Sәrsenbi, 24 Sәuir 2024
Kórshining kólenkesi 9988 29 pikir 3 Sәuir, 2018 saghat 11:11

Jerinde bóten elding 5 әskery bazasy bar el qanshalyqty tәuelsiz?

Kýlli әlemge sýikimi ketken Kremliding qojayyny Vladimir Putin ótken jolghy saylaualdy sayasy joldauynda әskery әleuetining әlemde tendessiz ekenin aityp keudemsoqtyq kórsetip edi. Batys aqparaty Putinning múnysyn ashyq agressiya dep baghalaghan. Áriyne, agressor agressiya kórsetti. Ekonomikasy esengirep, óndirisi ólimshi bolghan Putinning qaru-jaraqtan nesi bar basqa? Sóite túra tórtinshi ret Preziydent bolyp saylandy. Áriyne, saylanady. Tóniregine týgel tiri ólikterdi jiyp ap, ishinen meni tanda dedi. Júrtta aliternativa boldy deymisiz...

Jә, әngime ol jayly emes. Ángime Putinning qaru-jaraghy әm onyng synaq alanyna ainalghan qazaq jeri jayly bolmaq.

Resey әue-gharysh kýshterining zymyran shabuylynan qorghanys әskeri Qazaqstanda, Saryshaghanda kezekti ret synaq jasady. Zymyran shabuylyna qarsy su jana qarudy synaqtan ótkizdi. Onysy sәtti ótipti taghy. Ol jayly Resey әue-gharysh kýshteri әue jәne zymyran shabuylynan qorghanys qúrylymy qolbasshysynyng orynbasary, general-mayor Andrey Prihodiko aitty jurnalisterge.

Zymyrannan qorghanys jýiesining synaqtan qashan ótkizilgeni jәne basqa da egjey-tegjeyli aqparat taraghan joq. Tek bir anyghy – búl qaru Mәskeudi әue-gharysh shabuyldarynan qorghaugha, sonymen qatar gharysh kenistigin baqylaugha qoldanylady eken.

Saryshaghan poligonyn Resey jalgha alghan. Osy jerde nysanagha baghyttap zymyran atyp oinaydy orys әskeri. Eng songhy ret aqpanda synyq jasaghan. Endi, mine... Alayda, oq atudy oiyn kórgen "qyzyq" alandaghy qasaphana qojayyny qazaqtan jaldap alghan jerde oiyna kelgenin isteui kerek pe?

Ókinishtisi sol, orys zymyrandarynan, synaqtardan  әli kýnge kóz ashpay kele jatsaq ta «qynq» demeymiz. Sebebi - geografiyalyq jaghynan kórshimiz. 2011 jyldan beri Reseyding bastamasymen Kedendik odaqqa mýshemiz. Soltýstiktegi súry jaman sol kórshimizding talay jyl ýstemdik etkenine әbden ýirenip te alghanbyz.

Ekinshi dýniyejýzilik soghystan keyin AQSh-pen jarysyp qarulanudy maqsat etken KSRO 1950 jyldardan bastap әskery poligondaryn qaptatyp asha bastaghan. Bir tanqalarlyghy, Reseyding osy әskery poligondarynyng basym bóligin Qazaqstan aumaghynda ashuy. Qazaqtyng keng dalasy – Reseyding ýlken poligon alanyna ainalghan jәne ainalyp otyr. Áriyne, 1992 jyldan keyin qazaq dalasyndaghy poligondardyng aumaghy әjeptәuir azaydy. Degenmen, әli kýnge deyin Qazaqstannyng 11 million gektar jeri Reseyding әskery poligondary ýshin jalgha berilgen.

Qazaqstan tәuelsiz memleket bola túra ózining aumaghynda, ózining jerinde bóten memleketting 5 birdey әskery bazasyn kirgizip otyruy qauip oilatady. Ol jerlerde Qazaqstannyng ýkimi jýrmeydi jәne sóz bolyp otyrghan aimaq territoriyasy jaghynan Polisha sekildi Europadaghy iri memleketting aumaghymen para-par aumaq. Qazaqstannyng tútastay eki oblysyn qamtityn jer.  Ol týptep kelgende Qazaqstannyng jeri. Jalgha beru degen – ol menshikke berip qong degen sóz emes.

Aldynghy jyly bir ghana «Taysoghan» poligonyn jabu turaly sheshim shyqty. Mәz boldyq. Bireui bolsa da jabylady dep.

Kezinde 90-jyldary Semey poligonyn  japqanda, sonymen toqmeyilsip, masattanyp jýrdik.  Al sol kezde Qazaqstannyng aumaghynda sonday 8 nysan, qosymsha 6 әskeri  baza boldy. Shyn mәnisinde sonyng bireui ghana jabyldy. Ol - Semey atom poligony. Jabylghannyng ózinde bizding mýddemiz esh esepke alynghan joq. Al Abay tughan ólkede qanshama jarylystar boldy,jarylys -synaqtar tabighatqa aitarlyqtay ziyan keltirdi, jergilikti adamdardyng densaulyghyna da әser etti. Al múnyng zardaptaryn jonggha Reseyden de AQSh-tan da ótemaqy tólenbedi.

Al janaghy poligon aumaqtarynda ne bolyp jatqany (sayasy túrghydan, jergilikti halyqtyng túrmysy túrghysynan) biylik ókilderi men qúzyrly organdardan ózge qarapayym halyqqa belgisiz, júmbaq bolyp qaluda.

Resey bizden  zymyran úshyrady. Bayqonyrdyng geptiyli óz aldyna bólek taqyryp. Mysaly, Bayqonyrdan úshqan zymyran Balqash manyna kelip qúlaydy. Búl Qazaqstangha qarsy qoldanyp otyrghan qarudyng bir týri ghana.

Osyndayda «Orystan dosyng bolsa, aibaltang qasynda bolsyn» degendi de eskeru kerek shyghar...

Núrgeldi Ábdighaniyúly

Abai.kz

29 pikir