Sәrsenbi, 24 Sәuir 2024
Qyrdaghy әngime 5533 2 pikir 1 Qazan, 2018 saghat 10:07

Búl úshaq... ne úshaq?

Ótken aptada Astanadaghy «Qazaqstan aviasiya industriyasy» JShS bazasynda «Shaanxi Aircraft Corporation» kompaniyasy jasap shygharghan su jana Y-8F200W әskery úshaghynyng tanystyrylymy ótti. 

Qazaqstan Respublikasy Últtyq Úlanynyng iyeliginde qyzmet kórsetu ýshin satyp alynghan úshaqtyng tanystyrylym sharasyna Qazaqstan Respublikasy Ishki ister ministri polisiya general-polkovniygi Qalmúhanbet Qasymov, Qorghanys jәne aerogharysh ónerkәsibi ministri Beybit Atamqúlov, Qazaqstan Respublikasy Últtyq Úlan Bas qolbasshysy general-leytenant Ruslan Jaqsylyqov, armiya generaly Múhtar Altynbaev pen QHR Qazaqstan Respublikasyndaghy ókiletti jәne tótenshe elshisi Chjan Syao, «AVIC» korporasiyasy Bas diyrektorynyng orynbasary Vang Djin jәne óndirushi zauyttyng ókilderi qatysty.

Tanystyru rәsimine kelgen qazaqstandyq atqaminerler atalghan úshaqtyng artyqshylyghyn aityp, maqtauyn asyrdy. Resmy jasyl lenta qiylghan song birinshi bolyp úshaqtyng ishi-syrtymen tanysyp shyqqan Halyq qaharmany Toqtar Áubәkirov úshaq әleuetin joghary baghalady. Al Qorghanys jәne aerogharysh ónerkәsibi ministri Beybit Atamqúlov әlemdik úshaq naryghynda Y8 dәrejeli úshaqtardyng birshama artyqshylyqtargha ie ekenin aitty. Ishki ister ministri Qalmúhanbet Qasymov tipti búl bizding el ýshin airyqsha atauly kýn ekenin aitty.

Endeshe, el aghalary esi kete maqtap, jer-kókke syighyzbay jatqan Y-8F200W sirә qanday úshaq? Qazaqstan qaruly kýshteri ne ýshin basqa-basqa osy týrdegi әuekemesin satyp aldy? Onyng baghasy qansha túruy mýmkin degen súraqtar tónireginde toqtalayyq.

Y-8F200W әskeriy-kólik úshaghy kópmaqsatty orta-úzaq qashyqtyqta әskeriyler men әskery qaru-jaraqty, tehnikalardy әuede tasymaldaugha arnalghan. Sonymen qatar, búl әue kemesi arnayy úshu-qonu alanynsyz topyraqty nemese qarly jerde úshu-qonu mýmkindigine de iye. Oghan qosa, kýndiz ben týnge qaramay kýrdeli aua-rayy jaghdayynda óz mindetin minsiz orynday alady. Tipti, qorshaghan ortanyng -50°C men +50°C aua temperaturasynda qoldanugha bolady. Búl úshaq Qazaqstannyng shyghysynan batysyna deyingi aralyqta qosymsha janarmay qúysyz qatynay alady. Syiymdylyghy 86 jolaushyny qúraydy nemese oryndyqtardy jinastyru arqyly әskery tehnikalar men jýkterdi de erkin tasymaldaugha qolayly. Kópshilikke keninen tanymal An-74 úshaghynan aiyrmashylyghy jýk pen jolaushy syiymdylyghy eki eselengen bolsa, janarmay shyghyny 2,2 – 3,5 tonna shamasyn qúraydy.

Qorghanys jәne qauipsizdik mәselelerin taldaytyn Jane's 360 saytynyng jazuynsha, Y-8F200W úshaghyn TMD elderi ishinen birinshi bolyp Qazaqstan qoldanghaly otyr. Osy sanattaghy úshaqtardy bizge deyin Venesuela, Miyanma, Pәkistan, Sudan, Tanzaniya, Shriy-Lanka elderi alghan eken. Qarap otyrsanyz Y8 úshaghynan enshi alghan elder әskery әleueti jaghynan әlemge maqtana qoyatyn memleketter emes. Demek, búl úshaq bizding basshylar aitqanday tendessiz bolmauy da mýmkin.

Qazirgi tanda әlemde eng ozyq әskery tasymaldaushy úshaq AQSh-tyng C-130J túrpatty úshaghy deuge bolady. Al elimizding әlemdegi eng ýzdik osy úshaqty emes, Qytay úshaghyn satyp aluyna tómendegidey jaghdaylar sebep bolyp otyr deuge bolady.

Qazaqstandyq tarap Y-8F200W úshaghyn satyp alugha 2017 jyly sәuirde tapsyrys bergen. Kelisimshart boyynsha «Shaanxi Aircraft Corporation» kompaniyasy 2019 jyldyng alghashqy jartysyna deyin barlyq tapsyrysty dayyndaydy dep bekitilgen. Osy jerde aita keterligi, Y8 úshaghy atalghan kompaniyanyng eng ýzdik ónimi emes. Olardyng búdan da ozyq ýlgidegi Y9 túrpatty tasymaldaushy úshaghy bar. Búl úshaq jogharyda biz sóz etken C-130J-ge jeteqabyl deuge bolady. Alayda, elimiz osy jana Y9-dy emes kóne ýlgidegi Y8 úshaghyn satyp alyp otyr.

Búnyng basty sebebi Y8 Qazaqstan qaruly kýshteri qazir paydalanyp otyrghan An-12 úshaghynyng shekpeninen shyqqan deuge bolady. Óitkeni, qytaylar Y8 úshaghyn ótken ghasyrdyng 70-shi jyldary KSRO-nyng An-12 túrpatty tasymaldaushy úshaghy negizinde jasaghan. An-12 sol kezding ózinde AQSh-tyng ataqty C-130 úshaghymen teng dәrejede bolatyn. Biraq, An-12 1973 jyly óndiristen shyqty (C-130 әli qoldanysta). Osyghan qarap elimizding ózine jaqsy tanys An-12-ge úqsas Y8 úshaghyn satyp alghanyn angharugha bolady. Sebebi, búl eki úshaqtyng qúrylymy úqsas bolghandyqtan, qúrastyru, jóndeu barysynda birtalay qarajatty ýnemdeuge bolady.

Ekinshi bir sebebi, Y8 jogharyda biz aitqan AQSh-tyng C-130J úshaghynan әldeqayda arzan. C-130J әlemdegi óte ýzdik әskery tasymaldaushy úshaq retinde baghasy qymbat. Qazaqstan tarapy әu basta osy úshaqty satyp aludy josparlaghanymen, onyng baghasy 200 million dollar túratyndyqtan bas tartty. Al biz sóz etip otyrghan Y8 úshaghynyng qúny ózimen teng dengeydegi C-130-dyng (C-130J emes) baghasynyng 1/3-indey ghana. Byltyr jeltoqsan aiynda Qazaqstan Ishki ister ministri Qalmúhanbet Qasymov iygerilmegen 16 mlrd 95 mln tenge (47 mln dollar shamasynda) Qytaydan әskery úshaq satyp alu ýshin júmsalady degen. Osy eki mәlimetke qarap Y8-ding baghasyn mólsherley beruge bolatyn sekildi.

Bizding oiymyzsha, ýshinshi bir sebep osy arqyly elimiz әue qorghanys kýshterining Resey tehnikalaryna tәueldiligin sәl de bolsa azaytugha bolady. Mәselen, Qazaqstan qaruly kýshteri paydalanyp otyrghan әskery úshaqtardyng kóbi Reseyde jasalady. 2013 jyly Ispaniyadan kirgizgen CASA C-295 tasymaldaushy úshaghyn (sany 8) aitpaghanda qalghany týgelge juyq Reseydiki. Eng ozyq shabuyldaushy úshaghymyz da Reseyden әkelingen. Resey Federasiyasynan satyp alynghan Su-30 SM kópatqarymdyq, aiyryqsha manevrli joyghysh úshaqtary elimiz әue kýshterining basty qaruynyng biri sanalady.

Quanysh Qappas

Abai.kz

 

2 pikir