Júma, 19 Sәuir 2024
Biylik 5675 85 pikir 5 Nauryz, 2018 saghat 08:37

Elbasy hәm syrtqy sayasat

Kózdi ashyp-júmghansha qauyrt ózgerip jatqan qazirgi kýrdeli әlemde, orasan aqparattyq tasqyn dәuirinde halyqaralyq ahualdyng bet-beynesi de shalt qúbyluda. Elder men elderdin, býtindey aimaqtar men irgeli birlestikterding ózara tyghyz aralasuy men yqpaldastyghy arta týsuimen qatar, qayshylyqtary men teketiresi de terendeude. Ókinishtisi, sonyng saldarynan keshe ghana birtútas bolyp, irgesi býtin shekarasy bekem sanalghan jekelegen derbes memleketterding ishki berekesi qashyp, shanyraghy shayqalyp otyrghanyna kóz jetude. Múnday qasiretti jayttardyng týp-tórkinine ýnilgende, elding eldikten aiyryluynyng basty sebepterining tizbeginde – últtyq birliktin, úlystyq tútastyqtyng qalyptaspauy jaghdayynan tuyndaghany kórinedi.

Egemendik joly úzaq bolmaghanymen, dýniyejýzilik qoghamdastyqtyng qabyrghaly memleketine ainalghan Qazaqstannyng Birikken Últtar Úiymynyng Qauipsizdik Kenesine mýshe boluy yntymaghy myghym Qazaqstan halqynyn, әlbette jahandyq damudyn, adamzat tarihynyng angharyn hәm uaqyt tynysyn tap basyp otyratyn Preziydent Núsúltan Nazarbaevtyng ghalamdyq auqymda qapysyz moyyndaluynyng aqiqat jenisi dep bilemiz.

Elimizding syrtqy sayasatyndaghy osynau biyik missiyasyn el mýddesine beyimdey otyryp abyroyly da nәtiyjeli atqarugha bayypty әri pragmatikalyq dayyndyqpen kelgenin aita alamyz. Yaghni, qyzmetining negizgi basymdyqtary dep tabighy kenistigi - ortalyqaziyalyq aimaqtyng ózekti mәselelerin, qasiret shekken Aughanstandaghy qauipsizdik pen túraqtylyqty saqtau isin anyqtady. Búl ústanym Elbasynyng BÚÚ QK-ne joldaghan «Qauipsiz, әdil jәne gýldengen әlem ornatu ýshin jahandyq әriptestikti nyghaytugha Qazaqstannyng kózqarasy» sayasy mәlimdemesinde tújyrymdaldy.

Rasynda, ótken kezenderding qily sebepterinen kelip shyqqan jónsiz qayshylyqtardan týpkilikti arylatyn kýn tughanyna kóz jetkizip, endigi belesterdi tek qana ózara birlik, bauyrlastyqpen enseru qajettigine bet týzegen Ortalyq Aziya elderi basshylyghynyng qazirgi ong qadamdary milliondaghan qarapayym adamdardyng jýregine ýmit otyn úyalatuda. Ásirese memleket basshylarynyng ózara syilastyqtary әriptestikten asyp, aghalyq-inilik sipat alghany jyl qúsy kelgendey, jyly lep eskendey. Desek te, aimaq elderining aldynda - túraqty әleumettik-ekonomikalyq damu, últtyq mәdeni, ruhany janghyru, qauipsizdik pen túraqtylyqty qamtamasyz etu, halyqaralyq terrorizm men diny ekstremizmge, transúlttyq qylmysqa, zansyz migrasiyagha, sonymen birge esirtki ainalymyna qarsy kýres tәrizdi kýrdeli mәseleler týpkilikti sheshimin tappaghany da ayan. Múnday syn-qaterlerdi zardapsyz enseruding joly әrbir memleketting ishki әleuetin tiyimdi paydalanu, ózara qarym-qatynastardy qayta janghyrtu arqyly damu ýrdisterin úshtastyra bilu, sonday-aq syrtqy faktorlardyng joyqyn әserine layyqty jauap beru arnasynda birynghay ústanymda boludyng ómirlik qajettiligi aiqyn angharyluda.

Mine, osy biyik mýddede Qazaqstan BÚÚ Qauipsizdik Kenesindegi ýstimizdegi jylghy qantar aiyndaghy tóraghalyghy barysynda Ortalyq Aziya jәne Aughanstan boyynsha arnayy ministrlik debattaryn úiymdastyrudyng auqymdy da jauapty júmysyn abyroymen adaqtady. Búdan shiyrek ghasyrdan astam búryn ghana kenestik imperiyanyng bir qaltarysynda qalyp kelgen ortalyqaziyalyq respublikalar ýshin Últtar Úiymy shenberinde derbes arnayy jiynnyng ótkizilui de tarihy tabys ekendigi dausyz. Sonymen birge Aughanstandaghy qauipsizdik pen túraqtylyqty qamtamasyz etuding keshendi isine dýniyejýzilik qoghamdastyqtyng nazaryn audarugha tap bizding elimizding orasan kýsh-jiger júmsap kele jatqanyn aitu lazym. Qazirgi kezendegi naqty jayt - tek qana kórshiles Ortalyq Aziya elderi Aughanstandaghy jaghdaydyng retteluin qalaydy. Óitkeni әlemdik iri derjavalardyng jeke mýddeleri, sonyng ishinde tranzittik әleuetti paydalanu boyynsha bәseke túrghysynan, aimaqtaghy memleketterding bir-birine qayshylyqty әreketteri saldarynan, Aughanstanda kerisinshe beyberekettik saqtalyp otyrghany qolayly. Demek olar búl aimaqta ózining qatysuyn jalghastyrady, qaru satatyn naryqtyng boluyna da jasyryn mýddelilik bar. Esirtki óndirisi men tasymalynyng artuy Aughanstandaghy jaghdaydyng túraqtanuyna bastamaydy, kerisinshe elde halyqaralyq auqymgha úlasatyn qylmystyq jýiening kýsheyip, baqylausyz kete beruine aparyp soqpaq. Búl túrghyda Aughanstanmen tikeley kórshiles elderding aumaghy esirtki tasymaly ýshin tranzit retinde paydalanyluy, onymen ainalysatyn yqpaldy toptardyng әreketi - transúlttyq sipat alghan qylmysqa qarsy kýresting nәtiyjesiz qaluynyng negizgi sebebi retinde saqtaluda.

Al, AQSh syndy alpauyt elder Aughanstanda jana strategiya qabyldap, onda әskery qatysuyn arttyrghanymen, kýshtik joldarmen búl elde eshqashan beybitshilik ornamaytyny uaqyt ótken sayyn ótkir bilinude. Sondyqtan tek qana ekonomikalyq túrghyda belsendi qatysu men naqty kómektesu joldary arqyly onda túraqtylyqtyng ornauyna qaray algha jyljugha bolady degen dýniyejýzilik qoghamdastyqtyng ortaq ústanymyn qalyptastyru manyzdy.

Qazaqstan 2018 jylghy qantardaghy tóraghalyghy shenberinde Aughanstangha BÚÚ Qauipsizdik Kenesining salmaqty delegasiyasynyng saparyn úiymdastyryp, ony Elimizding Úiymdaghy ókili Q.Omarov bastap bardy. Qysqa uaqyt ishindegi Aughan basshylyghymen, birqatar qúzyrly organdarymen, osy eldegi BÚÚ Missiyasy, NATO operasiyasynyng jetekshilerimen ondaghan kezdesuler ótkizgen edi. Osylaysha, songhy segiz jylda birinshi ret jýzege asyrylghan sapar barysynda búl elde qalyptasqan asa kýrdeli sayasi, әleumettik-ekonomikalyq ahualmen tikeley tanysugha mýmkindik jasaldy. Delegasiya mýshelerining kózi jetkendey, aumaqtargha, etnikalyq jikke, týrli toptargha, diny aghymdargha bólinip, irkittey irigen Aughanstanda asa qiyn jaghday qalyptasqan. Terrorshylardyng josyqsyz әreketterinen myndaghan jazyqsyz jandar japa shegude, eng qauiptisi, aughan jerindegi daghdarys aimaqtaghy ózge elderge ot tastap jiberui joqqa shygharylmaydy.

Aughanstanda beybitshilik pen túraqtylyqqa qol jetkizu múratynda Qazaqstannyng ústanymdary, yaghni: ornyqty damu baghdarlamasyn jýzege asyru; jalpy aimaqtyq kózqaras, óitkeni Aughanstangha qatysty synaqtar men qaterlerge qarsy kýresti bir elding kóleminde ghana jýrgizu tiyimsiz; BÚÚ júmysynyng ýilesimdiligi men tiyimdiligin arttyru, býtindey bir elge tek qana ýrey kózi retinde qaramay, iri ekonomikalyq, infraqúrylymdyq  jobalargha tartu arqyly ortaq kenistik qalyptastyru tәrizdi úsynystar osynau elding qazirgi biyligining kózqarastarymen úqsastyghy dәiekteldi. Basqasha aitqanda, qazaq diplomatiyasy aughan apatyna әlem nazaryn audaru missiyasyn tolyqqandy atqara bildi. Afrika, Amerika, Aziya, Europanyng irgeli memleketterining óktem ókilderin tizgindegendey beynede tabandaryn augha jerine tiygizu arqyly aughan halqynyng basyndaghy alapat tragediyanyng tabighaty ashylghanday.

«Abai.kz» portalynda biz búghan deyin jazghan bir bayanymyzda: «...qazirde әlemge keninen tanymal aughandyq jazushy Haled Hosseyniyding «Jelmen jarysqan», «Taudaghy janghyryq», «Jarqyraghan myng kýn» degen ýsh romanynda aughan әlemining mýlde bólek shyndyghy, alys ta jaqyn aughan júrtynyng boyamasyz anyq beynesi, aqiqat bolmysy, jaratylys-bitimining ishtey ereksheligimen, barsha adamzat balasyna tәn qarapayym jandardyng kýndelikti tynys-tirshiligi, uayym-quanyshy, sezim-kónilimen, әlbette, auqymdy da túnghiyq qayghy-qasiretimen aiqara ashylyp, oi-sanannyn, bolmysynnyng tereng týkpirine synalap kete barady.

Halyqaralyq sayasattyng azuly sheshenderining kópirme әngimesin tyndasanyz,  Aughanstan apatyn onyng jerining geosayasy ornalasuynan, júrtynyng ishki qayshylyqtarynan kóredi, mәrtebeli dep sanalatyn mәnsiz jiyndarda búl eldi, qúddy bir balanyng synghan oiynshyghynday qayta qalpyna keltiru - eng basty, eng manyzdy taqyryp retinde talqylanyp bitpeydi, al onyng sol qalpy nege búzyldy, tynyshtyqtan ne ýshin airyldy -  eshqaysysy eshqashan kinәni ózderinen izdemeydi. Aqiqatynda she...», - dep jazghan edik.

IYә, ol aqiqat alysta emes, tek qana órkeniyetti adamzat bir sәt órkókirektik pen ynsapsyzdyqtan arylyp, ózimizding gharyshker Aydyn bauyrymyz aitqanday, ol jaqtan qaraghanda ayaday-aq kórinetin jer betinde qanaghat pen parasatqa qaray kezekti bir qadamyn jasasa, endigide aughan balalarynyng kóz jasyna qalmas edi.

Múhtar Kәribay

Abai.kz

85 pikir