Sәrsenbi, 24 Sәuir 2024
3590 1 pikir 5 Jeltoqsan, 2018 saghat 10:20

Biylghy jyldyng 11 aiynda siyr etining esporty 14,5 myng tonnany qúrady

QR Premier-Ministri Baqytjan Saghyntaevtyng tóraghalyghymen ótken Ýkimet otyrysynda 2017–2021 jyldargha arnalghan QR agroónerkәsiptik keshenin damytudyng memlekettik baghdarlamasyn jýzege asyru barysy qaraldy. Búl turaly Premier-ministrding resmy saytyna silteme jasay otyryp Abai.kz aqparattyq portaly habarlaydy. 

Memleket basshysy agroónerkәsiptik keshen aldyna enbek ónimdiligi men óndelgen ónim eksportyn 5 jyl ishinde keminde 2,5 esege úlghaytu mindetin qoyghan bolatyn. Qoyylghan mindetterdi eskere otyryp, Ýkimet biylghy jyldyng shilde aiynda Agroónerkәsiptik keshendi damytudyng 2021 jylgha deyingi memlekettik baghdarlamasyn ózektendirip, qayta bekitti.

Auyl sharuashylyghynyng birinshi  viyse-ministri A. Evniyev janartylghan memlekettik baghdarlamanyng jýzege asyryluy turaly aityp berdi. Memlekettik baghdarlamany basqaru alghash ret jobalyq tәsildemeni qoldana otyryp, pilottyq rejimde jýzege asyryluda. Búl ýshin jobalargha jedel baqylau men naqty monitoring jýrgizip otyratyn tolyqqandy jobalyq ofis qúrylghan. Memlekettik baghdarlama jobalyq basqaru standarttaryna sәikes 10 salalyq, 14 ónirlik baghdarlamagha dekompozisiyalandy. Sonymen qatar, agroónerkәsiptik keshendi jәne auyldyq aumaqtardy damytudy kózdeytin 10 aralas baghdarlamany әzirleu ýshin basqa memlekettik organdarmen baylanys ornatyldy.

A. Evniyev salalyq baghdarlamalardyng qalay jýzege asyp jatqany turaly bayandady.

Shaghyn jәne orta sharua qojalyqtaryna negizdelgen etti mal sharuashylyghyn damytudyng salalyq baghdarlamasy biylghy jyldyng ekinshi jartyjyldyghynan bastap jýzege asyryluda. Búl ýshin arnayy jenildetilgen «Sybagha» nesiyelik  ónimi iske qosylghan.

«Baghdarlama ekinshi jartyjyldyqta qosylghanyna qaramastan, biylghy jyldyng jospary asyra oryndaldy. Býgingi kýni 600-den astam fermer nesie alghan. Fermerlik sharuashylyqtardyng iri qara mal satyp alu boyynsha jyldyq jospary 50 myng bas bolghan. 11 aida 67 mynnan astam ótinim qabyldandy, 55 myng basqa arnalghan nesie maqúldanyp, berildi. Analyq tabyndy túqymdyq týrlendiru jospary 1,0 mln. basty qúraydy. Býgingi kýnning ózinde túqymdyq týrlendiruge shamamen 977 myng analyq bas nemese 98% qatysuda», — deydi A. Evniyev.

Ministrlikting mәlimetine qaraghanda, biylghy jylghy 11 aiynyng nәtiyjesi boyynsha siyr etin eksporttau kólemi 14,5 myng tonna bolghan. Sonday-aq, A. Evniyevting aituynsha, jyl sonyna deyin siyr etining eksporty josparlanghan 15 myng tonnadan asyp týspek.

Salalyq sýt baghdarlamasy sýt óndiru kólemin 10 jylda 1 mln tonnagha deyin arttyrudy kózdeydi. Maqsatqa jetuding indikativtik kórsetkishteri aiqyndaldy. 2027 jylgha deyin quattylyghy 400 basqa deyin jetetin jana 527 otbasylyq tauarlyq sýt fermasyn, quattylyghy 400 basqa deyin jetetin 19 óndiristik tauarlyq sýt fermasyn ashu josparlanyp otyr.

«Biyldyng ózinde 15 tauarlyq sýt fermasy iske qosyldy. Onyng 10-y — jalpy quattylyghy 7400 basty qúraytyn óndiristik, 5 sýt fermasy — otbasylyq. Jyldyng ayaghyna deyin jalpy quattylyghy 4500 basty qúraytyn qosymsha 10 fermany iske qosu josparlanuda. Osynau memlekettik qoldaudyng arqasynda úiymdasqan sharuashylyqtarda sýt óndiru kólemi  10 aida 1,3 mln tonnagha jetti. Salystyra ketsek, 2015 jyly úiymdasqan sharuashylyqtar 900 myng tonna sýt óndirgen», — dedi A. Evniyev.

Miistrlikting aituynsha, dәl úiymdasqan sharuashylyqtar sýtting negizgi bóligin beredi. Atalmysh sharuashylyqtar 2017 jylmen salystyrghanda, 10 aidyng ishinde 7,8%-gha kóp sýt óndirgen. Al, jeke qosalqy sharuashylyqtar osy uaqyt aralyghynda nebәri 1,9%-gha ghana artyq sýt óndirgen.

Qús sharuashylyghy salalyq baghdarlamasy ayasynda qús etin óndiru dengeyin aldaghy 10 jylda 3 esege úlghaytyp, importty almastyruymyz kerek. Biyl jyldyq quaty 60 myng tonna bolatyn «Makinka qús fabrikasy» iske qosyldy. Búl — qazirgi uaqyttaghy osy salanyng eng auqymdy jobasy.

A. Evniyev ósimdik sharuashylyghynyng eng ýlken qory suarmaly jerlerdi damytuda ekenin atap ótti. Memlekettik baghdarlama ayasynda 2021 jylgha deyin 610 myng gektar jerdi, onyng ishinde biyl 65 myng gektar jerdi ainalymgha tartu kózdelip otyr. Býgingi kýnning ózinde 42 mln gektar suarmaly jer  aynalymyna engizildi. Qalghan jerler jyl sonyna deyin engiziletin bolady.

Atalghan mindetti oryndau maqsatynda Islam Damu Banki jәne Europa Qayta Qúru jәne Damu Bankimen birlesip, 100 mlrd tengeden astam qarjygha 128 myng gektar jerding gidromeliorasiyalyq jýielerin qalpyna keltiru júmystary jýrgizilude.

Búdan basqa suarmaly jerlerdi damytu jónindegi salalyq baghdarlama ayasynda taghy da 1,5 mln gektar jana suarmaly jerlerdi ainalymgha tartyp, suarmaly jerler aumaghyn 3,5 mln gektargha deyin jetkizu kózdelip otyr. Osylaysha, jalpy egis egiletin alang aumaghyndaghy suarmaly jerlerding ýlesi 16%-dy qúrap, ónim kólemi 2,4 trln tenge dengeyinde bolmaq. Suarylatyn eginshilik, búl — tek kókónis pen jemis qana emes, mal sharuashylyghy ýshin kepildi azyq kózi.

Qarqyndy baq sharuashylyghyn damytu baghdarlamasy ayasynda 10 jyl ishinde 47 myng gektar alangha qarqyndy baq otyrghyzyp, importty almastyru mindeti qoyylyp otyr. Búdan basqa, jemis saqtau qoymalaryn salu, virusy joq kóshetter óndiru zerthanalaryn qúru, ónim óndeu quattaryn jete jýkteu siyaqty aralas baghyttar da damityn bolady. Qarqyndy baqtardyng negizgi ornalasu aimaghy — Almaty, Jambyl jәne Týrkistan oblystary.

Sonymen qatar, A. Evniyev agroónerkәsiptik keshendi qajetti resurstarmen qamtamasyz etuge baghyttalghan birqatar jýieli tapsyrmalardyng oryndaluy turaly da esep berdi. Mәselen, agroónerkәsiptik keshen subektilerining qarjylandyrugha qoljetimdiligin arttyru ýshin naqty sharalar kózdelgen.

Birinshiden, biyl negizgi qúraldargha arnalghan nesiyeler boyynsha syiaqy mólsherlemelerin subsidiyalau, sonday-aq auyl sharuashylyghy tehnikalary men januarlarynyng lizingi qayta kýshine endi.

«Búl biylghy jyldyng 10 aiynda 50 mlrd tengeden astam qarjygha 2752 birlik tehnikany lizingke alugha mýmkindik berdi. Ótken jylmen salystyratyn bolsaq, 40,2 mlrd tengege 2400 tehnika alynghan. Baghdarlama ekinshi jartyjyldyqta iske asyryla bastaghanyn eskersek, búl — jaqsy nәtiyje. Jalpy, 2018 jyly lizing baghdarlamasyna 60 mlrd tenge baghyttalmaq», — dep atap ótti A. Evniyev.

Ekinshiden, investisiyalyq subsidiyalau tәsilderi ózgertildi. Endi investisiyalyq salymdardy óteu ýlesi barlyq pasporttar boyynsha 25 payyz bolyp belgilendi. Tek jayylymdardy sulandyru infraqúrylymyn qúru jobalary boyynsha óteu payyzy 80 payyz dengeyinde saqtalatyn bolady.

«Búl jana investisiyalyq jobalargha bastama jasaugha serpin berdi. Eger ótken jyly QazAgro jelisi boyynsha 45,1 mlrd tengege 40 iri investisiyalyq joba maqúldansa, al biylghy jyldyng basynan beri qúny 104,5 mlrd tengege 76 joba maqúldandy», — dedi auyl sharuashylyghynyng birinshi viyse-ministri.

Ýshinshiden, memlekettik qoldau sharalarynyng tiyimdiligin arttyru ayasynda tiyimsiz subsidiyalar qysqartyluda. A. Evniyevting sózine qaraghanda, múnday subsidiyalargha ósimdik sharuashylyghyndaghy gektarlyq subsidiyalar, mal sharuashylyghyndaghy ónimdilikti subsidiyalau jatady. Reformalau qorytyndysy boyynsha 54 subsidiyadan 34-i ghana qalady. Qalghandary barynsha ontaylandyrylyp, jyl sonyna deyin tolyqtay avtomattandyrylatyn bolady. Búl ótinimderdi qarastyru merzimin ortasha eseppen 2,5 esege qysqartyp, sybaylas jemqorlyq tәuekelderin tómendetpek. Biylghy jyly alghash ret miyneraldyq tynaytqyshtargha subsidiya beru prosesi tolyq avtomattandyryldy.

Sonday-aq, qarjy instituttaryn QazAgro arqyly agrarlyq sektordy qarjylandyrugha tartu júmysy jalghasuda. Atalghan baghyt boyynsha eki jyl ishinde nesie beru kólemi 21%-dan 37%-gha deyin artty. Jyl basynan beri Holding 82,3 mlrd tengege qarjylyq instituttardy qorlandyrdy.

Kreditter boyynsha kepildendiru jýiesi jetildirilude, mәselen, 2019 jyldan bastap auyl sharuashylyghynyng basymdyqty baghyttary boyynsha jәne kepildik qamtamasyz etu jetpey túrghan jaghdayda kredit somasynyng 30%-na deyingi kepildikti shaghyn jәne orta biznes ala alatyn bolady. Búl ýshin tiyisti qaghidalar qabyldandy.

A. Evniyev atap ótkendey, búdan basqa, auyl sharuashylyghyndaghy saqtandyru jýiesin jәne kredittik seriktestikterdi jetildiru júmystary jýrgizilude, sonday-aq jana qarjy qúraly — agrarlyq qolhat engizilude. Búl ýshin zannamalyq aktilerge engiziletin ózgerister paketi әzirlenip, qazirgi tanda Parlament Mәjilisinde qaraluda.

Sonymen qatar, ghylymy zertteulerding sapasyn arttyru maqsatynda ghylym, bilim jәne bilim taratudy damytu ýshin aghymdaghy jyly Últtyq agrarlyq ghylymiy-bilim beru ortalyghynyng jýiesinde qúrylymdyq ózgerister jýrgizildi. Agroónerkәsiptik keshende innovasiyalardy neghúrlym tabysty paydalanyp otyrghan elderding tәjiriybesi negizge alyndy. Búl AQSh jәne Braziliya, onda qoldanbaly ghylymgha ghalymdardy maqsatty dayyndaugha basa nazar audarylady.

«Aghymdaghy jyly baghdarlamalyq-nysanaly qarjylandyru 4,2 mlrd tengeden 7,6 mlrd tengege 1,8 ese úlghaydy. Búdan basqa, osy jyldan bastap alghash ret biznes-qauymdastyqtar aldaghy ýsh jylgha arnalghan ghylymiy-zertteu taqyryptaryn qarjylandyru turaly sheshim qabyldaugha qatysty. Kelesi kezende birlesip qarjylandyrudy subsidiyalau esebinen naryqtyng zertteulerge degen qajettiligi qalyptastyrylatyn bolady. Ghylymy úiymdardyng materialdyq-tehnikalyq bazasyn janartugha 4,1 mlrd tenge bólindi», — dep habarlady A. Evniyev.

Auyl sharuashylyghy birinshi viyse-ministri habarlaghanday, bilim taratudyng jana jýiesi agroparkter men ónirlik ortalyqtar jýiesine sýienetin bolady, olar jergilikti jerlerde agrarlyq sýiemeldeudi, ónirding fermerleri ýshin qajetti tehnologiyalardy berudi jәne olardyng saqtaluyn jýzege asyrady. Sonymen qatar ónirlik ortalyqtardyng bazasynda naqty bilim men qajetti tehnologiyalyq sheshimderdi jetkizu ýshin ghylymiy-zertteu instituttary men jogharghy oqu oryndarynyng ghylymy әleueti paydalanylatyn bolady.

«Ótkizu naryqtarynyng qoljetimdiligin jәne eksportty damytu ýshin ishki naryqty qorghau jәne syrtqy naryqtardy keneytu sharalary qabyldanuda. Qazir kóptegen auyl sharuashylyghy tauarlary (balyq ónimi, asyl túqymdy jylqylar, múzdatylghan qoy eti, bal, biday, biday kebegi, soya búrshaghy, soyylatyn jylqylar, raps kýnjarasy, siyr eti, jonyshqa, ún, ósimdik mayy, arpa, jýgeri) ýshin Qytay naryghy ashyq. Osy sharalardyng arqasynda 9 aidyng qorytyndysy boyynsha Qytaygha AÓK ónimderining eksporty 42%-gha úlghaydy», — dedi A. Evniyev.

Iran tarapymen tiri qoydy, tonazytylghan әri salqyndatylghan qoy etin, siyr etin, taghamdyq júmyrtqany jetkizuge arnalghan veterinariyalyq talaptar kelisildi. Al biyl QR AShM tiri iri qara malgha qoyylatyn talaptardy kelisudi josparlanyp otyr.

Sonday-aq iri qara mal men úsaq maldy Saud Arabiyasyna jәne Birikken Arab Ámirlikterine, et pen et ónimderin, tauyq júmyrtqasyn Birikken Arab Ámirlikterine jetkizuge qoyylghan shekteuler alyp tastaldy. Qazaqstandyq 171 kәsiporyn auyl sharuashylyghy ónimderin eksporttaugha qúqyq beretin sheteldik elder tizilimine engizildi. Mysaly, 153 kәsiporyn týrli agroónerkәsiptik keshen ónimderin Qytaygha eksporttau qúqyghyna ie boldy, 17 balyq óndeu kәsiporny Euroodaqqa balyq ónimderin eksporttaugha rúqsat aldy.

Auyl sharuashylyghy birinshi viyse-ministrining aituynsha, Halyqaralyq epizootiyalyq burogha (HEB) vaksina salynbaytyn ausyldan taza 9 oblystyng aumaghyn 5 aimaqqa bólu turaly dosie berildi, búl halyqaralyq saudany jenildetuge mýmkindik bermek.  Qazaqstandyq agroónerkәsiptik keshen ónimderin jetkizu mýmkindigi turaly Izrailidin, Kuveyttin, Malayziyanyn, Japoniyanyn, Ontýstik Koreyanyn, Europalyq odaq elderinin veterinariyalyq jәne fitosanitariyalyq qyzmetterimen kelissózder jýrgizu josparlanuda. Nәtiyjesinde, agroónerkәsiptik keshen ónimderining eksporty 9 aida 28,3%-gha, onyng ishinde óndelgen ónimder eksporty 10%-gha úlghaydy.

Agroónerkәsiptik keshendi sifrlandyru baghdarlamasy shenberinde naqty eginshilikting negizgi elementi bolyp tabylatyn tanaptardyng elektrondyq kartalary jasaluda, 24 mln gektargha nemese jalpy egis alanynyng 100%-yna, sonday-aq 24,6 mln ga jayylymgha nemese jalpy jayylymdar kólemining 35%-yna sifrlandyru jýrgizildi. Jyl sonyna deyin jayylym tanaptaryn sifrlandyrudy tolyghymen ayaqtau josparlanyp otyr.

«Subsidiyalau prosesin avtomattandyru boyynsha 15 subsidiya týrinen 3 subsidiya (tynaytqyshtar, gerbisidter, gektarlyq) tolyq avtomattandyrylyp, iske qosyldy. Elektrondyq astyq qolhattarynda blokcheyn tehnologiyasy iske qosyldy, ol 5 mln tonna astyq kólemindegi astyq qolhattary boyynsha operasiyalardyng qauipsizdigin qamtamasyz etuge mýmkindik berdi», — dedi A. Evniyev.

A. Evniyev sonymen qatar salalyq baghdarlamalardyng sharalary men indikativteri ónirlik baghdarlamalargha bólingenin bayandady. Býgingi tanda barlyq oblystar óz baghdarlamalyrn әzirlep, qorghaghan.

«Ónirlerde Memlekettik baghdarlamanyng iske asyryluyna monitoring jýzgizu maqsatynda biyl búryn monitoring jýrgizilgen 103 indikatordyng ornyna 30 indikator boyynsha ónirlerding reytingi әzirlendi, ol oblystardyng basshylaryn enbek ónimdiligin jaqsaru sharalaryn qabyldaugha yntalandyratyn bolady», — dedi A. Evniyev.

QR AShM mәlimetinshe, jalpy elimiz boyynsha auyl sharuashylyghynyng negizgi kapitalyna tartylatyn invetsisiyalar kólemining artuy bayqalyp otyr, 10 aida ol 18,4%-dy, tamaq ónimderi óndirisine salynghan investisiyalar ósimi 33,7%-dy qúrady. Ósimdik sharuashylyghynda egis alqaptaryn әrtaraptandyru jalghasuda.

Óz kezeginde, «QazAgro» basqarma tóraghasy R. Qúrmanov 10 aidyng qorytyndysy boyynsha qarjylyq úiymdardy qorlandyru kólemi 83 mlrd tengeni nemese jalpy nesiyelendiru kóleminde 30% qúrap otyrghanyn habarlady. Jyl sonyna deyin 37% kólemindegi kórsetkishke qol jetkizu josparlanghan.

«AÓK-ting tehnikalyq jaraqtaluy men óndiris qarqyndylyghy dengeyin arttyru boyynsha lizingke 50 mlrd tengege juyq somagha 2752 tehnika berildi, búl 2017 jylghy kórsetkishten 20%-gha artyq», — dedi R. Qúrmanov.

Sonymen qatar ónirlerde Memlekettik baghdarlamanyng iske asyryluy turaly Jambyl oblysynyng әkimi  A. Myrzahmetov, Týrkistan oblysynyng әkimi — J. Týimebaev, Aqmola oblysynyng әkimi — M. Myrzaliyn, Batys Qazaqstan oblysynyng әkimi — A. Kólginov, Manghystau oblysynyng әkimi — E. Toghjanov bayandady.

Premier-Ministrding orynbasary – auyl sharuashylyghy ministri Ó. Shýkeev suarmaly jerlerdi damytu boyynsha salalyq baghdarlama әzir ekenin jetkizdi, ol jeltoqsan aiynda Ýkimet qarauyna úsynylatyn bolady. Búl baghdarlamada jylyjaylargha arnalghan jabdyqtardy subsidiyalau mәseleleri qaralatyn bolady.

Ó. Shýkeev biyl Agroónerkәsiptik keshendi damytudyng 2017–2021 jyldargha arnalghan memlekettik baghdarlamasy qarqyndy iske asyrylghanyn atap ótti. Agroónerkәsip salasy asa auqymdy sala bolghandyqtan jәne kóptegen salalary bolghandyqtan, búl baghdarlama naqty jobalardy iske asyrudy qarastyrady. Auyl sharuashylyghy ministrligi dengeyinde júmys jobalyq basqaru ayasynda jýrgizilip jatyr. Nәtiyjesinde AÓK damytu boyynsha baghdarlama naqty jobalardan: auyldyq, audandyq, oblystyq dengeydegi jobalardan túruy tiyis.

Mәseleni qarau qorytyndysyn shyghara otyryp, QR Premier-ministri Baqytjan Saghyntaev memlektetik baghdarlamanyng kórsetkishterining ózgeruining ong dinamikasyn atap ótti, degenmen, birqatar oblystardyng kózdelgen nәtiyjelerden artta qalyp otyrghanyn da aitty. Osyghan baylanysty, Auyl sharuashylyghy ministrligine әkimdiktermen birlesip jyl sonyna deyin barlyq maqsatty kórsetkishterge qol jetkizudi jәne AÓK damuynyng negizgi kórsetkishterining ong dinamikasyn qamtamasyz etu tapsyryldy.

Biylghy jyldyng qorytyndysy boyynsha Ýkimet jobalyq basqaru ayasynda auyl sharuashylyghy jәne sifrlyq ekonomika boyynsha atqarylghan júmystar turaly ónirlerding әkimderin tyndaytyn bolady.

Abai.kz

1 pikir