Júma, 19 Sәuir 2024
Bizding sheneunik 8271 43 pikir 13 Nauryz, 2019 saghat 08:50

Qazaqshany qatyrmaytyn Mamin qytaysha ýirenip jýr...

Qazaqstannyng janadan saylanghan Ýkimet basshysy Asqar Mamin tanghy saghat tórtte túryp qytay tilin ýirenedi eken. Qazaqshany qatyrmasa da, qytay tiline degen beymәlim alandaushylyq ony tanghy úiqysynan shoshyp oyatatyn kórinedi. Taghayyndalghanyna nebәri ýsh apta bolghan Mamin myrzadan el janashyldyq kýtip otyrghanda, onyng janashyldyghy nebәri qytay tilin nasihattau hәm ýiretu bolyp jýrmey me?

Jalpy, shyghystaghy kórshimizding tilin ýirenu kerektigi turaly jii bolmasa da, emis-emis bir ýnder estilip qalady. Byltyr ghana senator Darigha Nazarbaeva Almaty jastarymen kezdesuinde qytay tilin ýirenu asa manyzdy ekenin aitty. Senatordyng sózin qaz-qalpynda keltirsek: “Qytay tilin ýireninder. Talap etemin. Meni últjandy azamattar múnday sózder ýshin synaydy, biraq bolashaq qytay tilinde dep sanaymyn. Qytay naryghynyng әleueti sheksiz. Halyq sany kóp. Ol jaqta ne shygharsanyzdar da, milliarder bolasyzdar, – dedi ol.

Nazarbaevanyng bolashaqty qytay tilimen tyghyz baylanystyryp, ony ýirenudi talap etkeni qoghamda biraz talqygha týsken bolatyn. Alayda, senatordyng aituynsha, Qytay bizge milliardtap investisiya qúiyp jatyr. Jәne, sonyng arqasynda Qazaqstandyqtar ýshin jana júmys oryndary ashylady, tabys tabady, otandyq naryq jana tauarlarmen molayatyn kórinedi.

Biraq, Darigha Núrsúltanqyzy “tabys tauyp milliarder bolasyzdar” degen әdemi sózderden búryn, ne sebepti Qazaqstandaghy qytay biznesmenderining sany kýrt óskenin, nege olardyng 51 kompaniyasynyng bizding elge túraqtaghanyn týsindirgeni dúrys. Jәne, Qytaydyng sol milliardtaghan investisiyasynyng óteui ne bolatyny taghy júmbaq. Al, jerinde Qúday bergen asty-ýsti baylyghy bola túra, otandyq naryqty qytay kompaniyalarynyng esebinen arttyrudyng astarynda satqyndyq jatqan joq pa? Qalay desek te, әdil oiyn emes siyaqty...

Al, osy oiyndaghy Asqar Mamin myrzanyng róli qanday?

2017 jyldyng mausym aiynda QHR basshysy Sy Szinipin resmy saparmen Qazaqstangha keldi. Ony әuejaydan sol kezdegi premierding birinshi orynbasary Asqar Mamin kýtip aldy. Sol saparynda Qazaqstan Preziydenti N.Nazarbaev Qytaydyng 51 kәsiporynyn Qazaqstangha kóshiru turaly kelisimin jýzege asyryp jatqanyn aitty. Sәikesinshe, Qytay basshysy da ózining «Bir beldeu, bir jol» atty iydeyasyn qoldaghany ýshin Nazarbaevqa rizashylyghyn bildirgen. Jәne Sy Szinipin myrza Astanadaghy Beijing Palace qonaqýiin óz ýiindey sezinetinin aitty.

Arada eki ay ótkende Asqar Mamin Qytaydyng Naninin qalasynda QHR Memlekettik kenesining Premieri Chjan Gaoliymen birge birinshi Qazaqstan-Qytay aimaqaralyq yntymaqtastyq forumyna qatysty. Qytay - ASEAN Expo kórmesinde ótken kezdesude qazaqstandyq «Batys Mark Lamb» et kombinatynyng tóraghasy Rahymjan Ismaghambetov pen  qytaylyq  Zheng & Agrotechnology Co. Ltd kompaniyasynyng tóraghasy Ly Sianiming arasynda yntymaqtastyq turaly memorandumgha qol qoyylghan. Nәtiyjesinde, jalpy kólemi 47 mln. dollardy qúraytyn investisiyalyq joba jasalghan.

(Asqar Mamin QHR Memlekettik kenesining Premieri Chjan Gaoliymen)

Sonday-aq, «NK Kazakh Invest» AQ Basqarma tóraghasy Maqsat Qabashev pen «Silver Tiger Capital» kompaniyasynyng basshysy Kiu Longfay arasynda kapitaldandyrudy jýzege asyratyn birlesken investisiyalyq qor qúru turaly negizdemelik kelisimge qol qoyylghan. Onyng jalpy qúny 250 mln. AQSh dollaryna baghalanghan.

Sonymen qatar, osy forumda Qazaqstandyq «Aitey Group» holdingining basqarma tóraghasy Seyitjan Esimov pen «Stone» aksionerlik qoghamynyng basqarma tóraghasy Hu Djinpey de strategiyalyq әriptestik turaly kelisimge qol qoydy.

Jalpy, osynday iri jobalardyng iske asuyn kózdeytin búl forumgha Asqar Mamin “eki el arasyndaghy dostyq pen tatulyqty jәne strategiyalyq әriptestikti nyghaytugha jana serpin beredi” dep baghalady.

Bir jyldan son, yaghni, 2018 jyldyng sәuir aiynda Asqar Mamin júmys saparymen kezekti ret Qytaygha bardy. Ol kezde qytaylyq CITIC Group Corporation Ltd kompaniyasynyng bas diyrektory Van Djunmen jolyghady. Kezdesu barysynda kólik infraqúrylymyn damytu, múnay óndeu jәne auyl sharuashylyghyn damytu salasyndaghy investisiyalyq yntymaqtastyq mәseleleri talqylanady. Jәne, Qytaydyng eksporttyq-importtyq, (Export and Import bank of China), qúrylys, (China Construction Bank), industrialdy-kommersiyalyq (Industrial and Commercial Bank of China Limited) siyaqty iri bankterining basshylarymen investisiyalyq jobalardy qarjylandyru mәselelerin talqylaghan.

Al, 2018 jyldyng qyrkýiek aiynda Mamin myrza taghy da Qytaygha baryp, Beyjing qalasynda QHR Memlekettik kenesining viyse-premieri Han Chjenmen kelissózder ótkizdi. Jәne, COSCO Shipping Corporation basshysy Huan Syaouenmen jәne Lyaniunigan portynyng basqarma tóraghasy Din Jueymen kezdesip, transqúrlyqtyq tasymaldaudy damytu jәne birlesken terminal men “Horgos-Shyghys qaqpasy” AEA-ny odan әri damytu mәseleleri talqylady.

(A.Mamin QHR Memlekettik kenesining viyse-premieri Han Chjenmen)

Qazaqstan-Qytay arasyndaghy osynday kelisimderding jýzege asuyna yqpal etip jýrgen Mamin myrzanyng qytay tilin tanghy tórtten ýirenuining syry da osy bolsa kerek.

Býginde Qazaqstannyng Qytaygha qaryzy 1,2 mlrd.dollar bolghan. Búl turaly QR Premirer-ministrining birinshi orynbasary – Qarjy ministri Álihan Smayylov aitqan bolatyn. Oghan qosa, Qazaqstan ýkimeti Qytaydan eki el shekarasyndaghy qazaqstandyq ótkizu punktin jetildiru ýshin taghy da 2 milliard yuani, yaghni, 100 milliardqa juyq tenge qaryz aludy josparlap otyrghan kórinedi. Osylaysha, qazaqtyng moynyna taghy da qaryz qamyty ilinbek...

Aytpaqshy, aqparat qúraldarynda osy Maminning Kәrim Mәsimovpen klastas ekeni aityldy.

Eki shendining qazaq tilinen bergen ústazy Mýslima Aysaqqyzynyng aituynsha, Asqar kóp balalargha qaraghanda qazaq tilin jaqsy bilgen. Biraq, sóileuge úyalatyn bolypty. Qazaqsha súrasa ýndemeydi nemese “ne znay” dep jauap beretin kórinedi. Al, klastasy Kәrim Mәsimovtyng barlyq sabaghy bes bolghanymen, dәl qazaq tilin 4 ke bitirgen. Ol baghanyng ózin múghalimderi súrap qoydyrghan eken. Ústazy Mәsimovtyng qazir qazaq tilin nashar biletinin, eki sóz aitsa, ýshinshisin oqyp beretinin syngha alypty. Sonau mektepten qazaq tilining uyzyna jarymaghan ekeui de keyinnen QR Ýkimetin basqardy. Bir qyzyghy, Kәrim Mәsimov ta qytay tilinde taza sóilep, bayandama jasaydy. Al, Asqar onyng dengeyine jetu ýshin tanghy tórtten túryp enbektenip jýr...

Týiin.

Til – últyng jany. Búl  bir qaraghanda jattandy sóz kóringenimen, shyn mәninde, qazaq últynyng tilin bilmegender, onyng janyn týsinip, mәselesine bas auyrtpaytynyn kórip jýrmiz. Al, Mamin myrzanyng jәne onyng qayta jasaqtalghan Ýkimetining syrt kózdi aldau ýshin sóilegen jasandy qazaqshasy qansha uaqytqa jetetini belgisiz...

Núrbiyke Beksúltanqyzy

Abai.kz

43 pikir