Sәrsenbi, 24 Sәuir 2024
Birlik 5453 33 pikir 13 Nauryz, 2018 saghat 09:44

14 nauryz kýni Otpan tauda birlik alauyn birge jaghayyq!

 

«Aday Ata – Otpan tau» tarihiy-mәdeny kesheni jayly az jazylyp jýrgen joq. Sondyqtan onyng bәrin qaytalap jatpaymyn.

OTPAN TAUY – Manghystaudyng qara oiynyng qaq tórinde ornalasqan, Qarataudyng eng biyik shyndarynyng biri.

Otpan (Ot Man) – Ot, an, pan (Man) degen birikken sózderden túrady. Sóz týbiri – Ot. Búl atau eng alghashqy ot jaqqan jәne osy úghymdy dýniyege әkelgen atamyzdyng esimi, yaghny Ottyng aptyry. Ot – Adtardyn, yaghny býgingishe aitqanda Adaylardyng laqap aty. Ejelgi jazbalarda, tipti myna jaqyn kórshi orys elinde kýni býginde de Adaydy – Odoy, Uodoy, Odoyt dep jazyp jýr. Ad-Od, At-Ot ekeui de bir qaynardan. Shyndyghynda da, sóz týsingen adamgha Atalarymyzdyng ilki tór Manqystaudaghy Qarataudyng eng biyik shynyna atasynyng atyn qoymay basqasha atauy mýmkin de emes qoy. Búl qaghida qazaqtyng sóz jasau jýiesine de tolyqtay sәikes keledi.

An - Ana. Ózderiniz kórip otyrghanday, Ananyng sóz týbiri An. Eki ret qaytalanghan An degen sózden Ana úghymy shyghyp túr. Demek, An bәrining anasy, yaghny bar tirshilik iyelerining bastauy.

An - osy týbirden tuyndaghan Man bәrining atasy.

An – Pan (pana). Ottyng tikeley maghynasy Adam balasyn suyqtan qorghaytyn qorghany (panasy). Pana sózi osyghan sәikes yssydan qorghaytyn qólenke, jauynnan qorghaytyn shatyr, jelden (dauyldan) qorghaytyn yqtasyn t.t. bolyp qoldanyla beredi. Maghynasy, Aday atanyng jaqqan oty úrpaghynyng panasy. Otpan tau atauynyng tikeley maghynasy osy.

Otpan – Ot Manúly (Adman) atamyzdyng alghashqy ot jaqqan jeri. Sol siyaqty ishine ot jaghatyn oshaq pen mosynyng jasalghan jeri de osy Manghystau. Mosy men oshaqtyng aptyry Adaydyng Qosayy. Ýsheuining «os (osh)» degen bir týbirden bolatyny osydan. Sodan beri qanshama myndaghan jyldar ótse de úrpaqtary sol otty әli sóndirmey jaghyp kelemiz. Atalarymyz kezinde ózderin Kýn (Ghún) dep atap, kýnge, otqa (sol arqyly Ad atasyna) tabynyp, úrpaqtaryna «Shyraghyng sónbesin» dep batasyn berse, astyng (dastarhannyn) batasyn jasaghanda, ata-analarymyzdyng nemese ómirden ótken ózge tughan-tuysqandarymyzdyng aruaghyna arnap «Mingening pyraq, jaqqanyng shyraq bolsyn!» dep jatamyz. Sonymen qatar, әuliye-atalarymyzdyng basyna baryp ziyarat jasaghanymyzda shyraq jaghatynymyzdyng da syry osy. Búl bizding úly atalarymyzdyng aruaghyna «Ata razy bol, Siz jaqqan otty sóndirgen joqpyz» degenimiz bolyp tabylady. Ata jaqqan otty sóndirgenimiz, Atalar zamanynyng aqyry boldy degendi bildiredi. Atalarymyzdyng auyzdarynan tastamaytyn «Aqyrzamany» osy. Atalarymyz osynshama ýlken auqymdaghy, yaghny 70 000 jylghy shejireni bar-joghy Adam Ata, Aday Ata, Man Ata, Atam zaman jәne Aqyrzaman degen 5-6 auyz sózge syighyzghan. Atamyz Qazaq óz tarihyn bir auyz sózben osylay jazghan.

Erte zamandar da Otpan tauy da, onyng basyna jaghylghan Úran oty da  Atameken Manghystaudy syrtqy jaulardan qorghaugha qaltqysyz qyzmet etken. Atalarymyz Atameken Manghystaudy jaylap jatqan elding basyn jinau ýshin Otpan taudyng basynda Úran otyn jaqqan. Sýitip Aday halqy birigip elin, jerin san ret jaudan qorghap qalghan. Otpan taudyng basynan jaqqan alau ot sonau Ýstirting ýstinen kórinedi eken. Qazir búl jerde jyl sayyn Manghystau halqynyng ejelden kele jatqan jyl basy 14 nauryz-Amal kýni sadaqa berilip, nauryzdyng 13-nen 14-ine qaraghan týni birliktin, dostyqtyn, tirligimiz ben namysymyzdyn, últtyq tәuelsizdigimiz jolyndaghy әr jylghy jenisimizding mәngilik oty jaghylady. Ot jaghu rәsimine ólkede enbek etip ómir sýrip jatqan on eki ata Bayúlynyng (Kishi jýz) ókilderi, Úly Jýz ben Orta Jýzding de ólkemizge belgili ziyaly aqsaqaldary qatysady. Solardyng qolynan ótken fakel eng sonynda Aday Atanyng segiz nemeresining úrpaqtarynyng qolymen jyl sayyn jasy ýlkeninen bastap óz kezegimen  jaghylyp keledi.  Taghy da este saqtaytyn nәrse, Otpan taudyng basynda qorghan bolghan. Sol qorghanda jyl on eki ay boyy sarbazdar ómir sýrip, kýzette bolghan. Qajetti uaqytynda ot jaghu ýshin qorghandardyng birinde qúrghaq aghash-otyn (sekseuil, t.b.) saqtalghan. Búghan kuә Aday Ata irgetasynyng terendigi 7 metrlik irgetasty qazu kezinde astynan óte eskirip, jinishkergen attyng sulyghy, t.b. shyqqan.

Býkil qazaqtyng Otan degen sózining (úghymynyn) bastau alghan jeri de, eli de osy. Myna soltýstiktegi kórshimizding Rodinasy da (ózderiniz kórip otyrghanday sóz týbiri Od (Ot), ary qaray Rod, rodnye, rodiyteli, Rodinasy) osy bizdermiz. Jalghyz ghana aiyby, olardyng qazirgi úrpaqtarynyng ony moyyndaugha sanalary, yaghny aqyldary men bilimderi jetpey keledi. Eske ústayyq! Sóz týbiri (óz týbi, yaghny sózding atasy) eshqashan janylysyp kórgen emes. Janylysatyn adamdardyng sanasy, yaghny aqyly men bilimderining dengeyleri ghana.

Úly Atalarymyzdan qalghan ósiyette «Úly Jaratushy – Alla Adam balasyna ne tileseng sony beremin» degen.

Shyraq (ot) jaryq pen birge jylu beredi. Jaryq - bilim, jaryqtyng keri týsinigi "qaranghy" nadandyq degen maghynasy bar.

Qazaqtar "shyraq" jaghady. Evropalyqtar (orystar) "shyraqty" ýrlep sóndiredi. Múnyng maghynasy, men mәngi baqy qaranghylyq ta, yaghny nadan bolyp qalayyn degen sóz.

Al, jylugha (Jan jyluyna) kelsek, búl adamdardyng arasyn jalghan túrghan, mahabbat pen meyirim degen sóz.

Otty tughan kýninizde ýrlep sóndirseniz, búl sol meyirim degen jyly sezimnen tezirek airylayyn degen sóziniz. Onyng sony adamdardyng bәrin qarttar ýiinen aparyp toghytady.

Shyraq (ot) jaghu – jaryq, balamasy bilim men meyirim (mahabbat).

Ony ýrlep sóndiru – qaranghylyqqa tap boluy, balamasy bilimsizdik pen nadandyq.

Tarih taghlymy: Býkil qazaq balasyna Aqyrzamandy boldyrmau ýshin Atalarymyz jaqqan ottyng óshuine jol berilmeu kerek. Alayda qazirgi úrpaq, Atalar jaqqan otty (mysaly, tughan kýnderinde toy iyesi qansha jasta bolsa, sonsha shyraq jaghyp) ózderi ýrlep sóndirip jýr. Qazirgi úrpaqtyng keybireulerining myna ómirde joldary bolmay jýrgenderining basty sebepterining biri osynda jatqanyna aqyl-esi týzu qazaq balasy menimen daulasa qoymas dep oilaymyn. Qazaq balasyn Ata jolynan auytqudyng sony jaqsylyqqa aparmaydy.

Kelinizder! 14 nauryz kýni Otpan tauda Úran otyn birge jaghayyq!

Múhambetkәrim Qojyrbayúly, Manghystau

Abai.kz

33 pikir