Júma, 29 Nauryz 2024
Kórshining kólenkesi 5735 16 pikir 26 Jeltoqsan, 2018 saghat 09:54

Qazaqstan Reseydi qoldaudan aldyna jan salmay túr

«Qyryq kisi bir jaq, qynyr kisi bir jaq». Qazirgi әlemdik jaghdaydy alyp qarasaq, osy ataly sózdegi qynyr kisining keypinde kórshimiz Resey túrghany sózsiz. Mandayymyzgha bitken qúdayy kórshimiz mynmen jalghyz alysam dep әbden aram terge malshyndy. «Kórshing soqyr bolsa bir kózindi qysyp jýr» deytin qazaq ta búlarmen birge biraz әurege týskeni shyn. Resey halyqaralyq qanday da bir daudyng shoghyn ýrlese, qasynda shashbauyn kóterip qazaq jýredi.

1991 jyly taraghan KSRO-nyng kóne júrtynda yntymaghy jarasyp ýsh el otyr. Oshaqtyng ýsh bútynday bolghan Resey, Belarusi, Qazaqstan elderi birlesip halyqarada Mәskeuding soyylyn soghyp jýrgeni jasyryn emes. Búny әrisi әlem halqy, berisi osy elderding óz túrghyndary da jaqsy biledi. Mysal ýshin aitayyq, biyl mamyr aiynda jýrgizilgen saualnama boyynsha Resey halqy ózderine eng jaqyn dos retinde Belarusi (46%) elin tanityny belgili bolghan. Al ekinshi orynda Qytay (39%) túr. Ýzdik ýshtikti әriyne Qazaqstan (34%) týiindegen. Atalghan tizimde әri qaray Siriya (15%), Ýndistan (14%), Armeniya (12%), Kuba (11%) elderi túr.

Dәl osy saualnama nәtiyjesine sensek, soltýstiktegi kórshilerimizding nazarynda eng qúbyjyq el AQSh (69%) eken. Ekinshi orynda ózderining bauyrlas eli Ukraina (50%), ýshinshi satyda "kóne jauy" Germaniya (24%) túr. Búl tizimdi de әri qaray jalghaugha bolady: Latviya jәne Litva (24%), Polisha (21%), Estoniya (16%), Angliya (15%), Gruziya (9%), Fransiya (8%).

Songhy kezderi sol kórshimiz batys elderinin sanksiyalarynan kóz ashpay jýr. Bәrimiz biletindey 2014 jyly bauyrlas Resey men Ukraina arasynda ýlken dau tudy. Sol kezde Reseyding Qyrym men Sevastopoli ónirlerin anneksiyalap aluy әli kýnge deyin Ukraina, Europa Odaghy elderi men AQSh-tyng qatang synyna úshyrap otyr. Búl elder Mәskeudi mýiizdeuin kýnnen-kýnge ýdetip keledi. BÚÚ Bas Assambleyasy Reseydi aiyptaytyn qararlardy 2014 jyldan beri birneshe ret maqúldaghany osy sózimizge dәlel.

Jaqynda Resey-Ukraina qatynasyn ushyqtyrghan taghy bir oqigha oryn aldy. 25 qarasha kýni tanerteng Kerchi búghazynda Resey әskeriyleri ukrain kemelerin atqylap, ústap әketken. Birneshe әskery jaralanghan. Resey ukrain kemelerin territoriyasyna "zansyz kirdi" dep aiyptasa, Ukraina kemelerding búl aumaqtan ótetini "aldyn-ala eskertilgenin" aityp, Resey әreketin "bassyzdyq" dep ataghan.

Kerchi búghazy - Azov tenizi men Qara tenizdi jalghastyratyn birden-bir su joly. Úzyndyghy 41, eni 4-15 shaqyrymdy qúraydy. Búghazdyng batysy men shyghysynda Qyrym týbegi jәne Reseyding óz teritoriyasy jatyr. Su jolyn 2003 jyly 24 jeltoqsanda Resey basshysy Putin men sol kezdegi Ukraina preziydenti Kúchma qol qoyghan kelisimshart negizinde eki el ortaq paydalanyp kelgen. Kelisim boyynsha, búghazda eki elding әskery kemeleri erkin jýre alady. Al ýshinshi bir elding әskery kemesi su jolyna iyelik etip otyrghan eki el kelisim bergen jaghdayda ghana búghazgha kire alady. Búl kelisim 2004 jyly BÚÚ-nyng bekitiuinen ótken.

Alayda 2014 jyly 4 nauryzda Resey teniz kýshteri osy su jolynyng eki shetin jauyp tastady. Arada jarym ay uaqyt ótken de Qyrym týbegi Ukrainadan bólinip shyqqanyn jariyalady. Qyrymdy Mәskeu ózining teritoriyasy sanaydy. Al Ukraina, Europa Odaghy elderi men AQSh týbekti Resey okkupasiyasyndaghy ukrain territoriyasy dep biledi. Osydan keyin Krechi búghazy "ishki tenizge" ainaldy da, 2018 jyly Resey óz jeri men Qyrymdy baylanystyratyn ýlken kópir salyp aldy. Sóitip 15 jyl búryn Putin men Kúchma qol qoyghan kelisimshart is-jýzinde kýshin joydy.

Biraq Ukraina Reseyding Qyrym týbegine okkupasiyasyn mýlde qoldamaydy. Kiyev tarapy Krechi búghazyn әli de bolsa ortaq su joly dep sanaydy. Qarasha aiyndaghy qaqtyghystyng oryn alu sebebi de osy. Búghan qosa Ukrainanyng Euroodaq pen NATO-gha jaqyndyghy kýnnen-kýnge artyp keledi. Qazaq aiynyng sonynda Ukraina NATO teniz әskerining Azov tenizinde әskery jattyghu ótkizuine kelisim bergen degen sóz bar. Búl da Krechi búghazyndaghy jaghdaydy shiylenistire týskeni sózsiz.

25 qarasha Krechi búghazynda tuylghan oqigha batys elderining Reseyge degen qysymyn arttyra týsti. Batys elderining basshylary Reseydi aiyptap, ukrainalyq tenizshiler men kemelerdi bosatugha shaqyrdy. Europa kenesining tóraghasy Donalid Tusk Reseyding kýsh qoldanghanyn aiyptap, Europa Odaghynyng Ukrainany qoldaytynyn mәlimdedi. Osy oqighadan keyingi tura bir ay kóleminde BÚÚ Bas Assambleyasynda ótken jinalystardyng Reseydi aiyptamaghany joq. Beyne býkil әlem Mәskeuge qarsy túryp jatqan sekildi. Búlar qoyghan talapty basym dauyspen maqúldamay tastaydy da, búlargha qarsy qarardy qoldap shyghady. Áriyne әlemdegi barlyq el emes. Reseyding de óz jaqtastary bar. Sanauly bolsa da. Qazaqstan da osylardyng qatarynda.

Qazaqstan BÚÚ-da Ukrainanyng shyghysyndaghy reseyshil separatister baqylaytyn aimaqtargha jәne Resey anneksiyalap alghan Qyrym týbegindegi jaghdaygha qatysty qararlargha qarsy dauys berip, Reseydi qoldap keledi.

Mәselen, qarashanyng 26-sy ótken shúghyl jiynda BÚÚ-nyng Qauipsizdik kenesi Reseyding kýn tәrtibine "Ukraina әskeriy-teniz kýshterining Resey shekarasyn búzghany turaly" mәseleni shygharu turaly úsynysyn kópshilik dauyspen qabyldamady. Dauys beru kezinde Resey úsynysyn tórt-aq el jaqtady. Onyng biri - Qazaqstan.

17 jeltoqsanda Birikken Últtar Úiymynyng Bas Assambleyasy Niu-Yorkte "Reseyding Qyrymdy, Qara jәne Azov tenizderin militarizasiyalauy" turaly Ukraina dayyndaghan qararyn qabyldady. Qújatty úiymgha mýshe 66 el qoldady, 19-y qarsy shyqsa, 72 memleket qalys qalghan. Qazaqstan búl joly qalys qaldy.

22 jeltoqsan BÚÚ Bas Assambleyasy Resey anneksiyalaghan Qyrym men Sevastopolidegi adam qúqyghy jaghdayy turaly Ukraina úsynghan qújatty qoldaytyn qarar qabyldady. Búl joly AQSh pen Europa Odaq bastaghan 67 el qoldap dauys berdi. Al Resey, Belarusi, Qytay bastaghan 27 delegasiya qarsy dauys berdi. Bizding el taghy da qalys qalghan 70 el qatarynda boldy. Qararda Qyrymda adam qúqyghynyng búzylatynyn jәne Reseyding týbekte "basqaru men zandardy zansyz ornatuyn" aiyptaghan.

Osydan bir kýn búryn, 21 jeltoqsanda Resey BÚÚ Bas Assambleyasyna "orta jәne kishi qashyqtyqtaghy raketalardy joy turaly kelisimdi" saqtap qalu turaly ótinish bildirgen. Mәskeuding búl úsynysyn 43 el qoldap, 46 el qarsy dauys berdi. 78 el qalys qaldy. Sóitip Reseyding úsynysy әlem aldynda taghy eleusiz qaldy. Atalghan kelisimshartqa 1987 jyly M.S.Gorbachev pen Ronalid Reygan qol qoyghan bolatyn. Biyl 20 qazan AQSh preziydenti Donalid Tramp Resey kelisimde kórsetilgen sharttardy oryndamay otyr dep "orta jәne kishi qashyqtyqtaghy raketalardy joy turaly kelisimnen" shyghatynyn mәlimdegen.

Batys júrtynyng bas dúshpanyna ainalghan Reseydi qoldaudan Qazaqstan aldyna jan salmay túr. Halyqarada Mәskeuding sózin sóilep jýrgenimiz óz aldyna, elimizde de Resey júrtynyng elesi anyq seziledi. Biylik ókilderi memlekettik tilge qaraghanda Resey elining tiline beyim. Bayqonyr men Saryshaghannan Reseyding raketasy úshyp, әskery synaqtary ótip jatatynyna etimiz ýirengen. Óz teritoriyasynda ózge elding әskery synaq jasauyna mýmkindik berip otyrghan bizding ústanymdy alys-jaqyn shetel sarapshylary tәuelsizdikke syn dep baghalap otyr. Osy betimizden taymasaq "jauymnyng dosy - jauym" dep biletin әlem elderining kelesi nysanasy bolyp ketpesimizge kim kepil?! Reseyge salynghan sanksiyalardyng salqynymen-aq ekonomikamyzdyng sheksiz әlsirep, tengemizding tiyngha ainalyp bara jatqany mynau. Eger sol sanksiyalar tike ózimige baghyttalsa qanday jaghdaygha qalarymyzdy kim bilsin.

Quanysh Qappas

Abai.kz

 

16 pikir

Ýzdik materialdar

Alghys aitu kýni

Alghys aitu kýni jәne onyng shyghu tarihy

Jomartbek Núrman 1583
Alashorda

Qojanov mejeleu nauqanynda (Jalghasy)

Beybit Qoyshybaev 2283
Ghibyrat

Qaysar ruhty ghaziz jan

Múhtar Qúl-Múhammed 3620