyin aghylshyn-saksondardyng da qoljabdyghyna ainalyp, Ranker siyaqty amerikan portaldary ótkizgen reytingterding qaq tórinen oryn aluy kerek edi. Olay bolyp otyrghan joq qoy. Demek, bir halyqtyng tilinde әn salu qalayda sol halyqtyng mýddesine qyzmet etudi bildirmeydi. Múny qajet etetin ónerding óz sharttary bar. Búdan basqasha oilaudy ghylym babynda «formalidy logika» deydi. Yaghni, «Qazaqstanda týie kóp, endeshe týie Almatyda da bar» degen siyaqty, «Qytaygha baryp qytaysha әn salsa, Qytaygha qyzmet etkeni» deytin qarabayyr qisyn, syrttan jobalap ton pishu.

Óz elinen basqa elde jýrgen ónerpazdardyng basy da, sony da Dimash emes. Óner adamdardy otandarynan shetke әrtýrli jaghdaylarmen ketedi jәne soghan oray bireuleri sonda qalyp, endi bireuleri oralyp jatady. Ishterinde óz jerinde tanylmay, basqa elde әldeqalay ataqtary shyghyp ketkenderi de az emes. Mysaly, býginde bolgar estradasynyng primadonnasy bop otyrghan Lily Ivanova kórshi Rumyniyagha bir konserttik top qúramynda barghanynda jergilikti mamandardyng kózine iligip, solar arnayy jazghan әnderdi oryndap, osy elding «júldyzyna» ainalghan. Alghashqy alibomy da Rumyniyada shyqqan. Ózining alghashqy halyqaralyq jýldesi «Altyn kiltti» de basqa elde – Bratislavada alghan. Tughan Bolgariyasy Lilianany sodan song ghana moyyndaghan. Dәl Dimashtyng shygharmashylyq jolynyng basy siyaqty. Lily keyin otanyna qaytyp oraldy. Qaytyp kelmegenderi de bar. Aytalyq, belgili grek muzykanty Yanny Hrisomallis muzykant retinde ózi erterekte ketip qalghan AQSh-ta qalyptasty, biraq aragha jiyrma jyl salyp ózining Yanni muzykalyq tobymen Afinygha bir kelip ketkeni bolmasa, otanyna at basyn búrghan emes. Biraq solay eken dep grekter Yanniyden bas tartyp otyrghan joq. Sol siyaqty әzerbayjan tekti irandyq belgili әnshi Gugush (Faiyge Ateshiyn) ómir boyy óz elinde óner kórsetkenimen, songhy jiyrma jylda AQSh-ta túrady. Biraq solay eken dep jәne farsi, әzerbayjan tilderine qosa armyan, aghylshyn, italiyan, ispan, fransuz tilderinde shyrqaytyn Gugushten otany bas tartu bylay túrsyn, qayta Iran ýshin ol zamanauilyqtyng simvoly sanalady, al әzerbayjandar «әzery búlbúly» dep alaqandaryna salady. Onyng sebebi, Gugush әndi birneshe tilde aitsa da ózining tamyrynan ajyramaghan әnshi dep qúrmetteledi (2002 jyly onyng «Garibi-Ashina» kompozisiyasy VVS-ding tanuynda Ortanghy Shyghys elderindegi eng tanymal әn mәrtebesine ie boldy). Sevara Nazahan da Ózbekstannyng enbek sinirgen artiysi ataghyn erte alghanymen, dýiim elge bertin, reseylik «Golos» shou baghdarlamasy arqyly tanyldy. Qazir Angliyada túrady. Biraq býkil ózbek ony «bizding Sevarahon» dep әspetteydi. Ony ózderine, yaghny ózbek halqyna aldymen tanytqan da aghylshyn muzykanttary ekendigin, әnshi retinde endigi ósui de sol jermen baylanysty bolatynyn ala telpekti aghayyn judda hursan týsinedi. Jalpy alghanda ózimizding Timur Bekmәmbetov, Marat Beysenghaliyev, Mariya Mudryak, Liza Qisyqova siyaqty úl-qyzdarymyzdyng Batys elderinde túraqty túryp jatqanyna da, Gennadiy Golovkiyn, Iliya Iliyn, Bahtiyar Eibov siyaqty sportshylarymyzdyng kórine sala shetel asatynyna da týsinistikpen qaraymyz ghoy, olar Batystyng ónerin nasihattap, sportyn damytyp jatyr dep eseptemeymiz. Sebebi, olargha ýlken sahnagha, ýlken ringke shyghu ýshin shygharmashylyq jaghday, qolayly jattyghu jýiesi kerek. Sol siyaqty qazaqtyng biznes elitasynyng deni Fransiya, Angliya siyaqty Europa elderine ornyghyp, shoghyrymen kent bolyp ómir sýrip jatyr. Qytaydyng talanttary jastary da әlemning týkpir-týkpirinde, әr salada huachiyau bolyp júmys istep jýr. Sol elderding soyylyn soghyp yaky mýddesine qyzmet etip jýrgen joq, ózi ýshin bilim-ilim izdep, tәjiriybe jinaqtap jýr. Keyin elderine oralady. Búl – býgingi kýni býkil әlem boyynsha ýstem bolyp otyrghan sirkulyasiya zany. Yaghni, qay jerde júmys istep, otbasynnyng nәpaqasyn aiyrsang – sol jer saghan qara orman óten. Otan demey-aq qoyayyq, Otan adamda bireu-aq. Biraq solay bola túrsa da balyq sudyng terenin izdeytini siyaqty, adam balasy da búl dýnie tirshiliginde jerding shýiginin izdemey túra almaydy. Olay bolmasa, sol Rinattyng ózi tuyp-ósken aq shanyltaq Ayagózinde nege qala bermedi, kezbelenip, búralqylanyp nege Almatygha keldi?! Sebebi, oghan da jerding shýigini kerek. Endeshe synshylardyng shetelde túraqty túryp jatqan «legioner» ónerpazdarymyzdy, elitamyzdy, «Bolashaqpen» oqyp, sol jaqta qalyp qoyghan jastarymyzdy kórmey, eki elding arasynda jýrgen, Qytayda uaqytsha kontraktimen júmys isteytin jәne sol elde ózining kәsiby óner iyesi retinde ósuine qolayly jaghday tapqan Dimashty tandap túryp, alabóten shýilikkendigine jol bolsyn. Hadiste «kul siru felarzy fanzuru», yaghny «Bilimdi Qytaydan bolsa da [әlemdi kezip] izde» degen sóz bar. Sonda әlgindey kinәrattaulardy amerikandyq Gollivudting atyn shygharyp, Reseyding kinoónerin damytugha ýles qosyp jýrgen, birde-bir qazaq kinosyn týsirmegen Timur Bekmәmbetovterding adresine aitpaydy ekensiz de, qazaqtyghy jóninde basqaday pikir boluy mýmkin emes ekendigin shetel nyghyrta aityp otyrghan, «Qazaq» degende auzynan jalyn shyghatyn Dimashtyng basyna ýiip-tóge beruge bolady eken. Shetel ma, Dimash boyynsha elden alabóten ghana sayasat qoldanady eken de, jogharydaghy shetelde túryp jatqandar boyynsha sayasat qoldanbaydy eken. Taghy da logika qayda, sheshender?!

(Jalghasy bar)

Maqsat Tәj-Múrat

Abai.kz

11 pikir