Júma, 29 Nauryz 2024
Túlgha 4573 1 pikir 4 Qazan, 2018 saghat 10:08

Asyl beyne

Ómirden beymezgil ozghan jany taza jannyng biri — professor Marat Barmanqúlov edi...

Tirliginde "Men!.." dep keude soqpay-aq — Marat Barmanqúlovtyng qarapayym, qarabayyr kýn keshkenin kim bilmeydi.

IYә, professor Marat Barmanqúlov — iyirimi men ailasy kóp zamannyng perzenti edi.

Kýndelikti tirlikte adamdardyng bir-birine jasap jatqan neshe týrli qúryq boylamas qulyq-súmdyqtaryn, aila-sharghylaryn, oilaghanda tóbe shashyng tik túratyn olardyng aluan týrli qatigezdikterin, pendelerding birinin-biri ayaghynan shalyp, betine qarap ótirik kýlip, ainala bere saghan tereng qylyp or qaza bastaytynyn… osy siyaqty tolyp jatqan súmdyqtardyng aluan-aluan týrlerin kózimen kórip, qúlaghymen estip, túla boyymen shamyrqana sezinip jýrip, әdiletsizdikting otyna kýiip ketken siyaqty kórinedi maghan Marat Barmanqúlov!..

Qazaq jurnalistikasynyn, onyng ishinde — teleradio tarmaghynyng irge tasyn qalaushy, osy salanyng tamasha bilgiri, bilimdisi bireu bolsa, sonyng biregeyi — professor Marat Barmanqúlov edi. Mәkenning búdan basqa da bylayghy júrt bile bermeytin qyrlary kóp bolatyn...

1992-1999 jyldary Qazaq teledidarynyng birinshi jәne ekinshi arnalarynan әr aptanyng belgili bir kýnderinde qatar berilip kelgen "Týrik danalary" atty avtorlyq telebaghdarlamanyng basynan-ayaghyna deyingi túraqty ghylymy jetekshisi bolghan da — osy professor Marat Barmanqúlov edi.

Búl telebaghdarlamanyng 40-tan astam habary — sóz joq, Mәkenning ghylymy jetekshiligi, aqyl-kenesi, bilimi men biliktiligi nәtiyjesinde ghana tolyqqandy dýnie bolghanyn, býginderi bireu bilse, bireu bilmeydi.

Tomiriys, Zarina, Ishpaqay, Anaharsiys, Mete han, Atilla, Kýltegin, Bilge qaghan, Qorqyt ata, Ertúghyryl bek, Osman Ghazy, Qoja Aqymet Iasaui, Ámir Temir,Has Hajyp Jýsip Balasaghún, Babyr shah, Qadyrghaly Jalairi, Múhammed Haydar Dulati, Maghjan Júmabay, Mústafa Shoqay,Mústfa Kemal Atatýrk, t.b. siyaqty tolyp jatqan bәrimizge ortaq, týrik halyqtarynyng úly túlghalary turaly habarlardyng kópshiligine prof. M.Barmanqúlovtyng ózi de qatysyp, tyng oilar aitqany júrt esinde bolar deymin…

1998 jyly qyrkýiek aiynda sol kezdegi Týrkiya respublikasynyng Qazaqstandaghy tótenshe jәne ókiletti elshisi Qúrtylysh Tashkent, mәdeniyet jónindegi kenesshi Aladdin Qoryqmaz ekeui Osman imperiyasynyng 700 jyldyghyna oray biz tórt adamdy: professor Marat Barmanqúlov, elshilik qyzmetkeri Gýlshat Quanyshbay, kómekshi rejisser Araylym Júmashqyzy jәne osy joldardyng avtoryn arnayy telehabar týsiruge 20 kýnge Týrkiyagha is-sapargha jibergen bolatyn.

Álemning basqa memleketterinde jii bolyp jýrgen Marat aghagha qandas Týrkiyagha barudyng manyzy erekshe edi. Sondyqtan da bolar, Mәkeng osy sapardaghy telehabardy ózi operator bolyp týsiruge quana kelisim berui — bir jaghynan ýlken jýrekti azamattyng qanshalyqty qarapayym adam bolghanyn kórsetse kerek.

Týrkiyanyn: Ystanbúl, Ankara, Edirne, Búrsa, Koniya, Sógiti, Ialova, Izmir, t.b. kóptegen ýlkendi-kishili qalalary men koylerinde (auyldarynda) bolyp, Týrkiyanyng batysynan shyghysyna, soltýstiginen ontýstigine deyingi aralyqtardy jenil avtokólikpen asyqpay erkin aralap, kóp nәrseni kózben kórip, qolmen ústaghanday bolghan edik...

Osy sapar jolbasshymyz bolghan "Týrkiya Dianet" vakpining jauapty qyzmetkerleri: Mehmet Shýkir jәne Ály (әkesining aty esimde joq) degen tamasha eki jigitting qaltqysyz qyzmet kórsetuining arqasynda Týrkiyanyng Osman imperiyasy tarihyna baylanysty nebir ghajayyp oryndarda bolghanymyzda — professor Marat Barmanqúlov dem alu degendi mýldem esinen shygharyp, kýni-týni kamerasyn arqalap, qala kezip, múra-jaylardy aralap, meshitterding biyik múnaralaryna shyghyp, molalar basyndaghy mәrmәr tastardaghy jazulardy zerttep,eki beti alabúrtyp, shyrayy kirip, bir tynym tappaghany býgingidey kóz aldymda…

Osman imperiyasynyng negizin qalaushy Osman Ghazynyng sýiegi jatqan, imperiyanyng alghashqy astanasy Búrsa qalasyndaghy jerlesimiz Aqsaq Temir ózi topyraq pen boyaudy qazirgi qazaq jerinen — Týrkistannan arnayy aldyryp, tez arada saldyrghan Jasyl meshittegi Marat Barmanqúlovtyng osyndaghy jergilikti aghayyndar aldyndaghy óz últyna degen sheksiz maqtanyshynyng ózi nege túrady.

Sonymen: Sógetidegi (biz "sәmbi tal" deytin súlu aghashty múndaghylar osylay ataydy) Osman Ghazynyng әkesi Ertúghyryl bekting ziraty jatqan jerdegi, Koniya qalasynyng shetindegi ataqty Seljýk uniyversiyteti sayabaghyndaghy — barsha týrik halyqtarynyng ortaq úly túlghalaryna ornatylghan mәrmәr eskertkishterdi kórip túryp, Marat Bamanqúlov:

— Shirkin-ay, osynday eskertkishter bizding Almatydaghy Ál-Faraby atyndaghy memlekettik últtyq uniyversiytetimizding aulasynda túrsa, qanday ghajap bolar edi! Jas úrpaq tәrbiyesi degen osy emes pe?!. — degen qúlaqqa jaghymdy qonyr dauysy sol kýiinde esimde qalyp qoyypty.

Týrkiyanyng astanasy Ankara qalasynyng ortalyghyndaghy "Ankara" qonaq ýiining (tura Almatydaghyday) bir zalynda әr aptanyng seysenbi kýnderi keshki segizden bastap, osy qalada túratyn oqymysty ziyaly atauly jinalyp, tang atqansha aluan salada pikir alsyp, emin-erkin, ashaq-jarqyn jaghdayda bir sher tarqytasyn qasiyetti oryn bar eken. Osynda bolghanymyzda da qúrmetti professor Marat Barmanqúlovtyng Týrkiyagha tanmal әri syily oqymysty-ghalymdar aldynda ózining biliktiligining arqasynda zor qúrmetke ie bolghanyn — biz óz kózimizben kórgenbiz.

Azamatymyzdyng sol jerding ziyalylary aldyndaghy sózge sheshendigi, tereng bilimdiligi, qarapayymdylyghy — shynynda da maqtanugha túratynday edi. Audarmashymyz Gýlshat Quanyshbay qaryndastyng qansha sharshasa da, Mәkene qaltqysyz qyzmet etkenining ózi nege túrady...

Ankaradaghy TRT teledidaryndaghy jarty saghattyq tikeley telesúhbatta da professor Marat Barmanqúlov óz salasynyng bilgiri retinde aishyqtala kóringeni býgingidey kóz aldymda.

Týrkiya Respublikasynyng astanasy Ankara qalasynyng Keshurin audanynda úly týrikshil shayyr Maghjangha ornatylghan eskertkish pen onyng esimindegi gýl-bәisheshekke oranghan gýlzar baqtaghy Marat aghanyng tebirenisinde shek bolmaghan edi. Maghjangha Almatyda әli kýnge deyin, baqty qoyyp, kishkentay mýsinning de joq ekenin aityp, qatty qamyqqan edi asyl azamat!..

Sol kezdegi Qazaqstannyng Týrkiyadaghy elshisi, beldi de bedeldi azamat — Baltash Túrsynbaev pen onyng kenesshisi, ýlken ghalym Boris Japarovtyng qabyldauynda bolghanymyz óz aldyna bir әngime.

Qazaqstannyng Týrkistan qalasyndaghy Qoja Aqymet Iassauy atyndaghy qazaq-týrik uniyversiytetining teng tóraghasy, týrik halyqtarynyn: qazaq, ózbek, tatar, gagauz, saqa, shuvash, týrkimen, qyrghyz, t.b. tilderinde ózining ana tilindey erkin sóileytin, ýlken jýrekti azamat Namyq Kemal Zeybek, óz últyn janynday sýietin ashyq-jarqyn, aq kónil azamat, Týrkiyadaghy eng bedeldi әri qarjyly úiym — "Yhlas" holdiynigining preziydenti Nevzat Ialshyntash, Týrkiyanyng Memleket ministrimen, mәdeniyet ministri Estemihan, Ankaranyng Keshurin audanynyng Alyparslan Týrkesh jetekshilik etetin MHP partiyasynan saylanghan, osy audannyng әkimimen, býginderi Germaniyanyng Kólin qalasynda túratyn, jasy seksennen asqan, professor Baymyrza Haytpen jәne t.b. bolghan kezdesulerde prof. Marat Barmanqúlov ózin naghyz ghalym, ziyaly intellekt retinde ózgelerden shoqtyghy biyik túrdy.

Marat Barmanqúlov sol jolghy Týrkiya saparynda ózi bayqaghan týrik halyqtaryna ortaq tarihy eskertkishter, ghylymy enbekter haqynda keleli oilar qorytyp, ózi kóz júmar aldynda ghana jaryq kórgen sýbeli enbegi "Hrustalinye mechty Turkov" atty juan kitbynda búl sapar haqynda da jan-jaqtyly oilar aitqany oqyrman esinde bolar?..

Asyly, professor Marat Barmanqúlov Týrkiya saparynan keyin týrik halyqtarynyng ortaq tarihy mәselelerine tolyghymen oiysqan edi. Qatal taghdyr úly jýrekti oilaghan maqsatyna jetkizbegeni qanday ókinishti edi desenizshi!..

M.Barmanqúlovtyng búghan deyin jazghan: "Aqqu-qazdardyng úrpaghy", "Han Ivan","Týrik әlemi", "Altyn ana" siyaqty kitaptary týrik dýniyesi tarihynan ózining layyqty ornyn alatyn sýbeli de sýiekti enbekter. Marat aghamyzdyng búl dýniyeleri orys tilinde jazylghandyqtan, qazaq oqyrmandarynyng barlyghy birdey — onyng týrik halyqtary tarihy salasyndaghy jәne onyng ózi erekshe maqtanysh sezimmen aitatyn — qazaq tarihy salasyndaghy tolyp jatqan enbekteri men izdenisteri jayly jaqsy bile bermeytini de ras.

Belgili qazaq ghalymy, qazaq fantastikasynyng irgesin qalaushylardyng biri, uniyversiytettegi oqytushy-ústaz Abdúl-Hamit Marhabaevtyng songhy uaqyttary marqúm Marat Barmanqúlov enbekterin qazaq tilinde sóilete bastauy — bolashaqtaghy úly kóshting basynda túrghany dausyz.

Marat Barmanqúlovtyng biz tilge tiyek etken, songhy salmaqty kitabyn A.Marhabaev "Týrik sarbazy jayly shyndyq" degen tamasha qazaqsha atpen "Qazaq Uniyversiyteti" gazetinde jariyalay bastauy — osy oiymyzdyng jarqyn dәleli bolsa kerek. Audarma ýzindilerinen bayqaghanymyz — audarmashynyng Barmanqúlov stiylin saqtay otyryp, qazaqtyng sheber tilimen shirshyq attyra bayandauynda jatqanyn alghys sezimmen aita ketken abzal.

Mәkenning jaqsy kóretin inisi әri dosy, әriptesi, Telejurnalistika kafedrasynyng oqytushysy, telejurnalist Ámir Moldabek ekeuimizding talay ret efirden ótken "Dara túlghalar" atty aidardyng alghashqy telehabaryn — Marat Barmanqúlovtyng 60 jyldyghyna oray týsirgenimiz keshe ghana siyaqty edi. Zymyrap ótip bara jatqan uaqyt-ay desenizshi…

Mine, osy telehabarda mening qoyghan bir súraghyma asyl azamattyng :

— Mening ómirde eshqanday jauym joq. Ózim eshkimning ala jibin attaghan jan emespin. Al, maghan jau bolghysy keletinder tabylyp jatsa, olardyng óz erki, jauygha bersin. Men olargha mәn bermeymin. Týpting týbi ózderi sharshap qoyady…—degen jauabynan kókiregi oyau, kózi ashyq adam kóp nәrseni angharar edi...

Mine, osylay oilap, osylay ómir sýrgen, jany taza, o bastan tekti úrpaq ókili bolghan Marat Barmanqúlovqa tiri kezinde tisin basyp, tyrnaq astynan kir izdegen, turasyn aitqanda – bәle qughan jandardyng da bolghanyna búdan keyin bir týrli senging kelmeydi eken…

Biraq, senuge tura keledi. Búl — ómirding qatal zany!

… Oghan orta mektepti ýzdik bitirip túrsa da — altyn medalding berilmey qoyghany, kandidattyq, doktorlyq ghylymy dissertasiyalaryn qorghatpau ýshin bireulerding ayaghynan shalghandary, 1986 jylghy Almatydaghy әigili Jeltoqsanda "senimsizder" qatarynan tabylghany, qazaqtardy qaralap nebir súmdyq maqalalar jazatyn orys tildilerge onsha tiyise bermey, júrt qazaqsha oilap, oryssha jazatyn professor Marat Barmanqúlovqa "orys tildisin" dep, jatyp kep tiyisetinderi — qansha temirden jaratyldy dese de, M.Barmanqúlov jýregine ózining auyr salmaghyn, jaryqshaq-syzatyn týsirmey qoyghan joq edi…

— Áytpese, temirdey tegeurindi, túla boyy toly buyrqanghan kýsh, ýnemi eki betining qany tamyp, asyghyp jýretin, ómirge qúshtar, jan balasyn alalap bólmeytin, jaratylysynan asqan qarapayym, ýlken jýrekti osy bir azamattyng ayaq-astynan kóz júmatynday reti joq edi…—deydi menimen bolghan bir әngimesinde Mәkenmen uniyversiytette qatarlas qyzmet istegen, ony óte jaqsy syilaytyn, Týrkiyanyng Halyqaralyq Húseyin Nihal Atsyz atyndaghy syilyghynyng laureaty, belgili týriktanushy, oqytushy-ghalym Fadly Áliy.

— Mәkennin… Marat Barmanqúlovtyng asyl beynesin mәngi jadymyzda saqtau ýshin, biz kezinde ózi basqarghan Telejurnalistika kafedrasynyng telestudiyasyna onyng esimin berdik. Professor Marat Barmanqúlov — qanday qúrmetke de layyqty azamat edi ghoy! Amal ne, ortamyzdan erte ketti asyl azamat!.. — deydi M.Barmanqúlovtyng bir kezdegi shәkirti, qazirgi izin quushy, Ahmet Baytúrsynúly atyndaghy "Alash" syilyghynyng laureaty, Jurnalistika fakulitetining dekany, ghylym doktory, professor Namazaly Omashúly.

IYә, asyl azamat, bilikti ghalym, ghúlama ústaz, tamasha dos, syily aghayyn, jaqsy әke, sýiikti jar, kezinde Alash arystarynyng biri bolghan Halyq Tankindey tekti әke úrpaghy — týptin-týbi bәrimiz baratyn jaqqa ketken professor Marat Kәribayúly Barmanqúlov (Tankiyn) óz zamanynyn, anyghyn aitqanda, qazaq degen óz últynyng tóltuma úly bolghany dausyz edi. Qayteyik…

Júmash Kenebay

Abai.kz

1 pikir

Ýzdik materialdar

Alghys aitu kýni

Alghys aitu kýni jәne onyng shyghu tarihy

Jomartbek Núrman 1583
Alashorda

Qojanov mejeleu nauqanynda (Jalghasy)

Beybit Qoyshybaev 2283
Ghibyrat

Qaysar ruhty ghaziz jan

Múhtar Qúl-Múhammed 3620