Deputattar nege diktant jazbady?
Kýni keshe ghana býkilhalyqtyq diktant ótti, bilesizder. Latyn grafikasyna negizdelgen qazaq tilining jana әlipbii boyynsha jalpyhalyqtyq diktantqa biz de qatystyq. Latyn әlipbiyimen jazyp kórdik. Qatesiz jazdyq demeymiz. Dese de, júrtpen birge biz de diktantqa qatystyq.
Kesheli-beri taralyp jatqan aqparattardy, naqty sandardy sóileteyik, endi. Almaty qalasy boyynsha jalpyhalyqtyq diktantqa 120 mynnan astam adam qatyssa, Astanada diktant jazghan júrttyng qarasy 130 mynnan asyp jyghylghan. Resmy aqparatqa sýiensek, Respublika kóleminde 2 milliongha juyq adam qatysqan. Diktanttyng audio mәtini «Shalqar», «Qazaq» radiolarynan taratyldy. Odan bólek, «emle.kz», «tilalemi.kz» sayttarynda da jazbasha mәtin de jariya boldy.
Aytpaqshy, keshegi diktantqa Respublika boyynsha 15 jastan asqan azamattar da qatysty. 80 sózden túratyn diktantty jazugha 30 minut uaqyt berildi. QR Mәdeniyet jәne sport ministri Arystanbek Múhamediyúly bastap, Mayra Múhamedqyzy, Qonysbay Ábilov, Roza Múqanovalar qostap, Astanadaghy Últtyq akademiyalyq kitaphanada diktant jazdy. Resmy aqparat osymen tәmam.
Búl jolghy jalpyhalyqtyq diktantty QR Mәdeniyet jәne sport ministrligi ótkizdi. Ne ýshin? «Qazaq tili emlesining negizgi erejeleri jobasyn» praktikada synap kóru ýshin.
Latyn grafikasy negizindegi әlipbiyge kóshu kezen-kezenimen jýrgiziletini belgili. Preziydentting 2018 jylghy 19 aqpandaghy №637 Jarlyghymen jәne Premier-ministrding 2018 jylghy 13 nauryzdaghy №27 ókimimen «Qazaq tili әlipbiyin latyn grafikasyna 2025 jylgha deyin kezen-kezenimen kóshiru jónindegi is-sharalar jospary» bekitilgen.
Keyin Últtyq komissiya jiyn ótkizgende premier Baqytjan Ábdirúly jauapty ministrlikke jana emle erejesi turaly halyqty qúlaqtandyrudy tapsyrghan. Soghan sәikes, latyn negizindegi qazaq tili әlipbiyin mengerudi, onymen jazudy praktikada synap kóru ýshin keshegi jalpyhalyqtyq diktant úiymdastyryldy. Yaghni, jana qazaq әlipbiyin júrtqa nasihattau, onymen jazugha júrttyng qolyn ýiretu ýshin ótkizdi. Diktantty ótkizuge tikeley mýddeli ministrlik Mәdeniyet jәne sport ministrligi boldy.
Jalpy latyn grafikasy negizindegi jana әlipbiymen erte me, kesh pe, bәrimiz jazatyn bolamyz. Jana әlipbiyding artyqshylyghy men kemshiligi turaly týrli pikir aityluda. Dese de, orystyng kirill әlipbiyindegi qazaq tiline óte-móte kerek reforma - latyn grafikasy negizindegi әlipby ekenine dau bolmas. Endeshe, onyng nasihatyna biz de aralasuymyz kerek-aq.
Degenmen, keshegi diktantqa qayta oralayyq. Diktantqa Respublika boyynsha týrli sala mamandary qatysty dedik. Mәdeniyet, sport, medisina, pedogogika t.b, әleumettik salalardyng ókilderi júrtpen birge diktant jazdy. Tipti, ministrding ózi de jazdy. Áriyne, latyn tiline kóshu men oghan dayyndyq júmystaryna jauapty ministrlikting tizginin ústaghan adam júrt qatarly jazuy kerek te edi. Solay boldy da. Biraq, Astanadaghy diktant jazghan júrttyng arasynan deputattardy kórmedik.
Qazaqstannyng qos palataly Parlamentinde úzyn-yrghasy 155 deputat bar. Onyng 45-i zeynetker. «Ásheyinde auyz jappastyn» kerin qyldy ma, joq әlde Preziydent bastap, júrt qostap nasihattap jýrgen jana әlipbiymen jazyp kóruge jýreksindi me, әiteuir bizding ýsh tilge ýiir, әsirese soltýstiktegi qoshynamyzdyng tiline qosh kónildi Parlamentting ókilderin kórmedik. Anda-múnda jýrgenin júrtqa jariyalay jýretin deputattardyng ózderi de ýn shygharmady. Áytpese, qatyssa, jazsa, kórer ek qoy.
Jalpyhalyqtyq diktanttyng ótetini eki-ýsh kýn búryn әleumettik jelilerde, aqparat qúraldarynda jariya etildi. Estimey qalatynday emes. Estidi. Astananyng bastamasy Astanadaghylardyng qúlaghyn ainalyp ótip, aimaqtargha taralyp ketti degenge jәne senu qiyn. Ásheyin qúlyqsyzdyq tanytty. Áytpese, eshkim-eshkimdi mәjbýrlep diktant jazghyzbasa kerek-ti. Biz solay dep seneyik.
Sonymen, ary ait ta, beri ait, bylayghy kýnde ekrandardan ekilenip sóilep, kósemsigende kópti auzyna qaratatyn kóp deputattyng qarasy keshe kórinbedi. Bәlkim, 45 zeynetkerin qosa eseptegende 155 deputattyng biri qalmay sol kýni júmysqa barghan bolsa kerek. Sharualary tyghyz ghoy, әriyne. 30 minut týgili, 30 sekund bos uaqyt joq qoy. Áytpese, elimizding negizgi Zang shygharushy organynyng ókilderi óz elining memlekettik tilining taghdyryna alandamaydy, onyng jazuyna, әlipbiyine jýrdim-bardym qaraydy deymisiz... Qúday ondaghanda osy aitqanymyz ras bolsa ghoy, deymiz...
Núrgeldi Ábdighaniyúly
Abai.kz
