Beysenbi, 28 Nauryz 2024
Jón-aq 4503 32 pikir 5 Nauryz, 2018 saghat 10:57

Memleket pen qogham ýndestigi zanda kórinis tapqan

Ózi qazaqta «itting boghy zәru bolsa dariyagha tyshady» degen tәmsil bar. Uahabizm de osynyng kebin kiygen diny iydeologiyalyq, sayasy top. Ony resmy tyiym salyp «bórkin qazanday qylyp» alyp jýrermiz. Degenmen býgingi qabyldanyp jatqan zang jobasynda «aty atalyp, týsi týstelmese» de osy aghymnyng sipattary tolyq qamtylghan. Uahabizm bizding ghasyrlar boyy qalyptasqan diny tanymymyzdy bólshekteuge, búzugha, joqqa shygharugha beyim diny jat aghym. Sondyqtan destruktivti diny aghym qataryna jatqyzamyn. Endi zanda osynday jat aghymdargha, destruktivti tanymdargha qatystylyghyn kórsetetin syrtqy atributtary, kiyim-keshek ýlgisi, ómir sýru salty, әleumettik, qoghamdyq alanda erekshelenip jýrgen, sol arqyly sayasi-iydeologiyalyq jikterin jarnamalap, óz bolmysymen qoghamdyq oryndarda  agressiyalaryn nasihattap jýrgen top ókilderi  jazalanatyn bolady. Alghashynda múnday jeke túlghalargha – eskertu jasalady. Tyiylmasa, zandy qúrmetteu azamattyghyn kórsete almasa, elu ailyq eseptik kórsetkish kóleminde aiyppúl salynady. Al zandy túlghalargha eskertu jasaugha ne bir jýz ailyq eseptik kórsetkish mólsherinde aiyppúl salynady. Búl bizding qabyldanghan zannyng әlde de bolsa, júmsaqtyghy men qamqorlyq sipaty men kenpeyildiligin kórsetedi.

Adamnyng súhbat alany sheksiz. Sonyng biregeyi әri óte nәzik túsy osy diny senimge kelip tireledi. Diny senim alany ol aqyldyng shegimen tanylatyn mәsele emes. Ol adamnyng qúndylyghy. Ol turaly sebep saldar izdeu absurd. Osynday erekshelikter men tanymdardy kelemejdeu, namysqa tii, kemsitu, sening dining jaman meniki ozyq, nemese seniki shirk meniki tura jol degen siyaqty «sen-men» diylemmasyn tughyzatyn daulardyng aldyn alu zannyng talaby. Qúqyqtyq standart alanyndaghy problema. Mine osynday óte nәzik psihologiyalyq dindarlyq pen dinshildik arasyn ashyp kórsetetin normalar da osy zanda qamtylghan eken. Mysaly, zandy diny qyzmetke kedergi keltiru, sol siyaqty dinge kózqarasy sebepteri boyynsha jeke túlghalardyng azamattyq qúqyqtaryn búzu nemese dinge senushilerding jәne (nemese) dinge senbeushilerding sezimderi men qadir-qasiyetterin nemese qúdaygha qúlshylyq etudi, diny joralar men rәsimderdi  oryndaudy qorlau; qanday da bir dindi ústanushylar qasterleytin zattardy, qúrylghylar men oryndardy býldiru; diny radikalizmning kórinisterine jol beru, eger jogharyda bayandalghan barlyq әreketterde qylmystyq jazalanatyn is-әreket belgileri bolmasa –jeke túlghalargha – elu, lauazymdy adamdargha – bir jýz, zandy túlghalargha eki jýz ailyq eseptik kórsetkish mólsherinde aiyppúl salugha әkep soghady delingen. Qarasanyz zannyng negizi aiyppúl salumen shektelip otyr.

Sosyn bizde ne kóp, jekelegen hujralar qaptap ketti. Onda memlekettik baqylau men qadaghalau mýmkindigi joq. Al diny destruktivti psihologiya osy jerlerde qabyldanatyny belgili. Sondyqtan diny bilim beru isi belgilengen oryndarda, ghimarattarda, naqty uaqyty men liysenziyalyq talap shenberinde jýzege asyrylghany jón. Búl turaly da zanda naqty tújyrymdar aiqyndalghan. Dindi oqyp-ýirenu diny birlestikterding ghibadat ghimarattarynda (qúrylys jaylarynda), ýi-jaylarynda, sonday-aq ruhany (dini) bilim beru úiymdarynda kedergisiz, olardyng jarghylaryna sәikes úiymdastyrylady jәne jýzege asyrylady. Ózge jaghdaylarda dindi oqyp-ýirenu oblystardyn, respublikalyq manyzy bar qalanyng jәne astananyng jergilikti atqarushy organdarymen kelisu boyynsha úiymdastyrylady jәne jýzege asyrylady.

Búghan qosa elimizdegi kóptegen diny agressiyalyq sipattaghy ókilder negizinen shet elden diny bilim alyp kelgen azamattar. Olardyng alghan bilim standarttary maqsatty teologiyalyq baghyttarmen ghana shektelgendikten, bizding qogham talaptaryna say kelmey, diny jәne zayyrly qaghidattar ýndestikter men zang talaptary arasyndaghy psihologiyalyq qayshylyqtardy qosa qabat alyp kelip jatady. Osy mәselening sheshuding bir tetigi retinde zanda, Qazaqstan Respublikasy azamattarynyng shet memleketterde ruhany (dini) bilim aluyna Qazaqstan Respublikasynda jogharghy ruhany (dini) bilim alghannan keyin ghana jol beriledi, delingen. Búl da qazir qoghamda pisip jetilgen problemalar qatarynda túr edi. Qazir shiyrek ghasyrlyq tarihymyzda alghashqy, bakalavriat, magistratura, doktorantura bilim beru satylary men mektepteri ózimizde de qalyptasyp keledi.

Týrkistan qalasynda arnayy teologiyalyq keshendi úiymdastyrudy qolgha aludamyz. Onda tek qana islam teologiyasy ghana emes hristian, budda teologiyasy ghylymy standarttar shenberinde, zamanauy bilim tehnologiyalarymen, әlemdik bilim beru oryndarynyng tәjiriybelerimen ýndestikte dayyndalatyn bolady. Bilim beru ýderisi ghylymy zertteu ortalyqtarymen tolyqtyrylyp, ortalyqtandyrylghan ghylymy zertteu jurnaldary tizimderi men katalogtary saraptalyp, bilim berude qoldanylatyn bolady. Ásirese islam teologiyasynyng býgingi zamanauy zayyrly ústanymdar negizindegi mýmkindikteri men tәjiriybesi arnayy zertteu ortalyqtary men laboratoriyalarynda saraptalatyn bolady.

Búl da keshegi egemendik tarihymyzdaghy alghashqy beles, Elbasymyzdyng kórsetip bergen «Ruhany janghyru» baghdary ayasynda jýzege asyrylatyn bayandy da keleli is bolmaq.

Dosay Túrsynbayúly Kenjetay

Q.A.Iasauy atyndaghy halyqaralyq qazaq týrik uniyversiyteti professory, filosofiya jәne teologiya ghylymdary doktory

Abai.kz

32 pikir

Ýzdik materialdar

Alghys aitu kýni

Alghys aitu kýni jәne onyng shyghu tarihy

Jomartbek Núrman 1562
Alashorda

Qojanov mejeleu nauqanynda (Jalghasy)

Beybit Qoyshybaev 2256
Ghibyrat

Qaysar ruhty ghaziz jan

Múhtar Qúl-Múhammed 3522