Júma, 29 Nauryz 2024
46 - sóz 4866 11 pikir 26 Qazan, 2018 saghat 08:08

Men Z-jastargha senemin!

Býgingi kýni jastar turaly san-aluan әngime kóp. Boykýiez, ataqqúmar, biylikqúmar degen siyaqty kóp әngime aitylady. Áleumettanushylar kóptegen zertteuler jasap jatady. Jaqynda dostarym «Kokteyli Molotova» degen kitap ta shygharghan. Jaqsy, tereng oilary bar kitap. Kitapta býgingi qazaq jastarynyng bolmysy nege osynday degen súraq qoyylady. Nege biznespen ainalysudan góri sheneunik, bastyq bolugha qúmar degen súraq tuyndaydy?
Mening oiymsha, búl súraqqa jauap beru ýshin «úrpaqtar teoriyasyn» qoldanugha әbden bolady. Búl teoriyany amerikalyq ghalymdar Neyl Houv pen Viliyam Shtraus 1991 jyly oilap tapqan.
Houv-Shtraus teoriyasy әrbir buynnyng psihologiyasy, bolmysy, qoghamdyq, sayasy kózqarastaryna óz zamanynyng qúndylyqtary, tәrbiyesi, ýy ishindegi tәrbiyesi әser etedi dep payymdaydy. Sebebi әrbir buyngha, úrpaqqa say kózqarastar men qúndylyqtar jiyntyghy say keledi. Ár zamannyng óz modasy, әdebiyeti, mәdeniyeti bar. Búnyng barlyghy 20-25 jyl boyy asqan ózgeriske týspeydi, sondyqtan da úrpaqtardyng oilau qabiletine, ómirlik ústanymyna úzaq uaqyt boyy әser etedi.

Osy teoriyagha salatyn bolsaq, býgingi Qazaqstanda birneshe úrpaq ókili ghúmyr keship jatyr:

Ýnsiz úrpaq (1923-1943 jyly tughandar).
Búlardyng qúndylyqtary 1953 jylgha deyin qalyptasqan.
Búlardyng qúndylyqtarynyng payda boluyna stalindik qughyn-sýrgin, jappay asharshylyq, Ekinshi dýniyejýzilik soghys siyaqty ghalamdyq oqighalar әser etken.
Basty qúndylyqtary: adaldyq, erejelerdi saqtau, zangha baghynu, qyzmetke, lauazymgha degen qúrmet, ar-namys, shydamdylyq, tózimdilik.

Bebiy-bumerler úrpaghy (1943-1963 jyly tughandar)
Búlardyng qúndylyqtary 1973 jylgha deyin qalyptasqan.
Búlardyng qúndylyqtarynyng payda boluyna Stalinnen keyingi jylymyq, adamnyng gharyshqa úshuy, qyrghiqabaq soghys, medisinanyng jaqsaruy, ghylymnyng damuy, bilim beru jýiesining jaqsy sapagha ie boluy әser etken. Ákeleri soghysqa qatysqandyqtan búl úrpaq ózin «jenimpaz úrpaq» dep sanaghan.
Basty qúndylyqtary: optimizm, payda men karieragha qúshtarlyq, újymshyldyq, «komandashyldyq», «jastyq kuliti».

H-úrpaq nemese Belgisiz úrpaq (1963-1983 jyldary tughandar)
Búlardyng qúndylyqtary 1993 jylgha deyin qalyptasqan.
Búlardyng qúndylyqtarynyng payda boluyna qyrghiqabaq soghys, qaytaqúru, jariyalylyq, Aughanstandaghy soghys, Chernobyli apaty, SPIYD, esirtki siyaqty oqighalar әser etken.
Basty qúndylyqtary: ózgeristerge dayyndyq, tandau mýmkinigi, jahandyq aqparattanu, tehnikalyq bilim, individualizm, ghúmyr boyy oqugha әzirlik, kózqarastardyng beyresmiyligi, jana emosiya izdeu, pragmatizm, ózine ghana senu, genderlik tendik.

Ý-úrpaq nemese Jeli úrpaghy nemese Milleniumder (1983-2003 jyly tughandar)
Búlardyng qúndylyqtary әli de qalyptasyp jatyr. 2014-2015 jyldar búl úrpaq ýshin ótpeli kezeng bolady.
Búlardyng qúndylyqtarynyng payda boluyna KSRO-nyng ydyrauy, terroristik aktiler men aimaqtyq soghystar, sandyq tehnologiyalardyng kýrt damuy, ghalamdyq aurular, ghalamdyq moda men óner әser etti. Úyaly telefondar men internet búl buyn ýshin kýndelikti, ýirenshikti dýniye.
Basty qúndylyqtary: paryz ben borysh, jauapkershilik, anqaulyq, baghyna bilu. Búl úrpaq ýshin manyzdy dýnie birden payda kóru, tabysqa birden ie bolu.

Z-úrpaq (2003-2023 jaldar arasynda dýniyege keletinder)
Búlardyng qúndylyqtary endi ghana qalyptasady. Jәne de búghan bәrimiz yqpal ete alamyz.
Kóp nәrse osy úrpaqtyng sapasy men bolmysyna baylanysty bolady.
Bir anyghy búl úrpaq ýshin diplomnan góri bilim artyq bolady. Búl úrpaq qauipsizdik mәselelerine asa kónil bólip, qalyptasqan erejelerdi, zandardy saqtaugha beyim bolady. Tehnikalyq damu, ghylym damuy búlar ýshin ýirenshikti dýnie bolatyny anyq. Búl úrpaq janalyqtargha beyim úrpaq.

Ár úrpaqqa qatysty mynaday da erekshelikter bar.
Ýnsiz úrpaq negizinen әdebiyet pen tilge jaqyn boldy.
Bebiy-bumerler matematikagha әues boldy.
H-úrpaq tariyhqa beyim, tarihty jaqsy kóredi.
Milleniumder әdebiyet pen kinogha qúmar.
Z-úrpaqtar shetel tilderin biluge әues bolady deydi ghalymdar.

Qarap otyrsan, teoriyanyng ómirmen janasatyn tústary kóp siyaqty.

Aydos Sarymnyng facebook paraqshasynan

Abai.kz

11 pikir

Ýzdik materialdar

Alghys aitu kýni

Alghys aitu kýni jәne onyng shyghu tarihy

Jomartbek Núrman 1570
Alashorda

Qojanov mejeleu nauqanynda (Jalghasy)

Beybit Qoyshybaev 2265
Ghibyrat

Qaysar ruhty ghaziz jan

Múhtar Qúl-Múhammed 3564