Júma, 26 Sәuir 2024
Kórshining kólenkesi 6560 18 pikir 27 Nauryz, 2018 saghat 14:54

Batys orys tynshylarynan tazaryp jatyr. Biz she?..

Batys pen Reseyding arasy alshaqtaghan ýstine alshaqtay týsti. Búghan sebep – Resey Bas barlau basqarmasynyng búrynghy tynshysy, polkovnik Sergey Skripaliding ulanuy boldy.

Nauryzdyng 4-i kýni Britaniyanyng Solsbery qalasynda eks-barlaushy Sergey Skripali men onyng qyzyna jýikeni zaqymdaytyn u  berilgen. Himiyalyq qarudyng zardaby sol manayda jýrgen taghy 19 adamgha tiydi. London búl qastandyqtyng artynda Reseyding túrghanyn aityp, aiyp taqty. Korolidik onsyz da el-júrtqa sýikimi ketken Kremliding 23 diplomatyn elden quatynyn aitty. Olar Resey elshiligining qyzmetkerleri edi. Somaday bastary sopayyp, sýmireygen kýii elderine qaytyp jatqan Resey elshiligining diplomattaryn aqtap alugha Kremli qauqarsyz ekenin kórsetti. Joq, ótken joly ghana kózjasam saylauda kózine jas alyp túryp, qaytadan Preziydent bolghan Putiyn, Britaniya taqqan aiypty moyyndamaytynyn ashyq aitty. IYә, ol ondaydy eshqashan moyyndamaydy. Esterinizde bolsa, 2015 jyldyng aqpanynda Kremli qaqpasynyng qaq aldynda ózining basty opponenti Boris Nemsovty atyp óltirgende de «estimedim, kórmedim» degen Putin ghoy ol. Ukrainagha әsker kirgizbedim dep miz baqpaghan betpaq qoy ol. Bú joly da sazaryp otyr. Degenmen, Resey himiyalyq qaru qoldandy degen naqty aiypty Briyataniya biyligi taqqany taghy ras.

Endi әngimening ózegine kósheyin, osy Skripalige jasalghan qastandyqtan keyin Euroodaq elderi Reseyge sanksiyany kýsheytti. Áueli, Britaniya bastap Resey elshiligindegi diplomattardy elden qua bastady. Endi solardy ret-retimen tizimdeyik:

AQSh

AQSh – 60 orys sayasatkerin deporttau turaly sheshim qabyldady. Olardyng ishinde Birikken Últtar Úiymynda júmys jasaytyn 12 adam bar. Talap boyynsha Kremli kadrlary 1 aptanyng ishinde týiinshekterin týiip, artynyp-tartynyp, boqshalaryn arqalaghan kýii elderine ketui kerek. Oghan qosa Siyetldegi Reseyding Bas konsuldyghy jabylatyn boldy.

Kanada

Kanada biyligi de Britaniyadaghy bolghan jaydan keyin saqtyq sharasy retinde orys elshiligindegi 4 sayasatkerdi elden shygharu turaly sheshim qabyldady. «Biz Reseyding 7 sayasatkerine qatysty is qozghaymyz. Sonyng ishinde 4 diplomatty elden shygharamyz. Olar ózderining elshiliktegi qyzmetin paydalana otyryp, tynshylyq jasaghany anyqtaldy». Búl Kanada Ýkimetining resmy saytyndaghy aqpar.

Euroodaq

Euroodaqtyng 14 eli de Kremli shipondaryn shekara asyryp jiberu turaly sheshimge keldi. Eurokenesting tóraghasy Donald Tusk tvitterinde bylay dep jazdy: «Aldaghy uaqytta taghy basqa da sharalar qabyldanuy mýmkin». Orys elshileri men elshiliktegi qyzmetkerlerin elden quu turaly sheshimdi naqty qabyldaghan elder: Germaniya, Latviya, Chehiya, Niyderlandy,  Polisha, Italiya, Estoniya, Daniya men Fransiya jәne t.b. tizim mine:

AQSh – 60 adam, Britaniya – 23 adam, Ukraina – 13 adam, Germaniya, Polisha, Fransiya men Kanada - 4 adamnan, Litva men Chehiya – 3 adamnan, Niyderlandy, Daniya, Albaniya, Ispaniya men Italiya – 2 adamnan, Latviya, Estoniya, Horvatiya, Rumyniya, Vengriya, Finlyandiya, Shvesiya men Norvegiya – 1 adamnan deportasiyalaytyn bolyp kelisti. Úzyn-yrghasy 22 Memleketten 136 orys sayasatkeri qualandy.

Áriyne, Dumadaghy deputattar dýrligip jatyr. Dýrlikpey qaytsin, jer әlemge sýikimi ketken joq pa... Ras, Resey ózin europalyq memleket sanaghanymen, shyn mәninde europalyq órkeniyetke jatqan emes. Sebebi taghy týsinikti.

Biz keyde Reseyding sayasatyn, Kremlidi biylep-tóstep otyrghan Vladimir Putinning sayasatyn synaghanda – Stalin jolyn jalghaushy, joghyn joqtaushy, qabir basyndaghy shyraqshy deymiz. Putin orys últshyldyghyn әspettedi. Sonyng bir kórinisi – qazir Reseyde ulitranasister tobyry payda bolghan. Olar tonmoyyn, dialogty debat dep týsinetin, kelisimge kerbaqqan, janalyqqa jany qas tobyr. Putin iydeologiyasy tәrbiyelep ósirgen tobyr. Mine, sol tobyrdyng topbasylary Dumada otyr. Jay otyrghan joq, ózge júrtqa óktem sóilep, ókpesi isigenshe ójendeytin olar janaghy shpiondardy qughan elderdi qarghap-silep otyr.

Órkeniyetti elder qoy terisin jamylghan qasqyrday, diplomat kebin kiygen KGB tynshylaryn tyrqyratyp quyp jatyr. Búl birinshi ret emes. 1986 jyly AQSh preziydenti Ronald Reygen reseylik 80 diplomatty eline qaytarghan. Arada 15 jyl ótkende, 2001 jyly Jorj Bush 50 orys diplomatyn tynshylyq jasady dep aiytady. 2016 jyl. AQSh taghy 35 reseylik sayasatkerdi tynshylyq jasaghany ýshin elden quyp shyqty.

Putin tizginindegi qazirgi Resey mine osynday halde. Ol az deseniz, ekonomikalyq sanksiyanyng tópesinen ekonomikasy tәltirektep baryp tizerlep qalghany taghy ras. Biraq, ony sezer orys joq. Sebebi, erteli-kesh aqparattyq iydeologiya elding esin ulap jatyr. Ózderine teng joq búl dýniyada. Soghan senedi taghy. Senbeytinderi sendelip ketken bayaghyda-aq. Al shyn mәninde qazirgi Resey jar basyndaghy jyrtyq lashyq sekildi. Qatty dauyl túrsa әlgi lashyqtyng dal-dúly shyghary anyq. Jogharyda bayqaghanymyzday, sol dauyldyng úshqyny bayqala bastaghany siyaqty. Al múndayda putindik Reseyding qauqarsyz halin jasyru ýshin ainalasyna aibar shegetin eski jyny bar.

Tariyhqa ýnilseniz patshalyq Reseyden kýni býginge deyin biylik basyna úrda jyq, toghyshar top iyelik etude. Kenes kýiregen song bar aibarynyn airylghan Resey barsha әlemge jauyghumen kýn keshude. Qoldaryndaghy qarularyn qoqandatyp, doq kórsetu arqyly jan-jaghyn ýireyge bólegendi jenis dep týsinetin toghysharlyghy taghy bar.

Anyghy, Reseyding kez kelgen salasy әldeqashan toqyraghan. Shyn mәninde, tek TMD elderi ghana seskenetini bolmasa, Europanyng olargha týkirgeni bar. Baltyq jaghalauyndaghy elder әldeqashan reseylik fobiyadan qútylghan.  «Reseyding jeri qanshalyq ýlken bolsa, sory sonshalyq qalyn» degen sóz bar edi. Sol dóp basyp aitylghan.

Taqyryptyng ózegine qayta oralayyq. Jogharyda Euroodaqtyng 22 eli, sonyng ishinde AQSh pen Kanada óz elderindegi orys tynshylaryn quyp jatyr dedik. Al siz sol tynshylardyng bizding elde joghyna senesiz be?

Sóz týiini. Kózi qarauytqannyng qasyna ýiir bolmau kerek, kesiri tiyedi...

Núrgeldi Ábdighaniyúly

Abai.kz

18 pikir