Ótkende Qazaqstandaghy iri múnay kompaniyasyna Qytay azamaty basshy bolypty degen әngime әlemjelide sóz boldy. Sóitip, izdep qarasaq, rasynda solay eken. «Manghystaumúnaygaz» kompaniyasynyng bas diyrektory bolyp Lu Jiynsheng degen taghayyndalypty. Álgi Lu Jiynshenning nәmi qytay. Qazaq jerinde birazdan beri jýr. Jәy jýrgen joq, basshylyq qyzmette jýr. «AyDan» deytin kompaniyada preziydent, Bozashyda bastyq bolghan. Ásirelegenimiz emes, qazaq múnayyn soryp, qazaqtargha qojalyq etip jýr.

Búl aqparatty «qazaquni.kz», «qamshy.kz», «lada.kz» sekildi birqatar aqparat qúraldary jarysa jazdy. Álgi Jiynshenning qay jyly qay jerde basshylyq qyzmet etkenin tizip jazdy. Onyng barlyghyn qaytalap jatpayyq.

Shyndyghyn jazsaq, Lu Jiynsheng qazaq múnayyna qojalyq etip otyrghan jalghyz qytay emes. Biyl qarashanyng basynda Aqtóbedegi «CNPC-Aqtóbemúnaygaz» kompaniyasynda da basshylyq auysqan edi. Oblys basshysy Berdibek Mashbekúly qatysqan jiynda aty darday kompaniyanyng últy qytay basshy Bian Dyjy deytin azamat taghy bir qytaylyq Uang Junjandy qyzmetinen bosatyp, ornyna taghy bir qytaylyq Vey Yushiandy taghayyndaghan edi. Búl 6 qarashada bolghan. Ony atalghan kompaniyanyng resmy sayty habarlap aitty.

Osymen biz qozghayyq dep otyrghan taqyrypqa túzdyq retindegi aqparat tәmam. Búl eki aqparat qazaqstandyq BAQ-ta jәne әleumettik jelide qyzu talqy boldy. Osyday keyin-aq, «Vatsapta» bir top qytay azamatynyng sureti taray bastady. Olar Qazaqstandaghy múnay kompaniyalarynda basshylyq jasap jýr eken, sensek. Búl maqalany jazugha sebep bolghan da osy aqparat. Óitkeni, ózekti. Qazaq múnayyna kimder qojalyq etip otyr?

Biz Qazaqstandaghy múnay kompaniyalaryna kimder basshylyq jasap jýrgenin bilmek bolyp, sholu jasadyq. Shynymen solay ma?

Qazaqstanda irili-úsaqty birshama múnay kompaniyalary bar, belisizder. Auqymy ýlken transúlttyq kompaniyalardan bastap, úsaq jeke-menshik kompaniyalargha deyin aita berseng kóp. Deytúrghanmen, solardyng ishinde negizgi dep aitylatyny «Tenizshevroyl», «Qarashyghanaq Petrolium Opereyting», «Qazmúnaygaz» ÚK, «Manghystaumúnaygaz» AQ, «CNPC-Aqtóbemúnaygaz» jәne basqalary.

Osy kompaniyalardyng Diyrektorlar kenesinde, diyrektoratynda kimder otyr? Biz búl aqparattardy sol kompaniyalardyng resmy sayttarynan anyqtap bildik. Kóriniz, bile jýriniz dep әrqaysysynyng esim-soylaryn ekshelep kórsetemiz, endi.

«TengizShevroyl» AQ

Basshylyq qúram:

Maykl Uirt, Diyrektorlar kenesining tóraghasy,

Ted Etchison, TShO Bas diyrektory,

Múrat Múqashev, Bas diyrektordyng orynbasary,

IYmer Bonner, Óndiristing bas menedjeri.

«Qazmúnaygaz» ÚK

Qazmúnaygaz – Qazaqstandaghy eng iri Últtyq múnay jәne gaz kompaniyasy. Onyng aktiyvine «Razvedka Dobycha «KazMunayGaz»», Kazahoyl-Aqtóbe (67%), Manghystaumúnaygaz (50%), Tengizshevroyl (20%), KazMunayTeniz (20%), Qashaghan (16,81%), PetroKazahstan (33%) jәne basqa da kompaniyalar kiredi.

Diyrektorlar kenesi: 8 adam

Uolton Kristofer Djon, Diyrektorlar kenesining tóraghasy, Tәuelsiz diyrektor,

Grual Baljit Kaur, «Samrúq-Qazyna» AQ mýddesin qorghaushy,

Uayt Stiyven Djeyms, Tәuelsiz diyrektor,

Dayer Filip Djon, Tәuelsiz diyrektor,

Alik Aydarbaev, Sauat Mynbaev, Erlan Baymúratov, Úzaqbay Qarabaliyn

«Manghystaumúnaygaz» AQ

Basshylyq qúram:

Lu Jinchen, Bas diyrektor,

Cheng Yuan, diyrektordyng orynbasary,

Cheng Szunsyani, kommersiyalyq jobalar jónindegi orynbasary,

Baqyt Imanbaev, Bas diyrektordyng birinshi orynbasary,

Qazybek Kiynov, orynbasar,

Núrserik Kýdereev, orynbasar,

Jetibay Tulegojaev, orynbasar,

Múrat Asabaev, orynbasar.

«Qarashyghanaq Petrolium Opereyting»

Basshylyq qúram:

Edvin Ronald Blom, QPO Bas diyrektory,

Djennaro Zukkaro, Bas diyrektordyng orynbasary, Óndiris jónindegi diyrektory,

Edoardo Stefano Mauri, Qarjy diyrektory,

Aliberto Kastelli, Markenting diyrektory,

Matteo Grassani, Qúqyqtyq mәseleler jónindegi diyrektory,

Luka Mori, QPO Jobalaryn jýzege asyru jónindegi diyrektory,

Maurisio Pinna, Jobalardy damytu diyrektory, Shmidt Lora, Úiymdastyru diyrektory,

Marat Karimov, Bas diyrektordyng orynbasary,

Núrjan Kamalov, Ýkimetpen baylanys diyrektory.

«CNPC-Aqtóbemúnaygaz» AQ

Basshylyq qúram:

Bian Dyjy, «CNPC-Aqtóbemúnaygaz» AQ Diyrektorlar kenesining tóraghasy,

Vey Yuysyan, «CNPC-Aqtóbemúnaygaz» AQ Bas diyrektory,

Van Chjunsay, Diyrektorlar kenesining mýshesi, CNPC Exploration and Development Company Ltd Diyrektorynyng orynbasary,

Chjan Hunbini, Diyrektorlar kenesining mýshesi.

(Eskertu! Aqparattar eskirui mýmkin)

 «QazTransOyl» AQ

Diyrektorlar kenesi: 7 adam

Luis Koimbra, Tәuelsiz diyrektor,

Fernando Machiynena, Tәuelsiz diyrektor,

Daniyar Berilbaev, Diyrektorlar kenesining tóraghasy, Dimash Dosanov, Bas diyrektor, Núrtas Shmanov, Ardaq Múqyshov, Serik Pirimbetov.

«QazMúnayTeniz» TMK JShS

Anshybaev Amantay, Kompaniya diyrektory

Múnay-gaz salasyndaghy júmys ótili — 30 jyldan astam.«QazMúnayTeniz» TMK AQ aksiyalarynyng 100 payyzy «QazMúnayGaz» ÚK AQ-qa tiyesili.

Qazaqstandyq múnay kompaniyalary:

Kaspian Tristar JShS «Óli qoltyq - 50%», Aday Petroleum, Jalghyztóbemúnay, Aral Petroleum, Tolqynmúnaygaz, Kazpolmunay, HazarMúnay, ANAKO (Qyryqmyltyq - 81 %), Emiroyl,  AY-DAN MÚNAY, ÚK Kóljan (Túzkól, Soltýstik-batys Qyzylqiya), Galaz y K (Soltýstik-batys Qonys), Aktau TRANZIYT, Kazneftehiym-Kopa jәne basqalary.

Reseylik múnay kompaniyalary:

Qazaqstandaghy negizgi reseylik múnay kompaniyalary - Lukoyl men Rosnefti.

Lukoyldyng ýlesi – Tenizde 2,5%, Qarashyghanaqta 15%, Soltýstik Bozashyda 25%, Qaraqúdyqta 62,5%, Armanda 50%, Soltýstik Qúmkólde 33%, Qojasayda 33%, Álimbekmolada 50%, Týpqaraghanda 50%, Atashskiyda 50%, Ontýstik Jambayda 12,5%.

Al Rosnefttyng ýlesi – Qúrmanghazyda 50%.

Amerikalyq jәne Europalyq múnay kompaniyalary:

Chevron-nyng ýlesi – Tenizde 50%, Qashaghanda 16,81%, Qarashyghanaqta 20%.

Eni-ding ýlesi – Qarashyghanaqta 25%, Qashaghanda 16,81%.

Total-dyng ýlesi – Qashaghanda 16,81%.

ExxonMobil-ding ýlesi – Tenizde 25%, Qashaghanda 16,81%.

Royal Dutch Shell-ding ýlesi – Qashaghanda 16,81%, Armanda 50%.

British Gas-dyng ýlesi – Qarashyghanaqta 20%.

Repsol YPF-ting ýlesi – Ontsýitk Jambayda 25%.

Petrom-nyng ýlesi Tasbolatta, Aqtasta, Týrkimende.

Maersk Oil – Dunga, Jupiter Energy-ding ýlesi – Shyghys Aqqarda.

Lancaster Petroleum-ning ýlesi – Qúmsay, Kókjiydede.

Qytaylyq múnay kompaniyalary:

Qazaqstannyng múnayy naryghyna Qytaylyq kompaniyalar 1997 jyldan beri dendep kirdi.

1997 jyly Qytaylyq CNPC Aqtóbemúnaygazdy (Janajol men Kenqiyaqty) satyp aldy.

2001 jyly Qytaylyq CNPC Soltýstik Bozashynyng (Buzachi Operating Ltd) 50%-yn;

2006 jyly Qytaylyq CNPC PetroKazahstandy;

2006 jyly Qytaylyq CITIC Qarajambasmúnaydyng 50%-yn;

2009 jyly Qytaylyq CNPC Manghystaumúnaygazdyng 50%-yn;

2013 jyly Qytaylyq CNPC Qazmúnaygazdan Qarashaghandaghy ConoccoPhllips-ting 16,8%-yn satyp aldy.

Aziyalyq kompaniyalar:

Inpex-ting ýlesi – Qashaghanda 7,56%.

Mittal Investments-ting ýlesi – Qaraqúdyqta 37,5%, Soltýstik Bozashyda 25%, Ontýstik Jambayda 12,5%.

JNNK-ting ýlesi – Qúlandyda 50%.

ONGC Videsh Ltd-ding ýlesi – Sәtpaevta 25%.

Qazaqtýrikmúnaydyng ýlesi – Saztóbede, Elemeste 49%.

Qazir Qazaqstanda 3 múnay ónideu zauyty bar. Olar: Atyraudaghy, Pavlodardaghy jәne Shymkenttegi múnay óndeu zauyttary.

Ol jerlerdegi basshylyq qúram:

Atyrau MÓZ – baqylaushy aksioneri QazMúnayGaz AQ.

Ghalymjan Amanturlin – Bas diyrektor, Basqarma tóraghasy,

Núrlan Keykin – Basqarma mýshesi, departament diyretkory,

Múratjan Músaybekov – Basqarma mýshesi, Újymdyq basqaru boyynsha Bas diyrektordyng kenesshisi,

Núrlan Shangereev – Basqarma mýshesi, Markenting boyynsha Bas diyrektordyng kenesshisi,

Eldar qarymsaqov – Basqarma mýshesi, Újymdyq qúrylym jónindegi Bas diyrektordyng orynbasary.

Pavlodar MÓZ – baqylaushy  aksioneri QazMúnayGaz AQ.

Ospanbek Álseyitov – Bas diyrektor,

Dýisenbek Kójekbaev – Bas injiyner, Bas diyrektordyng orynbasary,

Ermek Baymuhanov – Bas diyrektordyng orynbasary.

Shymkent MÓZ – baqylaushy aksioneri «PetroKazahstan»

«PetroQazaqstan Ink.» – búl aksionerleri bolyp «CNPC E&D» (67%) jәne «QazMúnayGaz» BÓ (33%) tabylatyn, múnay jәne gazdy satyp alu, barlau, shygharu jәne óndiru, sonday-aq múnay ónimderin satu boyynsha qyzmetti jýzege asyratyn kompaniyalar toby.

Basshylyq qúram:

Vey Yuysyan, «PetroKazahstan Ink.» kompaniyasynyng Bas atqarushy diyrektory,

Ini Syansiyn, Logistika men marketing jónindegi Viyse-preziydenti,

Chjan Pinchjani, Almaty filialynyng basshysy,

Yan Miniuy, Qarjy diyrektory,

U Linigan, «PetroKazahstan Qúmkól Resoriyz» Basqarma tóraghasy,

Szyan Shi, «PetroKazahstan Oil Prodakts» Preziydenti,

Szen Suydun, «PetroKazahstan Oil Prodakts» strategiyalyq josparlau jónindegi viyse-preziydenti,

Rýstem Bektúrov, Strategiyalyq kommunikasiya jónindegi Viyse-preziydenti,

Bolat Kósherbaev, «PetroKazahstan Qúmkól Resoriyz» Viyse-preziydent,

Asqar Túrysbekov, «PetroKazahstan Oil Prodakts» Birinshi viyse-preziydenti,

Raqymjan Janghabylov, «PetroKazahstan Oil Prodakts» modernizasiya jәne damu jónindegi viyse-preziydenti.

Týiin. Biz búl tizimdi әri qaray da jalghay beruimizge bolar edi. Biz sóz etpegen «Embimúnaygaz», «Ózenmúnaygaz» t.b. múnay kompaniyalary jeterlik. Degenmen, aitpaghymyz týsinikti boldy ghoy degen oimen osy jerden týiindegendi jón kórdik.

Biz sóz etken iri kompaniyalardyng basshylyghy kil sheteldikter emes, әriyne. Birli-jarym qazaghy bar ishinde. Deytúrghanmen, kórgenderinizdey, soyy bólek sheteldik shýregeylerding qarasy kóp. Búl degeniniz, esigimizden yrjiyp kirip, yghysyp tórimizge shyqqan mesqaryn, meshkey missionerler múnayymyzdy soraptap iship jatyr degen sóz.

Jerimiz múnayly, tilimiz shúrayly, Qúday bizdi aq altyngha da, qara altyngha da qaryq qylghan, dep maqtanghanda Qúday-au, aldymyzgha jan salmaymyz. Biraq bizding kól-kósir baylyqtyng qyzyghyn kim kórip jatyr? Jogharydaghy kompaniyalardyng deni «transúlttyq» degen telime statusy bar kompaniyalar. Álgi shýregeylerding shalqaya basyp, taltaya siyip, kerdendep jýrgeni de sondyqtan. Nege? Sebebi, qara halyqty bylay qoyghanda múnay-gaz salasyndaghy otandyq kompaniyalar sol sheteldik investordyng kónil-kýiine tәueldi. Óitkeni, olar investor.

Qazir Qazaqstandaghy iri investor memleket Qytay ekeni ótirik emes. Keybir derekterge kóz jýgirtsek, elimizdegi múnay óndirisining 25 payyzy qytaylyq kompaniyanyng baqylauynda. Ony jogharyda kórdinizder, kóz jetkizdinizder.

Ókinishke oray qazaq múnayynyng jarty Qúdayyna ainalghan Qytay әuelgi missiyasynan ainyp, investorlyq shekpenning ishinde jat pighylyn jasamasyna kepil kim?

Qazirding ózinde birte-birte osy elding qojayynynday elding zanyna da, basqasyna da qyryn qaray bastady. Sózimiz súiyq shyqpasyn, az-kem mysal keltireyik.

Árige barmay-aq, qoyayyq, byltyr...

2017 jyl. Qantar aiy. Qytaydyng sol kezdegi Qazaqstandaghy elshisi Chjan Hanhoy súmdyq sóz aitty. Aytqanda da: «Qazaqstannyng qyzdary qytaylyq jigitterdi óte qyzyqtyrady» dedi. Osy sózdi basqa-basqa emes, Elshi aitty.

«Qazaqstandyq qyzdar qytaylyq jigitterdi óte qyzyqtyrady. Qazaqstandyq qyzdar óte súlu, nәzik, joghary bilimdi, ata-analaryn, ýlken kisilerdi syilaydy, otbasylaryn jaqsy kóredi. Dәstýr jaghynan kelgende bizde úqsastyqtar kóp», - dedi ol.

https://baq.kz/kk/news/kogam/kitai_elshisi_kazakstandik_kizdar_kitailik_zhigitterdi_ote_kiziktiradi20170112_160800

2016 jyl. Nauryz aiy. Janaghy Elshi Hanhoy bizdi qoyyp, Qazaqstan biyligine doq kórsetip, dikendep sóiledi. «Sizder bizding kim ekenimizdi bilesizder me?!»

«Olar (Qazaqstan biyligi – red.) kimmen betpe-bet kelip otyrghandaryn bile me? Qytay – sizderding kórshileriniz, ol eshqashan qazaqtar men Qazaqstannyng mýddelerine qol súqpady, osy últtyn, osy halyqtyng gýldenip túrghan shaghynda da shabuyl jasamaghan», - dedi elshi.

https://www.qamshy.kz/article/qitaydinh-qazaqstandaghi-elshisi-sizder-bizdinh-kim-ekenimizdi-bilesizder-me-vydeo.html

2015 jyl. Mamyr aiy. Qytay kompaniyasynda júmys isteytin qazaqstandyq júmysshylardy QHR әnúranyn aitugha mәjbýrledi degen aqparat tarady.

CNPC «Aqtóbemúnaygaz» kompaniyasynyng qyzmetkerleri basshylyq Qytay әnúranyn aitugha mәjbýrleytindigin aityp, shaghym týsirdi.

https://turkystan.kz/public/article/3896-aktobemunajgaz-kyzmetcerleri-kytaj-anuranyn-shyrkauqa-mazhbur

2014 jyl. Qarasha aiy. Taghy da sol CNPC «Aqtóbemúnaygaz» kompaniyasyndaghy qytaylyqtar qiqarlyq jasap, respublikalyq manyzy bar jolgha ala bóget (shlagbaum) qoydy.

Aqtóbe oblysynda sheteldik investorlar jerdi zansyz menshiktep alghan. Kenqiyaqtan Embige aparatyn respublikalyq joldyng boyyna qytaylar beket ornatyp, rúqsatsyz eshkimdi attap bastyrmay qoyghan.

http://alashainasy.kz/society/aktobe-oblyisyinda-kyitaylyiktar-joldyi-jauyip-tastagan-57441/

Ayta berseng múnday mysaldar jetip artylady. Eng soraqysy-Qazaqstanda otyryp, atalmysh kompaniya Qytaydyng ekonomikasyn kóterip otyr.

Ókinishke oray, bizdegi býgingi jaghday osy, mine. «Qazannan qaqpaq ketse, itten úyat ketedi» degen sóz bar ghoy. Býgingi bizding jaghday, bizding Qazaqstan dәl sol qaqpaqsyz qazan sekildi kórinedi. Qara qytay qaptasa Búhar aitqan, kórindi qazyp jeydi kómiluli degendi esten shygharmaghanymyz dúrys...

Núrgeldi Ábdighaniyúly

Abai.kz