Júma, 19 Sәuir 2024
Kýbirtke 9095 17 pikir 15 Mausym, 2018 saghat 13:59

Qytaygha osy joly kim qansha qaryz bolyp qaytty?  

Qazaqstannyng syrtqy qaryzy 2018 jyldyng 1 qantaryndaghy jaghday boyynsha 167 mlrd  484,7 mln dollardy qúrady. Últtyq Bank baspasóz qyzmetining mәlimetinshe, Qazaqstannyn  memlekettik jәne ýkimet kepildigimen alynghan syrtqy qaryzy 307,9 million dollar bolghan. Ol jalpy qaryzdyng 8,5 payyzyn qúraghan. Elbasynyng Qytaygha jasaghan sapary barysynda búl qaryz  730 million dollargha jәne ósti. Senator Darigha Nazarbaeva ótkende memleketting syrtqy qaryzynyng kóbeyip bara jatqanyna alandaushylyq bildirdi.

Qytayda Shanhay yntymaqtastyq úiymyna mýshe 8 elding basshylary Beyjinge bas qosqanyn jazghan edik. Ýy iyesi Shy Jiping tóragha qonaqtaryn qarsy alyp, әrqaysysyna aiqara qúshaq ashty.

Ayqara ashylghan qúshaqtyng nәtiyjesi tómendegidey.

Ózbekke 250 million dollar qaryz beredi

Jә, sonymen negizgi әngimege kósheyik. Endigi Qytaydy óle-ólgenshe biylep-tósteu qúqyghyn myqtap iyemdengen Shy Jiping 32 millionnan astam ózbekti jarylqaytyn boldy. 250 million dollar kóleminde qaryz berdi.

Qyrghyzstan da qúr alaqan qaytpady

Sodan Almazbek baykesining qol astynda qyzmet etip, saylau kezinde әkimshilik resurstardy erkin paydalanyp jýrip, aqyry qyrghyz taghyna qonjighan Sauranbay Jiyenbekov te Shiyding «sharapatyn» kórdi. Qyrghyzstanda elektr kólikterin shygharatyn zauyt saludy úsyndy.

Qyzyqty qaranyz,  «Center for Global Development» úiymy Qytaygha qaryzyn qaytara almaytyn elderding úzyn-sonar tizimin týzip shyqqan. Sol tizimde Mongholiya, Tәjikstan men Qyrghyzstan bar.

Mysaly býgingi tanda Qyrghyzstan Qytaygha 1,5 milliard dollar qaryz. Búl elding jalpy ishki ónimining 40 payyzyn qúraydy.

«Qyrghyzstannyng Qytay eli aldyndaghy qaryzynyng kóptigi sonshalyq, odan endigi tanda tek qana jerining biraz bóligin beru arqyly qútylugha bolady». Búl mening sózim emes, qyrghyz sayasatkerlerining sózi.

Qazirgi tanda Qyrghyzstannyng syrtqy qaryzy 4,2 mlrd dollar. Onyng 2,5 mlrd dollaryn Aqaev pen Bakiyev kezeni alghan. Al qalghan bóligin Atambaev preziydent bolghan sәtte alghan. Endi sodan qútylu ýshin Qyrghyzstan Qytaygha óz jerining bir bóligin, iri ken oryndary men JES beruge mәjbýr kórinedi.

Ótken aida Qyrghyzstannyng Naryn audanyna qarasty Emgekchil (Enbekshi) auylynda  100-den asa qyrghyz miting jasady. Solton-Sary jaylauynda altyn óndiru kombinatyn salugha qarsy shyqty. «Jhong ji Mining company» 2012 jyly Solton-Sary kenin barlaugha jәne óndiruge liysenziya alghan eken.

Qytay kompaniyasy Emgekchil auylyna әleumettik kómek retinde 13 million som (shamamen 190 myng dollar) bóletinin habarlaghan. Búghan deyin kanal qúrylysyna 5 million som audarghan. Biraq jergilikti túrghyndar múnday kómekke kelispegen.

Búl da bir mysal.

Qazaqstangha 730 million dollar qaryz berdi

Endi negizgi aqparat: Qytay Qazaqstangha 730 million dollar qaryz beretin boldy. Nazarbaev pen Shy jolyqqanda sheshilgen sheshimning biri osy. Áriyne taghy. Qytaydyng búghan deyin bergen 40 milliard dollar qaryzy taghy bar.

Endi súraq – biz osy 730 million dollar qaryzgha qanshalyqty múqtajbyz?

Qytaydyng nesie beru tәrtibi basqa eldermen salystyrghanda ózgeshe jolgha qoyylghan. Qytay ózge nesie berushilerge qaraghanda belgilengen sommany tolyqtay bir rette beredi. Biraq bir shartpen. Beyjing sayasaty boyynsha, bólingen qarjyny әlemning qay týkpirinde bolsa da Qytay kompaniyalary men júmysshalary iygerui tiyis. Bir sózben aitqanda Qytay ózi bergen qarjyny ózi iygerip, qytaylyq kompaniyalar arqyly elge qaytadan qaytaryp aluda. Al nesie alghan el sonynda Qytay qarjysyna salynghan jol nemese zauytqa ie bolady jәne milliardtaghan qaryzdy tóleuge mindetteledi.

Demek, Qytay qaryz dep bergen 730 milliondy iygeretin kompaniyalaryn elge jiberedi. Búl sózsiz. Búl qauipti.

Tәjikstannyng mysaly

Endi Qytaydyng qaryzy demekshi, myna bir aqparatqa kóz jýgirtiniz: Tәjikstan jana jylu energiya zauyty ýshin Qytaygha altyn ken ornyn tapsyrdy. «EADaily» aqparattyq ortalyghy osylay dep jazdy.

Dushanbe-2 JES-ty jana qúrylystan ótkizu ýshin Tәjikstan Qytaydan qaryzgha qarajat alghan. Qaryzdy ótey almaghan tәjikter Beyjinge Sugda aimaghynyng joghary jaghynda ornalasqan Kumarg altyn ken ornyn tapsyrghan. Endi, Qytaydyng TVEA kompaniyasy ken ornyn óndiredi. Tәjikstan Ýkimeti janyndaghy Ortalyq geologiya basqarmasynyng mәlimeti boyynsha, qytaylyq kompaniya Dushanbe-2 JES qúrylysyna salynghan qarajattardy qaytarghangha deyin ken oryndarynda altyn óndiretin bolady, sodan keyin jana sharttar boyynsha jana kelisimshartqa qol qoyylmaq. Búryn TVEA kompaniyasy respublikadaghy kómir ken oryndarynyng birin iygeru qúqyghyn alsa, endi altyn ken ornyn qolgha týsirdi. Eske sala keteyik, Qyrghyzstan Bishkekting JES-in janghyrtu ýshin 386 million dollargha Qytaydyng Eksimbankinen nesie alghan.

Solay, mine. Al biz Qytay biyligining etnikalyq az últtargha jasap jatqan qatqyl sayasaty jayly az jazghan joqpyz. Ásirese, Qytaydaghy 1,5 milliongha juyq qazaqtyng qughyngha týsip, týrmege toghytylyp jatqany bizdi alandatady.

Al, sonday kezde qaryz alu... aitugha úyat.

Núrgeldi Ábdighaniy

Abai.kz

 

17 pikir