Seysenbi, 23 Sәuir 2024
El ishi... 4273 4 pikir 26 Qazan, 2018 saghat 10:24

Balyq sharuashylyghy ministrligin qayta qúru kerek

Senat deputaty Sәrsenbay Ensegenov QR Premier-Ministri B.Á. Saghyntaevtyng atyna deputattyq saual joldap, balyq sharuashylyghyna jauapty memlekettik organ qúru qajettigin aitty. 

Senat deputaty Qazaqstan Respublikasy Preziydenti N. Nazarbaevtyng «Qazaqstandyqtardyng әl-auqatynyng ósui: Tabys pen túrmys sapasyn arttyru» atty Qazaqstan halqyna Joldauynda Ýkimetke biznesti órkendetuding túraqty kózderin qalyptastyryp, jeke investisiyany yntalandyru jәne naryq erkindigin qoldau turaly tapsyrma bergenin aita kelip, Elbasy osy arqyly jana júmys oryndary ashylyp, halyqtyng basym bóligi tabyspen qamatamasyz etiletinin atap kórsetti.

Qúrmetti, Baqytjan Ábdirúly!

El ekonomikasy men adamdardyng túrmys sapasyn arttyryp biznesting túraqty kózi bolatyn salanyng biri balyq sharuashylyghy.

Bizding elimiz balyq sharuashylyghy su qoryna bay, Kaspiy tenizin qospaghannyng ózinde su toghandarynyng jalpy audany 5 million gektar shamasynda. Búl jerlerde balyq ósiru men balyq aulaudy qarqyndy damytugha qolayly jaghdaylar bar.

Kenes Odaghy túsynda respublikada arnayy balyq sharuashylyghy ministrligi qúrylyp, jýieli memlekettik sayasat qalyptasqan bolatyn. Osynyng nәtiyjesinde barlyq oblystarda balyq zauyttary men kombinattary, óndiristik birlestikteri júmys jasady. Balyq aulau men balyq ónimderi óndirisining jalpy kólemi key jyldary 111 myng tonnadan asty. Myndaghan adamdar osy salada túraqty jýmyspen qamtylyp, tabysty enbek etti.

Biraq, qazirgi uaqytta balyq sharuashylyghynyng mýmkindigi tolyq paydalanylmauda.

Ótken ghasyrdyng 90-shy jyldarynan bastap ekonomikanyng jetekshi salasy bolghan balyq sharuashylyghy jete kónil bólinbeuinen qúldyraugha úshyrady jәne әlide osy jaghdaydan shygha almauda. Balyq aulau kólemi kýrt tómendegen.

Búnyng negizgi sebebi balyq dýniyesin qorghau, ósimin molaytu, jәne paydalanu jónindegi memlekettik sayasatty belgileytin baghdarlamanyng bolmauy dep esepteymiz.

Balyq sharuashylyghyn damytudyng 2004-2006 jyldargha arnalghan Baghdarlamasy salanyng qalyptasuyna belgili bir dengeyde qozghau salghanymen, ol jalghasyn tappady.

2007-2015 jyldargha josparlanghan balyq sharuashylyghyn damytudyng tújyrymdamasy da tolyq iske aspay, Ýkimet qaulysymen merziminen búryn kýshi joyyldy.

Balyq sharuashylyghyn memlekettik basqaru funksiyalaryn jýzege asyruda túraqtylyq joq. Osy salagha jauapty memlekettik organ retinde 2003 jyly qúrylghan Balyq sharuashylyghy komiyteti birneshe ret bir ministrlikten ekinshi ministrlikke auystyryldy, qayta-qayta qúrylymdyq ózgeristerge úshyrady, nәtiyjesinde mýldem taratylyp jiberildi. Tәjiriybeli, bilimdi mamandar korpusy joghaldy.

Balyq salasy qazirgi uaqytta Qazaqstan Respublikasy Auyl sharuashylyghy ministrligi Orman sharuashylyghy jәne januarlar dýniyesi komiytetining qúramyna bir basqarma esebinde kiristirilgen. Onda bes-alty ghana maman júmys jasaydy.

Osy salagha kerek mamandardy dayyndaytyn mamandandyrylghan arnauly oqu oryndary jabylyp qaldy. Osynyng sebebinen ózindik ereksheligi kóp balyq salasyna qajet mamandar jetispeydi.

Normativtik qúqyqtyq aktilerdi dayyndau men qabyldaugha baylanysty da týiindi mәseleler bar. Balyqtardy paydalanu oryndary men merzimderin belgileu kezinde su aidyndarynyng jәne olar ornalasqan jerlerding tabighy erekshelikteri eskerilmeydi. Búl balyq sharuashylyghy su aidyndaryn basseyndik prinsippen toptastyru kezinde su bólinisteri bólek ózenderdi birge qosugha sebep boluda. Resey Federasiyasymen shekaralas Qighash ózeni Edil ózenining salasy. Biraq, ony Jayyq - Kaspiy basseynine qosqan. Kórshi memlekette Qighash ózeni Kaspiy - Edil basseyni qúramynda. Eki ózenning erekshelikterin esepke almau negizsiz shekteuler men balyq aulaushylar ýshin qolaysyz jaghday tughyzyp otyr.

Halyqaralyq transshekaralyq su aidyndarynda balyq aulaugha baylanysty normativtik qúqyqtyq aktiler otandyq kәsipkerler ýshin tiyimsiz. Elimizde 15 halyqaralyq manyzgha ie su aidyndary bekitilgen. Olardyng ishindegi óndiristik balyq aulauda Reseymen eki aradaghy Qighash ózeni manyzdy.

Qoldanystaghy zangha sәikes balyqty alyp qoi limiyti aghymdaghy jyldyng 15 aqpanynan kelesi jyldyng 15 aqpanyna deyingi kezenge, bir jylgha beriledi. Limit jyl sayyn qaralyp bekitiletindikten balyq biznesindegi kәsipkerler úzaq merzimdi jospar qúryp, investisiya salugha qúlyqty emes. Shet eldik investorlar da bolashaqta limit bolaryn ne bolmasyn bilmegendikten qatyspaydy. Al, Resey Federasiyasynda tabighat paydalanushylargha limit payyzdyq mólsherde 15 jylgha beriledi. Osyghan oray ol elding balyqshylary óndiristerin úlghaytugha, ónim týrlerin kóbeytuge qomaqty qarjyny batyl saluda.

Sonymen birge, uaqyttyng tyghyzdyghynan limit bólu turaly normativtik akt kóp jaghdayda merziminen keshigip shyghady. Búl balyqshylardyng kóktemgi mausymda bir aigha deyin merzimderin joghaltyp, ziyangha úshyratady, limitte tolyq iygerilmeydi.

Qazaqstan men Resey Federasiyasy arasyndaghy balyqty paydalanghany ýshin tólemaqy mólsherlerining aiyrmasy óte joghary. Eger qazaqstandyq balyqshylar iri balyqtyng 1 killogramyna 36 tenge tólese, osy ózennen balyq aulaytyn Resey balyqshylary tengege shaqqanda 80 tiyn tóleydi. Bizdegi talap boyynsha balyqshylar tólemdi aldyn ala tolyq tóleuge mindetti. Reseyde aldyn ala tek on payyzyn ghana, qalghanyn jyl boyyna tóleu qarastyrylghan. Bir ózen boyyndaghy eki memleketting zannamalyq aktilerin salystyrsaq qazaqstandyq balyqshylardyng paydasyna shyqpaytyny belgili, búl tauardyng bәsekege qabylettiligine de tikeley әser etetin faktor. Kóptegen, onyng ishinde Europa Odaghy elderin qosqanda, Norvegiya men Japoniyada balyq sharuashylyghy manyzdy qarjylay qoldau alady. Bizding eldegi jenildetilgen nesiyelik jәne lizing tetikterining bolmauy, bankterding joghary nesiyelik stavkalary salanyng tehnikalyq qayta jaraqtandyrylu jәne damu prosessin tejep otyr.

Jekelegen balyq týrlerin aulaugha qatysty da halyqaralyq tәjiriybe zerdelenip, tez sheshim qabyldanbaydy. Kaspiy tenizining Manghystau oblysyna qarasty bóliginde «kýtim» balyghy keng taralghan. Balyqshylar men jergilikti uәkiletti organ qyzmetkerlerining aituynsha týsetin balyqtyng jartysyna juyghyn osy balyq qúraydy, oghan degen súranysta joghary. Kaspiy tenizining jaghasyndaghy tórt memlekette «kýtim» balyghyn aulaugha rúqsat berilip, ol tabys kózine ainalghan. Biraq, QR Ýkimetining qaulysymen «kýtim» balyghy siyrek kezdesetin jәne qúryp ketu qauipi tóngen balyq týrleri tizbesine engizilip, aulaugha tyiym salynghan.

Balyq qoryn qorghau da pәrmendi jәne tiyimdi is sharalar keshenin qajet etedi. Balyq ósimin molaytu, paydalanu, zansyz balyq aulaudyng aldyn alu, su obektilerin balyq sharuashylyq meliorasiyalau júmystaryn tolyq qarjylandyru qajet.

Songhy jyldary Kishi Aral tenizining qalpyna keluine baylanysty balyq sharuashylyghy jaqsy qarqynmen damuda. Biraq, Kókaral su topsasynyng balyq ótkizbeytin qúrylghy men balyq órleytin joldarynyng bolmauy jyl sayyn birneshe myng tonna balyqtyng qyryluyna әkelip soqtyruda.

Sol siyaqty, shaghyn kólemdi kemege qoyylatyn qozghaltqyshtardyng quattylyghy zanmen rettelmegen. Búl keybir adamdardyng Kaspiy tenizine jolaushylardy qydyrtugha shygharamyn degen syltaumen zansyz balyq aulap, quaty asa joghary qozaltyqshtardy bolghandyqtan jauapkershilikten qútylyp ketulerine sebepshi boluda.

Qúrmetti Baqytjan Ábdirúly, balyq sharuashylyghyn jan-jaqty damytu maqsatynda mynaday sharalardy aludy úsynamyz:

Balyq sharuashylyghyn damytu, balyqtyng týrlerin saqtap kóbeytu jәne balyq qoryn útymdy paydalanudy tiyimdi iske asyru ýshin arnayy salalyq baghdarlama qabyldaudy.

Balyq sharuashylyghyna jauapty derbes ortalyq memlekettik organdy qúruyn qarastyrudy.

Balyq sharuashylyghyna qatysty normativtik qúqyqtyq bazany jetildirudi. Sonyng ishinde, tabighat paydalanushylargha balyq aulau limiytin 15 jylgha deyin bekitu, balyq resurstaryn paydalanudy shekteu men tyiym salu, oryndary men merzimderin belgileu jónindegi qúqyqtyq aktini aghymdaghy jyldyng 1 shildesinen kelesi jyldyng 1 shildesi aralyghynda esepteudi nemese shet el tәjiriybesin eskere otyryp balyq aulau uaqytynan eki jyl búryn belgileudi. Transshekaralyq ózenderdegi Balyq resurstaryn paydalanghany ýshin tólenetin aqy mólsheri men tóleu tәrtibin teng bәsekelestikti qalyptastyru túrghysynan qarastyrudy.

Balyq óndeushi kәsiporyndargha, balyq ósirumen ainalysatyn sharuashylyqtargha memlekettik qoldau kórsetu tetikterin jetildirudi.

Óndelmegen balyqtyng eksportqa shygharyluyn qysqartu sharalaryn aluda.

Jayyq-Kaspiy basseyninen Qighash ózenin «Qighash-Kaspiy» basseyni qylyp óz aldyna bóludi.

«Kýtim» balyghyn ósimdikter men januarlardyng siyrek kezdesetin jәne qúryp ketu qaupi tóngen týrlerining tizbesinen shygharudy.

Shaghyn kólemdi kemening qozghaltqyshtarynyng quattylyghynyng mólsherin belgileudi.

Kókaral su topsasynyng búzylyuynyng aldyn alu jәne balyq qoryn saqtau maqsatynda keshendi is – sharalardy aludy.

Deputattyq súraudy qarau nәtiyjesin «Qazaqstan Respublikasynyng Parlamenti jәne onyng deputattarynyng mәrtebesi turaly» Qazaqstan Respublikasy Konstitusiyalyq zanynyng 27-babynda belgilengen merzimde habarlauynyzdy súraymyn.

Qúrmetpen,

S. ENSEGENOV

BEYSENBAEV A.

BORTNIK M.

DÝISEMBAEV Gh.

JOLDASBAEV M.

KÓBENOV M.

QÚRTAEV Á.

MAMYTBEKOV E.

SÚLTANOV E.

NÚRGhALIYEV J.

ÁKIMOV R.

ELAMANOV B.

JÚMAGhAZIYEV M.

NÚRALIYEV Á.

MÚSAHANOV A.

MUSIN D.

Abai.kz

4 pikir