Beysenbi, 18 Sәuir 2024
Qúiylsyn kóshing 5297 2 pikir 23 Mamyr, 2018 saghat 11:48

Kóshimizding baghyn ne baylaydy?

Júmys qoly mol ontýstik ónirden teristik jaqtaghy auyldary qanyraugha ainalghan aimaqqa qaray kóshting qozghalghandyghy jayly kezinde birneshe maqala jazyp, búl mәseleni ýnemi baqylaugha alyp otyrghanbyz. Endi osynau maqsaty biyik, bolashaghy mol baghdarlamanyng qazirgi tanda qalay jýzege asyp jatqandyghyna taghy bir kóz jiberelik.

Ádiline kóshsek, biylghy jyl osy kóshi-qon mәselesine erekshe kónil audaryludan bastalghandyghy sýisindirmey qoymaydy. Búl baghyttaghy júmystar ózining jýieliligimen әri pәrmendiligimen erekshelenip otyr. Mәselen, osy jyldyng nauryz aiynda oblysymyzdaghy auyl әkimderining ýlken bir toby Almaty oblysyn aralap qaytty. Onda әkimder osynda kóship keletindermen kezdestiruge arnalghan bos oryndar jәrmenkesine qatysugha arnayy barghan edi. Dәl osynday eki jaqqa paydaly kezdesu Manghystau oblysynda da boldy. Endi jaqyn arada osynday sharalar elimizding taghy da ýsh ónirinde ótpek. Ontýstiktegi bauyrlarymyz da qol qusyryp qarap qalghan joq. Nauryz aiynda Ontýstik Qazaqstan oblysynan osynda at basyn búrghan azamattar ózimizdegi Sarykól, Qarasu jәne Altynsarin audanynyng jaghdaylarymen jete tanysty.

Aldaghy kóshi-qongha múnshalyqty múqiyat dayyndaludyng da ózindik syry bar. Óitkeni aldaghy bes jyldyng ishinde oblysymyzgha 10 myng otbasy kóship kelmek. Búl orta eseppen alghanda 30-40 myng adam degen sóz. Endi osynshama júrtty júmyspen, túrghyn ýimen, bala-baqsha jәne mekteppen qamtamasyz etu onay sharua bolmasy anyq.

-Ontýstik oblystarda adamdar óte tyghyz ornalasqan. Oghan mening ózimning de kózim jetti. Mәselen, Ontýstik Qazaqstan oblysynyng bir auyly ekinshisimen irgeles jatyr. Adamdargha júmys jetispeydi. Sharuashylyqpen ainalysugha degen jer de tapshy. Mektepte balalar ýsh auysymda oqidy. Al bizde jaghday mýldem kerisinshe. Ónirimizde jyldan-jylgha halyq sany kýrt azayyp barady. Júmys qoly da tym qat. Mine, sondyqtan da osynday qighashtyqty týzetip, kóshi-qon mәselesin oryndy sheshsek, demografiyalyq jaghday ghana emes, ekonomikamyz da jandanary sózsiz,-deydi Qostanay oblystyq júmyspen qamtudy ýilestiru jәne әleumettik baghdarlamalar basqarmasy kóshi-qon bólimining basshysy Dәmiylә Aqpanbetova.

Áriyne, kóshi-qon degenimiz qalpaqpen úryp alatyn dýnie emes. Ol jan-jaqty dayyndyqty, alda tuyndaytyn mәseleni osy bastan múqiyat saralap, der kezinde әri jedel sheshudi talap etedi. Jalpy, ishki migranttar ýshin eng basty problema - júmyspen qamtu bolary sózsiz. Mәselen, olar jana jerge kelip, tiyisti aqshasyn alyp, sosyn júmys izdegendigi mýldem dúrys bolmaydy. Kerisinshe, óz betinshe kelip, qajetti júmys tauyp alyp, sosyn kóshi-qon kvotasyna engizu turaly aryz berse, asa útymdy bolar edi.

-Bir aiyrmashylyqty eskergen jón. Kóship keluge niyet etkender bar da, naqty sheshim qabyldaghandar bar. Birinshilerimen biz sol oblystaghy júmyspen qamtu ortalyghy arqyly bir sheshim qabyldaymyz. Al ekinshileri osynda kelip júmysqa ornalasqandar jәne qoyylghan talapqa tolyq say keletinder. Byltyrghy jylghy kelgenderding barlyghy da ekinshining qataryna jatady. Barlyghy qúramynda 126 adam bar 30 otbasy oblysymyzdyng 14 audanyna ornalastyryldy,-deydi kóshi-qon bólimining basshysy.

Kóshi-qon kvotasyna enuding taghy bir talaby - olar elimizding Ontýstik Qazaqstan, Manghystau, Almaty, Jambyl jәne Qyzylorda sekildi bes aumaghynan boluy shart. Sonda ghana olargha memleket kóship-qonugha ketken shyghyn ýshin bir otbasynyng әr mýshesine 35 ailyq eseptik kórsetkish kóleminde kómek beriledi. Sonday-aq, túrghyn ýidi jalgha alugha 15-ten 30-gha deyin AEK kóleminde qarjy bólinedi. Al qanday adam óz betinshe ýy tauyp, ony satyp alugha niyet etse, onda júmyspen qamtu ortalyghyna kelip, arnayy shart jasasady. Ol boyynsha әlgi adamgha bir jyl ishinde sol ýiding qúny óteledi.

Memleket kóship kelushilerdi júmyspen qamtuda da biraz naqty sharalar belgilep qoyghan. Mәselen, eger júmys berushi keminde 5 mamandy ýsh jyl merzimge dep júmysqa alsa, onda ol memleketten 450 AEK, yaghny bir million tengeden astam subsidiya alady. Búl da bolsa júmys berushilerdi yntalandyrary sózsiz.

Jalpy, kelushilerding eng aldymen auyldyq jerlerge baghyttalatyndyghy sózsiz. Alayda olardyng qalagha kelip, ornalasuyna eshkim shek qoymaydy. Mәselen, biylghy jyly Qostanay qalasyna 6 otbasy kóship keldi. Arqalyq qalasynda da Shymqalanyng jigitteri jýr.

Alayda jogharyda atalghan jәrmenkelerge negizinen auyl әkimderi barady. Jay barmaydy, osynda qanday mamandyqtar qajet, olardy qay jerlerge ornalastyrugha bolady degen mәseleni saralap, naqty úsynyspen shyghady. Ol ýshin júmyspen qamtu basqarmasynyng mәlimetine sәikes ónirimizde әsirese medbiyke, felidsher, múghalim, programmist, jýrgizushi men mehanizatorlardyng tapshy ekendigin anyqtady. Byltyr tipti bizding Úzynkól audanyna bir horeograf ta kelgen.

Ónirimizge at basyn tiregenderding ishinde osynda suday sinip, tastay batyp ketkenderi de jeterlik. Mәselen, biz byltyr jyldyng ayaghynda sonau Shymkentten eki kishkentay qyzy bar jas otbasy Qayrat Orazov pen Júldyz Saydullanyng oblysymyzdaghy Fedorov audany Kostryakov eldi-mekenine kelip, biri jýrgizushi, ekinshisi felidsher bolyp ornalasqandyghyn jazghanbyz. Jas júbaylardyng aituyna qaraghanda, kóship keluding esh qiyndyghy joq. Múnda da jaqsy júmys tauyp, jayly ómir sýruge bolatyn kórinedi.

Júldyz Saydulla júmys ýstinde

Júldyzgha búl jer únaydy, Adamdary da keng peyil. Qysylghanda qol úshyn beruge dayyn. Qysy suyqtau bolghanymen, tabighaty tamasha, auasy taza. Alayda ony alandata beretin bir jay bar.

-Bizding balalarymyz balabaqshadaghy orys tobyna barady. Qazaq toby joq. Onyng ýstine múndaghylar qazaq tilin óte nashar biledi. Bir jaghynan balalarymyzdyng orys tilin bilgendigi artyq bolmas, alayda olar kýni erteng qayda baryp oqidy, - deydi.

Jalpy, túrghyn ýy mәselesi jyldam sheshile qoyatyn dýnie emes. Osy orayda Qayrat pen Júldyzdyng joly bolghan. Olar túrghan ýilerine ay sayyn tek kommunaldyq qyzmet ýshin 8 myng tenge ghana tóleydi. Su tegin dese de bolady. Alayda barlyq jerde jaghday birdey emes. Mәselen, qalagha jaqyn ornalasqan gazy da, suy da bar eldi qonystarda basy artyq ýidi emge taba almaysyng Múny, Qostanay audanyna qarasty Jambyl auylynyng әkimi Sabyrjan Syzdyqov ta moyyndaydy.

-Jambyl auyly gazdandyrylghan, túrmysqa qolayly jaghday tolyq jasalynghan irgeli auyl. Múnda basy artyq meken-jay mýldem joq,-dep búl problemany ashyq moyyndaydy.

Demek, keletin júrtqa shyndyqty ashyq aitqan jón. «Sybyrlaghandy Qúday estimey me?» degendey osylay qaray niyet etkender eng aldymen júpynylau, óz júrty kete bastaghan. Sondyqtan ondaghy túrmysqa eshkim kónil bóle qoymaytyn alystaghy auyldargha baratyndyghy aidan-anyq. Olarda negizinen bóten últtyng ókilderi túrghandyqtan әdette qazaq mektebi bolmaydy. Key jerlerde auyz su da tapshy, ony satyp alugha da tura keledi. Múnyng bәri kezinde «tyng kóteru» degen jeleudi syltau etip auyldardy ózen-kólden jyraq jerlerge basy-kóz joq sala beretin solaqay sasattyng saldary. Mine, osynday problemalardy jauyrdy jaba toqymay ashyq aityp, olardy birlese sheshuding joldaryn qarastyrghan maqúl. Áytpese, bayaghy nauqandyq aurugha úshararymyz sózsiz. Bizding sheneunikterding key-keyde asyra siltep jiberetindigin eskersek, búghan da tang qalugha bolmas.

Degenmen, auyzdy qúr shóppen sýrtuge bolmas, keybir basshylardyng azamattyq tanytyp, ýlgili is bastap jýrgendigin de aita ketken jón bolar. Mәselen, oblysymyzdaghy Altynsarin audanyndaghy bir seriktestikting diyrektory joghary jaqqa alaqan jayyp, eshkimnen jәrdem kýtpey-aq, osyndaghy bos qalghan ýilerdi óz qarjysyna satyp alyp, endi ontýstiktegi aghayyndardy ózi shaqyryp otyr. Minekey, shynayy janashyrlyq dep osyny ait. Shirkin, ónirimizdegi sharuashylyq basshylarynyng bәri de osynday bolsa ghoy, shirkin. Onda kóshi-qon mәselesi eshbir bógelissiz, oidaghyday sheshiler edi.

Al onyng tәlimdi mysaldary da jetip jatyr. Mәselen, jaqynda oblysymyzdyng Sarykól audanyndaghy Sonaly auylyna Jambyl oblysynan ýsh otbasy kóship keluge bel baylap otyr. Ázirge sol otbasylardyng otaghasy kelip, osyndaghy jaghdaymen jete tanysyp, birjolata ornyghyp qaludyng qamyn jasauda. Endi әne-mine degenshe otbasynyng qalghan mýsheleri kelip jetedi. Búlar oghan dayyndyq jasap jatyr.

 «Júmyla kótergen jýk jenil»

-Kóship kelushiler de osynda kartop, sәbiz, qiyar men qyzanaq ósirumen ainalyspaq,-deydi Sarykól audandyq mәslihatynyng deputaty, ORT bazasynyng diyrektory Aytjan Esengeldinov.

Jambyldyqtardyng keluine múnda da tiyanaqty dayyndyq jasalghan. Olargha 20 gektarday jer bólindi. Tehnika jóninen audandaghy sharua qojalyqtary qauymdastyghynyng basshysy Baymyrza Sataev kómek berudi óz moynyna aldy. Ósirilgen ónimdi ótkizuge Aytjan Esengeldinov qol úshyn bermek. Ol sol kókónisti Qostanay qalasyndaghy bólshek jәne kóterme sauda bazasynyng aumaghynda saqtaugha kómektesedi.

Jalpy Sonalygha taghy da toghyz otbasy kelmek. Búghan әsirese jergilikti júrt qatty quanyp otyr. Óitkeni múnda bir kezdegi ýlken auyldan júrnaq qana qalghan.

-Búryn bizde jap-jaqsy orta mektep bar edi. Keyin júrt ýdere kóshkennen song nebәri 30 oqushy ghana qaldy. Endi jaghday ózgeretin shyghar. Óitkeni ontýstikten keletin aghayyndar negizinen kópbalaly otbasylar ghoy. Amandyq bolsa, kelesi jyly oqushylarymyzdyng sany 70-ten asyp jyghylar dep oilaymyz. Demek, alda sol bayaghy orta mektep dәrejesine oralatyn shygharmyz,-deydi auyl әkimi Saghynbay Sýndetәliyn.

-Jana oqu jylynda tek mening otbasymnan ghana alty bala mektepke barady. Men - mehanizatormyn, әielim - aspaz. Biz kóp jyldar boyy Shymkentte kókónis ósirip, ony osynda jiberetinbiz. Endi osy isimizdi osynda jalghastyratyn bolamyz,-deydi sol kóshting bir aghayyny Quanysh Átimbaev.

Biz de «Isiniz sәtti, júmysmynyz jemisti bolsyn» dep tilek aittyq.

Kóshi-qon sekildi san qatparly týiini kóp, kýrdeli mәseleni ózimizshe saraptay kele, osyndaghy «Qazaqstannyng enbek eri», «Qarqyn» sharuashylyghynyng basshysy Sayran Búqanovtyng pikirimen týiindeudi jón kórdik.

-Jalpy tek kóship kelushiler kóp bolghanda ghana ekonomikalyq tiyimdilik bolady. Enbek migrasiyasy jalpy halyqtyq sipat alu kerek, Poselkelerge kelgen bes-alty otbasy mәseleni sheshpeydi. Bizde bos jatqan jerler mol. Al ontýstiktegi aghayynda isker de enbekqor bolyp keletindigin jaqsy bilemiz. Olar kókónis ósirude jana serpin әkeler edi. Toptalyp kelgen song auyldargha jan kiredi. Mektepter salynady. Aynalyp kelgende múnda ana tilimizding de tynysy ashylar edi,-deydi tәjiriybeli basshy.

Oblysymyzda auzy dualy, bedeli joghary Sayran Sәlkenúlynyng búl aitqandaryna bizding qosyp-alarymyz joq.

Jaybegen Bolatov,

Qostanay

Abai.kz

2 pikir